KONFEKSİYONA GİRİŞ PROF.DR. BİNNAZ KAPLANGİRAY
KONFEKSİYON: Standart ölçülere göre belli üretim tekniklerini kullanarak standart hazır giyim eşyası imal eden sanayi dalına konfeksiyon denir. Avantajlar: Daha ucuz alımın sağlanması Zamandan kazanç Zevke uygun seçim Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 2
Dünya hazır giyim sektöründe üretim trendleri: Gelişmiş ülkelerde üretim gerileyecektir. Üretimdeki gerileme 2005 yılından itibaren hızlanacaktır. Gelişmiş ülkeler fiyat/maliyet rekabeti nedeni ile üretimlerini gelişen ülkelere kaydırmaya devam edecektir Gelişen ülkeler ise global tüketim artışına karşın gelişmiş ülkelerin üretimindeki gerileme ile oluşan açığı kapatmak için üretimlerini arttıracaktır. Ancak bazı ülkelerde rekabet nedeni ile üretim düşecektir. Gelişen ülkeler fason üretici olmanın dışında kendi üretimlerini de artan oranda pazarlayacaktır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 3
Tekstil teknolojisindeki gelişim hazır giyim endüstrisinde değişimi yönlendirecektir. Hazır giyim üretim teknolojisi tasarım ve üretim alanlarında bütünleşmektedir. Moda ve tasarıma, insan yaratıcılığından çok teknolojik olanaklar yön verecektir. Geleneksel ve high tech ürünlerin değeri içerdiği bilgi unsuru ile ölçülecektir. Esnek üretim sistemlerine geçiş hızı artacaktır. Endüstriyel tekstil (teknik tekstil) üretimi genişleyecektir. Hammadde kullanımında sentetik malzemelerin kullanımı doğal malzemelerin kullanımını aşacaktır Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 4
ÜRÜNLER UCUZ, BASİT SERİ ÜRETİM ÜRÜNLERİ MODAYA YÖNELİK ORTA SINIF PARTİ ÜRETİM ÜRÜNLERİ ÜRETİM İÇİNDE PAYLARI MİKTAR % DEĞER % 65 45 20 20 MÜŞTERİYE ÖZEL ÜRÜNLER 3 7 PAHALI, LÜKS MODA-MARKA ÜRÜNLER KIYMETLİ,İNTERAKTİF ÇOK FONKSİYONLU ÜRÜNLER Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 2 8 10 20 TRENDLER Fiyatlar düşüyor Rekabet artıyor Değer payı geriliyor Rekabette maliyetler belirleyici Fiyatlar sabit/artıyor Rekabet artıyor Miktar ve değer payı artıyor Rekabette maliyetler ve katma değer belirleyici Fiyatlar artıyor Değer payı artıyor Rekabette yaratıcılık ve katma değer belirleyici Fiyatlar artıyor Rekabette katma değer ve teknoloji belirleyici Fiyatlar hızlı artıyor Fiyatları teknoloji belirliyor Gelişmiş ülkeler know-how a hakim Miktar ve değer payı artıyor Rekabette teknoloji ve know-how belirleyici 5
Hazır giyim endüstrisinin Türkiye de gelişmesinin nedenleri: Türkiye de gelişmiş bir iplik, dokuma ve terbiye sektörünün var olması konfeksiyonu gündeme getirmektedir. Diğer tekstil dallarına göre konfeksiyon sanayii daha az enerji ve yatırım maliyeti gerektirir. İhracat olanakları diğer sektörlere göre daha fazladır. İhracatta katma payı daha yüksektir. Elektrik başta olmak üzere fazla enerjiye gereksinim duymaz. Türkiye nüfusunun genç ve dinamik bir yapıya sahip olması ve yaşam seviyesinin yükselmesi Emek yoğun bir sektör olması Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 6
Üretim Stratejileri: Fason üretimin payının azaltılması Fason üretim içinde basit/standart ürünlerin payını en aza çekmek Fason üretim içinde orta üst sınıf ürünlerin payını azamiye çıkarmak Orta üst sınıf moda içeren ürünleri Türk global markaları ile satmak ve bu ürün grubu ile ihracatın yarısını gerçekleştirmek Orta sınıf moda içeren ürünleri Türk bölgesel markaları ile satmak. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 7
Pazarlama Stratejisi: Daralan üretim marjları karşısında genişleyen pazarlama marjlarını kullanmak Ürün kalitesine uygun fiyat ile satış yapmak Pasif pazarlamadan, aktif pazarlamaya geçişi sağlamak, bunun için; Önce üret sonra sat yaklaşımından, önce pazarla sonra üret sürecine geçmek Bölgesel ve global markalar ile pazarlama ve satış yapmak Yurtdışında kendi pazarlama ve dağıtım kanallarını kurmak Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 8
GİYSİ TASARIMI Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY
1- Konsept belirleme: Tüketici istekleri mevcut teknolojik koşullara uygun olarak moda eğilimleri ile bağlantılı konu belirlemesi yapılır. Giysi tasarımcıları genelde yazılı bir iş sözleşmesine bağlı olarak çalışırlar. 1.Giysi Türü: örneğin sportif giysiler, gece elbiseleri, yaz ya da kış giysileri vb. istenilen giysilerin koleksiyonları 2. Hitap Edeceği Perakende Satış firmaları ve Fiyat Grubu: Öngörülen giysi fiyatı ve giysinin nerde satılacağı, tasarımcının kullanacağı kumaş miktarı ve kalitesi ile ilgili fikirlerinde rol oynar. 3.Kumaş Seçimi: Kumaşlar üretici tarafından tasarım özeti ile birlikte tasarımcıya verilebilir veya tasarımcı kumaşlarını tekstil üreticilerinin kataloglarından seçebilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 10
2- Araştırma: Uluslar arası moda eğilimleri işletme ihtiyacı, tüketici ihtiyacı, ürünün üretimi için gerekli teknolojik ve teknik bilgi, doğa ve çevre giysi gösterimleri, magazinler, müzeler, kütüphaneler, mağazalar araştırılmalıdır. Defileler izlenmelidir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 11
3- Hikaye ve Renk Panosu: Araştırma sonucunda tasarımcıyı etkileyen tüm verilerin bir araya toplandığı tablodur. Hikaye ve renk panosunda uluslararası moda eğilimlerini yansıtan giysi formları, renk eğilimleri, araştırma ve konuya dayanan ürün kumaş örnekleri, yardımcı malzemeler, dikim teknikleri süsleme tekniklerini yansıtan örneklerle iplik ve her türlü obje fotoğraf kullanılabilir. Hikaye ve renk panosu tasarımcının yaratım kaynağı, araştırmalarının sanatsal bir şekilde bir araya getirildiği tablodur. Tasarımcı hikaye ve renk panosuna yoğunlaşarak modellerini üretir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 12
4- Model Geliştirme: Model geliştirme; renk ve hikaye panosu yorumlanarak gerçek vücut oranlarına uygun 1/8 siluet üzerinde gerçekleştirilen giysi çizimlerini kapsar. Kumaşları seçtikten ve koleksiyon için istenen renklere, dokuya ve ana hatlara karar verdikten sonra moda tasarımcısı, genellikle sayfalar dolusu çizimler yapar. Çizilen giysilerde teknik özellikler çizime yansıtılmalı, uygulanması düşünülen kumaş örneği, yardımcı malzemesi ile birlikte düşünülmelidir. Bu çizimler belirgin bir konu üzerinde fikirler olgunlaştırarak tasarımcıları adapte ederek detaylar ve renk kombinasyonları çalışıp tamamlanarak hazırlanır. Model geliştirilirken çalışma ön, arka, yan, yarı yan ve tasarımın özelliğine göre teknik detaylara girilerek çizilmeli, gerekiyorsa yazı ile desteklenmelidir. Tasarının ilk basamaklarında tasarımcıların çizimleri merkezi bir fikir veya konu etrafında birçok ihtimali deneyerek ve bularak, kaba ve kroki şeklinde olacaktır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 13
