Ülkemizde Anne Sağlığı Hizmetleri

Ülkemizde Anne Sağlığı Hizmetleri TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı Uzm. Dr. Sema Sanisoğlu 20 Mart 2017, Ankara

1994 Kahire Uluslararası Nüfus ve Kalkınma toplantısında üreme hakları ve üreme sağlığı hizmetleri tanımlandıktan sonra üreme sağlığı hizmetleri insan hakkı temelli bir yaklaşımla önem kazanmıştır.

Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı Olarak; Amacımız Üreme Sağlığı hizmetlerini Eşit, Ulaşılabilir, Nitelikli kılarak hastalık ve ölümleri azaltmaktır.

Anne/kadın hastalık ve ölümlerinin azaltılması ancak nitelikli üreme sağlığı hizmetlerine erişim ile sağlanabilir.

Bir kadının sağlık ve beslenme durumu; ulusal düzeyde bir iyilik ve gelişmişlik göstergesidir. Kadının sağlığı ve beslenmesi ile ilgili sorunlar hem kendi sağlığını hem de gelecek nesilleri etkiler.

Anne Ölümü Anne ölüm oranları ülkelerin en önemli sağlık ve gelişmişlik göstergelerinden biridir. Annelerin yaşama hakkının engellenmesi insan hakları ihlali olarak kabul edilmiştir. Milenyum Kalkınma Hedeflerin 5.si anne sağlığını iyileştirmek, 5a maddesi ise 1990 ve 2015 yılları arasında meydana gelen anne ölümlerini ¾ oranında azaltmaktır. 2010-2030 yılları için de Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri belirlenmiş ve anne ölüm oranının 2/3 oranında azaltılması hedeflenmiştir.

Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı Programları 1. Anne Ölümlerini İzleme 2. 15-49 Yaş Kadın İzlemi 3. Doğum Öncesi Bakım 4. Riskli Gebeliklerin İzlemi 5. Nutrisyonel Destek 6. Doğum Sonu Bakım 7. Hastane Doğumları ve Sezaryen 8. Acil Obstetrik Bakım 9. Üreme Sağlığı Hizmet İçi Eğitimleri 10. Evlilik Öncesi Danışmanlık 11. Gebe Bilgilendirme Sınıfı 12. Anne Dostu Hastane 13. Misafir Anne Uygulaması

Anne Ölüm Oranları (yüz binde) 120 100 100 80 60 70 40 20 28,5 19,4 18,4 16,4 15,9 15,2 15,8 15,1 14,7 14,7 0 1990 1998 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Anne Ölümü Hedef 1990 DPT Projeksiyonu,1998 Hastane Araştırması Projeksiyonu,2006 UAÖÇ, 2008-2014 Sağlık Bakanlığı Verisi

Gecikme Modelleri Birinci gecikme;hizmet almaya karar vermede, İkinci gecikme; Hizmete ulaşmada, Üçüncü gecikme; Hizmet vermede yaşanan gecikmedir.

Birinci Gecikmeyi Önlemek İçin; 15-49 yaş kadın izlemlerinde üreme sağlığı danışmanlığı vermek. Evlilik öncesi danışmanlık vermek. Gebe bilgilendirme sınıflarını aktif hale getirmek. Gebe ve lohusa izlemlerini nitelikli hale getirmek. Farkındalık artırıcı medyaya yönelik faaliyetlerde bulunmak. Sivil Toplum Kuruluşlarının da desteğini alarak halk eğitimleri yapmak.

Toplam Doğurganlık Hızı Yıllar 1990** 2000** 2008* 2011** 2013* 2023*** 2050*** Toplam Doğurganlık Hızı 2.93 2.38 2.16 2.09 2.26 1.99 1.80 * TNSA Verisi ** Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Verisi *** Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Projeksiyon Verisi

Kontraseptif Yöntem Kullanımındaki Değişmeler 2013 Yılı TNSA Verisi

Evlilik Öncesi Danışmanlık Programı Programın ülke çapında etkin ve standart kriterlerle sunulması için Bakanlığımız 2014/24 sayılı Evlilik Öncesi Danışmanlık Genelgesi, sağlık personeli için Evlilik Öncesi Danışmanlık Rehberi, evlenecek çiftlere yönelik Evliliğe Sağlıklı Başlangıç kitapçığı, broşür ve görsel materyal hazırlanmıştır.

Evlilik Öncesi Danışmanlık Programı 2015 yılı TÜİK verilerinde evlenen çift sayısı 602.982 dir. 2015 yılında danışmanlık verilen toplam kadın ve erkek sayısı 672.012, 2016 yılında ise 638.852 dir. Evlenen her kişinin evlilik öncesi danışmanlık hizmetinden yararlanabilmesi için programın etkili ve yaygın hale getirilmesi hedeflenmektedir.

