Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile röportaj S-1: Hocam öncelikle bize kendinizden kısaca bahseder misiniz? C-1: 1957 yılında İzmir de doğdum. 1976 yılında İzmir Atatürk Lisesi nden mezun olduktan sonra Kara Harp Okulu'na girdim. Sırasıyla Kara Harp Okulu, Kara Harp Akademisi ve Silahlı Kuvvetler Akademisi'nde eğitimime devam ettim. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü nde ve Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Enstitüsü nde doktora derslerine iştirak ettim. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü'nde doktora eğitimini tamamladım. 2010 da Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği anabilim dalında doçent oldum. Türk Silahlı Kuvvetleri'nin çeşitli kademelerinde karargâh subayı ve komutan olarak görev yaptım. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği nde müşavirlik, Harp Akademileri Komutanlığı nda uluslararası ilişkiler öğretim üyesi ve uluslararası ilişkiler bölüm başkanlığı görevlerinde bulundum. Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Merkezi nin kuruluşunda görev aldım ve bir süre bu enstitünün müdürlüğünü yaptım. Kur. Kd. Alb. rütbesinde kendi isteğimle Türk Silahlı Kuvvetleri nden emekli olduktan sonra Türkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM ın kuruluşunda genel müdür olarak görev aldım. Bu görevi ve Stratejik Öngörü Dergisi nin editörlüğünü 4 yıl sürdürdüm. TASAM dan ayrıldıktan sonra Türkiye nin akil adamlarını bir platform içinde bir araya getirmek maksadıyla Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi-BİLGESAM ı kurdum. Halen BİLGESAM başkanlığı görevini sürdürmekteyim ve Bilge Strateji dergisinin editörlüğünü yapmaktayım. S: Hocam izin verirseniz ilk sorumu sormak istiyorum. Bildiğiniz gibi Dünya da 20. yüzyılın sonunda başlayan ve halen devam eden hızlı bir değişim süreci yaşanmakta. Bu süreç içinde Soğuk Savaş sona erdi, küreselleşme olgusu; insanları, toplumları, şirketleri, devletleri ve uluslararası ilişkiler ortamını derinden etkiledi. Değişen güç dengelerine uygun olarak yeni bir dünya düzeninin temelleri atılmaya başlandı. Böyle bir ortamda birer STK olarak düşünce kuruluşlarının Türkiye açısından yeri ve önemi nedir? C: Günümüzde devletlerin başarısı büyük ölçüde değişen dinamiklere uyum sağlayabilmelerine ve milli hedeflerinin gerçekleştirilmesinde bu dinamikleri kullanabilmelerine bağlıdır. Başarılı olan devletler hızla gelişerek dünyanın zenginlik ve refahından en üst düzeyde yararlanmakta, başarısız olanlar ise marjinalleşmekte, ağırlaşan ve karmaşıklaşan sorunlar altında ezilmektedir. Bu nedenle, günümüzün hızla değişen dinamik 1
koşullarına uygun, doğru politikaların belirlenmesi ve bu politikaların başarılı olarak uygulanabilmesi için gereken prensiplerin tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir. Soğuk Savaş döneminden sonra iki kutuplu dünyanın ortadan kalkması ve çok merkezli bir dünya düzeni oluşması, ülkeleri artık süper güçlerin belirledikleri politikaların birer oyuncusu olmaktan çıkarmıştır. Günümüzde bölgesel güçler küresel güçlerin politikalarını dikkate alarak kendi politikalarını uygulayabilmektedir. Dolayısıyla bölgesel güçlerin artık gelişen olaylara veya bölgesindeki gelişmelere seyirci veya belirlenmiş bir senaryonun oyuncusu olarak değil; tam tersi bölge ile ilgili kendi politik hedefleri doğrultusunda, bölgeyi yönlendirebilecek ve o bölgede barış ve istikrara katkı yapacak şekilde veriler ve farklı bakış