TÜRKÝYE DE BAHÇE BÝTKÝLERÝ SEKTÖRÜNÜN ANALÝZÝ Ý. YILMAZ 1 C. SAYIN 1 B. ÖZKAN 1 C. F. KARADENÝZ 1 ÖZET Çalýºmada bahçe bitkileri üretiminin mevcut durumunun genel bir deðerlendirilmesi yapýlmýº ve sektörün geliºtirilebilmesi için alýnmasý gereken önlemlere ýºýk tutabilmek amacýyla SWOT analizi yapýlmýºtýr. Türkiye de bahçe bitkileri üretimi, kullanýlan girdiler ve üretilen ürünler ile piyasa oluºumuna ve istihdama büyük katkýlar saðlamaktadýr. Bahçe bitkileri, toplam iºlenen alanýnýn %12,69 unu, toplam bitkisel üretim deðerinin ise %55,76 lýk kýsmýný oluºturmaktadýr. Toplam tarým ürünleri ihracatýnýn ise %50,89 u bahçe bitkilerinden meydana gelmektedir. Bahçe bitkileri üretiminde pek çok teknik ve ekonomik sorun bulunmaktadýr. Bu sorunlarýn çözümü için yeterli bilgi birikimi bulunmasýna raðmen, sorunlarýn çözümüne yönelik yeterli ve etkin organizasyonlarýn gerçekleºtirilebildiðini söylemek mümkün deðildir. Diðer taraftan karºýlaºýlan ekonomik sorunlar, özellikle pazarlama ve kooperatifleºme sorunlarý bahçe bitkileri üretiminin geliºimini sýnýrlandýrmaktadýr. Bu sorunlarýn çözümünde üretici örgütlenmesinin saðlanmasý zorunluluk olarak görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Bahçe bitkileri üretimi, SWOT analizi THE ANALYSIS OF HORTICULTURE SECTOR IN TURKEY ABSTRACT In this study a general assesment of current status of horticultural production was considered and SWOT analysis was used to highlight necessary measuement needed to be taken to develop the sector. In Turkey horticultural production provides great contributions to labour and formation of a market by inputs used and crops produced. Horticulture account for 12.69% of total arable land and 55.76% of the total agricultural production value. About 50.89% of the total agricultural product export is constituted by horticulture. In horticultural production there are several technical and economical problems. Although there is enough knowledge accumulation to solve these problems, it is not yet possible to say that sufficient and effective organisations were set up in order to solve these problems. On the other hand current economic problems particulary in marketing and cooperativation limit development of horticulture crop production. In this regard providing producer organisation is seen as necessary in solving of these problems. Key words: Horticultural production, SWOT analysis 1. GÝRݪ Tarým sektörü, nüfusun beslenmesi, sanayi sektörünün hammadde ihtiyaçlarýný karºýlamasý, dýºsatýma katkýsý ve istihdam saðlamasý nedeniyle ülkemizin ekonomik ve sosyal geliºmesinde önemli fonksiyonlar üstlenmektedir. 2000 yýlý deðerleriyle tarým sektörünün GSMH da payý %14,0 olup, toplam nüfusun %34,0 ü tarýmla uðraºmaktadýr. Tarým ürünleri üretimimiz iç tüketimin karºýlanmasý yanýnda dýºsatýmda da önemli rol oynamaktadýr. 2000 yýlýnda dýºsatým deðerinden %7,75 pay alan tarým sektörü, iºlenmiº tarým ürünlerinin payý da dikkate alýndýðýnda %13,75 paya sahiptir (TKB, 2003). Türkiye sahip olduðu ekolojik koºullarýn uygunluðu nedeniyle bahçe bitkileri üretimi açýsýndan dünyadaki önemli ülkeler arasýnda yer almaktadýr. 