Günümüzde Hazır Giyim Tasarımı: İlk aşamada tasarımcı giysinin özelliklerini ve yapısını çizerek ortaya çıkarır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 14
Tasarlanan giysiye ait kalıplar oluşturulur ve kalıpların modele uygun olup olmadığı kontrol edilir. Tasarım ideal müşteri ölçülerindeki bir model olarak düşünülmelidir. Kalıpların oluşturulmasından sonra serilendirme işlemi yapılır. Ana model baz alınarak orantısal olarak alt ve üst bedenler oluşturulur. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 15
Giysinin tüm bedenleri aynı anda dikime girer. Her makine işçisi giysinin bir bölümünü dikmekle görevlendirilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 16
Dikim işlemi tamamlanmış giysiler ütü ve paket yapılarak satılması için mağazaya gönderilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 17
Gelecekte Hazır Giysi Tasarımı Müşteri kendi zevki doğrultusunda istediği elbiseyi tasarlayacaktır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 18
Üç boyutlu vücut taraması yapılarak müşterinin kendine ait ölçüleri elde edilecektir. Böylece müşterinin üzerine tam oturacak bir giysinin oluşturulma aşaması başlayacaktır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 19
İstediği giyside kullanılacak olan kumaşı ve tasarım özelliklerini bilgisayar ekranında çeşitli açılardan görebilecektir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 20
CAD sistemleri kullanılarak giysi kalıpları müşterinin vücut ölçülerine uygun şekilde hızlı bir şekilde hazırlanacaktır. Ayrıca kişiye özel üretim de bu sistemler sayesinde yapılabilecektir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 21
Her yönüyle müşteriye özel üretilmiş giysi adresine yollanacaktır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 22
HAZIR GİYİMDE ÖLÇÜLENDİRME Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY
Ölçülendirme sistemi hedef kitleye göre insanların vücut ölçülerine en yakın giysileri elde etme amacıyla oluşturulmuş bir sistemdir. Konfeksiyonda en bilinen ölçülendirme şekli giysiye ait bedenin oluşturulması ve oransal hesaplarla beden serilerinin elde edilmesidir. Beden ölçüleri her türlü giyim parçasının uzunluk ve genişlik ölçüsü açısından sınıflandırılmaları ve isimlendirilmeleridir. Bunun amacı endüstriyel seri üretimde üretilen giyim parçalarının işaretlenmesi ve standartlaştırılmasıdır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 24
Bir hazır giyim firmasının ilk önce yaptığı hedef pazarını ve hedef müşteri kitlesini tanımlamaktır. Bu tanımlama yaşa, cinsiyete, ülkeye, kökene ve yaşam tarzına göre yapılabilir. Sonra o popülasyon içindeki uygun kişi seçilerek ölçüler belirlenir. Bir numune hazırlanarak o numune üzerinden tahminleme ve uyarlama çalışmaları yapılır. Bu çalışmalarla beden seti elde edilir. Üç boyutlu vücut tarama sistemleri sayesinde bu işlemlerin yapılma süresi kısalmaktadır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 25
Türkiye de Ölçülendirme Çalışmaları Bu konuda ilk çalışmalar; 1937 de Atatürk tarafından verilen talimatla Ankara Üniversitesi nden Afet İnan ın bir ekip oluşturularak Türk milletinin Vücut ölçülerini tespit etme çalışmasıyla başlamıştır. Benzer ülkelerde bu tür çalışmalar 10 yılda bir yapılırken 1937 de yapılan bu çalışma imkânsızlıklar ve önemsememe gibi nedenlerden dolayı yarım kalmıştır. Daha sonra Türk Silahlı Kuvvetleri nde çalışmalar başlatılmıştır. Subay, askeri öğrenci, er ve erbaşlara elbise hazırlamak için kurulan dikimevleri için, yeterli olmamakla beraber, bir takım standartlar geliştirilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri Ordusunda yaygın olarak kullanılan boy ve beden kontrol değişkenlerine dayanan bu sistem, özel terzilerden sağlanan ve dikimevlerinde biriken ölçülerden yararlanılarak Türk Silahlı Kuvvetlerine adapte edilmiştir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 26
Ülkemizde beden ölçülerinin istatistiksel olarak belirlenmesi ile ilgili ilk çalışmalar Sümerbank tarafından gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada, terzi ölçüleri toplanmış ve istatistiksel analiz yöntemiyle bazı standartlar hazırlanmıştır. Sümerbank ın hazırladığı bir proje çerçevesinde değişik bölgelerden 10000 erkek beden ölçüsü toplanmıştır. Bu ölçüler boy, beden ve drop değişkenlerini esas alan genel standartlarla ve beden - vücut tipini esas alan drop sınıflandırmasına göre değerlendirilmiş, her iki sisteme göre standart ölçü tabloları hazırlanmıştır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 27
Kadın beden standartları ile ilgili ilk kayda değer çalışma 1982 yılında Ege Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Fakültesinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma için kullanılan veriler sınırlı olmakla beraber, Sümerbank çalışmalarına benzer şekilde; beden, boy ve drop değişkenlerini esas alan genel standartlarla, beden ve vücut tipini esas alan drop sınıflandırmasına göre standart beden ölçüleri tabloları hazırlanmıştır. 1989 yılında sonuçlandırılan 18 yaş ve daha yukarı yaşlardaki Türk kadınlarının giyim üretiminde kullanılabilecek beden ölçüleri konulu araştırmada, 12500 dolayında kadının 26 farklı ölçüsünü alarak istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. 1994 yılında Ege Üniversitesinde yapılan araştırmada 20-55 yaş arası 913 yetişkin kadın üzerinden toplam 52 antropometrik ölçü alınmıştır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 28
Ülkemizde konfeksiyon üretimi gelişmiş olmasına rağmen beden ölçü standartları ile ilgili tam anlamıyla henüz bir çalışma yapılarak Türk Beden Ölçü Standardı olarak ortaya konmamıştır. Hazır giyim üretici firmaların çoğu kendi deneyimleri ve müşterilerinin talepleri doğrultusunda kendi ölçü spesifikasyonlarını oluşturup üretimlerini gerçekleştirmektedirler. Araştırmalardan elde edilen standart beden ölçüleri, çoğunlukla kullanılmasalar da ana beden kalıplarının hazırlanmasında, serilendirilmesinde ve uygun bedenin saptanmasında esas kaynak oluştururlar. Giysinin bolluğuna, modele ve kullanılan malzemenin türüne bağlı olarak gerekli artı ve eksi toleranslar verilerek modele bağlı ölçü tabloları hazırlanır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 29
Bu ölçü tabloları esas alınarak daha sonra temel beden kalıpları, temel bedenin modeli uygulanmış ana beden kalıpları ve bunların beden serileri elde edilir. Ölçü tablolarının oluşturulmasında göz önünde bulundurulması gereken ana unsurlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. 1. Ölçü tablosu hazırlanacak olan giysinin vücuda oturma derecesi: Hazırlanacak olan giysi vücuda ne kadar yakınsa ya da diğer bir deyişle vücuda ne kadar çok oturuyorsa, ölçüler arasında değişim miktarı daha az olan o kadar fazla bedene ihtiyaç duyulur. Daha bol giysileri beden ölçüleri küçük değişiklikler gösteren daha fazla sayıda kişi giyebileceği için daha az sayıda bedene ihtiyaç vardır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 30
