Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2008; 7(4):311-316 Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde İhtisas Yapan Asistanların Yaşam Biçimleri ve Karşılaştıkları Sorunlar [Some Characteristics of Life Pattern and the Problems to Come Across while Working in the Asistants to Specialize in Erciyes University Medical Faculty Hospital] ÖZET AMAÇ: Bu araştırmada, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde ihtisas yapan asistanların yaşam koşullarına ilişkin çeşitli özellikler ve çalışmaları sırasında karşılaştıkları sorunların değerlendirilmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Mayıs 2005 de toplam 300 asistanın tamamına ulaşılması amaçlanmış; ancak 130 kişi çalışmaya katılmayı kabul etmiştir. Asistanlar ile yüz yüze görüşülerek anket uygulanmıştır. Veriler bilgisayar yardımıyla değerlendirilmiş; istatistiksel analizde ki kare testi kullanılmıştır. BULGULAR: Araştırma grubunun %34,6 sı düzenli uyuyabilmekte, %33,1 i düzenli kahvaltı yapabilmektedir. %72,3 ü değişik sıklıklarda nöbet tutmaktadır. Asistanların %13,1 i şiddete maruz kalmıştır. Şiddete maruz kalma dahili tıp bilimlerinde görev yapanlarda daha yüksektir ve aradaki fark istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur. Bilimsel kongre ve sempozyumlara asistanların %27,7 si hiç katılmamıştır. Temel bilimlerde görev yapan asistanların %81,2 sinin, dahili bilimlerde görev yapan asistanların %64,6 sının ve cerrahi bilimlerde görev yapan asistanların %64,6 sının gelecek ile ilgili kaygıları bulunmaktadır. Asistanların eğitim almak istedikleri başlıca konular yabancı dil (%77,7), bilgisayar (%64,6), istatistik ve bilimsel araştırma teknikleridir (%64,6). Çalışma ortamında belirtilen başlıca sorunlar elde edilen gelir azlığı (%20), iş yoğunluğu (%17,6) ve personel sayısının yetersizliğidir (%15,3). SONUÇ: Asistanların verimli olarak çalışmalarını sağlamak için yaşam kalitesinin artırılması, iş yoğunluklarının azaltılması ve gelir düzeylerinin yükseltilmesi gereklidir. Ayrıca gereksinim belirtilen konularda hizmet içi eğitim programları düzenlenmelidir. SUMMARY BACKGROUND: The aim of this study was to evaluate some characteristics of life pattern and the problems to come across while working in the assistants to specialize in Erciyes University medical faculty hospital. METHODS: At May 2005 all of 300 assistants were aimed to be reached, but 130 of them accepted to take part in the study. Questionnaire was performed face to face. Data were processed by computer and chi square test was used in statistical analyses. RESULTS: In the study group 34.6% sleep regular, 33.1% have regular breakfast. 72.2% stay on duty at different frequencies. 13.1%of assistants were exposed to violence. Exposing violence is higher at internal medicine unit assistants and it s founded statistically significant. 27.7% of assistants never attended a scientific congress or symposium. 81.2% of assistants working at basic medicine, 64.6% of assistants working at internal medicine and 64.6%of assistants working at medical surgery units have anxiety about future. Assistants want to have education at foreign languages (77.7%), computer (64.6%), statistics and scientific research techniques (64.6%). Major problems mentioned about job environment are, 20% low income, 17.6% workload and 15.3% staff shortage. CONCLUSION: Raising quality of life, decreasing workload and raising income will make assistants efficient working. Furthermore in-service training programs must be managed for requirement specified subjects. Fatma Akpınar, Arda Borlu, Şule Mutlu Şarlı, Elçin Balcı, Duygu Horoz, İskender Gün, Yusuf Öztürk Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Kayseri, Türkiye. Anahtar Kelimeler: Asistan, yaşam biçimi, eğitim Key words: Assistants, life