Türk Eğitim Tarihi. 1. Türk Eğitim Tarihine Giriş. Dr. Ali GURBETOĞLU

Transkript

1 Türk Eğitim Tarihi 1. Türk Eğitim Tarihine Giriş Dr. Ali GURBETOĞLU

2 1. Türk Eğitim Tarihine Giriş Geçmişi Bilmek Geleceği Öngörmektir Türk Eğitim Tarihi Nedir? Tarih Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi Eğitim Tarihinin Temel Kaynakları Nelerdir? Tarihi Malzemenin Değerlendirilmesi Türk Eğitim Tarihinin Amacı Türk Eğitim Tarihinin Önemi Türk Eğitim Tarihi Kaç Dönemde İncelenebilir? Öğretmenlik Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2

3 Geçmişi Bilmek Geleceği Öngörmektir Geçmiş bireyin ve toplumun hafızasıdır, beynidir ki, bu hafızaya tarih adı verilmiştir. İnsanlar eş seçiminde evlenecekleri kişinin geçmişini araştırmayı çok önemsiyorlar. Doktor seçiminde dostlarının tecrübelerinden yararlanmayı değerli buluyorlar. Avukat seçiminde vekalet verecekleri şahsın kazandığı veya kaybettiği davaları merak ediyorlar. Elbise seçiminde markalara önem veriyorlar. Hayatın hemen her alanında verecekleri kararlarda isabetli olabilmek adına geçmişi bir şekilde kurcalamayı ihmal etmiyorlar. Geçmişle ilgili olarak elde ettikleri bilgiler doğrultusunda geleceğe dönük atacakları adımları hesap ederek belirliyorlar. Çünkü geçmişi bilmeden bugünü anlamanın, bugünü doğru anlamadan geleceği güvenle inşa etmenin imkan dışı olduğunu gayet iyi biliyorlar. Bu bakımdan tarih; geçmişi değerlendirme, oradan alınan ilhamla geleceğe yön vermedir. Tarihinden derinlemesine haberdar olan toplumlar geleceklerini daha sağlıklı ve emin adımlarla inşa edebilirler Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 3

4 Türk Eğitim Tarihi Nedir? Eğitim tarihi; eğitimin dünyada zaman içinde izlediği yolu inceleyen bir bilim dalıdır. Tarihin bir alt disiplini olup eğitimin tarihsel gelişimini inceleyen bilim dalıdır. İlk çağlardan günümüze kadar eğitim sistem, kurum ve uygulamalarının geçmişini ve gelişimini konu edinir. Eğitim bilimlerinin bir dalı olarak eğitim fakültelerinde inceleme ve araştırma konusu yapılmaktadır. Türk eğitim tarihi ise; Türklerin eğitim anlayış ve uygulamalarını dönemler halinde inceleyerek her döneme ilişkin özelliklerini ve zaman içinde uğradığı değişim ve gelişmeleri belgelerle ortaya koyar. Eğitim sistem ve uygulamalarının dönemsel değişim ve özelliklerini açıklayarak günümüz eğitim sorunlarının daha iyi anlaşılmasına ve çözülmesine yardımcı olur Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4

5 Bu amaçla; Eğitim ve öğretimle ilgili kavramları açıklamaya, Yaşanmış örnekler üzerinden daha iyi anlaşılmasını sağlamaya, Her dönemde gerçekleştirilen eğitim uygulamalarının doğru kavranmasını sağlamaya, Dönemler arası benzerlik ve farklılıkların nedenlerini açıklamaya, Güncel uygulamaların, geçmişteki benzerlerinin sonuçları ışında yorumlanmaya, Bazı sistem, kurum, kuruluş, kavram, olgu, uygulama ve anlayışların zaman içinde uğradığı değişimi gibi konuları inceler. Türk Eğitim Tarihi dersi öğretmen adaylarına Genel Kültür yeterliğini kazandırmak için hizmet öncesi lisans eğitiminde verilen bir derstir. Bu ders öğretmen adaylarının genel kültürünü geliştirir, güncel konuların sınıfta tartışabilmelerine imkan hazırlar. Bu tartışmalarda hoşgörü sahibi olmasına katkı sunar Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 5

