MTA Dergisi 117. 1-4, 1995 İZMİR-ANKARA KUŞAĞININ EN GEÇ KRETASE VOLKANİK OLİSTOSTROM BiRiMi içindeki BİR BLOKTA GEÇ TRİYAS (KARNİYEN) UYUMSUZLUĞU Orhan KAYA'; Walid SADEDDIN"; Demir ALTINER*" ve Güssun AKAY' ÖZ- Izmir-Ankara zonunun En Geç Kretase volkanik olistostrom birimi içindeki bir büyük blokta, Geç Triyas (Karniyen) epiklastik ve karbonat tortulları uyumsuz olarak metakarbonat üzerinde oturur. Karniyen düzeylerinde kum boyu serpantinit kırıntıları bol olarak bulunur Geç Triyas uyumsuzluğu, stratigrafik konum yönünden, kuzeyde yer alan Geç Triyas turbiditolistostrom kuşağı içindeki metamorfik temel ile tortul örtü arasındaki uyumsuzluk ile karşılaştırabilir GİRlŞ Yeniden tanımlanan Izmir-Ankara zonu (IAZ) En Geç Kretase volkanik olistostrom birimine ait, güncelde dikleşmiş itki fayları ile sınırlı, bir görünü (mostra) kuşağıdır (Kaya, 1992). Izmir-Ankara zo- Şek. 1- Anadolu'nun kuzeybatı bölümündeki düşük dereceli metamorfik (yeşilşist ve mavişist fasiyesi) kayaların yapısal ve stratigrafik konumları (Kaya, 1992): 1- Kaya ve Kozur (1987); 2- Kaya, Özkoçak ve Lisenbee (1989); 4- Kaya ve Mostler (1992); 3-8- Kaya, (hazırlanmakta); 9- bu çalışmada oklar kesit yerini gösterir. Dokuz Eylül Üniversitesi. Jeoloji Mühendisliği Bölümü. 35102 Bornova-lzmir Yarmouk Univ. Dept of Earth and Environmental Sciences, Irbid-Ürdün Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 06531 Ankara
Orhan KAYA; Walid SADEDDIN; Demir ALTINER ve Güssun AKAY nunda, En Geç Kretase volkanik olistostrom birimi düşük dereceli metamorfik kayalar ile serpantinleşmiş ultramafik tektonitleri uyumsuz olarak üstler ve bu temel birimleri arasındaki eski fayları örter. Kuzeyde yer alan Geç Triyas türbidit-olistostrom zonunda. Geç Triyas türbidit-olistostrom birimi en genç bölümü Orta Triyas yaşında olan düşük dereceli metamorfikleri ve Serpantinitleri uyumsuz olarak üstler (Kaya ve Mostler, 1992). Bu çalışmanın amacı En Geç Kretase volkanik olistostrom birimi içinde bulunan çok bileşenli bir bloğun iç stratigrafisini tanımlamak ve bloğun kaynak alanına yaklaşım yapmaktır. Konodontlar W. Sadeddin, foraminiferler D. Altıner tarafından tanımlanmıştır. G. Akay konodont hazırlık işlemlerini yapmıştır. BÖLGESEL JEOLOJİ Çalışma alanındaki ana kaya birimleri (Şek. 2), yapısal ve stratigrafik konumlarına göre alttan üste, ultramafik birim, amfibolit birimi ve En Geç Kretase volkanik olistostrom birimidir. Şek. 2- Yeniden tanımlanmış (Kaya, 1992) izmir-ankara zonunu simgeleyen En Geç Kretase volkanik olistostrom birimi içindeki bloğun konumu ve stratigrafisi. Bak. Şek. 1'de 9. kesit. Pafta: J23-a1.
