Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 29, Ağustos 2016, s. 444-451 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Published Date 27.06.2016 17.08.2016 Öğr. Gör. Ünsal TAZEGÜL İstanbul Gelişim Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu, unsaltazegul@hotmail.com ELİT DÜZEYDEKİ VÜCUT GELİŞTİRME SPORCULARININ BEDEN ALGILARINI YARIŞTIKLARI KATEGORİLERE GÖRE KARŞILAŞTI- ILMASI Öz Yapılan bu çalışmanın amacı, elit düzeyde vücut geliştirme sporu yapan sporcuların beden hoşnutluk düzeylerini karşılaştırmaktır. Çalışmanın örneklemini, çalışmaya kendi istekleri ile katılmayı kabul eden, elit düzeydeki 207 vücut geliştirme sporcusu oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak Hovardaoğlu tarafından 1986 yılında Türkçeye çevrilerek geçerlilik ve güvenirliği yapılan beden algısı ölçeği kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmış olup verilerin normal dağılıma sahip olup olmadığını belirlemek için Kolmogorov-Smirnov testi, homojenliğini belirlemek için ''Anova-Homogenety of variance testi uygulanmış ve verilerin homojen ve normal bir dağılıma sahip olduğu belirlenmiştir. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistik, ikiden fazla değişkenler arasındaki farkı belirlemek için tek yönlü varyans analizi ve değişkenler arasındaki farkı belirlemek için de tukey testi uygulanmıştır. Çalışmanın sonunda, 90 kg ve altı kategoride yarışan vücut geliştirme sporcularının beden algısı düzeyinin, diğer kategorideki sporculardan daha iyi düzeyde olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Beden Algısı, Vücut Geliştirme, Elit Sporcu.
COMPARISION OF THE BODY PERCEPTION OF ELITE MALE BODY BUILDERS BY CATEGORY Abstract The aim of the study was to compare the body satisfaction level of athletes engaged in bodybuilding in elite level. The sample of the study was selected by 207 bodybuilding athletes in elite level who voluntarily agreed to participate in the study. In the study, Body Image Scale translated into Turkish by Hovardaoğlu (1986) that validity and reliability were performed was used as data collection tool. In analysis of data, SPSS 20 package program was used and The Kolmogorov-Smirnov Test was applied in order to decide whether data has normal distribution and Levene s Test was applied to test the homogeneity of variances and it is observed that data is homogeneous and has a normal distribution. In analyzing the data; descriptive statistics, one way variance analysis to determine the difference between variables more than two and Tukey testto determine the difference between the averages were used. At the end of the study, body image level of athletes who competing in 90 kg and below categories is at a better level than athletes in other categories. Keywords: Body Perception, Bodybuilding, Elite Athletes. Giriş Beden algısı kavramı, ilk defa 1920 yılında psikolojik ve sosyolojik bir kavram olarak Paul Schilder tarafından ele alınmıştır. Schilder den önce yapılan çalışmalar genellikle beyin hasarı sonuncunda ortaya çıkan bozuk beden algıları ile sınırlıydı. Schilder beden algısını, insanın zihninde biçimlendirmiş olduğu kendi resmi olarak tanımlamaktadır (Polat, 2007: 8; Dunham. 2002: 25). 445 Beden imajı bozukluğu, ilk olarak 16. yüzyılda bir cerrah olan Ambroise Pare nin, fantom organ olgusu raporunda yer almıştır. 