açıları üretmesi gerekmektedir. Bu nedenle, son yıllarda Türkiye de stratejik araştırma merkezleri önem kazanmış ve her geçen gün sayıları artmaktadır. S: Türkiye deki araştırma merkezlerini, yapısal özellikleri bakımından inceleyecek olursak, nasıl bir tablo ile karşılaşırız? C: Türkiye deki araştırma merkezleri yapısal özellikleri bakımından üç ana başlık altında sınıflandırabiliriz. İlk ayrımı kaynaklarına göre kamu ve özel araştırma merkezleri olarak ikiye yapabiliriz. Kamuya ait araştırma merkezleri, bürokrasi içinde çeşitli kademelerde yer aldığı gibi, üniversitelerde de çok sayıda stratejik araştırma merkezi bulunmaktadır. Türkiye de farklı hukuki statülerde özel stratejik araştırma merkezleri de bulunmaktadır. Bu araştırma merkezleri üyelerinin sağladıkları aidat ve bağışlarla finansman ihtiyaçlarını karşılayabildikleri gibi, gerek yurtiçi ve gerekse yurtdışındaki kurumların hibe ve finansman desteğinden de istifade edebilmektedirler. İkinci ayırım şekli hukuki statülerine göredir. Hukuki statüleri açısından araştırma merkezleri; vakıf, dernek ve şirket olarak teşkilatlanmaktadırlar Üçüncü olarak görüş ve düşüncelerine göre ayırdığımızda karşımıza siyasi iktidar yanlısı olanlar, siyasi iktidara muhalif olanlar ve tarafsız olanlar olarak bir sınıflandırma çıkmaktadır. S: Araştırma merkezlerinin bu ayrışmalarını değerlendirdiğimizde mevcut durumu nasıl değerlendirirsiniz? 2
Devletin kendi bünyesi içindeki stratejik araştırma merkezlerinin dışında, farklı görüşlere, değişik özelliklere sahip özel araştırma merkezlerinin olması ve bunların gerek veri ve senaryo üretiminde, gerekse politika üretiminde katkı sağlaması devlet yöneticilerinin vizyonunu genişletmektedir. Bu da daha doğru politikaların üretilmesini ve uygulama hatalarının minimuma indirilmesini sağlamaktadır. Farklı görüşlere sahip stratejik araştırma merkezlerinin farklılaşan görüş ve önerileri, yöneticilerin ve dış politika karar alıcılarının olaylara farklı noktalardan bakmalarına imkân sağlamaktadır. Bu sayede her politikanın alternatifi de zaman içinde oluşmaktadır. Bu durum demokratik ülkelerde yönetimlerin değişmesiyle beraber yeni politikaların belirlenmesi ve uygulanması için geçecek süreyi de azaltmaktadır. Farklı stratejik araştırma merkezlerinin yapmış olduğu çalışmalar, dış politikadaki gelişmelere farklı yönlerden bakmak suretiyle olayların daha doğru bir şekilde algılanmasını da sağlamaktadır. Bu algılamalara bağlı olarak ortaya konan optimal politikaların verimliliği ve etkinliği de artmaktadır. Bu açıdan bakıldığında sadece hükümete yakın araştırma merkezlerinin değil, diğer araştırma merkezlerinin çalışmaları da dolaylı olarak uygulanan politikalar üzerinde etkili olmaktadır. Stratejik araştırma merkezleri, sınıflandırmada hangi bölüme dâhil olurlarsa olsunlar, demokrasilerin ayrılmaz bir parçası olarak, farklı görüş ve düşünceleriyle, ürettikleri politika önerileriyle ortak aklın oluşturulmasına zenginlik katmaktadırlar. Türkiye de bazı stratejik araştırma merkezleri kamu diplomasisi şeklinde faaliyet göstermektedir. Ancak Türkiye de bu yönde faaliyet gösteren araştırma merkezlerinin dışında bağımsız ve hatta tamamen muhalif olan stratejik araştırma merkezleri de vardır. Bu merkezler özellikle farklı politikalar üzerinde durmakta, çalışmalarıyla hükümetin uyguladığı politikalara eleştirel yaklaşımlar geliştirmekte ve farklı önermelerde bulunmaktadır. Bu da hükümetin politikalarını devamlı sorgulanabilir halde tutmakta