2000 yýlý itibariyle 263790670 da toplam iºlenen tarým arazisinin %12,69 unu bahçe bitkileri üretim alaný oluºturmaktadýr. Bahçe bitkilerinin bitkisel üretim deðerindeki payý ise %55,76 dýr (DÝE, 2002). Bahçe bitkileri üretimi, dýºsatým açýsýndan da büyük önem taºýmaktadýr. Tarým ürünleri dýºsatýmýmýzýn yaklaºýk yarýsý (%50,89) bahçe bitkileri üretiminden saðlanmaktadýr (TKB, 2003). Bununla birlikte, üretimde saðlanan geliºmelerin dýºsatýma yeterince yansýmadýðý görülmektedir. Geleneksel ihraç ürünlerimiz bir kenara býrakýlýrsa bahçe bitkileri dýºsatým miktarýnýn, üretim miktarýna oraný rakip ülkelere göre çok düºüktür. 2000 yýlý deðerleriyle dýºsatým oraný yaº meyvede %3,02 ve yaº sebzede ise %1,45 olarak gerçekleºmiºtir. Bahçe bitkilerinde halen üretimden, pazarlamadan ve dýºsatýmdan kaynaklanan birçok sorun bulunmaktadýr (Akkaya ve Özkan, 1998). Bu çalýºmada bahçe bitkileri sektörünün mevcut durumunun genel bir deðerlendirilmesi yapýlmýº, sektörün güçlü ve zayýf yönleri ile geliºme fýrsatlarý ortaya konulmuºtur. 1 Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarým Ekonomisi Bölümü, 07070 Antalya.
2. MATERYAL ve YÖNTEM Çalýºmanýn temel materyalini Devlet Ýstatistik Enstitüsü Yayýnlarý, Tarým ve Köyiºleri Bakanlýðý Yayýnlarýndan elde edilen veriler oluºturmuºtur. Ayrýca araºtýrma konusu ile ilgili olarak çeºitli yayýnlardan yararlanýlmýºtýr. Çalýºmada Türkiye bahçe bitkileri sektörünün mevcut durumunun ve yapýsal deðiºimlerinin izlenmesinde yüzde oran ve aritmetik ortalama metotlarý kullanýlmýºtýr (Güneº ve Arýkan, 1985). Bahçe bitkileri sektörünün güçlü ve zayýf yönlerinin analitik deðerlendirilmesinde ise SWOT analiz tekniði uygulanmýºtýr (Jonhson ve ark, 1989; Bartol ve Martin, 1991). 3. BULGULAR ve TARTIªMA 3.1. Bahçe Bitkileri Üretiminin Mevcut Durumu Türkiye bahçe bitkileri üretiminde sahip olduðu ekolojik koºullar bakýmýndan oldukça avantajlý konumda bulunmaktadýr. Nitekim dünyada meyve ve sebzede 140 türün üretimi yapýlýrken, ülkemizde 75 türün üretimi gerçekleºmektedir. 2000 yýlý deðerlerine göre Türkiye sebze üretim alaný 7930570 da, meyve üretim alaný 25533180 da ve kesme çiçek üretim alaný 10365 da olarak gerçekleºmiºtir (DÝE, 2002; ÝGEME, 2003). Türkiye sebze üretim miktarý 22357612 ton ve meyve üretim miktarý 13421100 ton olup, bitkisel üretim miktarýndan %35,79 pay almýºtýr (DÝE, 2002). Ayný yýldaki tarým ürünleri dýºsatým deðeri 2 152 milyon $ olup, bu deðerden bahçe bitkilerinin aldýðý pay %50,89 dur (TKB, 2003). Bahçe bitkileri üretiminin mevcut durumunu ortaya koyabilmek için Türkiye sebze, meyve ve kesme çiçek üretimlerinde yaºanan geliºmeler incelenmiºtir. 3.1.1. Sebze Üretimi 1992-2000 yýllarý arasýnda Türkiye sebze üretim miktarý üç dönem halinde Çizelge 1 de verilmiºtir. Buna göre 1998/2000 döneminde toplam üretim içinde yapraðý yenen sebzeler %7,48, baklagil sebzeleri %2,87, meyvesi yenen sebzeler %86,37, soðansý,yumru ve kök sebzeler %2,90 pay almaktadýr (DÝE, 2002). Ele alýnan dönemlerde dönem baºý ve dönem sonu itibariyle artýº oraný hýyarda %52,78, domateste %37,92, patlýcanda %21,86, havuçta %12,96, karpuzda %11,55, kavunda %10,42, fasulyede %8,52, soðanda %2,98 ve lahanada %2,67 olarak gerçekleºmiºtir. 