6 Tarih Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi Milleti millet yapan hasletlerin başında tarih bilinci gelir. Bu bilinç hem fert hem de toplum açısından önemlidir. Geçmiş fert ve toplumun hafızasıdır. Geçmişte yapılanların, yaşanarak tecrübe edilmiş olay ve olguların sonuçları günü anlamada, geleceği planlamada son derece önemlidir. O bakımdan geçmişini bilmeyenler geleceğinden emin olamaz denilmiştir. Fert için nasıl geçmiş bilinci önemliyse, bir milletler için de tarih bilinci en az o kadar önemlidir. İnsan bilinci geçmişten elde ettiği tecrübe ve deneyim malzemeleriyle yaşamakta olduğu veya gelecekte yaşaması muhtemel durumları önceden kestirebilir, öngörü geliştirebilir. Tarih yaşananlardır, bilinç de bunların farkında olmaktır. Geçmişinden bir şey barındırmayan bilinç kendi kimliğinin bile farkına varamaz. Bu bakımdan geçmişin bilgisi kişide bir aidiyet duygusu ve şahsiyet gelişimine katkıda bulunur. Bunun topluma bakan yüzü "tarih bilinci" olarak toplumun bütünlüğünü sağlayan önemli değerlerden biridir. Tarih bilincinden yoksun olanlar gününün subjektif gerçeklerine teslim olup başkalarının yönlendirmelerine kolayca kapılabilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6

7 Eğitim Tarihinin Temel Kaynakları Nelerdir? Tarihi olaylar deney-gözlem yoluyla incelenemez ve tekrar edilemezler. Bu yüzden ancak geçmişten kalan kalıntılar, belgeler ve kaynakların incelenmesiyle sonuca ulaşmak mümkündür. Bunlar; tarihin de kullandığı her türlü yazılı ve sözlü bilgiler, araç-gereçleridir. Bunların başlıcaları; Devlet arşivleri, Eğitim müzeleri, Bazı okulların arşivleri, Özel kişilerin elindeki belgeler, Kitaplar ve süreli yayınlar, Eğitimcilerin ve diğer kimselerin eğitime ilişkin hatıra ve anıları, Eğitimci ve öğretmenlerden sözlü tarih yöntemiyle toparlanacak bilgiler vs Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 7

8 Tarihsel Malzemenin Değerlendirilmesi İnsanlar tarihi, içinde bulundukları an ve zamanın bilincine göre değerlendirmek eğilimindedirler. Geçmişi irdelerken, geleceği hayal ederken daima içinde bulunulan an ve zaman hareket noktası olarak alınmaktadır. Oysa geleceğe dönük sağlıklı öngörüler geliştirebilmek için geçmişin çok iyi ve dikkatlice gerekir. Geçmişte meydana gelmiş olaylar, o dönemin siyasi, sosyal, dini, kültürel ve ekonomik özelliklerinden etkilenirler. O nedenle tarihsel bir olayı değerlendirirken olayın meydana geldiği dönemin şartları dikkate alınmalıdır. Bu şartları dikkate almadan, güncel değer yargıları ve bakış açısıyla yapılacak değerlendirme geçmişin doğru analiz edilmesine engeldir. Hiçbir kayıt ve şartı dikkate almadan geçmişteki münferit bir olaydan hareketle geleceğe ilişkin geliştirilen öngörüler isabetli olmamaktan uzaktır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8

9 Tarihe tarafsız yaklaşmak gerekir. Bazen de ideolojik körlük yüzünden tarihsel malzemeler sağlıklı ve doğru değerlendirilemezler. Bu durumlarda öngörülerde isabetsizlik kaçınılmazdır. Çiçero bu konuda üç önemli tespit yapar. Ona göre tarihçiler için ilk yasa; Hakikat olmayanı ağza almamaktır, ikincisi doğru olan bir şeyi örtbas etmemektir, bunlardan başka yazdığı bir şeyde taraf gütmemek ve kin beslememektir. Cenap Şahabettin de tarafsızlık konusunda; İnsan tarihe her istediğini söyletebilir, çünkü ölüler itiraz edemezler der. Atatürk ün; Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan, yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır. sözü meşhurdur. Tarihi bir olgu sorgulanırken, karar vericinin neden öyle düşünüp uyguladığı da sorgulamalıdır. Ancak böyle bir sorgulamayla hatalara düşmekten büyük ölçüde kurtulmak mümkün olur. Güçlü öngörüler için güçlü bir tarih bilincine ihtiyaç vardır ki, bunun ilk maddesi de samimiyet, ikinci maddesi de yöntemdir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 9