2. Çalışılacak olan beden sayısı: Giysi üreticileri ve satıcılarının çoğu, beden ölçüleri açısından hedeflerini belirlerken beden dağılımı açısından en kalabalık olan bölgeyi dikkate alırlar. Giysinin türü, üretilecek olan beden adedini doğrudan etkilediği gibi, kullanılan materyal de beden adedinin belirlenmesinde rol oynar. Örneğin bol kesimli bir giyside çok fazla sayıda beden adedine gerek duyulmazken, vücuda oturan giysilerde beden adedi daha fazla tutulur. Beden sayısının belirlenmesinde çalışılacak olan model sayısı da önemlidir. Eğer üretici firma sadece bir veya birkaç sayıda modeli üretecekse, üretilecek olan beden sayısını yüksek tutabilir. Bunun tam tersine çok sayıda farklı modeli üretmeyi düşünüyorsa, her bir model için beden sayısını fazla tutmayabilir. Ayrıca kullanılan değişik malzeme ve renk sayısı da beden sayısının belirlenmesinde rol oynar. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 31
3. Yaş grubu: Belirli bir yaş grubuna yönelik üretim yapılmasında seçilecek olan alanın karlılığı, firmanın ve çalışanların uzmanlık alanı, firma olanakları gibi unsurlar rol oynar. Çocuklar ve bebekler büyüme çağında olduklarından ölçülendirilmesi oldukça zordur ve vücut ölçülerindeki hızlı değişimi karşılayabilmek için çok fazla sayıda bedene ihtiyaç duyulur. 18-25 yaş arasındaki kesim en çok kar getiren hedef grubu olarak kabul edilir. Vücut ölçüleri belirli bir standarda oturmuştur ve bu nedenle çok fazla bedene ihtiyaç duyulmaz. Ayrıca tüketimin en fazla olduğu guruptur. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 32
4. Kumaş özellikleri: Ölçü tablolarının hazırlanmasında kumaş özellikleri ve özellikle ölçülendirmeyi etkileyen kumaşın esneme derecesi büyük rol oynar. Kumaşın esneme derecesine bağlı olarak beden ölçülerine verilecek bolluk ve toleranslar belirlenir. Elastikiyeti yüksek olan kumaşlardan yapılan giysilerde, değişik vücut ölçülerine esneyerek uyum sağladıklarından belirli bir beden aralığı için tek bir beden kullanılabilir. Esneme miktarı az olan yada hiç olmayan giysilere yönelik ölçü tabloları hazırlanacak ise doğal olarak beden sayısı artacaktır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 33
Giysilerin Boyutlandırılması Giysilerin boyutlandırılması yada diğer bir deyişle beden ölçülerinin belirlenmesinde kullanılan ölçülendirme sistemleri ülkeden ülkeye, firmadan firmaya değişebildiği gibi aynı giysi tipi ve aynı firma içinde önemli farklılıklar göstermektedir. Benzer şekilde üst giyim, iç giyim gibi değişik ürün gruplarına göre ölçülendirmede farklılıklar görülmektedir. Farklı ülkelerden veya aynı ülkedeki farklı firmalardan gelen giysiler farklı normlarda beden numaralarına, beden tanımlamalarına ve ölçülerine sahip olabilir. Örneğin bir sistemde 40 beden etiketi taşıyan bir giysiyi giyebilen bir kişi diğer sistemlerde 12, 14, 32, 34 gibi bedenler giyebilir. Beden numarasını belirleyen rakamın çoğu kez neyi ifade ettiği açık değildir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 34
Örneğin İngiliz sisteminde beden numarası kalça çevresi ile ilgili iken, Fransa ve Almanya da beden kodları göğüs çevresi ile ilgilidir. Ülkemizde de Alman beden tanımlama sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemde, bir formül yardımıyla verilen bir beden kodunun anlamlı bir vücut ölçüsü çıkarılabilmektedir. Örneğin normal bedenlerden 40 beden ölçüsü için göğüs çevresi aşağıdaki şekilde bulunabilir. (40 + 6 ) x 2 = 92 cm göğüs çevresi Burada 6, normal bedenlerde göğüs çevresi ölçüsü ile kalça arasındaki farkı gösteren drop değerini ifade etmektedir. Drop değeri vücut özelliğini ifade etmektedir. Bir kişi aynı göğüs çevresi ölçüsüne sahip olup farklı vücut özelliği ( kısa-şişman, uzun- zayıf) gösterebilir. Amerikan beden ölçü sisteminde XS, S, M, L, XL, XXL kullanılmaktadır. Kaba bir numaralandırma sistemi olup beden ölçüleri fazla detaylı değildir. Amerikan beden ölçüleri genellikle bluz, tişört, gömlek ve eşofman gibi giysilerde kullanılır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 35
Üretilecek olan giysinin modeli üzerinden beden ölçü tabloları hazırlanır. Beden ölçü tabloları hazırlandıktan sonra kesim kalıplarının hazırlanmasında kullanılacak olan gerçek ölçüler, beden ölçülerine gerekli bolluk ve dikiş payları eklenerek hazırlanır. Bir beden için hazırlanan giysi kalıbından bir prototip giysi dikilir. Bu giysi üzerinde gerekli incelemeler ve kalıp üzerinde gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra serileştirmeye (gradasyona) esas ana kalıp ortaya çıkmış olur. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 36
Gradasyon; belirli bir beden için hazırlanmış bir ana kalıptan diğer bedenlerin çizim yöntemiyle hazırlanmasıdır. Belirli bir beden için çizilmiş olan ana kalıp üzerinde diğer bedenlere ait ölçülerdeki eşit aralıklı artış yada azalmaların belirlenerek tüm serinin iç içe çizilmesi biçiminde uygulanır. Bu hem çizimde kolaylık sağlamakta hem de kalıpların tek tek çizilmesi durumunda ortaya çıkabilecek hatalara izin vermemektedir. Gradasyon yapılarak hazırlanmış olan bu çizim kalıp materyali üzerine aktarıldıktan sonra, herhangi bir kalıp istenen bedene ait çizgi üzerinden elde edilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 37
KESİM YERLEŞİM PLANI Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY
Kumaş ve malzeme kontrolü Kumaş serme (Pastal atma) Pastal Planı Pastal kesme Tasnifleme Metolama Nakış Dikime hazır kesilmiş parçalar Parça baskı Dikiş bölümü Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 39
KONFEKSİYONA GELEN KUMAŞLARDA YAPILAN KONTROLLER: Kumaş eni : Üretilecek mamule uygun kumaş eninin seçilmesi, kesimde fire miktarının azalması açısından önemlidir. Kesim yerleşim planlaması kumaş enine göre yapılır. Kanat farkı : Bu hatanın kontrolü dikilmiş giysilerde renk farlılıklarını önlemek için yapılır. Her top için ayrı ayrı yapılmaktadır. Buharlamada boyut değişimi : Bu hatanın kontrolü dikilmiş giysilerde renk farlılıklarını önlemek için yapılır. Her top için ayrı ayrı yapılmaktadır. Kumaşların sararmaya karşı davranışları : Sararmalar belli bir depolama veya bekletme sonucunda ortaya çıkar. Özellikle pamuklu, polyester ve polyamid liflerinden yapılmış mamullerde görülür Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 40