2000 yýlý verileriyle sebze üretim deðerinde en yüksek payý domates (%35,61) almýºtýr. Domatesi, karpuz (%11,79), hýyar (%8,48) ve biber (%7,47) izlemektedir. 1992-2000 döneminde Türkiye sebze üretim miktarýndaki artýº oraný %25,98 dir. Bunun yanýnda 1992 yýlýnda 6752580 da olan sebze üretim alaný, 2000 yýlýnda %16,79 artýºla 7886470 ha a ulaºmýºtýr. 2000 yýlý deðerleriyle sera üretiminde cam sera alaný 56558 da ve plastik sera alaný 148242 da dýr. 1999 yýlýnda Türkiye örtüaltý üretim alanýnýn, Akdeniz ülkeleri içindeki pay %10,6 dýr (Baudoin, 1999). Ülkemizde örtüaltý yetiºtiricilik 1940 lý yýllarda Antalya ilinde baºlamýº olup, daha sonra diðer illere yayýlmýºtýr. 2000 deðerleriyle Antalya ili, Türkiye cam sera alanýnda %83,22 ve plastik sera alanýndan ise %47,29 paya sahiptir (DÝE, 2002). Çizelge. 1. Türkiye Sebze Üretim Miktarýndaki Geliºmeler (1992-2000) Sebzeler 1992/1994 1995/1997 1998/2000 Miktar Miktar Miktar (ton) (%) (ton) (%) (ton) (%) Yapraðý Yenen Sebzeler 1 434 886 8,27 1 508 470 7,81 1 634 360 7,48 Lahana 699 332 4,03 677 333 3,51 717 999 3,28 Baklagil Sebzeleri 574 720 3,31 601 716 3,12 628 333 2,87 Fasulye 442 333 2,55 455 000 2,36 480 000 2,20 Meyvesi Yenen Sebzeler 14 701 333 84,71 16 451 667 85,18 18 884 167 86,37 Domates 6 316 667 36,40 7 216 667 37,36 8 712 000 39,85 Karpuz 3 526 667 20,32 3 766 667 19,50 3 934 000 17,99 Kavun 1 673 333 9,64 1 816 667 9,41 1 847 667 8,45 Hýyar 1 080 000 6,22 1 316 661 6,82 1 650 000 7,55 Patlýcan 770 000 4,44 815 666 4,22 938 333 4,29 Soð., Yum. ve Kök Sebzeler 520 216 3,00 669 900 3,47 634 313 2,90 Soðan 212 333 1,22 233 333 1,21 218 666 1,00 Havuç 208 333 1,20 253 333 1,31 235 333 1,08 Diðer Sebzeler 74 017 0,43 83 347 0,43 83 012 0,38 Toplam 17 355 174 100,00 19 315 101 100,00 21 864 185 100,00 Kaynak: DÝE, Çeºitli Yýllar. T.C. Devlet Ýstatistik Enstitüsü, Tarýmsal Yapý ve Üretim 1992-2000, Ankara.
3.1.2. Meyve Üretimi Çalýºmada ülkemizde meyve üretimi 5 grup altýnda incelenmiºtir (Çizelge 2). Türkiye meyve üretim miktarý 1990 yýlýnda 10746800 ton iken, 2000 yýlýnda 13421100 ton a %24,88 oranýnda artýºla ulaºmýºtýr. 2000 yýlý verileriyle Türkiye meyve üretiminden en yüksek payý üzümsü meyveler (%38,61) almýº olup, bu grupta yer alan önemli meyve çeºitleri üzüm (%26,82) ve incirdir (%1,79). Bu meyve grubunu yumuºak çekirdekliler (%21,62), taº çekirdekliler (%17,56), turunçgiller (%16,56) ve sert kabuklular izlemektedir. Ýncelenen dönemde en yüksek büyüme oraný kayýsýda 2,21 kat olarak gerçekleºmiºtir. Diðer önemli meyve çeºitlerinde ise büyüme oraný zeytinde %63,64, mandarinde %62,32, portakalda %45,58, elmada %26,32, fýndýkta %25,33 ve ºeftalide %22,86 dýr. 2000 yýlý Türkiye meyve üretim deðerinde çilek %25,15 pay ile ilk sýrada yer almakta olup, bunu sýrasýyla zeytin (%19,75), üzüm (%19,70), antep fýstýðý (%18,20), elma (%11,60) ve kestane (%10,32) izlemektedir (DÝE, 2002). Çizelge. 