pattern, education Sorumlu yazar/ Corresponding author: Fatma AKPINAR Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Kayseri, Turkiye. akpinarf@erciyes.edu.tr GİRİŞ İnsanların yaşamlarından memnuniyetleri ve karşılaştıkları sorunlar iş hayatlarını anlamlı derecede etkilemektedir. Çalışma yaşamının bireyin psikolojik gelişimi ve iyilik hali açısından çok önemli bir rol oynadığını Gardell (1971)... büyük olasılıkla çoğu insan işi genel bireysel hoşnutluk için en önemli yaşam alanlarından biri olarak algılamaktadır. şeklinde vurgulamaktadır (1). İşin kişi üzerinde yarattığı stres başlıca; aşırı iş yükü, zayıf iş ilişkileri, görev çelişki ve çatışmaları, yönetimin çalışanlara karşı olumsuz tutumu, karar verebilme yetisinden yoksunluk gibi faktörlere bağlanabilir (1). www.korhek.org 311
Türkiye de lise sonrası 6 yıllık bir tıp eğitiminin ardından hekim olmaya hak kazanılır. Daha sonra isteyen hekimler Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi tarafından düzenlenen Tıpta Uzmanlık Sınavı na girerler. Bu sınav sonucunda gerekli puanları alan hekimler tercihleri doğrultusunda açık olan kontenjanlara yerleştirilirler. Böylelikle Sağlık Bakanlığı Araştırma Hastaneleri veya Tıp Fakültesi Hastanelerinde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başlarlar (2). Tıp Fakültesi Hastaneleri 3. Basamak sağlık kuruluşlarıdır. Kişilerin bu kurumlara ancak sağlık ocakları ve 2. basamak hastanelerde çözüm bulamadıkları durumlarda başvurmaları gerekmektedir. Oysa ülkemizde poliklinik hizmetlerinin önemli bir bölümü, sağlık ocaklarında değil, hastanelerde yapılmaktadır. Hastanede yapılan polikliniklerin toplam içinde payı %10 dolayında olması gerekirken 1998 de Sağlık Bakanlığı kurumlarında gerçekleşen toplam 100 milyon polikliniğin 53 milyonu hastanelerde, 37 milyonu sağlık ocaklarında olmuştur (3). Hekim başına düşen nüfus 2002 yılında 721 e düşmüştür (4). Ancak, bu olumlu gelişmeye karşın hekim başına düşen nüfus açısından bölgeler ve iller arasında eşitsizlikler söz konusudur (3). Bu çalışmanın amacı, asistanların çalışma şartları ile ilgili sorunlarını saptamak ve bunların günlük hayatlarına yansımalarını belirleyerek çözüm önerileri sunmaktır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma tanımlayıcı, kesitsel tipte bir çalışmadır. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde çalışan araştırma görevlilerinin yaşam biçimleri ve karşılaştıkları sorunları araştırmak amacıyla 40 sorudan oluşan bir anket formu hazırlanmıştır. Mayıs 2005 de Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi hastanelerinde görev yapan 300 araştırma görevlisinin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Ancak anketin uygulandığı süre içinde çeşitli nedenlerle görevde olmayan (izin, rapor, kongrede görevli vb.) ve görüşmeyi kabul etmeyen kişiler nedeniyle ancak 130 una (%43,3) ulaşılabilmiştir. Araştırma görevlileri ile yüz yüze görüşülmüştür. Veriler bilgisayar yardımı ile değerlendirilmiş, istatistiksel analizde ki-kare testi kullanılmıştır. BULGULAR Araştırmaya alınan araştırma görevlilerinin yaş ortalaması 29,7±2,9 yıldır. Araştırma görevlilerinin bazı tanımlayıcı özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Araştırmaya katılan araştırma görevlilerinin bazı özellikleri Araştırma görevlisi Sayı % Yaş 25 ve altı 7 5,4 26-30 82 63,1 31-35 36 27,7 36 ve üzeri 5 3,8 Cinsiyet Kadın 63 48,5 Erkek 67 51,5 Medeni durum Evli 95 73,1 Evli değil 35 26,9 Görev yaptığı tıp bilimdalı Temel tıp bilimleri 32 24,6 Dahili tıp bilimleri 48 36,9 Cerrahi tıp bilimleri 50 38,5 TOPLAM 130 100,0 Araştırma görevlilerinin %55,4 ü Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunudur. Çalışmakta oldukları bölümlere %91,5 i isteyerek %8,5 i istemeden başlamıştır. Şu anda çalıştıkları bölümleri hakkındaki düşüncelerine bakıldığında ise, %12,4 