Eğitim Tarihi Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi
Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi Türk ve Batı Eğitiminin Tarihi Temelleri a-antik Doğu Medeniyetlerinde Eğitim (Mısır, Çin, Hint) b-antik Batıda Eğitim (Yunan, Roma) c-eski Türk Devletlerinde Eğitim (Hun, Göktürk, Uygur) Ortaçağda Eğitim a-müslüman Türklerde Eğitim (Karahanlılar) b-selçuklularda Eğitim c Ortaçağda Batı Dünyasında Eğitim d-rönesans - Reform Dönemlerinde Eğitim Osmanlılarda Eğitim (Klasik Osmanlı Dönemi 1299-1776) Batı Etkisinde Türk Eğitimi a-ilk Yenileşme Dönemi b- Tanzimat Dönemi c-mutlakıyet Dönemi d-meşrutiyet Dönemi 18. ve 19. yy Batı Dünyasında Eğitim a-metod Dönemi b-aydınlanma Dönemi Batı Eğitimi c- Endüstrileşme Dönemi TC Döneminde Türkiye de Eğitim Çağdaş Dünyada Eğitim a- Türk Dünyasında Eğitim b-çağdaş Batıda Eğitim 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 2
Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 3
Giriş Yaşadığı doğal ortama uyum sağlayacak, hayatın güçlükleriyle baş edebilecek donanımda insan yetiştirmek her dönemde eğitimin temel amacı olmuştur. Yerleşik hayata geçişle beraber örgün eğitim kurumları ortaya çıkmış, ihtiyaç duyulan insan tipi bu kurumlarda yetiştirilmiştir. Geçmişten günümüze bu kurumlar yoluyla elde edilen eğitimsel birikim, yaşanmış tecrübe ve deneyimler, yönetici ve eğitimciler için laboratuvar değerindedir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 4
O nedenle öğretmenlerin eğitim olgusunun ortaya çıkışını, yaşanan sorunların çözümüne dönük eğitim uygulamalarının başarılı ve başarısız yönlerini iyi bilmeleri gerekir. Öğretmen adaylarının, eğitimin tarihsel birikimi hakkında temel bilgilere sahip olması, genç kuşakları geleceğe hazırlamanın yanında, mesleki bilincin gelişmesi açısından da gereklidir. Bu bölümde antik dönemden günümüze, eğitim anlayış ve uygulamalarıyla yetiştirilmek istenen insan tipine ilişkin gelişmeler dönemlere göre ele alınmış, batı ve doğu medeniyetlerinde eğitimin tarihsel gelişimi ana evreleriyle tanıtılmıştır. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 5
Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi Toplumlar tarih boyunca pek çok farklı eğitim uygulamalarıyla hedeflenen insan tipini yetiştirmeye çalışmışlardır. Antik dönemden itibaren eğitim, toplumların yaşam biçiminin etkisinde, başlıca barınma, beslenme, savunma ihtiyaçlarını karşılamaya dönük olarak gelişmiştir. Zamanla daha güçlü toplumsal yapılar oluşmuş, değişen insani ihtiyaçları karşılayabilecek donanımda insan tipini yetiştirmek amacıyla dönemlere göre farklı eğitim sistemi ve kurumları ortaya çıkmıştır. Ana hatları itibariyle benzerlikler gösteren eski dönemlerin eğitim anlayışını geleneksel doğu toplumlarında ve batıda olmak üzere iki boyutta ele almak uygun olacaktır. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 6
İnsanlığın tarihinin günümüzden binlerce yıl öncesine uzandığı bilinen bir gerçektir. İnsanoğlu dünyaya geldikten sonra diğer insanların rehberliğine, deneyimlerine muhtaçtır. Zira her insan kendinden öncekilerin deneyimlerini, kendi deneyimlerini de katarak bir sonraki nesle aktarmış, böylelikle bu günlere gelinmiştir. İnsanlığın gelişiminde en etkili faktör eğitimdir. İnsanlar daha çok kendilerinden öncekilerin deneyimlerini eğitim yoluyla elde etmiş, kendilerinden sonraki nesillere de yine eğitim yoluyla aktarmıştır. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 7
İnsanlık tarihinde hakkında bilgi edinilebilen en eski dönem Antik Çağ dönemidir. Bu çağdan öncesi hakkında bilgi bulunmadığı için Antik Çağ öncesi Karanlık Çağ olarak isimlendirilir. Antik çağlardan günümüze gelecek nesilleri sağlıklı yetiştirmek, toplumsal düzeni sağlamak, toplumu idare edecek yöneticileri yetiştirmek için eğitime her dönemde büyük önem verilmiştir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 8