İZMİR-ANKARA KUŞAĞININ GEÇ TRİYAS UYUMSUZLUĞU Ultramafik birim Ultramafik kayalar aşırı serpantinleşmiş dünit ve harzburjit tektonitlerdir. Serpantinleşmiş kayalar çok değişik yapısal taşınma yönlerini yansıtan makaslama kuşakları ve faylarla kesilmiştir Serpantinlerin ayrışma ürünü olan jasperoid oluşuklar yaygındır. Amfibolit birimi Amfibolit milimetre ölçeğinde laminalı ve gelişik foliasyonludur. Egemen koyu laminalar barroisitic Ca-amfibol, glokofan-krossit, klorit ve epidot serisi minerallerden, daha ince ve yanal süreksiz açık renkli laminalar albitik plâjiyoklaz, lavsonit ve kuvarstan yapılıdır. Yersel olarak bol bulunan diğer mineraller beyaz mika, granat, kalsit, sfen ve opaklardır. Eski bir düşük dereceli yeşilşist mineral topluluğu değişken bir şekilde mavişist mineral topluluğu tarafından örtülmüştür (Kaya, 1981). Amfibolitler serpantinlerle veya bunların silisleşmiş türevleri ile çevrili itki dilimleri şeklinde bulunur. En Geç Kretase volkanik olistostrom birimi Birim volkanojenik şeyl ve kaba kırıntılı denizaltı mafik volkanik kırıntılardan oluşan bir matriks ile destekli bireysel veya yığışımsal bloklardan yapılıdır. Bloklar birkaç km. boya erişebilen denizaltı mafik volkanik kayalar, pelajik kireçtaşı, katmanlı çört, amfibolit, yeşilşist ve/veya mavişist fasiyesi metavolkanik ve metaklastik kayalar, mermer ve az olarak litik kumtaşı ve platform türü karbonat kayalardır (Şek. 2). Matriks kayaları fosilsizdir. Birimin ultramafik ve düşük dereceli metamorfik temel kayaları ile olan dokanağı çalışma alanı dışında yüzeyler. Karşılaştırabilir blok litolojilerine ve blok uzun ekser, yönlenmelerine dayanarak bu birimin iç stratigrafisi saptanabilir. (2) uyumsuz olarak üstleyen epiklastik ve karbonat tortul topluluk. Metakarbonat açık gri ile beyaz renklerde, som, birörnek ve kaba ile çok kaba kristalli kalsit-mermerdir. Karmaşık şekilde birbirini kesen, 0.5 cm. genişliğe varan kalınlıkta düzlemsel kalsit damarları, mermerin dinamometamorfik açınımına ilişkin olarak, yaygındır. Tortul topluluk, alttan üste genelleştirilmiş sıra içinde, izleyen düzeylerden yapılıdır: soluk kırmızı, ince ve düzensiz katmanlı kumlu kireçtaşı; 20 cm.ye kadar mermer çakılları da içeren kireçtaşı çakıltaşı; koyu gri-sarımsı gri, ince katmanlı şeyl ve kumlu kireçtaşı ardalanması, az olarak, pembemsi kireçtaşı arakatkılar; yeşilimsi gri, ince ile ortaç katmanlı, kireçli litik kumtaşı (katman yüzeyine koşut, 1 cm. genişlik, 30 cm. uzunlukta olabilen sinüsoidal beslenme izleri içerikli); merceksel gri kireçtaşı. Litik kumtaşları ve bir bölüm kumlu kireçtaşı serpantinit, kloritleşmiş serpantinit ve ilişkin opak mineral kırıntıları kapsar. Stratigrafik düzeyler kuvvetli yanal değişim gösterir. Topluluğun taban kesiti Şekil 3'te verilmiştir. Şeyl ve kumlu kireçtaşı ardalanmalı düzeylerde bol fakat aşırı yeniden kristalleşmiş alg ve foraminiferler (Aulotortus sp. ve involutinid) bulunur. Konodont favnası Epigondolella pseudodiebeli (Kozur), Gondolella auriformis Kovacs, G. ncah (Hayashi), G. noah ve G. polygnathiformis Budurov ve Stefanov arası geçiş formu, Cratognathodus kochi : (Huckriede), Enantiognathus sp.,? Comudina cf. breviramulis ve Gondolella sp. kapsar (Levha l). G. auriformis, E. pseudodiebeli ve G. noah, bir bütün olarak, Karniyen yaşını verir. Çalışma konusu olan çok bileşenli blok metakarbonat ve Geç Triyas tortul kayalarından yapılıdır; Olistostromun diğer karbonat blokları ile biraradalık gösterir; üstten ve yanlardan matriks kayaları ile çevrilidir. Yakın alanlarda, temel konumunu taşıyan bir metakarbonat bulunmamaktadır. BLOĞUN İÇ STRATİGRAFlSÎ VE YAŞI Volkanik olistostrom içindeki büyük blok iki bölümden yapılıdır (Sek. 2, 3): (1) metakarbonat, Şek. 3- Blok içinde açık olarak yüzeyleyen uyumsuzluk ve tortul bolümün taban kesiti. Yer koordinatları: 21. 73-71.37.