1920'li yıllarda bir nörolog olan Head, beden şeması kavramını öne sürmüştür. Buna göre beden şeması daha çok duygusal kortekste organize edilmiş olan geçmiş yaşantılar ile şimdiki duyumlardan oluşan bir bütündür (Dogan ve Dogan, 1992: 1-2). Beden algısının gelişiminde bireyin geçmiş deneyimleri önemli bir yer tutmaktadır. Bireyin geçmişte kendi bedenine göstermiş olduğu tepkiler ve bireyin bedeni ile ilgili çevresinden aldığı tepkiler bireyin beden algısı gelişimini etkilemektedir (Tazegül, 2016). Genellikle olumlu olarak algılanan beden algısı, bireyin öz saygısı ve güveninde önemli etkiler yapabilmektedir (Şanlı, 1991: 63). Kişiler bedenlerini formda tutmak, fiziksel olarak kaslı ve daha zarif görünmek için çeşitli yollara başvurmaktadır. Spor aktivitelerinin beden algısını olumlu olarak etkilediği görülmektedir. Fiziksel aktivite ve egzersiz insanların bedenlerini belirli bir şekile sokarak ideal bir vücut yapısına sahip olmalarını sağlamaktadır. Fiziksel görünüş, günümüzde her yaşta insanın özelikle de genç neslin önemle üzerinde durduğu konulardan biridir. Bireyin fiziksel görünümü çoğu kez, davranışının ve başarısının önüne geçebilmektedir. Bayanların ince görünümü erkeklerin ise kaslı görüntüsü toplumda kabul görmüş sosyal değerler arasında yer almaktadır. İdeal olarak uygun görünen bir fizik, vücudun orantılı ve aynı zamanda sağlıklı olduğunu göstermek-
tedir. Bu noktada beden algısının bayanlar üzerinde ki etkisinin daha fazla olduğu görülmektedir(er, 2015). En kısa tanımıyla aynaya baktığımızda gördüğümüz görüntüyü yorumlayışımız vücut imgesini oluşturur. Bireyin kendi vücut şeklini nasıl algıladığını ifade eder. Kötü vücut imgesine sahip bireyler kilolu olmasalar da olduklarını düşünürler. Yani vücudumuzun nasıl göründüğü algılayışımız, hissiyatımız vücut imgemizi tanımlar (Schilder, 1950). Yapılan bu çalışmanın amacı, elit düzeyde vücut geliştirme sporu yapan bireylerin beden algı skorunu belirleyerek yarıştıkları kategorilere göre karşılaştırmaktır. Araştırmanın Yöntemi Yapılan bu çalışmada, "Nicel Araştırma Yöntemi" kullanılacaktır. Nicel Araştırma, Olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan araştırma yöntemidir. Nicel çalışmalardaki amaç, bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney, ve test yoluyla nesnel bir şekilde ölçmek ve sayısal olarak açıklamaktır (Gurbetoğlu, 2008). Evren ve Örneklem Yapılan bu çalışmanın evrenini, Türkiye deki elit düzeydeki vücut geliştirme sporcuları oluştururken, örneklemini ise çalışmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden farklı kategoride yarışan 207 vücut geliştirme sporcusu oluşturmaktadır. 446 Veri Toplama Araçları Beden Algısı Ölçeği Orijinal adı Body-Cathexis Scale (BCS) olan ölçek, 1953 yılında Secard ve Jurard tarafından geliştirilmiş, kişinin 40 ayrı vücut bölümünden ya da işlevinden memnuniyetini belirleyen bir ölçektir. Ölçek, Beden Algısı Ölçeği" adı altında 1986 yılında Hovardaoğlu tarafından Türkçe ye çevrilmiş ve üniversite öğrencileri üzerinde yapılan çalışmada iki yarım güvenirliği 75, madde test korelasyonları r=.45 ile r=.89 arasında ve Cronbach Alfa katsayısı r=.91 olarak belirlenmiştir (Hovardaoğlu, 1992). Ölçeğin ülkemizde kullanılan formu, 40 maddeden oluşan beş dereceli Likert tipi bir ölçme aracıdır (1= Çok beğeniyorum, 2= Oldukça beğeniyorum, 3= Kararsızım, 4= Pek beğenmiyorum, 5= Hiç beğenmiyorum). En olumlu ifade 1 puan, en olumsuz ifade ise 5 puan almaktadır. Buna göre, alınabilecek en düşük toplam puan 40, en yüksek toplam puan 200 dür. Ölçekten alınan toplam puanın artması, kişinin vücut bölümlerinden ya da işlevinden duyduğu memnuniyetin azalmasını, puanın azalması ise memnuniyetin artmasını belirtmektedir (Kundakcı, 2005: 24-25).