2. Türkiye Meyve Üretim Miktarýndaki Geliºmeler (1990-2000) Meyveler 1990 1995 2000 Miktar Miktar Miktar (ton) (%) (ton) (%) (ton) (%) Yumuºak Çekirdekliler 2 407 300 22,40 2 598 500 24,01 2 901 100 21,62 Armut 413 000 3,84 410 000 3,79 380 000 2,83 Elma 1 900 000 17,68 210 000 1,94 2 400 000 17,88 Taº Çekirdekliler 2 193 500 20,41 1 620 400 14,97 2 357 300 17,56 Kayýsý 240 000 2,23 250 000 2,31 530 000 3,95 ªeftali 350 000 3,26 340 000 3,14 430 000 3,20 Zeytin 1 100 000 10,24 515 000 4,76 1 800 000 13,41 Turunçgiller 1 474 000 13,72 1 781 650 16,46 2 222 200 16,56 Portakal 735 000 6,84 842 000 7,78 1 070 000 7,97 Limon 357 000 3,32 418 000 3,86 460 000 3,43 Mandarin 345 000 3,21 453 000 4,19 560 000 4,17 Sert Kabuklular 630 000 5,86 715 000 6,61 758 000 5,65 Fýndýk 375 000 3,49 455 000 4,20 470 000 3,50 Üzümsü Meyveler 4 042 000 37,61 4 107 272 37,95 5 182 500 38,61 Ýncir 300 000 2,79 300 000 2,77 240 000 1,79 Üzüm 3 500 000 32,57 3 550 000 32,80 3 600 000 26,82 Toplam 10 746 800 100,00 10 822 822 100,00 13 421 100 100,00 Kaynak: DÝE, Çeºitli Yýllar. T.C. Devlet Ýstatistik Enstitüsü, Tarýmsal Yapý ve Üretim Çeºitli 1990-2000, Ankara. 3.1.3. Kesme Çiçek Üretimi Türkiye de kesme çiçek üretimi 1946 yýlýnda baºlamýºtýr (Akkaya ve Özkan, 1998). Kesme çiçek üretimi ülkemizde ekolojik koºullar, üretim teknolojisi ve dýºsatýma uygunluðu bakýmýndan iç ve dýº pazara yönelik olmak üzere iki farklý ºekilde yapýlmaktadýr (Özkan ve Karagüzel, 1997). 2001 yýlý deðerleriyle Türkiye de kesme çiçek üretim alaný 10365 da dýr. Kesme çiçek üretim miktarýnýn %92,76 sý sera üretiminden karºýlanmaktadýr. Ülkemizde dýºsatýma yönelik kesme çiçek üretimi 1985 yýlýnda 70 da la baºlamýº olup, 2000 yýlýnda 8000 da a ulaºmýºtýr. 2000 yýlý deðerleriyle dýºsatým deðeri 7851000 $ olarak gerçekleºmiºtir (ÝGEME, 2003). Söz konusu bu hýzlý geliºmede dýºsatýma yönelik üretim yapan üretici firmalarýn kesme çiçek sektörüne girmesi ve sözleºmeli üretim modelinin uygulanmasý önemli rol oynamýºtýr (Özkan ve ark., 1998). Türkiye kesme çiçek dýºsaýtm deðerinden %80 pay alan Antalya ili, kesme çiçek dýºsatýmýnda merkez durumundadýr (Anonim, 2002). 3.1.4. Bahçe Bitkileri Üretimine Yönelik Politikalar Türkiye de bahçe bitkileri faaliyet alanýnýn genelini ilgilendiren uzun vadeli ve planlý sürdürülen saðlýklý bir makro politikadan bahsetmek olanaðý yoktur. Ancak öne çýkan tür ve çeºitleri kapsayan üretimi arttýrma amaçlý bölgesel destekleme politikalarý söz konusudur. Genel olarak pazarlama faaliyetinde serbest piyasa koºullarý hakimdir. Üretim planlamasý da ulusal düzeyde olmayýp piyasa talebine ve üretici kararýna baðlýdýr. Öte yandan ulusal düzeyde yatýrým teºvik politikalarýný uygulanmaktadýr. Bu politikalar yýldan yýla deðiºmekle birlikte