Örgü-dokuma hataları: Atkı kaçığı, çözgü kaçığı veya ilmek kaçığı veya yüzeyde boydan boya ortaya çıkan hatalar kontrol edilir. Örgülerde dönme, kenar kıvrılması ve kırık izleri: Örgüde dönme problemi dikim öncesi kontrol edilmesi gereken bir özelliktir. Örgülerde may dönmesi denilen bu olay boyut çarpılmasına yol açar. Genellikle yıkama sonrası veya kesim yapıldıktan sonraki bekletme sırasında ortaya çıkmaktadır. 3-5 ye kadar dönmeler mamulde problem yaratmaz. Örgülerde kenar kıvrılmaları açık en çalışmada, tüp halindeki çalışmaya göre nispeten daha az problem doğurur. Konfeksiyonda kesim, dikim kolaylığı ve tutumla ilgili özellikler: Konfeksiyonda kumaşın işlenmesi açısından yapısında bulundurduğu nem oranının büyük etkisi vardır. Aşırı kuru kumaşla çalışıldığında daha fazla dikiş zararı ortaya çıkmaktadır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 41
Yabancı iplik veya elyaf karışımı: Örme veya dokuma işlemleri sırasında makinada veya iplikte bulunan yabancı maddelerin işleme dahil olmasıyla ortaya çıkan hatalardır. Şardon veya traşlama problemi: Bu problem iplik boylarının uzunluğu veya kısalığından kaynaklanmaktadır. Daha çok kadife veya havlu kumaşlarda görülür. Boya: Kumaşın ya da ipliğin boyanması sırasında ortaya çıkan hatadır. Tüylenme: Kumaşın yıkanması sırasında fazla sıcaklığın kumaş yüzeyinde neden olduğu nepslerdir. Gramaj: Kumaşın istenilen gramajdan az veya fazla gelmesi durumudur. Bu durum tutumu ve maliyet ile ilgilidir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 42
KESİM YERLEŞİM PLANININ HAZIRLANMASI (GRAFİK ÇİZİMİ) Kalıp hazırlama çalışmaları tamamlandıktan sonra, kumaş kesimi için önce kesim parçalarının belirli bir uzunluktaki kumaş alanı içindeki yerleşme planının yapılması gerekir. Kesim yerleşim planlaması kumaş maliyetinin azalması açısından oldukça büyük önem taşır. Giysi maliyetinin %50-60 ını oluşturan kumaşta, giysi başına düşen miktarın azalması karlılığı artıracaktır. Grafik planlamasında hiçbir zaman tek bir çözüm yoktur, sadece daha sıkı olarak paketlenmiş ve böylece daha kısa grafikler elde etmek için daha fazla zaman harcamak gerekir. Yüksek verimlilikte bir grafik elde etmek için öncelikle büyük kalıp parçaları yerleştirilmesi, daha sonra boşluklara küçük parçalar konulmalıdır. Hazırlanan grafik planı üzerinde kumaştan yararlanma oranı olarak tanımlanan kesim ekonomisinin belirlenmesi gerekir. Materyalden faydalanma verimi 2 şekilde hesaplanır: Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 43
Yüzey alan metodu: K.Y.O. = ((Grafikteki bedenlerin toplam alanı) / (Grafik eni x Grafik boyu))x100 Döküntü yüzdesi = 100 Kumaştan yararlanma oranı (K.Y.O.) Ağırlık metodu: K.Y.O. (%) = (( Kullanılan kumaşın net ağırlığı) / Kullanılan kumaşın ağırlığı) x 100 Erkek giysilerinde döküntü % si : % 9-19 Bayan giysilerinde döküntü % si : % 10-25 Çamaşırlarda döküntü % si : % 10-18 Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 44
Grafik hazırlamada amaç; malzeme kaybını ve işçilik zamanını en aza indirmektir. Bunu sağlamak için kesim yerleşim planlamasında iki yöntem kullanılır. Tek bedenli kesim yerleşim planı Çok bedenli kesim yerleşim planı Tek bedenli kesim yerleşim planında; tek bir beden ölçüsü bir veya bir çok defa tekrar ettirilerek düzenlenir. Çok bedenli kesim yerleşim planında ise farklı beden ölçülerinde bir veya daha fazla beden kalıpları bir araya getirilir. Bu şekildeki kalıpların yerleştirilmesinde serbestlik sağlanarak döküntü yüzdesi azalır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 45
Kesim yerleşim planında uygulanacak beden kombinasyonları üretimi yapılacak giysinin beden asortisine göre belirlenir. ASORTİ; Bir giysi modelinin siparişe veya satış tahminlerine göre değişik renk be beden dağılımını göstermektedir. Asortili üretimde siparişteki beden dağılımına göre istenen renklerden üretilen giysiler, bu beden ve renk asortisine uygun olarak paketlenerek sevk edilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 46
GRAFİK ÇİZİMİNDE DİKKAT EDİLECEK KONULAR 1. KUMAŞ YAPISI: Düz Çizgi: Normal olarak kalıp parçalarının üzerinde düz bir doğru bulunur. Kalıp parçaları kumaşın üzerine yerleştirildiği zaman bu düz çizgi, kumaşın çözgü yönüne paralel yerleştirilir. Düz çizgi dikkat edilmeden yapılan yerleştirmede, dikilen giysi istenilen formda olmaz. Giyside sarkmalar ve potluklar görülür. Verev kesilecek parçalarda (pervaz, kravat vb.) düz çizgi çözgü yönüne yaklaşık 45 lik eğimle yerleştirilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 47
Simetri Asimetri: Kumaşın ön ve arkasının aynı görüntüyü verdiği simetrik kumaşlarda kalıplar her iki yönde yerleştirilebilir. Desen ya da hav yönü açısından asimetrik olan kumaşlarda ise kalıp yerleşime dikkat edilmelidir. Asimetrik kumaşlarda kumaş döndürüldüğünde, farklı görüntü verir. Bu nedenle bu tip kumaşlarda kalıplar tek yönlü yerleştirilmelidir. Bu tür kumaşlar tüylü kumaşlar, kadife kumaşlar, büyük baskı desenlerinin olduğu kumaşlar, asimetrik baskılı kumaşlardır. Özellikle çizgili ve ekose türü kumaşlarla çalışmada, çizgilerin giysi üzerinde birbirini tamamlaması gerekir. Bu nedenle giysinin sağ ve sol parçaları birbirine göre ayna imajı oluşturacak şekilde düzenlenmelidir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 48
Simetrik kumaşlarda kesim yerleşim planı. Asimetrik kumaşlarda kesim yerleşim planı. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 49
Kumaş Eni: Kumaş eni grafik verimliliğini etkileyen en önemli parametrelerdendir. Grafik hazırlamadan önce giysi üretiminde kullanılacak olan kumaşların enleri belirlenir. Grafik çizimi kullanılacak olan kumaşlardan en küçük ene göre çizilir. Kumaş eni yerleştirilecek beden sayısını etkiler. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 50
2. KESİMDE KALİTENİN GEREKSİNİMLERİ a) Manuel kesim sistemlerinin (kesim bıçaklarının) kullanıldığı kesim işlemlerinde, kalıplar arasında bıçak boşluğunun bırakılması gerekir. Bu boşluk bıçak hareketine izin verecek ve bıçak yolunu sınırlamayarak yanlış kesimi önleyecek miktarda olmalıdır. Bıçağın bir kalınlığı vardır ve özellikle dönüş noktalarında tam dik açıda dönemezler. Böyle köşe noktaları dönmek için bıçağa bir boşluk bırakılması gerekir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 51
b) Grafik planlama işlemi bittikten sonra kalıpların tamamının dahil edilip edilmediğinin kontrolü yapılır. Örneğin; 12 bedenden oluşan bir kombinasyonda, her beden 16 parçadan oluşuyorsa toplam 192 kalıp parçasının grafik üzerinde bulunması gerekir. c) Kesilen giysi parçalarının doğru bir şekilde etiketlenmesi çok önemlidir. Böylece her beden giysiyi oluşturan kalıplar belirlenmiş olur. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 52