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Anne ve bebekler, sağlık hizmetleri açısından risk altında bulunan ve öncelik tanınması gereken iki önemli grubu oluşturmaktadır. Taşıdıkları riskler nedeniyle sağlık hizmetlerinden öncelikli ve özellikli hizmet almaları zorunludur.

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Tüm gebelerin, doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası dönemlerine ilişkin bilgi sahibi olmalarını ve bilinçli doğum yapmalarını sağlamak, anne ve baba adaylarına normal doğum eylemi, ağrı yönetimi konusunda bilgi ve beceri kazandırmak amaçlanmıştır. Gebelere doğum ağrısıyla baş etme yöntemlerini anlatarak, korku ve kaygılarını gidererek normal doğumu yapabileceği güvenini kazandırmak hedeflenmektedir.

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı

Dengeli Beslenmenin Önemi Annenin yeterli ve dengeli beslenmesi, Bebeğin doğum ağırlığı, Bebeğin beyin gelişimi ve sağlığı arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Optimum fetal büyüme, annenin besin öğelerini yeterli düzeylerde sağlaması ile mümkün olabilmektedir.

Gebelik ve Emziklilik Döneminde Beslenme GEBELİK VE EMZİKLİLİK DÖNEMİNDE BESLENME Hazırlayan Doç. Dr. Gülhan Eroğlu Samur Hacettepe Üniversitesi-Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü 2012 ANKARA

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Eğitimlerimizde ve dokümanlarımızda beslenme, kilo alımı, vitamin desteği konularında bilgiler verilmektedir.

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Gebe Bilgilendirme Sınıfı Sayıları Yıl Toplum Sağlığı Merkezi 2. ve 3. Basamak Sağlık Kuruluşu Toplam 2013 86 118 204 2014 636 179 815 2015 795 286 1.081 2016 834* 333 1.167 * 834 TSM' nin 725'i Genelge ekinde belirtilen standartlara sahiptir.

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Gebe Bilgilendirme Sınıflarında Eğitim Verilen Gebe Sayısı Yıl Toplum Sağlığı Merkezi 2. ve 3. Basamak Sağlık Kuruluşu Toplam 2015 81.657 82.255 163.912 2016 94.425 122.557 216.982

Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Ülkemizde yılda yaklaşık 1.325 bin doğum olmaktadır. 2016 yılında 216.982 gebe bu sınıflardan bilgi almıştır. Bu hizmetlerin yaygınlaştırılması, talebin ve niteliğinin artırılması için çalışmalara devam edilecektir.

İkinci Gecikmeyi Önlemek İçin; Misafir Anne Uygulamasını yaygın ve etkili hale getirmek Misafir anne uygulaması özellikle iklim, coğrafi ve sosyal şartların ulaşımı engellediği bölgelerdeki gebelerin planlanan merkezlere; nakledilmesi, konaklatılması, hastane şartlarında doğumlarının gerçekleştirilmesi, doğum sonrasında tekrar evlerine götürülmesi amaçlanmaktadır.

Misafir Anne Uygulaması Programı Her yıl yaklaşık 3.000 anne adayı misafir edilerek hastanede doğum yapması sağlanmakta, bebeği ile birlikte evine transfer edilmektedir.

Üçüncü Gecikmeyi Önlemek İçin; Nitelikli gebe ve lohusa izlemlerini sağlamak ve nütrisyonel destek oranını artırmak. Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı hekimlere yönelik sürdürülen AOB klinisyen eğitimlerine devam etmek, özel hastanelerde hizmet veren kadın hastalıkları ve doğum uzmanı hekimlere yönelik başlatılan klinisyen eğitimlerine devam etmek, kamu hastanelerinde çalışan ebe/hemşire eğitimlerine özel hastanede çalışan ebe/hemşireleri dahil ederek tamamlamak.acilde hizmet veren hekim eğitimlerine devam etmek.

Üçüncü Gecikmeyi Önlemek İçin; Kritik kan stok seviyelerini sağlamak. Riskli gebe polikliniklerini açmak. Erişkin yoğun bakım kapasitesini geliştirmek. Hizmet içi eğitimleri sürdürerek kaliteli ve standart hizmet sunumunu sağlamak.