çoðunlukla meyve ve sebze iºleyen entegre gýda tesislerini kapsamaktadýr. Burada daha çok üretici ve sanayici iºbirliði teºvik edilmektedir. Bahçe bitkileri sektörüyle ilgili dýº ticaret politikalarý, uluslararasý kurallara uyumun zorunluluðu nedeniyle iç politikalara oranla daha rasyonel ve tutarlýdýr. Bu kapsamda zaman zaman ihracat teºvikleri uygulanmakta, dýº pazarlara yönelim saðlanmaktadýr. Ancak özellikle ihracatta baºta AB olmak üzere çeºitli hedef pazarlarca öngörülen tarife dýºý engeller (kalite, saðlýk ölçütleri, vd.) Türkiye nin gündemindeki önemli konular olup, bununla ilgili olarak ülkede altyapý noksanlýklarýnýn olduðu bilinmektedir. Diðer yandan zaman zaman gerçekleºen sýnýr ticareti ve erkencilik avantajý ile dýºalýmlarla iç piyasaya giren ürünleri iç fiyatlarý etkilemekte ve yerli üreticiler bu politikalardan zarar görmektedir. 3.2.Bahçe Bitkilerinde SWOT Analizi SWOT analizi karar verme sürecinde kullanýlan önemli analitik deðerlendirmelerden birisidir (Özkan ve ark., 1998). Bu bölümde SWOT analizi kullanýlarak Türkiye bahçe bitkileri sektörünün güçlü ve zayýf yönleri ile geliºme fýrsatlarý ve geliºmeyi sýnýrlayabilecek etkenlerin belirlenmesine çalýºýlmýºtýr. 3.2.1. Sebze ve Meyve Tarýmý Güçlü Yönleri: Ürün çeºitliliðinin fazla olmasý, Sebze ve meyve üretimine ekolojik koºullarýn uygunluðu, Büyük pazarlara olan coðrafi yakýnlýk, Göreceli olarak iºçi ücretlerinin düºük oluºu, Toprak ve su kaynaklarýnýn zenginliði, Genç ve dinamik nüfus yapýsýna sahip olma, Yaygýn ve geniº bir iç pazar, Bazý ürünlerde (fýndýk, kayýsý, kuru üzüm, kuru incir, badem, vb.) mutlak üstünlük bulunmasý. Zayýf Yönleri: ݺletme yapýsý ile ilgili sorunlar, Finasman olanaklarýnýn sýnýrlýlýðý, Üretici örgütlenmesinin zayýflýðý ve üreticisanayici bütünleºmesinin tam olarak gerçekleºmemesi, Bilinçsiz ve aºýrý kimyasal kullanýmý, Modern girdi temininde dýºa baðýmlýlýk, Üretimde ve iºleme endüstrilerinde kullanýlan teknolojinin yetersiz olmasý, Meyve iºleme sanayinin yeterince geliºmemiº olmasý, Etkin olmayan bir iç pazarlama sistemi, Yeterli ve etkin dýºsatým organizasyonlarýnýn bulunmamasý ve potansiyelin yeterince deðerlendirilememesi, Dýºsatýma konu olan ürünlerde kalýntý deðerini ölçen laboratuvarlarýn yetersiz olmasý, Yetersiz ve karmaºýk dýº ticaret önlemlerinin uygulanmasý. Geliºme Fýrsatlarý: Tarým topraklarýnýn organik tarým yetiºtiriciliðine uygun olmasý, Tüketici gelirlerinin ve bilincinin artmasý, Dýºsatýma uygun sebze ve meyve çeºitlerinin geliºtirilmesi ve yaygýnlaºtýrýlmasý, Tarým teknolojisinde geliºmeler yapýlmasý, Uluslararasý ticaretin serbestleºtirilmesi ve yeni pazarlarýn oluºmasý, GAP projesi ile üretim alanýnýn geniºlemesi, GATT antlaºmasýna dayanan deðiºiklerden dolayý uluslararasý rekabet pazarýna girilebilmesi, Üretim ve pazarlama organizasyonlarýnýn kurulmasý ve geliºtirilmesi, Yeni teknolojilerin geliºtirilmesi ve adaptasyonu için yeterli bilgi birikimi varlýðý, Girdi teminini karºýlayabilecek endüstrilerin geliºimini saðlayabilecek ortamýn uygunluðu. Geliºmeyi sýnýrlayabilecek etmenler: Rakip ülkelerin araºtýrmaya ve geliºtirmeye daha fazla yatýrým yapmasý, Dýº ticarette ortak marka kullanýmýnda önlemlerin alýnmasý, Global pazarlarda