Verilerin çözümlenmesi Elde edilen verilerin çözümlenmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal bir dağılıma sahip olup olmadığını öğrenmek için tek örneklem Kolmogorov- Smirnov testi kullanılmıştır ve verilerin normal bir dağılıma sahip olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra verilerin homojen olup olmadığını değerlendirmek için Anova-Homogenety of variance testi uygulanmıştır ve verilerin homojen olduğu tespit edilmiştir. Bu ilk incelemeden sonra verilerin istatistiksel analizinde parametrik test yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Tanımlayıcı istatistik ve ikiden fazla değişken arasındaki farkı belirlemek için tek yönlü varyans one- way Anova analizi, değişkenler arasındaki farkı belirlemek için de Tukey testi uygulanmıştır. BULGULAR Bu bölümde, çalışma sonunda elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Tablo 1. Tanımlayıcı istatistik analizi sonuçları N ± 60 ve altı 24 78,2917 18,55070 65 ve altı 74 77,2162 13,79723 70 ve altı 35 80,2000 21,18934 75 ve altı 21 88,6667 28,16795 80 ve altı 25 88,4400 24,11963 85 ve altı 16 80,7500 6,82642 90 ve altı 12 73,0000 11,93924 447 Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonucunda, 90 ve altı kategoride yarışan vücut geliştirme sporcularının beden algısı düzeyinin, diğer kategorideki sporculardan daha iyi düzeyde olduğunu belirlenmiştir. Tablo 2. Tek yönlü varyans analizi sonucu Kareler Toplamı Karelerin Ortalaması f p Guruplar arası 4568,379 761,396 2,201,044 Gurup içi 69174,926 345,875 Yapılan tek yönlü varyans analizi sonucunda, istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık belirlenmiştir.
Tablo 3. Kategorilerin kendi arasında karşılaştırılması (Tukey testi) sonuçları Ortalamalar Farkı Standart Hata p 60 ve altı 65 ve altı 1,07545 4,36869,806 70 ve altı -1,90833 4,92885,699 75 ve altı -10,37500 5,55713,063 80 ve altı -10,14833 5,31474,058 85 ve altı -2,45833 6,00238,683 90 ve altı 5,29167 6,57528,422 65 ve altı 60 ve altı -1,07545 4,36869,806 70 ve altı -2,98378 3,81525,435 75 ve altı -11,45045 * 4,59828,014 80 ve altı -11,22378 * 4,30220,010 85 ve altı -3,53378 5,12749,492 90 ve altı 4,21622 5,78765,467 70 ve altı 60 ve altı 1,90833 4,92885,699 65 ve altı 2,98378 3,81525,435 75 ve altı -8,46667 5,13345,101 80 ve altı -8,24000 4,87002,092 85 ve altı -,55000 5,61242,922 90 ve altı 7,20000 6,22134,249 75 ve altı 60 ve altı 10,37500 5,55713,063 65 ve altı 11,45045 * 4,59828,014 70 ve altı 8,46667 5,13345,101 80 ve altı,22667 5,50502,967 85 ve altı 7,91667 6,17150,201 90 ve altı 15,66667 * 6,73002,021 80 ve altı 60 ve altı 10,14833 5,31474,058 65 ve altı 11,22378 * 4,30220,010 70 ve altı 8,24000 4,87002,092 75 ve altı -,22667 5,50502,967 85 ve altı 7,69000 5,95417,198 90 ve altı 15,44000 * 6,53130,019 85 ve altı 60 ve altı 2,45833 6,00238,683 65 ve altı 3,53378 5,12749,492 70 ve altı,55000 5,61242,922 75 ve altı -7,91667 6,17150,201 80 ve altı -7,69000 5,95417,198 90 ve altı 7,75000 7,10212,276 448 65 ve altı ile 75 ve altı, 80 ve altı arasında, 75 ve altı ile 90 ve altı arasında, 80 ve altı il 90 ve altı arasında, 90 ve altı ile 75 ve altı arasında, 90 ve altı ile 80 ve altı arasında istatistiksel olarak