3. ÜRETİM PLANLAMANIN GEREKSİNİMLERİ Grafik planı yapılırken bütün kalıpları kapsayan uzun bir pastal planı hazırlamanın mı yoksa daha kısa iki veya daha fazla sayıda kısa pastal planı hazırlamanın mı daha hızlı ve ekonomik olacağı, işletmenin serim masalarının uzunluğu göz önüne alınarak dikimhanenin ihtiyaçları ve üretim programlarına göre belirlenir. Siparişte bütün bedenlerin aynı grafik üzerinde yer alması daha yüksek verimlilikte çalışılmasını sağlar. Ancak bu durumda grafik hazırlama, serim ve kesim işlemleri daha uzun sürecektir. Dikimhanenin ihtiyaçları da göz önüne alınarak sipariş birkaç bölüme ayrılır ve daha kısa pastallar hazırlanabilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 53
ÖRNEK 1: Dikimi istenen 1000 takım elbisenin beden dağılımı aşağıdaki gibi olsun. Eğer bir elbise 2.70 metre kumaştan çıkıyor ve pastal boyu 13.5 metre ile sınırlanıyorsa: Tek yönlü serme yapılacaksa bir grafikte 5 beden olacaktır. Bu durumda kat sayısı 100 ise bir serimde 500 takım elbise elde edilecektir. Böylece A dropunun 48,50 ve B dropunun 48,50 ve 52 bedenleri aynı kesim emriyle 100 kat kumaş üzerinden kesilebilir. Geriye kalanlarda 50 kat serim için A dropunun 52, B dropunun 54,56,58 ve C dropunun 50 bedenleri kesilebilir. Yine 25 katlı serimde A ve B droplarının 46, C dropunun 48 ve 52 bedeni iki kez çizilmek suretiyle kesim işlemi yapılır. Geriye kalan C dropunun 54 ve D dropunun 54,56,58 ve 60 bedenleri 25 kat serim yapılarak kesim işlemi bitirilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 54
En basit çözüm yolu her renk için ayrı ayrı kesim yapmaktır. Ancak kesim zamanı uzamakta ve kesim şartlarından optimum yararlanılmamaktadır. Bunun içinde serimde kumaşların gruplandırılması yoluna gidilir. Gruplandırmada olabildiğince birbirine yakın enlerdeki kumaşlar tercih edilir. (6) Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 55
Serim masasının uzunluğu 4 beden uzunluğuyla sınırlı. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 56
SERİM İŞLEMİ Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY
Kumaş sermenin amacı; üretim planlamanın belirttiği sayıda, grafik planında belirlenen uzunlukta ve gerekli renklerdeki kumaş katlarını düzgün uzunluk, genişlik ve gerginlikte üst üste sermektir. Bu şekilde üst üste serilmiş bulunan kumaş katlarına pastal adı verilir. Pastal Kumaş serimi kademeli biçimde de yapılabilir. Aynı pastal üzerinde farklı kumaş kat sayıları ve serme uzunlukları oluşturulabilir. Bu yöntem değişik bedenlerden değişen sayılarda kesim yapma olanağı sağlamaktadır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 58
KUMAŞ SERME YÖNTEMLERİ 1. Yüz yüze - çift taraflı serim: Burada kumaş önce bir yönde, sonra diğer yönde yüzler içte olacak şekilde serilir. Simetrik modeller için kullanılır. Kumaş yönünün önemli olmadığı kumaşlar bu yöntemle serilebilir. Serme hızı yüksektir. Yarım kalıpla çalışılabilir. 2. Tek yüzlü - çift taraflı serim: Her bir katta kumaş yüzü ya aşağı doğru ya da yukarı doğru bakacak şekilde serilir. Asimetrik kumaşlar için uygundur. Serme işlemi çift taraftan yapıldığı için yönün önemli olduğu kumaşlar için uygun değildir. Tam kalıpla çalışılır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 59
3. Tek yüzlü tek taraflı serim: Asimetrik ve kumaş yönünün önemli olduğu kumaşlarda uygulanır. Bu serme biçiminde yüzler ya üstte ya da alttadır. Tam kalıpla çalışılır. 4. Yüz yüze tek taraflı serim: Simetrik modeller için uygundur. Yarim kalıpla çalışılabilir. Kumaş yönünün önemli olduğu durumlarda kullanılır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 60
SERİM İŞLEMİNDE DİKKAT EDİLECEK KONULAR 1.) Kumaş katlarının aynı hizada olması: Pastalın hazırlanmasında kullanılan kumaşlar farklı enlerde olabilir. Kumaşların grafik eninden artan genişlikleri grafiğin kenarlarından çıkar. Genelde kumaşın bir tarafı sabit tutularak diğer kenardan sarkmalara izin verilir. Buna düz kenarlı serim adı verilir. Diğer taraftaki düzensizlik kumaş toplarındaki en varyasyonuna bağlıdır. Merkezli kat seriminde, kumaşlar bir merkez etrafında olacak şekilde serilmektedir. Bu tip serimde her katın her iki yan kenarı merkezden eşit uzaklıktadır. En ya da boy dizimindeki varyasyon ne kadar büyük olursa hassas kesimdeki kayıp o kadar büyük olur. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 61
2.) Kumaş hatalarının çıkarılması: Kumaşların serimi sırasında serimci tarafından hatalar kontrol edilir ve hatalı kısımlar çıkarılır. Ucuz giysilerde, hatalar serim sırasında çıkarılmaz ve imalatın sonunda ayrılır. Kumaş hatalarının bulunduğu yerlere serim sırasında işaret konulmalıdır. 3.) Kumaş serim yönü: Farklı kumaşlarla çalışıldığında, kumaş yapısına uygun serme yönteminin belirlenmesi gerekir. Serme yönteminin belirlenmesinde kumaşın ve modelin özellikleri dikkate alınır. Çift yüzlü ve kumaş yönü önemli olmayan kumaşlar bütün serim metotlarıyla serilebilir. Ancak tek yüzlü ve tek yönlü ( kadife, havlu vb. ) kumaşlarda tek yüzlü ve tek taraflı serim yapılır. Tek yönlü serimlerde tam kalıp kullanılır. Yüz yüze serimde ve simetrik modellerde yarım kalıp kullanılabilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 62
4.) Kumaş katlarının düzgün gerilimle serilmesi: Pratik olarak tüm serimler gerilime ya da gevşekliğe sahip olmayacak şekilde yapılmalıdır. Gergin serim, katların serim esnasında esnetilmiş olduğu bir serimdir. Serim işleminden sonra veya kesim sonrasında kumaş kendini toplar ve çeker. Gevşek serimde yüzeyinde dalgalanmalar ve yükseltiler görülür. Gevşek serimden kesilmiş parçalar boyut olarak fazlalığa sahiptir. Boyut fazlalığı kaybedilen ya da boşa harcanan kumaş miktarını verir. Serimde makineden kaynaklanan gerilime ek olarak; kumaşın kendi içinde büküm, tekstüre ya da iplik elastikiyetinden kaynaklanan ve örgü yapısındaki ilmek ilişkisinden dolayı gerilimler ortaya çıkabilir. Bu tür gerilimler hızlı gevşeme ya da kendini toplama göstermezler, zamanla çekme oluştururlar. Bu nedenle özellikle günümüzde yaygın olarak kullanılan elastanlı kumaşların serimi olabildiğince gerilimsiz olmalı ve kesimden önce mümkünse bir gün süreyle bekletilmelidir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 63
5.) Kumaş toplarının ayrılması: Pastal hazırlamada çok sayıda kumaş topları kullanılır. Genellikle aynı partiden olan kumaş toplarının kullanılmasına dikkat etmek gerekir. Farklı parçalardan kesilmiş kumaşlardan giysi üretilirse, giysi parçaları arasında ton farklılıkları göze çarpar. Farklı partiden topların kullanılması durumunda araya ayırıcı kağıt konmalı veya farklılık bir ayıraçla belirtilmelidir. Böylece parçaların demetlenmesi daha kolay olur. 6.) Statik elektriklenmenin önlenmesi: Özellikle sentetik ve sentetik karışımı kumaşlarla çalışmada sürtünme sonucunda kumaşta statik elektriklenme ortaya çıkar. Bu durumda kumaş katlarının düzgün olarak serilmesi zorlaşır. Bunun için ortamın neminin arttırılması gerekir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 64