10 Bilimsel yaklaşım; geçmişteki bir olguya dayalı ve özellikle insani bilimleri açıklamada, geçmişe yönelip o olguyu, ait olduğu dönemin şartlarına göre, gelişim aşamalarını dikkate alıp, adım adım inceleyerek anlamayı öngörür. Buradan elde edilecek sonuçlar geleceğe uyarlanırken geleceğin olası şart ve imkanlarının da hesaba katılması gerekir. Tarihi bir inceleme bir ölçüde nedenlerin incelenmesi olduğundan tarih biliminde, neden-sonuç ilişkisi büyük önem taşır. Çünkü özellikle sosyal olaylar birbiriyle bağlantılı olarak gelişirler. Her tarihi olayın mutlaka en az bir nedeni ve sonucu vardır. Bazı durumlarda bir neden, birçok sonuçlar doğurabilir. Bunun aksine birçok neden bir sonucun doğmasına sebebiyet verebilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 10

11 Aynı şekilde yaşanan bir sorun veya olgu, geçmişteki pek çok olayın birikimi olarak ortaya çıkmış olabilir. Tarihçi bir sonuçtan hareketle, ona sebebiyet veren sebep veya sebepleri çok iyi irdelemelidir. Sadece olayların sebep ve sonuçlarını ortaya koymakla yetinmek yeterli değildir. Geçmişteki olayın güncel hayata yansımalarını da hesaba katıp geleceği etkileme potansiyelini de incelemelidir. Zira tarihi olayların geçmişten geleceğe uzanan geniş bir perspektifi vardır. Geçmişteki bir olay kendinden sonraki bir veya birden çok olayı tetikleyebilir. Çoğu kez güncel durumları doğru okumada geçmişin bilgisini doğru değerlendirmek hayati önem taşır. Tarihsel malzeme üzerinde çalışan uzmanların bu ihtimalleri göz önünde bulundurmaları gerekir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 11

12 Türk Eğitim Tarihinin Amacı Ünlü tarihçi Naima tarihi; "faydası herkesi kapsayan bir ilim" olarak tanımlar. Ona göre; yaşanılan çağın olaylarıyla, eski çağın olaylarını karşılaştırıp sonuca o şekilde varmak gerekir. Türk eğitim tarihinin amacı, bu alanın duayeni Yahya Akyüz (2016:1) tarafından; En eski tarihlerden günümüze kadar Türk milletinin ürettiği, benimsediği, geliştirdiği eğitim ve öğretime ait düşünceleri, kuramları, uygulamaları ortaya koymak, İnsan yetiştirme düzenini ve nasıl bir insan tipi yetiştirilmeye çalışıldığını araştırmak, Türk toplumlarının mutluluğu ve mutsuzluğu ile eğitim ve öğretimlerinin ilişkisini araştırmak, Bugünkü eğitim sorunlarımızı en iyi biçimde çözebilmek için geçmişten bir takım dersler çıkarılıp çıkarılamayacağını tartışmak şeklinde ifade edilmiştir. Türk Eğitim Tarihi dersi bu bağlamda öğretmen yetiştiren kurumlarda ayrı bir ders olarak okutulmaktadır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 12

13 Türk Eğitim Tarihinin Önemi "Tarihi öğrenmeyenler, onu tekrar yaşamak zorunda kalırlar" diye meşhur bir söz vardır. Voltaire; "Tarih, milletlerin tarlasıdır. Her toplum, geçmişte ne ekmişse, gelecekte onu biçer" der. Türk Eğitim Tarihi dersi de öğretmen adayı öğrencilere; Eğitimin farklı konularına ilişkin tarihsel düşünme becerisi, Geçmişteki eğitim anlayışları ve uygulamaları ile ilgili yorumlar yapabilme kabiliyeti, Günümüz eğitimsel gelişmelerine tarihsel süreklilik açısından bakabilme yetisi kazandırır. Türk Eğitim Tarihi dersi ile öğretmen adayları eğitim ve öğretim ile ilgili gelişmeleri, eğitimsel fikirlerle uygulamaları ve eğitim kurumlarını tarihi bir düzlemde öğrenme fırsatı elde edebilmektedirler. Ayrıca geçmişteki uygulamaların ve olayların incelenmesi eğitimi olumsuzluklardan arındırmada olumlu uygulamaların sonuçlarından daha çok yararlanabilme imkanı verir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 13