ü çok memnun, %55,4 ü memnun, %29,1 i kısmen memnun, %3,1 inin ise memnun olmadığı görülmüştür. Araştırma görevlileri çalışmaları sırasında karşılaştıkları kişilerle ilişkilerini; hocaları ile ilişkilerini %62,3 ü iyi, %34,6 sı orta, %3,1 i kötü; yönetim ile ilişkilerini %42,3 ü iyi, %34,6 sı orta, %15,4 ü kötü; hastalar ile olan ilişkilerini ise %82,3 ü iyi, %17,7 si orta olarak değerlendirmektedir. Meslektaşları ile olan ilişkilerini ise aynı bölümde çalışanlarla %80,8, diğer bölümlerde çalışanlarla %63,1 oranında iyi olarak tanımlamışlardır. Araştırma görevlileri ekonomik durumlarını %62,3 ü orta, %23,1 i iyi %13,8 i kötü, %0,8 i çok iyi olarak tanımlamıştır. 312 www.korhek.org
Tablo 2. Araştırma görevlilerinin (n=130) yaşam şartları ile ilgili bazı özellikleri (Erciyes Üniversitesi, 2005). Yapabilen Yapamayan Sayı % Sayı % Düzenli spor 16 12,5 114 87,7 Düzenli kahvaltı 43 33,1 87 66,9 Düzenli uyku 45 34,6 85 65,4 Tablo 3. EÜTF Hastanesinde ihtisas yapan araştırma görevlilerinin nöbet tutma durumları Nöbet tutma durumu Sayı % Günaşırı tutanlar 19 14,6 3-5 günde bir tutanlar 63 48,5 6-10 günde bir tutanlar 12 9,2 Hiç tutmayanlar 36 27,7 TOPLAM 130 100,0 Araştırma görevlilerinin düzenli spor yapabilme, düzenli kahvaltı yapabilme, düzenli ve yeterli uyuyabilme oranları Tablo 2 de verilmiştir. Araştırma görevlilerinin nöbet tutma durumları Tablo 3 de verilmiştir. EÜTF hastanesinde çalışmakta olan araştırma görevlilerinin şiddete maruz kalma oranları Tablo 4 te verilmiştir. Şiddete maruz kalanların oranı %13,1 olarak bulunmuştur Şiddete maruz kalma dâhili birimlerdeki araştırma görevlilerinde daha yüksek orandadır. Bilim dalları arasında şiddete maruz kalma oranları arasındaki fark istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur. Araştırma görevlilerinin ihtisas yaptıkları bölüme göre mezuniyet sonrasına ilişkin kaygı durumları Tablo 5 te verilmiştir. Araştırma görevlerinin mezuniyet sonrası kaygı durumlarına bakıldığında temel bilimlerde ihtisas yapanların, dahili ve cerrahi bilimlerde ihtisas yapanlara göre daha kaygılı oldukları görülmektedir. Aradaki fark, istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur. EÜTF hastanesinde ihtisas yapan araştırma görevlerinin sigara içme durumları sorulduğunda %74,6 sı sigara içmediğini, %20,0 ı halen sigara içtiğini, %5,4 ü ise sigarayı bıraktıklarını ifade etmektedir. Sigara içme sıklığı bakımından bölümler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (X 2 =3,543, SD=4, p>0,05). Araştırma görevlerinin bilimsel kongre ve sempozyumlara katılma durumları incelendiğinde, %27,7 sinin hiç katılmadığı, %29,2 sinin bir kez, %14,6 sının iki kez ve %28,5 inin ikiden fazla kez katıldığı görülmüştür. Bilimsel kongre ve sempozyumlara katılma bakımından bölümler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır (X 2 =9,444, SD=6, p>0,05). Araştırma görevlilerine hangi konularda hizmet içi eğitim almak istedikleri sorulmuş ve alınan yanıtlar Tablo 6 da verilmiştir. Araştırma görevlilerine mezuniyet sonrası hangi sektörde görev yapmak istedikleri sorulmuş ve alınan yanıtlar Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 4. Araştırma görevlilerin (n=130) çalıştıkları branşlara göre şiddete maruziyet durumu(erciyes Üniversitesi, 2005). Şiddete Maruz Şiddete Maruz kalanlar TOPLAM kalmayanlar Sayı % Sayı % Sayı % Temel bilimler 0 0,0 32 100,0 32 100,0 Dâhili bilimler 10 20,8 38 79,2 48 100,0 Cerrahi bilimler 7 14,0 43 86,0 50 100,0 Toplam 17 13,1 113 86,9 130 100,0 X 2 =7.798 P<0.05 www.korhek.org 313
Tablo 5. Araştırma görevlilerin (n=130) ihtisas yaptıkları branşlar ve mezuniyet sonrasına dair kaygı durumları (Erciyes Üniversitesi, 2005). Çok kaygılı Kaygılı Kaygılı değil TOPLAM Bölüm Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Temel bilimler 6 18,8 20 62,4 6 18,8 32 100,0 Dahili bilimler 4 8,3 27 56,3 17 35,4 48 100,0 Cerrahi bilimler 0 0,0 33 64,7 17 35,3 50 100,0 Toplam 10 7,7 80 61,5 40 30,8 130 100,0 x 2 =11,352 p<0,05 Tablo 6. Araştırma görevlilerinin eğitim almak istedikleri konular Konular* (n=130) Sayı Yüzde Yabancı dil 101 77,7 Bilgisayar kullanımı 84 64,6 İstatistik ve bilimsel araştırma teknikleri 84 64,6 Sağlık yöneticiliği 29 22,3 * Araştırma görevlileri bu soruya birden fazla yanıt vermişlerdir. Araştırma görevlilerine Üniversite hastanesinin en önemli sorunları sorulduğunda; en çok belirttikleri sorunlar, elde edilen gelir azlığı %20, iş yoğunluğu %17,6 ve personel sayısının yetersizliği %15,3 olmuştur. TARTIŞMA EÜTF Hastanesinde ihtisas yapmakta olan araştırma görevlilerinin %55,4 ünün yine EÜTF si mezunu olmaları, hekimlerin ihtisas için mezun oldukları tıp fakültesini daha çok tercih ettiklerini düşündürmektedir. Bunun sebebi hekimlerin tanıdık bir ortamda ihtisas yapmanın daha avantajlı olabileceğini düşünmeleri olabilir. Araştırma görevlilerin birçoğunun sağlıklı yaşam ve verimli iş hayatı için gerekli olan düzenli beslenme, düzenli spor yapma ve yeterli uykudan yoksun oldukları araştırmamızda görülmektedir. Hekimlerin verimli olarak çalışmalarını sağlayacak etmenlerin başında yaşam kalitesi gelmektedir. Araştırma görevlilerinin %91,5 i şu an ihtisas yaptıkları branşlara isteyerek gelmişlerdir ve %96,9 u görevlerinden memnun olduklarını belirtmişlerdir. İstenerek girilmiş bir bölümde çalışırken mesleki memnuniyetin de daha yüksek olması beklenir. Elazığ il merkezi birinci basamak sağlık kuruluşlarında görev yapan pratisyen hekimlerin mesleki memnuniyetleri ile ilgili bir çalışmada hekimlerin %40,7 sinin mesleklerinden memnun oldukları bildirilmiştir (5). Kayseri de yapılan birinci basamakta çalışan personelin memnuniyet durumları ile ilgili bir başka çalışmada doktorların %85,7 sinin mesleklerinden memnun oldukları bulunmuştur (6). Yine Malatya da çalışan uzman hekimlerde meslekten memnuniyet oranı Üniversite Hastanesi nde belirgin olarak daha fazla olmak üzere %60,9 olarak bulunmuştur (7). Hekimlerde meslekten memnuniyet oranları arasındaki bu farklılık, yaşadıkları il ve çalıştıkları yere bağlı olabilir. Bu çalışmada, birinci basamakta çalışan hekimlere göre daha yüksek memnuniyet oranı saptanmıştır. Malatya daki çalışma ile uyumlu olarak üniversitede çalışıyor olmak mesleki memnuniyeti artırıcı bir faktör olabilir. Tablo 7. Araştırma görevlilerinin (n=130) branşlarına göre mezuniyet sonrası görev yapmak istedikleri sektörler (Erciyes Üniversitesi, 2005). Çalışmak istedikleri sektör Devlet Özel Kendi işyeri Kararsız TOPLAM Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Temel bilimler 21 65,6 5 15,6 3 9,4 3 9,4 32 100,0 Dahili bilimler 31 64,6 11 22,9 2 4,2 4 8,3 48 26.1 Cerrahi bilimler 23 46,0 18 36,0 6 12,0 3 6,0 50 8.5 TOPLAM 75 57,7 34 26,1 11 8,5 10 7,7 130 100 x 2 =7,478 p>0.05 314 www.korhek.org
Çalışmamızda araştırma görevlilerinin meslektaşları ve hastaları ile olan ilişkileri iyi olarak bulunmuştur. Malatya da uzman hekimlerde yapılan çalışmada da hekimler için en az sorunlu alanlar meslektaşları ve hastalarla olan ilişkileri olarak bulunmuştur (7). Araştırmamızda araştırma görevlilerinin mezuniyet sonrası % 26,1 i özel sektörde çalışmak istediğini belirtmektedir. Türk Tabipler Birliği 2002 yılı verilerine göre uzman hekimlerin sadece % 21,7 si özel sektörde çalışmaktadır (4). Araştırma görevlilerinin halen çoğunluğu (%57,7) uzman olduktan sonra devlet sektöründe çalışmak istediklerini belirtmektedirler. Özel sektörde çalışma beklentisi, cerrahi bilimlerde görev yapanlarda daha yüksek olmakla birlikte aradaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Bunun olası sebebi, özel sektörde daha fazla para kazanmak beklentisi olabilir. Çalışmaya katılan araştırma