EVLİLİĞE SAĞLIKLI Hastanede Doğum, Sezaryen ve Primer Sezaryen BAŞLANGIÇ Oranları (%) 100 90 91,6 93,7 96,8 98,1 98,0 98,5 98,1 80 70 60 50 45,5 46,6 48,0 50,4 51,1 53,1 51,0 40 30 25,7 24,9 24,6 25,9 26,3 27,2 25,3 20 10 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Hastane Doğum Oranı Sezaryen Doğum Oranı Primer Sezaryen Oranı Sağlık Bakanlığı Verisi

EVLİLİĞE SAĞLIKLI BAŞLANGIÇ Kurum Bazında Primer Sezaryen Oranları (%) 40 35 38,4 36,3 38,337,4 37,3 33,6 39,6 39,8 38,4 35,9 32,6 32,4 38,9 33,8 30 25 22,3 20 15 10 5 17,6 15,4 15,5 15,0 15,9 15,5 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Devlet Özel Üniversite Sağlık Bakanlığı Verisi

EVLİLİĞE SAĞLIKLI BAŞLANGIÇ Kurum Bazında Sezaryen Oranları (%) 80 70 63,7 67,9 69,5 70,5 69,3 70,5 66,6 66,2 65,2 65,9 62,6 63,5 63,8 69,1 60 50 40 40,2 36,8 35,3 36,0 35,5 37,5 38,2 30 20 10 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Devlet Özel Üniversite Sağlık Bakanlığı Verisi

EVLİLİĞE SAĞLIKLI BAŞLANGIÇ Hastane Doğumlarının Kurumlara Dağılımı (%) 70 60 50 40 60 35 57 38 53 51 41 42 49 51 51 44 44 44 30 20 10 5 5 5 6 7 5 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Devlet Özel Üniversite Sağlık Bakanlığı Verisi

Doğum Öncesi Bakım Programı Doğum öncesi bakım ile; Gebelere Doğum Öncesi Bakım Yönetim Rehberi doğrultusunda hizmet sunulması, sağlıklı gebelik geçirerek sağlıklı bebek doğurması ve sağlığının korunmasını amaçlar. Gebelikten önce var olan hastalıkların saptanması, gebelikte komplikasyon yaratabilecek durumların erken tanı ve tedavisi ile gerekirse sevkini içerir. Anne ölümlerini azaltmak için en az 4 izlem önerilmektedir. İlk 14. haftaya kadar 18-24. haftalar 28-32. haftalar 36-38. haftalar

Antenatal Bakım Kapsamının Uluslararası Karşılaştırması (%),(En Az Bir Ziyaret) 2014 Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014

Yıllara Göre Doğum Öncesi Bakım Alma Oranı ( % ), (En Az Bir Ziyaret) 120 100 80 81 92 93 94 95 97 98 97 98 60 40 20 0 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2003 ve 2008 TNSA, 2009-2015 Sağlık Bakanlığı

Doğum Sonu Bakım Programı Doğum sonu bakım ile; Riskli durumları erken dönemde tespit ederek ilk 48 saat içinde gerçekleşen anne ölümlerini önlemek, anneye ve yakınlarına lohusalık dönemi, gebeliği önleyici yöntemler konusunda danışmanlık vermek, nutrisyonel desteğe devam etmek amaçlanmaktadır. Normal doğum sonrası 24 saat, sezaryen doğum sonrası 48 saat hastanede kalmaları, Doğum Sonu Bakım Yönetim Rehberi doğrultusunda annenin 3 kez hastanede, 3 kez de taburcu olduktan sonra izleminin yapılması sağlanmaktadır.

Yıllara Göre Doğum Sonu Bakım Alma Oranı ( % ), (En Az Bir Ziyaret) 100 90 85 91 94 98 97 98 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2008 2011 2012 2013 2014 2015 2008 TNSA, 2011-2015 Sağlık Bakanlığı

Anemi Görülme Sıklığı Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre; Dünya nüfusunun yaklaşık %30 unun, Dünyadaki gebe kadınların %50 sinden fazlasının, Dünyadaki tüm kadınların 1/3 ünden fazlasının anemik olduğu tahmin edilmektedir.

Gebe ve Lohusalara Demir Desteği Programı Gebelikte meydana gelen fizyolojik gereksinimler, gebelikteki beslenme alışkanlıkları, ülkemizde yapılan nüfus ve sağlık araştırmaları ile konuya ilişkin diğer araştırma sonuçları değerlendirildiğinde; anne ve bebek sağlığı açısından ciddi bir tehdit olan anemiye bağlı oluşabilecek komplikasyonları önleyebilmek amacıyla gebelere demir destek programı Kasım 2005 tarihinden itibaren başlatılmıştır.