SERİM MAKİNELERİ KUMAŞ SERİM MASALARI Masa yüzeyleri genelde parlak, temiz ve elektrostatik yüklenmeyi önleyici malzemelerden yapılırlar. Masaların enleri ve boyları işletme şartlarına göre değişebilmektedir. Kumaş serim masaları farklı tiplerde olabilir. 1. Sabit masalar 2. Konveyörlü masalar (serilen pastallar sonsuz bir bant ile kesim masasına aktarılır.) 3. Hava üflemeli (hava yastıklı masalar) 4. İğneli serim masaları (çizgili veya ekoseli kumaşların serilmesinde kullanılır) Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 65
SERİM TEKNİKLERİ ELLE SERME Kumaşın elle açılıp, serme masası üzerine insan yardımıyla serilmesidir. Özellikle gerilime karşı hassas elastanlı, ekoseli, çizgili veya tekrar eden büyük desenleri olan kumaşlar elle serilir. Bu tip kumaşlarda çizgilerin birbirini tam tutması için iğneli kumaş serme masaları kullanılır. Bu tip serim şeklinde pastal boyu kısadır, bir ya da iki bedeni kapsar. Serime yardımcı olma amacıyla bazı araç ve gereçler kullanılabilir: Raflar, taşıma arabaları Kumaş açma düzenleri Kumaş katlarını kesme düzenleri Bu tip serimde masanın iki tarafında bulunan birer işçi, kumaşı pastal uzunluğunca çekerek yayar. Serim süresi ve işçilik maliyeti fazla, serim kalitesi ve işçilik verimi düşüktür. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 66
EL KUMANDALI SERİM ARABALARI El ile ray üzerinde hareket ettirilerek çalıştırılan sistemlerdir. Kumaş rulosunu üzerinde taşıyan serim arabası, işçi tarafından pastal boyunca çekilerek serme işlemi gerçekleştirilir. Kumaş kat uçları ağırlıklar veya kat ucu baskı çubuğu ile tutturulur. Burada birçok kumaş katı zigzag veya tek yönlü olarak serilebilir. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 67
OTOMATİK SERİM MAKİNALARI Makine otomatik olarak serim masası üzerinde gidip gelir. Serme makinaları tarafından taşınan maksimum kumaş top ağırlığı 120 kg, maksimum serme hızı 100 m/ dk. ve maksimum serme yüksekliği 28 cm dir. Uzun pastal boylarında, uzun kumaş toplarının kullanıldığı yerlerde ve genellikle düz kumaşların seriminde tercih edilir. Her türlü serme yöntemi uygulanabilir. Burada : Kumaş topunu kaldırma ve indirme mekanizması Kumaş kenarlarının çakışmasını sağlayan optik okuyucu Zikzak serim düzeneği Kumaş sevk hızını ayarlama Kumaş eni kontrolü Kumaş katlarını kesme gibi düzenekler bulunmaktadır. Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY 68
KESİM İŞLEMİ Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY
Kaba kesim: Kalıp kenarlarını kaba olarak kesme işlemidir. Kaba kesim ile, serilmiş olan kumaş katları parçalara ayrılmış olur. Kesme işlemi dik yada döner bıçaklarla yapılır. Kaba kesim daha çok cep, yaka, manşet vb. küçük parçaların hassas kesiminden önce uygulanır. Kaba kesimi yapılan parçalar hassas kesim için hızara verilir. Hassas kesim: Kumaşın tam olarak dikişe hazır hale getirildiği kesim işlemidir. Kumaş kenarları hassas bir biçimde düzeltilerek tekrar kesilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 70
KESİM SIRASINDA DİKKAT EDİLECEK KONULAR 1. Kesimin hassasiyeti: Parçaların kalıp şekillerinde, düzgün olarak kesilmezlerse dikildikten sonra beden ölçüleri tutmaz. Bu nedenle kesme işlemi hassas ve kumaş düzlemine dik olarak yapılmalıdır. Kesimin doğruluğu, kullanılan kesim metoduna bağlıdır. Manuel kesim sistemlerinde kesimin düzgünlüğü; kesim bıçağının yapısına ve hareketine bağlıdır.(3) 2. Düzgün kenarlar (Temiz kenarlar) Kesilmiş kumaşın kenarı, iyi bilenmemiş bıçak nedeniyle yıpranmamalıdır. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 71
3. Erimemiş kenarlar: Bıçak kumaş katlarını keserken sürtünme nedeniyle oluşan ısı, özellikle termoplastik liflerden yapılan kumaşlarda kenarların erimesine ve birbirine yapışmasına neden olur. Yapışan kenarların zorlanarak açılması kumaş kenarlarını yıpratır ve sertleşmiş kenarlar giyimde rahatsızlık yaratır. Bunun için bıçak keskin olmalı, antifüzyon kağıdı kullanılmalı, gerekiyorsa bıçağın hızı düşürülmeli ve pastal yüksekliği azaltılmalıdır. (3) 4. Pastalın desteklenmesi: Kesme sistemi, işlem sırasında hem kumaşı desteklemeli hem de bıçağın en alt kumaş katına girmesine izin vermelidir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 72
KESİM MAKİNALARI 1. Kumaş Sabit Kesici Hareketli Sistemler - El makasları - Döner ( yuvarlak) bıçaklı kesim makinaları - Dik bıçaklı kesim makinaları 2. Kesici Sabit Kumaş Hareketli Sistemler (bant bıçak-hızar) 3. Kesim Presleri 4. Modern Kesim Otomatları 1. Kumaş Sabit Kesici Hareketli Sistemler Bu kesim yönteminde kesici alet, sabit duran kumaş katları arasında dolaşarak kesme işlemini gerçekleştirir. El makasları, döner bıçaklı kesim makinaları ve dik bıçaklı kesim makinaları bu prensibe göre çalışır. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 73
El makasları: Üst kumaşın, astarın veya telanın tek tek kesiminde kullanılır. Pastal yüksekliği en fazla 8-15 mm dir. Hareketli el makasının bıçağı bir dönme hareketi yapar. Bu bıçak, makinanın ayak kısmında bulunan bir karşı bıçağa çok yakın hareket eder. Kumaş, bıçak ve karşı bıçak arasında kesilir. Her tip kumaşa ve kalıba uygundur; ancak zaman alıcıdır, maliyeti artırır. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 74
Döner (yuvarlak) bıçaklı kesim makinaları: Kumaş katlarını dairesel vuruş prensibine göre kesen, yuvarlak veya köşeli bıçaklara sahip, taşınabilir kesim makinalarıdır. 3-12 cm kadar pastal yüksekliklerinde kullanılabilir. Kesim prensibi: Yuvarlak bıçaklarda kesim, bıçağın çizgisel hızı ile gerçekleştirilir. Bu nedenle karşı bıçak sistemine gereksinim duyulmaz. Bıçak bütün kumaş katlarına aynı anda ve aynı noktada çarpmadığından katlar arasında kesim farkı oluşur. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 75
Bıçak çapı arttıkça alt ve üst pastal katı arasındaki kesim farklılığı da artar. Kesim açısı, kesim ağzının pastala temas ettiği açıdır. Döner bıçağın çapı ne kadar büyük olursa açı derecesindeki yatay fark da o kadar büyük olur. Bu üst katın alt kata göre daha önce kesileceği anlamına gelir. Bıçak çapından daha büyük olan bir pastal kesildiğinde, dikey kesim çizgisi 90 º den büyük bir yaya sahip olur. Bu durumda orta katlar kesilir. Katlar arasında boyut farklılıklarını önlemek için köşeli bıçaklar kullanılmaktadır. Bu bıçaklar darbe prensibine göre çalıştıklarından bir karşı bıçağa gereksinim duyarlar. El makaslarında olduğu gibi kumaş, iki bıçak arasında kesilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 76
