TÜBİTAK-BİDEB Kimya Öğretmenleri (Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik) Proje Danışmanlığı Eğitimi Çalıştayı LİSE-1 ÇALIŞTAY 2011 GRUP KARADUT PROJE ADI TİSPE'NİN GÖZYAŞLARI
PROJE EKİBİ Cem Çağlar ÖZYURT Emre ŞENKAL Tamer YILDIRIM PROJE DANIŞMANLARI Prof. Dr. Münevver SÖKMEN Doç. Dr. Yusuf DİLGİN
Bu çalışmada, her türlü bilgi birikimini bizlerle paylaşmaktan geri durmayan Prof. Dr. Münevver SÖKMEN hocamıza teşekkürü bir borç biliriz.
ÖZET Bu çalışmada, halk arasında karadut lekesinin kendi yaprağı ile daha kolay temizlendiği bilinmesinden yola çıkılarak, karadut yaprağındaki kimyasallar özüt edilerek leke çıkarıcı kimyasal madde tespit edilmeye çalışılmıştır. Yaklaşık yirmi beş gram karadut yaprağı alınarak polaritesi farklı çözücülerde özüt edilmeye çalışılmıştır.
Sırasıyla artan polaritede hekzan, etilasetat, etil alkol ve su çözücülerinden 250 şer ml yaprak üzerine eklenip yirmi şer dakika çalkalanıp süzülmüştür. Çözücüler evoporatorde buharlaştırılarak yapraktan dört ayrı özüt elde edilmiştir. Bu özütlerin deri üzerindeki karadut lekesini çıkarma etkinliği test edilmiştir. Test sonucundaki en etkin leke çıkaran özütün kromotografik ayrımı yapılarak leke çıkarmadaki asıl etkin kimyasal madde tespit edilmeye çalışılmıştır.
PROJE AMACI Bu çalışmada, Morus nigra ( karadut) meyve lekesini çözen kimyasalların karadut yaprağından özütleme yöntemiyle elde edilmesi amaçlanmıştır.
Bir zamanlar birbirlerine aşık iki genç vardı. Kızın adı Tispe delikanlınınsa Piremus. Komşu olduklarından birlikte büyüdüler. Çocukça başlayan aşkateşi, serpildikçe onlarla birlikte büyüdü. Ve Tanrı, o yüce aşkı ölümsüzleştirmek amacıyla, bu çiftin buluştuğu ağacı onlara adadı. Piremus'un kanını bu ağacın meyvelerine, Tispe'nin gözyaşlarını ise, ağacın yapraklarına verdi. O günden beri, karadut ağacının meyvesinin çıkmayan lekesini (Piremus'un kan lekesini), dut ağacının yaprakları (Tispe'nin gözyaşları)temizler.
Dut yaprağının ürettiği bu kimyasalların belirlenmesi leke çıkarıcı yeni bir maddenin keşfine yol açabilir. Bu çalışmada dut yaprağının kendi meyvesinin lekesini çıkarmada etkinliği farklı çözücülerle özütleme yoluyla tespit edilmeye çalışılmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM Çanakkale ili Kepez bölgesinden, Morus Nigra (Karadut) meyvesinin yaprakları taze olarak toplanmıştır. Toplanan bu yapraklardan yaklaşık yirmi beş gramı yıkamadan makasla küçük parçalara ayrılmıştır.
Parçalanmış yapraklar 500 ml lik erlenin içine konularak üzerine sırasıyla ayrı ayrı 250 ml hegzan, etil asetat, etil alkol ve su çözücüleri ile yirmi dakika elle çalkalanıp süzüldü.
Elde edilen özütler evoporatorde vakumlu buharlaştırma ile çözücüleri uçurulup karışımdan ayrıldı. Elde edilen kalıntılar, 50 ml lik beherlere alındı.
Özütleme işlemi sonucu elde ettiğimiz dört farklı kalıntının morus nigra (karadut) lekesini çıkarmadaki etkileri sırasıyla test edildi. Kulak pamuğu yardımıyla karadut yaprağının özütünden elde ettiğimiz kalıntılardan sırasıyla alıp, lekelenmiş bölgeye uygulayıp lekeyi çıkarıpçıkarmadığı test edildi.
Leke çıkarma testinden sonra, leke çıkaran maddenin basit analizini yapmak için kromotografik ayırma işlemi uygulandı. İlk olarak karadut lekesini çıkaran kalıntıya kâğıt kromotografisi yapıldı. Bunun için kalıntıdan çok küçük bir miktar silika jel tabakasının üzerine uygulanarak etilasetat çözeltisi ile tabaka üzerinde yürütüldü.
İnce tabaka kromotografisi verilerine dayanılarak leke çıkarma etkisi gösteren özütün içerdiği kimyasal maddeler kolon kromotgrafisi ile ayrılmaya çalışıldı. Leke çıkarmada etkili olan özüt silika jel ile karıştırılıp hazırlanan kolona ilave edildi.
Kolonun üzerinden etil asetat ilave edilerek alttan birer ml lik kısımlar toplandı Bu şekilde yirmi dört adet numaralanmış deney tüpü kullanılarak fraksiyonlandı. Tüplerdeki sıvılara tekrar kağıt kromotografisi işlemi uygulandı. Bu işlem sonucunda tüplerdeki sıvılar gruplandırıldı.
Gruplandırılan tüplerdeki sıvıların karadut lekesini çıkarma özelliğitestedildi.
Bulgular Leke çıkarma testi sonucunda karadut lekesini çıkaran en iyi özütün etilalkol çözeltisinden elde edilen kalıntı-3 olduğugörüldü
İlk kağıt kromotografisi testinde içerisinde özütün yaklaşık olarak dört farklı madde bulunduğu gözlemlendi.
Kolon kromotografisi işlemi sonucunda yirmidört deney tüpündeki maddelerimiz silika jel tabaka üzerinde yürütülerek dört çeşit madde birbirinden ayrıldı.
Gruplandırılan bu maddelerin karadut lekesini çıkarma testi sonucunda üçüncü grupta bulunan maddelerin daha etkin olduğu ancak 3-2 de yapılan leke çıkarma testi kadar etkili olmadığı gözlemlendi.
SONUÇLAR VE YORUM Sonuç olarak morus nigra (karadut) lekesini kendi yaprağından elde edilen kimyasallarla daha kolay çıkabileceği tespit edilmiştir. Ancak kromotgratif analizlerden elde edilen maddenin ne olduğu zaman yokluğundan dolayı GC-MS ve Gaz Kromografisine gönderilemediği içintespitedilememiştir. Bu maddelerin ileri düzeyde analizlerinin yapılması önerilir.
Fraksiyonlama sonrası etil alkol özütünün etkili olmamasının nedeni maddenin kolon kromotografisi sonrası oldukça seyreltilmesi olabilir. Fraksiyonlama öncesi özüt daha yoğun olduğu için karadut lekesini çıkarmada da daha etkili olmuştur.
KAYNAKLAR 1) MEB 9. SınıfKimyaDersKitabı 2) Giusti MM, Wrolstad RE. 2003. Acylated anthocyanins from edible.sources and their applicationsin food systems. Biochem. Eng. J. 14; 217 225 3) