Eğitim Bilimlerinde Uygulamalı Meta-Analiz Serkan DİNÇER
Serkan Dinçer EĞİTİM BİLİMLERİNDE UYGULAMALI META-ANALİZ ISBN 978-605-364-844-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
Tuna ma ve tüm dostluklara
ÖN SÖZ Meta-analiz kelime anlamı açısından incelendiğinde, bu ifade analizlerin toplanması anlamına gelmektedir. Ancak istatistiksel anlamda bu ifade biraz daha genişletilebilir. Meta-analiz farklı çalışmalardan elde edilen sonuçların birleştirilerek genel bir sonuç elde edilmesi için yapılan analiz, anlamına geldiği gibi bir çalışmaya ait sonuçların tekrar analiz edilmesi anlamına da gelmektedir. Meta-analiz çalışmaları ile bir konu hakkında detaylı bilgi sahibi olunduğu gibi, o konudaki tartışmalı noktalar gün ışığına kolaylıkla çıkabilmektedir. Böylelikle meta-analiz uygulaması yapan bir araştırmacı, bir sonraki araştırma sorusunu kolaylıkla tespit edebilmektedir. Uluslararası alanda birçok meta-analiz çalışması bulunmasına rağmen, ulusal literatürde olması gerekenden daha az sayıda metaanaliz çalışması bulunmaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi meta-analiz hakkında yeterli kaynak bulunmamasıdır. Diğer bir neden ise meta-analiz hakkında yapılan yanlış yorum ve yöntem hatalarıdır. Bu kitap, öncelikli olarak meta-analizin doğasını anlatmayı amaçlamıştır. Meta-analizin ne olduğu hakkında detaylı bilgi verildikten sonra, bir meta-analiz çalışmasının ilk adımından yayımlanma boyutuna kadar ki tüm basamaklar açıklanmıştır. Bu kaynağın ikinci amacı, eğitim bilimleri araştırmacılarının CMA yazılımı yardımı ile uygulamalı meta-analiz çalışmaları hazırlamalarına yardımcı olmaktır. Kitabın sonunda okuyucuların, metaanaliz yönteminin aşamalarını bilmeleri, CMA yazılımı kullanarak meta-analiz çalışmaları yapabilmeleri ve bu çalışmalarını yayımlayabilmeleri beklenmektedir. Bu kitap meta-analiz yönteminin uygulama bölümüne odaklanması nedeniyle, okuyucuların kitaba başlamadan önce temel istatistik kavramlarını yeniden gözden geçirmeleri yararlı olacaktır. Özellikle kavramları net algılanması için Meta-Analize Giriş (Borenstein, Hedges, Higgins, ve Rothstein, 2013) kitabının incelenmesi önerilmektedir.
Bu kavramlar hakkında bilgi sahibi olan araştırmacıların bu kitabı incelemelerinden sonra, meta-analizin giriş başlığından, tartışma ve sonuç başlığına kadar ki tüm basamakları kolaylıkla yapabilecekleri düşünülmektedir. Bu kitap ve diğer ulusal meta-analiz yayınlarının yardımı ile ülkemizde meta-analiz çalışmalarının artacağı, bu sayede akademik alanda incelenmemiş konuların daha kolay belirlenebileceği düşünüldüğünden, okuyucuların meta-analiz çalışmalarına yönelmeleri rica edilmektedir. Bu kitabın alana kazandırılmasında başta oğlum Tuna DİNÇER olmak üzere, sevgili aileme, Sayın Zala SIĞIRCI ya, Ahmet DOĞANAY a, Mustafa MAVAŞOĞLU na, Ozan ŞENKAL a, M. Emre SEZGİN e, Servet SARIKAYA ya, dizgi sürecinde gerekli özveriyi ve sabrı gösteren Sayın Hilal Sultan COŞKUN a, PegemA çalışanlarına, tüm bilim insanları ve bilim insanı adaylarına, son olarak da tüm dostlarıma ve Çukurova Üniversitesi çalışanlarına teşekkürlerimi bir borç bilirim. EYLÜL 2014 Serkan DİNÇER
1. BÖLÜM META-ANALİZE GİRİŞ Giriş...2 Meta-Analiz Nedir?...2 Neden Meta-Analiz?...5 Meta-Analiz Tarihçesi...7 Meta-Analiz Hakkında Bilinen Yanlışlıklar...8 Meta-Analizde Süreç...10 Meta-Analiz İçin Kullanılan Yazılımlar...12 2. BÖLÜM META-ANALİZDE SIKLIKLA KULLANILAN TERİMLER Giriş...16 Etki Büyüklüğü...16 Genel Etki...17 Sabit Etki ve Rastgele Etkiler Modeli...19 Heterojenite ve Q değeri...19 Güven Aralığı...20 Yayın Yanlılığı...21 Çalışma Ağırlığı...22 Hedges s ve Cohen s d...23 Meta-Analizde İhtiyaç Duyulan Değerler...24
viii Eği m Bilimlerinde Uygulamalı Meta-Analiz 3. BÖLÜM META-ANALİZDE KULLANILAN FORMÜLLER VE SEMBOLLER Giriş...28 Meta-Analizde Kullanılan Temel Formüller...28 Meta-Analizde Kullanılan Semboller...31 Etki Katsayısı Ölçeği...32 4. BÖLÜM META-ANALİZDE SÜREÇ Giriş...36 Konuyu Belirleme...36 Literatür Tarama...39 Ölçütlerin Belirlenmesi...40 Temaların Belirlenmesi...42 Araştırma Sorusunun/Hipotezin Belirlenmesi...43 Kodlama...44 Analiz...46 Etki Katsayısının Hesaplanması...46 Heterojenlik Testi...47 Genel Etkinin Belirlenmesi...48 Son Kontroller...48 Yorum...49
İçindekiler ix 5. BÖLÜM YAZILIM Giriş...52 Formüller Yardımı ile Etki Büyüklüğü Hesaplama...53 CMA (Comprehensive Meta Analysis) Yazılımı...58 Aynı Tür Verilerin Birleştirilmesi...59 Farklı Tür Verilerin Birleştirilmesi...82 Çalışma Ağırlığı...86 Alt Gruplara Sahip Çalışmaların Birleştirilmesi...91 CMA Yazılımı İle İlgili Ek Özellikler...98 6. BÖLÜM META-ANALİZ ÇALIŞMALARININ YAZILIMI Giriş...106 Makale Başlığı...106 Özet...107 Anahtar Kelimeler...108 Giriş...108 Yöntem...109 Veri Toplama...109 Veri Analizi...110 Bulgular...110 Yorum...112 Tartışma ve Sonuç...112 Kaynakça...112
x Eği m Bilimlerinde Uygulamalı Meta-Analiz 7. BÖLÜM META-ANALİZDEKİ DİĞER İSTATİSTİKLER Giriş...114 Risk Oranı...115 Olasılık Oranı...116 Risk Farkı...117 Fisher s Z...118 I 2 İstatistiği...119 8. BÖLÜM META-ANALİZ İÇİN KULLANILABİLECEK KAYNAKLAR Giriş...122 Kitaplar...122 Dergiler...124 Ek...127 Kaynakça...129
META-ANALİZE GİRİŞ
META-ANALİZDE SIKLIKLA KULLANILAN TERİMLER