Kesim kapasitesi: Yuvarlak bıçaklı kesim makinelerinde kesim kapasitesi; bıçak çapı, motor beygir gücü ve motor hızı tarafından belirlenir. Standart döner bıçaklı makineler 2.5 3.5 4 5 5.5 6 7 8 ve 12 inch bıçak çaplarına sahiptirler. Bıçak çapı arttıkça kesim kapasitesi artar. Örnek olarak pamuklu kumaşlarda kat adedi ve bıçak çapı arasındaki ilişki aşağıdaki şekilde verilebilir: Bıçak çapı (mm) : 80 100 120 150 200 Kat adedi : 40 60 75 100 160 Döner Bıçaklı Kesim Makinalarının Avantajı: Bıçak kesilecek olan malzemenin içinden geçirilir. Böylece kesim katlarının ve kesim parçalarının hemen hemen hiç hareket ettirilmesine gerek kalmaz. Döner Bıçaklı Kesim Makinalarının Dezavantajı: Makineler hangi tür bıçağa sahip olursa olsun, her zaman alt ve üst pastal katları arasında kesim farklılığı oluşur. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 77
Dik bıçaklı kesim makinaları: Dik bıçaklar kaba kesimde, pastal parçalamada ve basit modellerin kesiminde kullanılmaktadır. Kumaş özelliklerine bağlı olarak kesici bıçağın şekli değiştirilebilir. Düz ağızlı bıçaklar bütün kumaş tiplerinin kesiminde kullanılabilmektedir. Kesim Prensibi: Dik bıçakların özelliği; kumaş katlarını bıçağın aşağı ve yukarı hareketi ile düşey olarak kesmesidir. Bu sistemde bıçağın aşağı-yukarı hareketi motorla, bıçağın kumaş katları arasında yönlendirilmesi ise insan gücü ile sağlanır. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 78
Bıçak, bıçak yuvasından daha kısadır ve bu bıçağın vuruş mesafesini belirler. Bu mesafe, bıçağın gidip gelme hareketi sırasında dikey olarak yer değiştirme mesafesidir ve 2.5 4.5 cm arasında değişebilmektedir. Bu mesafe azaldıkça kesim düzgünleşir, ancak işlem yavaşlar. Bıçağın hareket mesafesi ne kadar yüksek olursa kesim hızı o kadar artar, işçi bıçağı hızlı ve kolay itebilir. Kesim Kapasitesi: Dik bıçaklı kesim makinelerinin kesebileceği kumaş kat yüksekliği motor gücüne ve bıçak yüksekliğine bağlıdır. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 79
Motor gücü ve bıçak yüksekliği arttıkça kesim yüksekliği de artar. Ancak yüksek motor güçlerinde makine ağırlaşır ve işçinin kumaş katları arasında bıçağı yönlendirmesi zorlaşır. Ayrıca bıçak yüksekliğinin artmasıyla bıçağın kesiti kalınlaşır ve genişliği artar. Bu bıçakların standart kesim yükseklikleri 4, 5, 6, 7, 8, 9 ve 13 inch dir. Kesim Açısı: Dik bıçaklı kesim makinalarında, kesim bıçağı 90º lik kesim açısıyla kumaş katlarına temas eder. Bu nedenle katlar arasında kesim farklılığı görülmez. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 80
Dik Bıçaklı Kesim Makinalarının Avantajları: Çok yönlü olarak kullanılabilir ve taşınabilir. Yüksek katlar kesilebilir Yuvarlak bıçaklara göre yüksek kesim randımanı ve titizliği sağlanır. Düzgün bir kesim yapılarak alt ve üst kumaş katları arasında kesim farklılığı görülmez. İnce bıçaklar ile kavisli, köşeli, dar kıvrımlarda ve sivri açılarda optimum kesim titizliği sağlanabilir. Dik Bıçaklı Kesim Makinalarının Dezavantajları: Motor kısmı ince bir ayak üzerine oturtulmuştur. Bu nedenle çalışma esnasında yüksek vibrasyon meydana gelir. Bıçak, dönüş noktalarında kısa bir duruş yapmaktadır. Bu durma anında özellikle ince kumaşlarda meydana gelen potluk kesim hatalarına neden olur. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 81
2. Kesici Sabit Kumaş Hareketli Sistemler (Bant Bıçak-Hızar) Bu tür sistemler genellikle hassas kesilmesi istenen cep, yaka, manşet gibi küçük parçaların kesiminde kullanılır. Genellikle serim masalarının uç kısmında ya da ayrı bir kesim masasında yer alan, kumaş katlarının kesimci tarafından elle kontrol edilerek kesildiği bant bıçağa sahip kesim makinalarıdır. Bu sistemde, daha önce kaba kesimi yapılmış parçaların hassas kesimi yapılır. Bant bıçağı ile kesime geçilmeden önce, kumaş katlarının rahat yönlendirilebilmesi için dik bıçakla kaba kesim yapılarak parçalara ayrılır ve hızara taşınır. Taşıma anında katlar arasında kaymaları önlemek için önlem alınması gerekir. Bunun için: Kumaş katları tutucu maşalarla tutturulabilir. En alta kağıt yerleştirilerek sürükleme işi kolaylaştırılır. Hava yastıklı masalar kullanılabilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 82
Kesim Prensibi: Kesilecek kumaş katları, yüksek hızda dönen sonsuz bant bıçağa doğru hareket ettirilerek yüksek katlarda kesim yapılabilir. Bantlı kesim bıçağının kullanımı; kesilecek malzemenin yapısına, pastal yüksekliğine ve kesimin türüne bağlıdır. İleri itme kuvveti malzemenin hacmine ve sertliğine bağlıdır. İnce ve yumuşak malzemeler için daha az, sert ve kalın malzemeler için daha fazla itme gerekir. Bıçak türü de malzemeye göre seçilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 83
Kesim Kapasitesi: Kesim kapasiteleri dik bıçaklı kesim makinalarından daha düşüktür. Kesilecek kumaşın yapısına bağlı olarak 20 25 cm ye kadar pastal yükseklikleri kesilebilmektedir. Kesim Açısı: Bant bıçaklı kesim makinalarında kesim açısı 90º dir. Bu nedenle alt ve üst kumaş katları arasında kesim farklılığı oluşmaz. Bant Bıçaklı Kesim Makinalarının Avantajları: Temiz bir kesim elde edilir. Kesim randımanı yüksektir. Kesim yüksek hassasiyete ve kaliteye sahiptir. Bant Bıçaklı Kesim Makinalarının Dezavantajları: Bu sistemde ancak kaba kesimi yapılmış parçaların kesimi yapılabilir. Kaba kesimi yapılmış parçaların taşınması sırasında katlar arasında kayma oluşabilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 84
3. Kesim Presleri Diğer sistemlerde hatalı kesilme olasılığı olan gömlek yaka ve manşet telası, cep kapağı gibi küçük giysi parçalarının hatasız ve seri olarak kesilmesinde kullanılır. Kesim Prensibi: Süreksiz bir kesim prensibi vardır. Tek tarafı keskinleştirilmiş biçimde hazırlanan kalıplar kumaş katlarının üzerine konur ve yüksek basınçla preslenerek kesme işlemi sağlanır. Kesim Preslerinin Avantajları: Doğru ve uygun kesme hassasiyeti yüksektir. Kalıp hazırlama maliyeti açısından sabit modellerde ve çok sayıda tekrar eden kesimler için ekonomiktir. İşçilikten ve zamandan tasarruf sağlar. Kesim hızı yüksektir. Kesim Preslerinin Dezavantajları: Fazla kumaş kullanılır. Büyük parçaların kesilmesi teknik açıdan zordur. Kesim için kat yüksekliği sınırlıdır. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 85