rekabetin etkisiyle ürün fiyatlarýnýn düºük oluºmasý, Üretim ve pazarlamada kullanýlan teknolojinin geliºtirilememesi, Üretim planlamasýnýn belirli bir stratejiye dayandýrýlmamasý (marka, çeºit daðýlýmý gibi). Dýºsatým miktarýnýn dalgalanmasýndan dolayý iç pazarda fiyatlarýn düºmesi, Dýº ticarette tarife dýºý engellerde yaygýnlýk kazanmasý, Rakip ülkelerin dýº ticaret politikalarý, ݺletme yapýlarýný düzeltici önlemlerin alýnmamasý ve üretici örgütlenmesinin saðlanmamasý. 3.2.2. Kesme Çiçek Faaliyeti Güçlü Yönleri: Ekolojik koºullarýn uygunluðu, Dýº pazarlara yakýn olunmasý, Firmalarýn teknoloji düzeyinin geliºmiº olmasý, Sözleºmeli üretim modelinin uygulanmasý, Üretici-ihracatçý bütünleºmesinin saðlanmasý,
Tüketici taleplerinin yer ve zaman iºlevi açýsýndan karºýlayabilecek organizasyonlarýn bulunmasý. Zayýf Yönleri: Üretim girdilerinde dýºa baðlýlýk olmasý, Dýºsatým taºýmacýlýðýnda özellikle hava yolu taºýmacýlýðýnda maliyetin yüksek olmasý, Üretim ve pazarlamada nitelikli eleman eksikliði, Üretimde bilgi ve deneyim birikiminin eksikliklerinden kaynaklanan olumsuzluklarýnýn bulunmasý, Araºtýrma-geliºtirme faaliyetlerindeki yetersizlik, Ürün çeºitliliðinin yetersizliði. Geliºme Fýrsatlarý: Araºtýrma ve geliºtirme faaliyetlerinin desteklenmesi, Dýº satýma yönelik üretim yapan iºletmelerin uygun çeºit seçimi ile dýº pazar payýný arttýrmasý, Kaliteli ürün üretimi ve geliºtirilmesi, Tüketici tutum ve davranýºlarýndaki olumlu geliºmeler, Dýºsatým organizasyonlarýnýn oluºturulmuº olmasý. Geliºmeyi sýnýrlayabilecek etmenler: Dýº pazarlardaki rekabete uyum gösterememe, Üretimde çeºitlilik ve pazarý geniºletme çabalarýnýn uzun zaman diliminde yapýlabilmesi. SONUÇ Çalýºmada bahçe bitkileri sektörünün mevcut durumunun genel bir deðerlendirilmesi yapýlmýºtýr. Ayrýca bahçe bitkileri sektörünün geliºtirilebilmesi için alýnmasý gereken önlemlere ve stratejik planlamalara ýºýk tutabilmek amacýyla SWOT analizi yapýlmýºtýr. Bahçe bitkileri üretimi Türk tarýmýnýn önemli bir bölümünü oluºturmaktadýr. Bahçe bitkileri, alan olarak toplam üretim alanýnýn %12,69 unu oluºtururken, toplam bitkisel üretim deðerinin ise %55,76 lýk kýsmýný oluºturmaktadýr. Dünya sebze üretim miktarýnýn %5,4 ü ve meyve üretim miktarýnýn ise %2,8 i ülkemiz tarafýndan karºýlanmaktadýr. Dýºsatýma konu olan en önemli ürünler fýndýk, üzüm, incir, limon, mandarin, domates, portakal, kiraz, altýntop, biber ve kesme çiçektir. Ülkemiz bahçe bitkileri üretimi ve dýºsatýmýnda önemli potansiyele sahip olmasýna karºýn, üretimde saðlanan geliºmeler dýºsatýma yeterince yansýtýlamamaktadýr. Bugün gelinen noktada bahçe bitkileri üretiminde pek çok teknik ve ekonomik sorun ile karºýlaºýlmakla birlikte bu sorunlarýn çözümü için yeterli bilgi birikiminin ve kýsmen de elveriºli ortamýn bulunduðu söylenebilir. Bu çerçevede en önemli unsur bu sorunlarýn çözümüne yönelik yeterli ve etkin organizasyonlarýn gerçekleºtirilebilmesidir. Bahçe bitkileri üretimini sýnýrlayan ve geliºimini belirleyecek temel unsurlar daha çok ekonomik unsurlardýr. Bunlar