Eğitim tarihi, eğitimin dünyada gelişim evrelerini ve bu anlamda izlediği yolu inceleyen eğitimin bir alt dalıdır. Eğitimin tarihi bir yandan eğitim olgusunun tarihini ifade ederken diğer bir yönüyle eğitim biliminin de tarihini ortaya koyar. Böylece bir yandan eğitime ilişkin geçmişten günümüze gelişimin fotoğraflarını sunarken diğer yandan eğitimin sonuçları üzerinden sistem ve programlar açısından eleştirel bakabilme, düzenleme ve yeni koşullara göre göre şekillendirmeyi de içerecek düzeyde felsefeler üretebilmeye zemin hazırlar. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 9
Öğrenme öğretme süreçlerini koşullandırma çabaları ile açıklamaya çalışan pozitivist anlayış eğitimi daha iyi uyum ve daha nitelikli kazanımlar için gerekli görür. İdealist anlayış da tarihsel süreç içerisinde insanın eğitim adına yapıp ettiklerinin sonuçları üzerinden iyilerin sürdürülmesi, yanlışlardan da vazgeçilmesi için eğitim tarihinin fırsatlar arenası olduğunu düşünür. Bu iki yaklaşım hedefler açısından yakınlaşsa da sonuçlar açısından (yetiştirilmek istenen ideal insanın nitelikleri) oldukça farklılaşmaktadır. Dolayısıyla eğitim tarihi konusunda birden çok genel yaklaşımdan (paradigma) söz edilebilir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 10
Eğitim tarihinin bu niteliğini ortaya koyan en temel görünüm, farklı toplumların, farklı zamanlarda eğitim kurumlarına farklı anlamlara yüklemeleridir. Böylece kendi kültürlerini eğitim sistemleri aracılığıyla dönemin koşullarına göre şekillendirmeleridir. Dolayısıyla eğitim tarihinin ana hedefler bakımında bir bütüncüllüğünden söz edilse de farklı zaman, toplum, bölge, inanç, ideoloji ve felsefi sistemlere göre farklılaşacağı tabiidir. Burada gözden uzak tutulmaması gereken en temel konu, sanayi devrimine kadar eğitim tarihinin, toplumların dinsel tarihinden ayrı düşünülemeyeceği gerçeğidir. Bu durum geleneksel doğu toplumlarında olduğu kadar geleneksel batıda da böyledir. O nedenle en eski zamanlardan 17. Yüzyılın sonlarına kadar tüm toplumlarda eğitim sistemlerinin hedefleri ve programları üzerinde din olgusunun çok büyük etkisi olmuştur. Bugün tüm dünyada mevcut en eski eğitim kurumlarının dinsel bir temel üzerinde kuruldukları görülür. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 11
Tarih Biliminin Yararlandığı Diğer Bilim Dalları Tarih bilimi, en eski zamanlardan günümüze olay, olgu ve gelişmeleri doğru anlayıp yorumlayabilmek için her disiplinden yararlanır. Tarihin alt bir kolu olarak görülebilecek olan eğitim tarihi de, eğitimin tarihsel süreçteki seyir çizgisini doğru takip edip değerlendirebilmek için aynı disiplinlerden yararlanır. Bu disiplinlerden başlıcaları şunlardır: Etnografya Sosyoloji Arkeoloji: Antropoloji Coğrafya Ekonomi Paleografya Epigrafya Nümizmatik Kronoloji Filoloji Kimya Diplomatik Yer Adları (Onomastik) 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 12
Etnografya: Toplumların etnik yapılarını ve kültürlerini inceler. Toplumların ürettiği kültürel değerler üzerinden o toplumun eğitim süreç ve seviyeleri hakkında çıkarımlar yapılmasına imkan sunar. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 13
Sosyoloji: Sosyoloji toplumsal yapı ve süreçleri inceleyen bilim dalıdır. Tarihsel olayların doğru değerlendirilebilmesi için toplumun sosyal yapılarının ve bu yapıları ortaya çıkaran kuralların iyi bilinmesi gerekir. Bu amaçla sosyoloji biliminin imkan ve verilerinden yararlanmak gerekir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 14