ve aksaklıkların algılanması için hükümete yardımcı olmaktadır. Aslında demokrasilerde muhalif çalışmaların ana görevlerinden birisi de budur. S: Araştırma merkezlerinin karşılaştığı sorunlar nelerdir? Bu sorunların çözümü yönünde önerileriniz nelerdir? C: Araştırma merkezleri arasında işbirliği alanları kısıtlıdır; üstelik maddi ve düşünsel olmak üzere farklı rekabet türlerinin varlığından bahsedilebilir. Sektör, belirgin bir rekabetin olduğu ancak bu rekabetin yazılı kurallarının olmadığı, ilişkilerin karşılıklı centilmenlik anlayışıyla tanzim edildiği ve araştırma merkezlerinin birbirini tanıdığı küçük bir alandır. Diğer bir yarış alanı ise bürokrasiyle iletişim kurma, bürokrasiden bilgi alabilme ve muhatap bulmadır. Araştırma merkezlerinin çalışmalarını yaparken, kamu kurum ve kuruluşları ile ilişkiye geçerek özellikle güvenlik ve dış politika konuları gibi kamuyla açık bilgi paylaşımının dar 3
olduğu alanlara dair veri toplamaları veya temin edilen bilginin güvenirliliğini test etmeleri gerekmektedir. Türkiye deki düşünce kuruluşları, birbirlerini tanımak, işbirliğini arttırmak ve karşılaştıkları sorunları ortaya koyarak çözüm üretmek amacıyla 2010 yılından itibaren düzenli olarak toplantılar yapmaktadır. Bu toplantılarda Türkiye Düşünce Kuruluşları Platformu nun gayri resmi alt yapısının hazırlanmasına karar verilmiştir. Ayrıca düşünce kuruluşlarının sorunlarının belirlenmesi ve bu sorunların çözümlenmesi için neler yapılması gerektiği konusunda çalışmalar sürdürülmektedir. Platform çerçevesinde dış politikadaki gelişmeleri konu alan, yıllık uluslararası ilişkiler konferansının ortak olarak düzenlenmesi konusunda görüş birliğine varılmıştır. Araştırma merkezleri arasında iletişimin ve işbirliğinin geliştirilmesi için kurumların uzmanlarının ortak makale yazması, beyin fırtınalarıyla fikir alış-verişinde bulunmaları, her kurumun internet sitesinde diğer kurumların linkini vermesi, yurt dışı veya yurt içi düşünce kuruluşları toplantılarına araştırma merkezlerinin birbirlerini davet etmesi gibi önerilerin hayata geçirilmesine dönük çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca stratejik araştırma merkezlerinin finansal sorunlarının giderilmesi için düşünce kuruluşlarının vergiden muaf tutulması ve özel bağış elde etme yollarının çeşitlendirilmesi konuları üzerinde durulmaktadır. Bu kapsamda düşünce kuruluşlarının altyapılarının geliştirilmesi için bireysel ve kurumsal destek sağlanması, proje bazındaki çalışmalarda vergilendirmenin düşürülmesi, mali destek sağlayan özel şirketlerin vergi matrahlarından düşürülen miktarın yükseltilmesi gibi tedbirlerin alınması düşünce kuruluşların büyümesi, gelişmesi ve sayılarının artması noktasında faydalı olacaktır. S: BİLGESAM ı diğer araştırma merkezlerinden ayıran özellikler nelerdir? Bu soruya özellikle yaptığı çalışmalar bağlamında cevap verirseniz sevinirim. C: BİLGESAM ı diğer araştırma merkezlerinden ayıran özelliklerden birincisi bilge adamların deneyimleri ile genç ve dinamik araştırmacıların bir araya getirilmesi sonucunda ortaya çıkacak sinerjinin yapılan çalışmalara yansıtılmasıdır. BİLGESAM siyasi veya ideolojik yaklaşımların dışında kalarak, tamamen gerçekçi, bilimsel ve akılcı bir şekilde olayları ve gelişmeleri değerlendirmektedir. Alan araştırmalarına öncelik vererek, elde ettiği verilere dayalı olarak görüşler oluşturmakta ve politikalar üretmektedir. BİLGESAM ın diğer araştırma merkezlerinden farkı da burada ortaya çıkmaktadır. Çalışmalara hâkim olan bilimsellik, 4