anlamlı düzeyde bir farklılık belirlenmiştir. Diğer kategoriler arasında ise istatistiksel olarak anlamsız düzeyde bir farklılık belirlenmiştir. Tartışma ve Sonuç Yapılan tanımlayıcı istatistik analizi sonucunda, 75kg ve altı kategoride yarışan sporcuların beden algı skoru 88,6667, 80 ve altında yarışan sporcuların beden algı skoru, 88,4400, 85kg ve altında yarışan sporcuların beden algı skoru, 80,7500, 70kg ve altında yarışan sporcuların beden algı skoru, 80,2000, 60kg ve altında yarışan sporcuların beden algı skoru, 78,2917, 65 kg ve altında yarışan sporcuların beden algı skoru, 77,2162, 90kg ve altında yarışan sporcuların beden algı skoru, 73,0000 olarak belirlenmiştir. Bu verilerden yola çıkarak 90kg ve altında yarışan sporcuların beden hoşnutluk düzeyinin diğer kategoride yarışan sporculardan daha iyi olduğu söylenebilir. Bunun en büyük nedeninin ise, 90kg ve üstünde yarışan sporcuların fiziksel görünümünün ve kassal gelişiminin diğer kategorilerde yarışan sporculardan daha üst düzeyde olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yapılan ikili görüşmelerde şampiyonların kendi kas kütlelerinden memnun oldukları anlaşılmıştır. Lemon 1995 de vücut geliştirme sporu yapan sporcuların protein alımının artırılması gibi yöntemleri kas performansını artırdığına inandıkları için tercih ettiklerini bildirmiştir. Faber ve arkadaşları 1986 da, Sporcular arasında protein bakımından zengin yiyeceklerin vücut kas kitlesinde artışa neden olacağına inanışın oldukça yaygın olduğunu belirtmiştir. O Dea ve Abraham 2002 de vücut geliştirme sporunda iyi bir fiziksel görünümün daha çok kaslı bir vücut şekli ile ilişkisi olduğunu belirtmiştir. Yine yapılan ikili görüşmelerde 70kg ve altı 65kg ve altı 60kg ve altı kategorilerinde yarışan vücut geliştirmecilerin kassal olarak kendilerini yetersiz hissettikleri belirlenmiştir. Yine yapılan ikili görüşmeler sonucunda, 70kg ve altı 65kg ve altı 60kg ve altı kategorilerde yarışan sporcuların anatomik olarak kendilerini yetersiz olarak hissettikleri belirlenmiştir. Jankauskienė, Kardelis ve Pajaujienė 2007 yılında, elit ve amatör vücut geliştirmeciler üzerinde kas kitlesi memnuniyetini incelediklerinde; amatör vücut geliştirmecilerin %61,2 sinin kas kitlesinden memnun olmasına rağmen, kas büyüklüğüne karşı bir tatminsizliğe yatkınlıkları olduklarını, vücut şekil kaygısı taşıdıklarını ve obsesif spor bağımlılığı davranışları gösterdiklerini ifade etmişlerdir. Aynı çalışmada elit vücut geliştirmecilerin ise amatörlere oranla 3,2 kez daha fazla kas memnuniyetsizliği taşıdıkları ve 4,8 kez daha fazla sağlığa zarar veren uygulamalara yöneldikleri rapor edilmektedir. Yapılan tek yönlü varyans analizi sonucunda, İstatistiksel olarak anlamlı bir farklılık belirlenmiştir. Kategorilerin kendi aralarında karşılaştırılması sonucunda, 65kg ve altı ile 75kg ve altı, 80kg ve altı arasında, 75kg ve altı ile 90kg ve altı arasında, 80kg ve altı il 90kg ve altı arasında, 90kg ve altı ile 75kg ve altı arasında, 90kg ve altı ile 80kg ve altı arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farklılık belirlenmiştir.karagöz ve Karagün 2015 yılında yaptıkları çalışmalarında, el bileği güreşi branşındaki sporcuların beden algısını 118.28±14.34; atletizm