Orhan KAYA; Walid SADEDDIN; Demir ALTINER ve Güssun AKAY BLOK için OLASILIKLI KAYNAK ALAN Geç Triyas türbidit-olistostrom kuşağında, Bergama çevresindeki metamorfik istifin gözlenebilen en üst bölümünden elde edilen Orta Triyas (Anisiyen/Ladiniyen dönümü) konodont yaşı (Kaya ve Mostler, 1992) metakarbonat birimin Karniyen öncesi konumuna işaret eder (Şek. 1, istif 4). Karniyen uyumsuzluğu, Orta Triyas ve daha yaşlı düşük dereceli metamorfik istif ve Geç Triyas türbiditolistostrom birimi arasındaki uyumsuzlukla karşılaş tmlabilir. Bol kum boyu serpantinit kırıntıları, düşük dereceli metamorfik istif içinde yapısal olarak uyumlu ve yerleşimle yaşıt metamorfizmaya uğramış metaserpantinit ve daha az etkilenmiş ultramafik kayalara (Kaya, 1988, 1992) bağlanabilir. Türbiditolistostrom biriminin içerdiği düşük dereceli metamorfik metaklastik blokları içindeki metaserpantinit blokları (blok içinde blok ilişkisi) Geç Triyas öncesi ultramafiklerin varlığını (Kaya ve Kozur, hazırlanmakta) destekler. Sonuç olarak, çalışılan bloğun metakarbonat bölümü, bağıl yaş yönünden, Geç Triyas türbiditolistostrom zonunun metakarbonat birimi ile karşılaştı rılabilir. Tortul bölüm türbidit-olistostrom birimini öncelemiş bir topluluk veya bu birimin fasiyes eşdeğeri olabilir. Yayına verildiği tarih, 19 Kasım 1992 DEĞİNİLEN BELGELER Caya, O., 1981, Preliminary study on the paragenetic relationships in the polymetamorphic blueschisl rocks of the Tavşanlı area, West Anatolia: Aegean Earth Sciences, 1, 27-43. 1988, Significance of the contact relationships bervveen the ultramafic and low-grade metamorphic rocks in the western parts of Turkey: Symposium for the 20th Anniversary of Earth Sciences at Hacettepe University, Abstracts, p. 9. 1992, Constraints on the age, Stratigraphie and structural significance of the ophiolitic and adjoin ing rocks in the western patis of Turkey: in, Savaşçın, Y. and Donat, H. 'eds.), International Earth Sciences Congress on Aegean Regions (IESCA 1990), Proceedings II, 193-209. ve Kozur, H., 1987, A new and different Jurassic to Early Cretaceous Sedimentary assemblage in northwestern Turkey (Gemlik, Bursa): implications for the pre-jurassic to Early Cretaceous tectonic evolution: Yerbilimleri, H. Univ., 14, 253-268. Özkoçak, O. ve Lisenbee, A., 1989, Stratigraphy of the pre-jurassic bıocky Sedimentary rocks to the south of Bursa, NW Turkey: Bull. Min. Res. Expl. Inst., 109, 15-24, Turkey. ve Mostler, H., 1992, A Middle Triassic age for lowgrada greenschist facies metamorphic sequence in Bergama (izmir): the tirsi paleontological age assignment and structural-stratigraphic implications. Newsl. Stratigr., 26, 1-17.
LEVHA -l Şek. 1 - Epigondolella pseudodieboli (Kozur) (a) yandan, (b) alttan, X90 Şek. 2- Gondoiella auriformis Kovacs Şek. 3- a) yandan, (b) alttan, c) üstten, X160 d) alttan, X220, e) yandan, X128 f) üstten, g) alttan, X175 h) üstten, i) yandan, X220 j) üstten, k) alttan, X175 Gondolella noah (Hayashi), genç birey, yandan, X150 Şek. 4- G. cf. noah (Hayashi) Şek. 5- a) yandan, b) alttan, c) üstten, X150 G. noah (Hayashi) ve G. polygnaîhiformîs Budurov ve Stefanov arasında geçiş formu a) yandan, b) alttan, X120 Şek. 6- Gondolella sp. a) yandan, b) alttan, X140 Şek. 7- Cratopnar/7odus)(kochi/(Huckriede), X110 Şek. 8- Enanîiognalhus sp., X175 Şek. 9-? Comudina cf. breviramulis, X145
Orhan KAYA; Walid SADEDDIN; Demir ALTINER ve Güssun AKAY LEVHA-I