içinde de pazarlama ve örgütlenme baºta gelmektedir. Mevcut iç ve dýº ticaret sistemlerinde görülen aksaklýklarýn giderilmesi büyük önem taºýmaktadýr. Bu çerçevede üretici örgütlenmesinin saðlanmasý zorunluluk olarak görülmektedir. Böylece; girdi piyasalarýnda üreticilerin girdi satýcýlarýna baðýmlýlýðý ortadan kaldýrýlýrken, ürün piyasalarýnda da üretici etkinliði artýrýlabilir. Bu alt yapý ise bahçe bitkileri sektöründe teknik ve ekonomik sorunlarýn çözümü ve üretimin yönlendirilmesi için uygun ortam yaratýlabilir. KAYNAKLAR Abak, K., Erkan, O., Eser, B., Halloran, N., Yanmaz, R., Sarý, N., Ekiz, H. 2000. Sebze Tarýmýnda 2000 lerde Üretim Hedefi, Türkiye Ziraat Mühendisliði V. Teknik Kongresi,617-644, 17-21 Ocak, Ankara. Anonim, 2002. Antalya Ýhracatçýlar Birliði Kayýtlarý, Antalya. Akkaya, F., Ozkan, B. 1998. Horticultural Economics in Turkey: An Assessment of the Current Situation and Some Implications. In Acta Horticulturae, 524, Part 14: 81-88, Belgium. Bartol, K.M., Martin, D.C. 1991. Management, New York, McGraw Hill.Inc. Baudoin, W.O., 1999. Protected Cultivation in the Mediterranean Region. Acta Horticulture, 486, ISHS, p: 23-30. DÝE, 2002. T.C. Devlet Ýstatistik Enstitüsü, Tarýmsal Yapý ve Üretim 2000, Ankara. DÝE, Çeºitli Yýllar. T.C. Devlet Ýstatistik Enstitüsü, Tarýmsal Yapý ve Üretim, Ankara. Güneº, T., Arýkan R. 1985. Tarým Ekonomisi Ýstatistiði. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayýn No: 1049, Ankara Üniversitesi Basýmevi, Ankara. ÝGEME, 2003. Ýhracatý Geliºtirme Merkezi Ýnternet Sayfasý, www.igeme.org.tr Gülcan, R., Tekintaº, F.E., Mýsýrlý, A., Saðlam, H., Günver, G., Adanacýoðlu, H. 2000. Meyvecilikte Üretim Hedefleri, Türkiye Ziraat Mühendisliði V. Teknik Kongresi, 587-616, 17-21 Ocak, Ankara. Johnson, G., Scholes, K., Sexty, R.W. 1989. Exploring Strategic Management, Scarborough, Ontario, Prentice Hall.
Özkan, B., Karagüzel, O. 1997. Antalya'da Kesme Çiçek Üretiminin Mevcut Durumu, Derim Dergisi, Cilt: 14 (2): 50-61. Özkan. B., Akkaya, F., Kuzgun, M. 1998. Antalya Yöresinde Bahçe Kültürleri Üretim Yapýsý, Ekonomideki Yeri ve Önemi, Türkiye III. Tarým Ekonomisi Kongresi, 314-323, 7-9 Ekim, Ankara. Özkan, B., Yýlmaz, S., Yýlmaz, Ý., 1999. Türkiye de Yaº Meyve Ve Sebze Pazarlamasý: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayý:1: 157-168, Antalya.. Ozkan, B., Akcaoz, H.V., Karadenýz, C.F., 2002. An Economic Analysis of Pesticide and Fertiliser Application in Citrus Production in Turkey, Journal of Agricultural Research, Tanta University, Special Issue Vol: 28 (3/11): 1008-1019. TKB, 2003. Tarým ve Köyiºleri Bakanlýðý Ýnternet Sayfasý, www.tarim.gov.tr Yýlmaz, Ý., Özkan, B., Akkaya, F., Yýlmaz, S. ve Kutlar, Ý., 2000. Antalya Ýli Sera Sebzeciliðinde Ýlaç ve Gübre Kullanýmýnýn Analizi, Türkiye 4. Ulusal Tarým Ekonomisi Kongresi, 6-8 Eylül 2000, Tekirdað. Yilmaz, I., Ozkan, B., Sayin, C., Karaman, S. 2002. A Review of Turkish Greenhouse Industry, Journal of Agricultural Research, Tanta University, Special Issue Vol: 28 (3/11): 976-989.