Arkeoloji: Özellikle tarih öncesi yaşayan toplumların kullandıkları araç ve gereçlere ulaşmaya yardım eder. Kazılarda elde edilen tarihsel kalıntıların uzmanlarca değerlendirilmesine imkan verir. Böylece o kalıntıları üreten medeniyetin eğitim yapı, sistem ve düzeyleri konusunda bu uzman görüşlerinden yararlanılmasına zemin hazırlar. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 15
Antropoloji: Irkların yapılarını inceleyen bilim dalıdır. Fizik ve kültür antropolojisi olarak ikiye ayrılır. Fizik antropolojisi, insan ırkının gelişimini; kültür antropolojisi ise insanların kültürlerini inceler. Çeşitli ırkların fiziksel özellikleri yanında ürettikleri medeniyetlerden hareketle ne tür kabiliyetlere sahip olduklarına dair de bilgiler sunar. Bu yönüyle eğitimin ırklar ve kabiliyetler noktasında gelişim süreçlerinin takip edilmesine imkan sunar. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 16
Coğrafya: Yeryüzünün özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. İnsan-doğa ilişkilerinin doğru anlaşılmasını sağlar. İnsanın doğayla uyumu ve mücadele sürecinin evrelerini doğru okunmasına yardım eder. İlk uygarlıkların akar su kenarlarında, deniz kenarlarında oluşmasının izahında coğrafya biliminin katkılarına ihtiyaç duyulur. Buralara neden ihtiyaç duyulduğu, buralarda uyum ve intibakın nasıl sağlandığına ilişkin eğitim süreçlerinin izahında coğrafyanın önemi büyüktür. Ayrıca tarihi olayların yaşandığı yerler, toplumların sosyal ve ekonomik durumlarının belirlenmesinde tarihe yardımcı olur. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 17
Ekonomi: Ekonomi, insanların hayatını etkileyen önemli bir faktördür. Bu nedenle ekonomi bilimi tarihle yakından ilgilidir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 18
Paleografya: Eski yazıları inceleyen bilim dalıdır. Yazıların tür ve şekillerini inceler. Eski yazılar incelenerek tarih bilimine veriler sunulur. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 19
Epigrafya: Kitabeleri inceleyen bilim dalıdır. Taş, mermer gibi sert zeminler üzerindeki yazıları inceler. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 20
Nümizmatik: Paraları inceleyen bilim dalıdır. Paralardan faydalanarak birçok bilgiye ulaşılabilir. İlk madenî parayı Lidyalıların kullandığı sanılmaktadır. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 21
Kronoloji: Takvim ve zaman bilimidir. Tarihî olayların meydana geliş zamanını sırasıyla belirler. Tarihin tanımında yer alması gereken özelliklerden biridir. Zamanı belirtmeden bilimsel tarihçilik yapılamaz. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 22
Filoloji: Dil bilimi anlamındadır. Tarihte yaşamış toplulukların ve günümüzde yaşayan milletlerin dillerini inceler. Diller arasındaki bağları ve sözcük alışverişini inceler. Bu araştırmalarla toplumların kültürel gelişmeleri ve değişik kültürlerle olan ilişkileri belirlenir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 23
Kimya: Bu bilimin veri ve imkanlarından tarih biliminde yararlanılır. Örneğin Karbon 14 metodu ile fosillerin yaşları belirlenir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 24
Diplomatik: Uluslararası ilişkileri ve bu ilişkilerle ilgili belgeleri inceleyen bilim dalıdır. Tarihsel olay ve olguların arka planlarını anlamada ve doğru yorumlamada önemlidir. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 25
Yer Adları (Onomastik): Yer, köy, kasaba ve şehir adlarını konu edinen bilim dalıdır. Tarihsel süreç içerisinde çeşitli nedenlerin yerlerin adları değişebilmektedir. Tarihsel belgelerde sözü edilen olayların geçtiği yerleri belirlemede yararlanılır. 28.06.2015 Yrd. Dıç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 26