4. Modern Kesim Otomatları 1970 li yıllarda başlayan araştırmalar sonucunda geliştirilmiş olan nümerik kontrollü kesim makinalarıdır. CAD sisteminde hazırlanan kesim planı bilgileri kesici kafaya iletilir. Bu kesici, altına serilmiş olan yüzeylerin üzerinde hareket ederek onları keser. Genel çerçevesi içinde sistemin avantajları: Hızlı ve hassas kesim sağlar. Klasik sistemlere göre 3 8 kat daha hızlı kesim yapılabilmektedir. Klasik sistemlere göre %1 10 daha fazla kumaş tasarrufu sağlar. Çıtların, köşelerin düzgün kesimi sağlanır. Katlar arasında kayma olmadığından kesim farklılığı görülmez. İş gücü tasarrufu sağlanır. Kesim kalitesinin yükselmesi ile dikimde % 2-8 verimlilik artışı olur. En dezavantajlı tarafı yatırım maliyetlerinin yüksekliğidir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 86
Modern Kesim Otomatlarının Temel Yapısı: Modern kesim otomatları, kesim masası, kesici kafa ve kontrol ünitesi ana bölümlerinden oluşmaktadır. - Kesim Masası: Kesim masası, kesimin yapıldığı kesim alanı ile kesilmiş parçaların toplandığı toplama masasından oluşmaktadır. Kesim alanının büyüklüğü firmadan firmaya değişkenlik gösterir ve sistem seçiminde büyük rol oynar. Kesici kafa bu alan içinde çalışarak kesim yapar. Kesim masası klasik bir serim masasının ucuna eklenebilir. Bir kesim masası ile birden fazla serim masasına hizmet verilebilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 87
Kesim masasının kesim yüzeyinde bulunan sonsuz bant, bir yandan kesilecek pastalı serim masası üzerinden çekerek kesim alanı içine getirirken diğer taraftan kesilmiş parçaları toplama masasına aktarır. Her çekişte kesim masası büyüklüğünde serilmiş kumaş kesim masasına getirilir. Kesim alanının boyunun uzun olması bir kesimde daha fazla bedenin kesilmesini sağlayacaktır. Ayrıca kesilmiş kumaşların yerine yenisinin çekilme sayısı, dolayısıyla kesici kafanın bekleme süresi azalır. Bazı sistemlerde pastal, konveyör tarafından kesim alanına çekilerek getirilirken kesim işlemi devam etmektedir. Genellikle tek kat kumaş kesiminde uygulanan bu yöntem ile %10 15 kesim zamanından tasarruf sağlanabilmektedir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 88
Kesim masasının üzeri diş fırçası benzeri bir yüzeyle kaplanmıştır. Yüzeyin fırça şeklinde olması, kesilecek malzemeyi sıkıştıracak bir vakum oluşmasını sağlar. Ayrıca kesici bıçağın dalıp çıkma yaparken taşıyıcı banda çarparak ona ve kendisine zarar vermesi önlenir. Fırça bloklarının dipleri vakumun yapılabilmesi için çok küçük çaplı deliklerle donatılmıştır. Özel bir mekanizma ile kesim alanı içinde bulunan kumaş katlarının üzerine hava geçirmez bir folyo serilir. Sistemin sağladığı emme gücü ile örtü altında kalmış kumaş katları arasındaki hava çekilir. Böylelikle kumaş katları sıkışarak kesim yüksekliği azalır ve kumaş katlarına dalıp çıkma hareketi yapan bıçağın kesebileceği sertlik elde edilir. Vakumun iyi ve yeterli olmaması kesim kalitesinin düşmesine neden olur. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 89
Kesim Kafası: Kesimin kalitesini ve hızını doğrudan etkileyen kısım olması dolayısıyla sistemin en önemli parçasıdır. Kesim kafası; serilmiş yüzeyleri kesen ve ilave aparatlarla kesilmiş parçalar üzerinde gerekli işaretleri koyan bir sistemdir. Kesim işlemini gerçekleştiren çeşitli yapıda kesiciler kullanılabilir. Kesim kafası taşıyıcı kiriş üzerinde kesim alanı içinde hareket ederek kesiciyi yönlendirir. Taşıyıcı Kiriş: Kesim kafasını taşıma ve onu konumlandırma görevini yapar. Kesiciyi kumaşın istenen noktasına taşımak için gerekli yatay ve dikey hareketi sağlar. Kontrol Ünitesi: Modern kesim sitemlerinde kesim sisteminin kontrolünü sağlayan donanım ve yazılımlardan oluşan bir kontrol ünitesi bulunur. Modern Kesim Otomatlarında Kesme Sistemleri: 1. Mekanik Kesiciler Yuvarlak bıçaklı kesiciler Dik bıçaklı kesiciler 2. Lazerli Kesim Sistemi 3. Su Jetli Kesim Sistemleri Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 90
1. Mekanik Kesiciler: Klasik yuvarlak ve dik bıçakların kullanıldığı gruptur. Yuvarlak bıçaklı kesiciler: Tek ya da yüksekliği çok olmayan (maksimum 4 5 mm) pastalların kesiminde kullanılır. Kat yüksekliğinin az olması nedeniyle sistem daha çok deri ve teknik kumaşların kesimine uygundur. Kesici kafaya iki farklı çapta yuvarlak bıçak, çentik bıçağı, delici, çizici ve markalama aparatları takılabilmektedir. Dik bıçaklı kesiciler: Kesici kafaya yerleştirilmiş ve aşağı - yukarı hareket edebilen bir dik bıçakla kesim sağlanır. Bu sistemle vakumlanmış olarak 2.5 8 cm yüksekliğinde pastallar kesilebilir. Günümüzde geniş bir kullanıma sahiptir. Dik bıçak; bir servo motor ve krank-biyel mekanizması sayesinde kumaş içine dik açıyla dalıp çıkma hareketi yapar. Kesim işleminin gerçekleşebilmesi için bıçak dik konumda, 1 2.25 cm arasında dikey hareket ve dakikada 3000 10.000 kez darbe yapabilmektedir. Bıçak dalıp çıkma hareketine ilave olarak 360º lik dönme yaparak tüm eğri bölgelerin kesimini yapar. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 91
2. Lazerli Kesim Sistemi: Lazer çok küçük bir alana (0.25 mm) toplanabilen bir ışık hüzmesi oluşturarak orada çok yüksek bir enerji yoğunluğu meydana getirir. Bu enerji, üzerine tutulduğu materyale geçerek hızla sıcaklık artışı oluşturur. Kesme, buharlaşma ile sağlanır. Lazer hüzmesi kütleşmez ve yenilenmeye gerek duymaz. Ancak sınırlı yoğunlaşma derinliğine sahiptir. Bu da kesebildiği kat sayısını sınırlar. Bu kesim sistemleri ile en iyi sonuçlar tek kat kumaş kesiminde elde edilir. Lazerli kesim istemleri ile çok daha hızlı ve doğru olarak kumaşlar kesilebilmektedir. Çok katlı kesimlerde kesim hassasiyeti bozulur ve düz bir kesme yerine V formunda kesme elde edilir. Ayrıca ısı etkisiyle kenarların birbirine yapışma tehlikesi vardır. 500 Watt lık bir lazer ışını ile dakikada 40-70 metre kumaş kesilebilmektedir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 92
Lazerli kesim sistemlerinin avantajları: Tek kat kumaşı lazerle kesmenin, otomatik çok katlı kumaş kesici ile kesmeye göre yaklaşık iki kat hızı vardır. Ancak büyük miktarlarda kumaş katlarının kesilmesi ele alındığında, çok katlı kumaş kesmenin hızı, tek katlı kumaş kesmenin 12 katı kadardır. Özel bedenler ve siparişler için veya küçük partiler halinde çalışan işletmeler için uygundur. Bilgisayar donanımı ile kumaş genişlikleri varyasyonunun kontrolü, parçaların birbirine uyum sağlamasının kontrolü, hataların önlenmesi ve hatalı parçaların tekrar kesilmesini sağlamak için lokal ayarlamalar yapılabilir. Lazerli kesim sistemlerinin dezavantajları: Bir çok kumaş katını kesmek gerektiği ve giysi parçalarının dikim bölümüne demetler halinde sevk edildiği sistemler için uygun değildir. Kesim sırasında oluşan ısı sentetik yapılı kumaşları eritebilir veya yakabilir. Prof.Dr.Binnaz KAPLANGİRAY 93