2012-2016 Yılları Anne Ölümleri Risk Faktörleri Dağılımı (%) 25 20 20 15 10 12 11 8 7 14 5 4 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 1 0 Sağlık Bakanlığı Verisi

Gebe ve Lohusalara Demir Desteği Programı

Ücretsiz Dağıtılan Demir ve D Vitamini Preparatı Yıllar Demir Preparatı (Kutu) D Vitamini Preparatı (Kutu) Satın Alınan Dağıtılan Satın Alınan Dağıtılan 2013 1.500.000 1.000.000 2014 1.500.000 800.000 1.000.000 2015 1.500.000 1.500.000 800.000 2016 3.000.000 1.500.000 3.0000 1.500.000 2017 3.000.000 3.000.000 42

Demir Desteği Sağlanan Gebe (%) Yıllar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Demir desteği sağlanan gebe (%) 78,5 74,5 90 91 92 78,2 76,7 92,8 Sağlık Bakanlığı Verisi

Gebelerin Hb Değer Aralığına Göre Dağılımı (%) Yıl <7 7-10 11 2013 11,0 8,4 80,7 2014 7,1 8,3 84,6 2015 1,2 7,4 91,4 Ciddi anemi (<7gr/dl) olan gebelere verilen etkin tedavi sayesinde anemi yüzdeleri azalmıştır. Yıllar itibariyle gebelere sağlanan demir destek oranı artmıştır.

Gebe ve Lohusalara Demir Desteği Programı 6 ay aralıklarla demir desteği ve anemi yüzdelerine ilişkin illere geri bildirim yapılmaktadır.

Gebe ve Lohusalara D-Vitamini Desteği Programı Son 20 yılda D vitamini eksikliğinin anne ve bebeğin ortak bir sorunu olduğu önem kazanmıştır. Maternal D vitamini eksikliğinin yenidoğan ve bebeklik dönemindeki D vitamini eksikliği ve infantil rikets yanı sıra fetüs üzerindeki etkilerinin yaşam boyu sürebileceği üzerinde durulmaktadır.

Gebe ve Lohusalara D-Vitamini Desteği Programı D vitamininin uygulanmayacağı durumlar hariç, ayrım yapılmaksızın tespit edilen her gebeye ve doğumdan sonra da anneye D vitamini desteği yapılması yürütülmek programın temel amacıdır. Bakanlığımızca gebelerde Mayıs 2011 tarihinden itibaren ücretsiz D vitamini desteğine başlamıştır. Program kapsamında gebelik ve lohusalık döneminde görülen D vitamini eksikliğini önlemek amacıyla her gebeye gebeliğinin 12. haftasından itibaren başlanarak doğumdan sonra 6. ay sonuna kadar günde 1200 Ü D vitamini verilmektedir.

Gebe ve Lohusalara D-Vitamini Desteği Programı GEBELERE D VİTAMİNİ DESTEĞİ AKIŞ ÇİZELGESİ SERUM (25) OH D DÜZEYİNE BAKILMAKSIZIN D VİTAMİNİ BAŞLAYIN Gebeliğin 12. haftasından itibaren 1200 IU(9 damla) günlük tek doz D Vitamini Preparatı başlayın Hiperkalsemi bulguları (iştahsızlık, bulantı, kabızlık, poliüri, polidipsi vb) hakkında bilgilendirin, izleyin ve değerlendirin Hiperkalsemi bulguları mevcut değil Hiperkalsemi bulguları mevcut Doğum sonu 6. ay sonuna kadar anneye D Vitamini desteğine devam edin Serum Ca, serum 25-OHD ve spot idrarda kalsiyum düzeyi bakılması için SEVK EDİN

D-Vitamini Desteği Sağlanan Gebe (%) Yıllar 2013 2014 2015 D-Vitamini desteği sağlanan gebe (%) 50,8 60,6 77,7 Sağlık Bakanlığı Verisi

Üreme Sağlığı Hizmet İçi Eğitim Programı 81 ilde; Üreme Sağlığı Eğitim Merkezleri, Aile Planlaması Eğitim Merkezleri ve Üreme Sağlığı Bölgesel Eğitim Merkezlerinde nitelikli hizmet sunumunu sağlamak amacıyla, sağlık personelinin hizmet içi eğitimleri sürdürülmektedir. 112 eğitim merkezinde her yıl yaklaşık 3.000 sağlık personeline üreme sağlığı hizmet içi eğitimleri ve ortalama 1.300 sağlık personeline de RİA uygulama eğitimleri verilmektedir.

Hedeflerimiz 1. Anne ölüm oranını gelişmiş ülkeler seviyesine indirmek, 2. Gebe ve lohusalarımızı nitelikli sayı ve kalitede izlemek, 3. Gebe ve lohusalarımıza demir ve D vitamini desteği sağlamak, 4. Hastane doğumlarını artırmak, 5. Doğumları Anne Dostu Hastanelerde gerçekleştirmek, 6. Gebe Bilgilendirme Sınıflarında gebelere danışmanlık hizmeti vermek, 7. Primer sezaryen oranını azaltmak, 8. Riskli gebeleri protokollere uygun izlemek, 9. İstenmeyen gebelikleri önlemek,modern gebeliği önleyici yöntem kullanımını teşvik etmek, 10. Elverişsiz şartlarda yaşayan gebelerin misafir anne uygulamasından yararlanmasını sağlamaktır.

Teşekkür ederim.