branşındaki sporcuların beden algısını 112.13±13.41; futbol branşındaki sporcuların beden algısını 108.20±13.27; basketbol branşındaki sporcuların beden algısını 106.06±13.88; hentbol branşındaki sporcuların beden algısını 104.30±11.43; voleybol branşındaki sporcuların beden algısını l107.78±12.83; halter branşındaki sporcuların beden algısını 109.91±13.64; judo branşındaki sporcuların beden algısı skorunu 100.76±14.59 olarak belirlemişlerdir. Er 2018 yılında, 8 haftalık aerobik antrenmanın beden algısı üzerine etkisini incelemiş ve çalışmasının sonunda, araştırmaya katılan katılımcılara beden algısı ön test ve son test puanlarının deney grubu bakımından karşılaştırılmasında; görünüş değerlendirme, görünüş yönelimi, fiziksel yeterliliğin değerlendirilmesi, fiziksel yeterlilik yönelimi, sağlık değerlendirme, sağlık yönelimi ve toplam 449
puan açısından deney grubu ön test puanları ile son test puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğunu tespit etmiştir. Ayaz 2008 yılında yaptığı çalışmada, beden imajı ortalama puanlarının; en yüksek futbol, en düşük ise güreşçilerde görüldüğü bildirilmiştir. Güçlü ve Yentürk 2008 yılında yaptıkları çalışmalarında, milli takım düzeyindeki bayan basketbolcuların beden algı skorunu 224,78, bayan futbolcuların beden algı skorunu 226,63, bayan hentbolcuların beden algı skorunu 216,08, bayan karatecilerin beden algı skorunu 217,66, bayan judocuların beden algı skorunu 215,89, bayan haltercilerin beden algı skorunu 202,91 ve bayan güreşçilerin beden algı skorunu 200,62 olarak belirlemiştir. Alagül 2004 yılında yaptığı çalışmasında, jimnastik branşındaki sporcuların beden hoşnutluk skorunun çalışma kapsamındaki diğer sporculardan daha iyi düzeyde olduğunu belirlemiştir. Jankauskienė, Kardelis ve Pajaujienė 2007 de, elit ve amatör vücut geliştirmeciler üzerinde kas kitlesi memnuniyetini inceledikleri çalışmalarının sonuçlarına göre; amatör vücut geliştirmecilerin çalışma sırasındaki üst orta kol çevre ölçümleri ortalaması 38.9±5.36cm ve istedikleri üst orta kol çevre ortalaması ise 44.6±5.02 cm olarak rapor edilmiştir. Ayrıca çalışmada elit düzeydeki vücut geliştirmecilerin üst orta kol çevre ölçümünün amatör vücut geliştirmecilere oranla daha fazla olduğunu da belirtmişlerdir. Karademir ve arkadaşları 2013 yılında yaptıkları çalışmalarında, Haltercilerin beden algısı ve benlik saygısı arasında bir ilişki olduğunu bulmuştur. Pulur ve arkadaşları 2010 yılında yaptıkları çalışmasında, Alkol ve sigara kullanmayan futbolcuların beden alanlarından doyum skorunun, alkol ve sigara kullanan futbolculardan daha yüksek olduğunu tespit etmiştir. Pickett, Lewis ve Cash 2005 de, erkeklerde kas ve vücut imajını inceledikleri bir araştırmada, elit ve amatör vücut geliştirmeciler diğer aktif bireylere oranla daha çok görünüş değerlendirme skoruna sahip olduklarını belirlemiştir. 