görevlilerinin bildirdikleri sorunların ilk sırasında elde edilen gelir azlığı yer almaktadır. Malatya da yapılan çalışmada da uzman hekimler en ciddi sorun olarak yine ilk sırada gelir azlığını bildirmektedir. Kayseri de yapılan çalışmada da pratisyen hekimlerin memnun olmama nedenlerinden çalışmanın karşılığını alamama ilk sıradadır. Elazığ da yapılan çalışmada da pratisyen hekimlerin % 4,2 si mesleğine ve niteliğine uygun ücret almadığını belirtmiştir (5). Bu sonuçlara göre hekimler ne tür sağlık kuruluşunda çalışırsa çalışsınlar hak ettikleri geliri alamadıklarından şikâyetçidirler. Araştırma görevlileri en çok yaşadıkları sorunlardan bir diğeri olarak da iş yoğunluğunu belirtmişlerdir (%17,6). 1992 yılında Kayseri de temel sağlık örgütünde çalışan personelin sorunlarına dair bir çalışmada da hekimlerin %38,3 ü iş yoğunluğunun fazla olduğunu belirtmişlerdir (8). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesinde çalışan araştırma görevlilerinin yaşam kalitesinin değerlendirildiği bir çalışmada da araştırma görevlilerinin çevre alan puanları Türkiye de çeşitli meslek sınıflarında yapılan diğer araştırmalardan elde edilen puanlara göre daha düşük bulunmuştur. Çevre alan puanları, kişinin maddi imkanları, iş yükünün yoğunluğu, dinlenme ve boş zamanları değerlendirme, yeni bilgi ve beceri edinme fırsatından etkilenmektedir (9). SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırma sonucunda; 1. Araştırma görevlilerinin çoğunluğu bulundukları bölüme isteyerek gelmişlerdir. 2. Düzenli kahvaltı yapma, düzenli uyuma ve düzenli spor yapma oranları düşüktür. 3. Araştırma görevlilerinin %13,1 i görevleri sırasında şiddete maruz kalmışlardır. 4. Araştırma görevlilerinin %20 si maaşlarının azlığından yakınmaktadır. 5. Araştırma görevlilerinin eğitim almak istedikleri konular yabancı dil, bilgisayar kullanımı ve istatistiktir. 6. Bu sonuçlar doğrultusunda araştırma görevlilerinin çalışma ve yaşam şartlarının düzeltilmesi; gereksinim duydukları konularda hizmet içi eğitim programları düzenlenmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. Soyer A. Stres ve İş; Toplum ve Hekim. 1999; 14(2) 108-109. 2. Gün İ, Öztürk A, Öztürk Y. Erciyes Üniversitesi tıp fakültesi intern doktorlarının tıp eğitimine ve tıpta uzmanlık sınavına bakışlarının değerlendirilmesi. Toplum ve Hekim. 2004; 19(2): 154-158. 3. Soyer A. Türkiye de Sağlık Hizmetleri, Sağlık, Hekimler ve Eşitsizlikler; Bugünden Yarına. 2000-2020 Sürecinde Nasıl Bir Dünya, Türkiye, Sağlık, Tıp Ortamı Öngörülebilir, Oluşturulabilir? TTB, 2002, p. 143. 4. Hamzaoğlu O, Özcan U. Türkiye Sağlık İstatistikleri. Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2006, p. 65. 5. Ozan AT, Deveci ES, Oğuzöncül AF, Açık Y. Elazığ İl Merkezi Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarında Görev Yapan Pratisyen Hekimlerin Mesleki Memnuniyetleri. Halk Sağlığı ve Sosyal Bilimler Bildiri Özetleri. Sivas. 2003, p. 165. 6. Baykan Z, Kavafoğlu İ. Kayseri de Sağlık Ocaklarında Çalışan, Demir Gibi Türkiye Projesi nden Sorumlu Personelin Birinci Basamakta Çalışmaktan Memnuniyet Durumları. 9. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özet Kitabı. Ankara. 2004, p. 302. 7. Şahin T, Karaoğlu L. Pehlivan E. Genç M.F. Güneş G. Eğri M. Malatya da Çalışan Uzman Hekimlerde Meslekten Memnuniyet. 9. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Özet Kitabı. Ankara. 2004. p. 304. www.korhek.org 315
8. Günay O, Aykut M, Öztürk A, Öztürk Y. Temel Sağlık Örgütünde Çalışan Personelin Sorunları. 4. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. Didim. 1994, p. 269-271. 9. Avcı K, Pala K. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesinde Çalışan Araştırma Görevlisi ve Uzman Doktorların Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2004; 30(2): 81-85. 316 www.korhek.org