14 Akyüz e (2016:3-4) göre Türk eğitim tarihini bilmek; Eğitim sorunlarının anlaşılabilmesi için tarihi süreç içinde gelişimini bilme, Eğitim fikir ve uygulamalarının gelişimine katkıda bulunma, Yeni ve geçerli öneriler getirebilme, Öğretmenlerin güçlü bir meslek bilincine sahip olmaları ve mesleklerine sahip çıkabilmeleri, Öğretmenlerin mevcut eğitim ve öğretmen politikalarını yeterli bilgi ve bilinçle sorgulayıp kamuoyu oluşturabilmeleri Türk milletinin mutlu dönemlerinin ve zaman zaman uğradığı felaketlerin eğitimsel nedenlerini öğrenme ve bu tarihi birikimden ders çıkarılabilmesi açılarından önemlidir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 14

15 Türk Eğitim Tarihi Kaç Dönemde İncelenebilir? Türk eğitim tarihi, tarihi bilinen ilk Türk toplumlarıyla başlar. Eğitim tarihçisi Akyüz (2016:1) Türkler için; "Oğuz toplumunun göçüp yürümediği yol var mıdır? Evini tutup oturmadığı yurt var mıdır? " söylendiğini nakleder. Bu ifadeler Türklerin; Çok geniş bir coğrafyaya yayıldığının ve Çok farklı devletler kurduklarının göstergesi kabul edilebilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 15

16 Bu devletlerden bazıları bağımsız yaşamada tarihin akışı içerisinde kesintisiz bir çizgi oluşturdukları için Türk tarihinin akışında ana omurgayı teşkil ederler. Akyüz bunları; Hun, Göktürk, Uygur, Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti şeklinde bir sıralamaya tabi tutar(2016:1). İslam'ın kabulüyle önemli bir kırılmaya uğrayan bu çizgi; "İslam Öncesi"; Hun, Göktürk, Uygur ve "İslami Dönem"; Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti şeklinde iki ana bölüme ayrılmıştır. Osmanlı Dönemi de; Klasik Dönem, İlk Yenileşme, Tanzimat, Mutlakıyet, Meşrutiyet ve Milli Mücadele dönemleri şeklinde kısımlara ayrılabilir. Özellikle 1776 da ilk yenileşme hareketlerinden itibaren başlayan süreç, Türkiye Cumhuriyetine giden yolları hazırlayan bir süreç olarak ayrıca önemlidir. Bu sürecin başlangıcı dünyada, "geleneksel toplum"dan "modern toplum"a geçişin ilk işaretlerinin alındığı döneme denk gelmesi hasebiyle ayrıca önemlidir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 16

17 Tarihsel akışı içinde büyük kırılmalar geçiren Türk eğitim tarihi, her biri kendi içinde büyük benzerlikler gösteren dört ana kısma ayrılabilir. Bunlar: İslam Öncesi Dönem (Hun, Göktürk, Uygur), İslam Etkisi Dönemi (Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı Klasik Dönemi), Batı Etkisindeki Dönem (İlk Yenileşme, Tanzimat, Mutlakıyet, Meşrutiyet) Batılı Dönem (Türkiye Cumhuriyeti) Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 17

18 Kaynak: Yahya Akyüz (2016), Türk Eğitim Tarihi, Pegem Yayınları, Ankara. Öğretmenlik Bilinci ve Türk Eğitim Tarihi Türk Eğitim Tarihi dersi öğretmen adaylarına Türk eğitiminin geçmişini, bugün geldiği noktayı ve gelecekteki hedefini gösterme ve kavratma açısından oldukça etkili bir araçtır. Eğitim tarihi çalışmaları, geçmiş tecrübelerden dersler çıkarmada ve bu sayede benzer yanlışlılara tekrarlamayı önlemede en etkili araçlardandır. O nedenle, öğretmen adaylarına nesiller boyu eğitime ilişkin gelişmelerin seyrinin aktarılması önemlidir. Öğretmen adayları bu derste; Eğitimin amaçlarını ve yetiştirilmek istenen insan tipinin değişen özelliklerini, Dönemlere göre eğitim kurum, program ve yöntemlerinde yaşanan gelişmeleri, Öğretmen yetiştirme sisteminin tarihsel gelişimini, Eğitimi etkileyen düşünür ve eğitimcileri, Eğitim sorunlarının, dönemlere göre gelişimi ve çözüme yönelik çalışmalarını, Türk eğitim tarihindeki olgu ve olayları bilimsel yollardan sorgulamayı öğrenirler Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 18

19 Tarih bilmeyen diplomat, pusuladan anlamayan kaptana benzer, her ikisinde de karaya oturma tehlikesi, kaçınılmaz sonuçtur. Ahmet Cevdet Paşa Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 19