akılcılık ve tarafsızlık tüm toplumsal kesimlere ulaşılmasına imkân vermekte ve kurumsal saygınlığı artırmaktadır. Özgün yapısıyla toplumun her kesiminin güvenini sağlayan BİLGESAM, Bilge Adamlar Kurulu nun hazırladığı Türkiye nin Bugünü ve Yarını başlıklı çalışmasında ortaya çıkan ve Türkiye nin hızla gelişmesinin önünde engel oluşturan dış ve iç kaynaklı sorunları ortaya koymuştur. Bu sorunlarla ilgili geniş alan araştırmaları ve bilimsel raporlar hazırlanmış ve politika önerileri geliştirilmiştir. Bugüne kadar yaptığı bütün çalışmalar kamuoyunda büyük etki bırakmış, siyasi iktidarı ve bürokrasiyi önemli derecede etkilemiştir. S: BİLGESAM ın Kürt sorunuyla ilgili çalışmalar yaptığını ve bir rapor hazırladığını biliyoruz. Biraz da bu çalışmanızdan bahseder misiniz? C: BİLGESAM, Türkiye nin en önemli sorunlarından birincisi olan Kürt sorunuyla ilgili bölgede geniş kapsamlı, 10.000 kişilik alan araştırması yapmış, 200 kanaat önderiyle mülakat gerçekleştirmiş ve bu çalışmalar sayesinde sorunun temel parametrelerini ortaya koymuş ve çözüm önerileri için açılım noktalarını belirlemiştir. Bu kapsamda demokratik açılımın başlatılması için raporlar hazırlanmış ve uygulamadan doğan aksaklıkları ortaya koyan raporlarla çalışmalar geliştirilmiştir. Ayrıca Kürt sorununun çözümü ve terörle mücadele kapsamında strateji oluşturabilmek için gerekli projeleri tespit edebilmek maksadıyla, Van ilinde, bölgenin ileri gelenlerinin de katıldığı, üç ay süreli on sekiz çalıştay gerçekleştirilmiştir. Bu çalıştaylar sonunda hazırlanan Terörle Mücadele Stratejisi belgesi kamuoyu ve siyasi iktidar tarafında önemli bir kabul görmüş ve uygulanan politikalar önemli katkılar sağlamıştır. S: BİLGESAM ın diğer faaliyetleri ve projelerinden de biraz bahsedebilir misiniz? C: BİLGESAM Türkiye de demokrasinin yerleşmesi ve derinleşmesi, laikliğin ve milliyetçiliğin, özgürlüklerin önünü açan çoğulcu ve çağdaş bir anlayışla ele alınması ve yargının çağcıl bir yapıya kavuşturulması için yapılması gerekenleri hazırladığı çeşitli raporlarla kamuoyuna, siyasi iktidara ve bürokrasiye duyurmuştur. Ekim 2010 da yayınladığı Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler başlıklı, 7000 kişinin katıldığı alan araştırması ve yeni anayasanın esaslarını ortaya koyan çalışmaları ile Türkiye de halkın beklentilerini karşılayacak çağcıl bir devlet yapısı oluşturulmasına önemli katkılar sağlamıştır. Yine son aylarda çıkardığı Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi ve Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu raporları kamuoyunu, siyasi kademeleri ve bürokrasiyi etkileyen önemli çalışmalardır. 5
Katılımcı birçok üniversiteyle birlikte Avrupa Birliği, Orta Asya, Balkanlar, Orta Doğu ve Kafkasya konularında düzenlediği uluslararası kongreler ve çalıştaylar ile bölgedeki gelişmeler konusunda bilim adamlarının etkileşimini sağlamış, siyasi iktidarın ve bürokrasinin faydalanabileceği dokümanların ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır. S: Son olarak eklemek istediğiniz bir husus var mı? C: Son olarak söylemek istediğim şey; siyasi partiler gibi düşünce kuruluşları da demokrasilerin vazgeçilmez unsurları olarak değerlendirilmeli ve bu kuruluşların gelişmesi için gerekli finansal desteğin arttırılmasını sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Sayın Atilla Sandıklı Bey, bize vakit ayırıp görüşlerinizi okuyucularımızla paylaştığınız için çok teşekkür ederiz. 6