450 Literatür taraması sonucunda, vücut geliştirme sporu yapan sporcuların beden algısını araştıran bir çok çalışma bulunurken, sporcuların beden algılarını kategorilere göre karşılaştıran bir çalışma ile karşılaşılmamıştır. Bu yönüyle yapılan bu çalışmanın literatüre büyük katkı sağlayacağı ve bundan sonra yapılacak olan çalışmalara örnek teşkil edeceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR Alagül, Ö., (2004). Farklı Spor Branşlarındaki Sporcuların Atılganlık İle Beden Algısı İlişkisi, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ayaz, S., (2008). Stomalı Bireylerde Beden İmajı Ve Benlik Saygısı. Turkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, s:28, c:2 ss:154-59. Dunham, J.M. (2002).Perfectionism and Attitudinal Body Image in Developmental, High Performance,and Elite Figure Skaters, A thesis submitted to the Faculty o f Graduate Studies and Research in partial fulfillment of the requirements for the degree o f Master of Arts, University o f Alberta, Department of Physical Education and Recreation Doğan, O ve Doğan S. (1992). Çok Yönlü Beden-Self İlişkileri Ölçeği El Kitabı. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Basımevi, Sivas. Er, Y. (2015).Aerobik Antrenmanların Beden Algısı Üzerine Etkisi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Konya. Faber, M., Benade, A. J ve Van eck, M. (1986) Dietary intake, anthropometric measurements, and blood lipid values in weight training athletes (body builders). Int J Sports Med, 7(6):342-346.
Güçlü, M ve Yentür, J. (2008).Milli Takım Düzeyindeki Elit Bayan Sporcuların Kişisel ve Sosyal Uyum Düzeyleri ile Bedenlerini Algılama Düzeylerinin Karşılaştırılması, SPOR- METRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, VI (4) 183-192. Jankauskienė, R., Kardelis, K ve Pajaujienė, S. (2007). Muscle size satisfaction and predisposition for a health harmful practice in bodybuilders and recreational gymnasium user. Medicina Kaunas, 43(4) Karademir, T., Türkçapar, Ü., Ulucan, H ve Bahadır, Z. (2013). Haltercilerde Benlik Saygısı ile Yaşam Doyum ve Vücut Benlik Algısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 14, Sayı 3, Aralık, Sayfa 285-294. Karagöz, N. ve Karagün, E. (2015).Profesyonel Sporcuların Beden İmajı Üzerine Betimsel BİR Çalışma, Sport Sciences (NWSASPS), 10(4):34-43. Lemon P.W.R., (1995). Athletes need more dietar yprotein and amino acids? International Journal of Sport Nutrition, 5,S39-S61 O Dea, J. A ve Abraham, S. (2002). Disordered eating and exercise disorders in young college males. Journal of American College Health, 50(6), 273-278. Pickett, T. C., Lewis, R. J., Cash, T. F. (2005) Men, muscles and body image: comparisons of competitive bodybuilders, weight trainers and athletically active controls. Br J Sports Med,39:217 22 Polat, A. (2007). Düzce İlindeki Hemodiyaliz Hastalarının Beden İmajı ve Benlik Saygısı Düzeylerinin Belirlenmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Düzce. Pulur, A., Üstün, E ve Karabulut, E.O. (2010).Üniversiteli Üst Düzey Futbolcuların Kendi Bedenlerini Algılama Düzeylerinin Sigara ve Alkol Kullanımlarına Göre İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi, 12(2): 157 161. Schilder. P. (1950). The image and appearance of the human body. International universitiespres, New York. Şanlı, T. (1991). Hemşirelikte Kişilerarası İlişkiler. AÖF Yayınları No: 226. Tazegül, Ü ve Geçer, A. (2016). Spora Özgü Sakatlık Dönemi Beden Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi, The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss3514 451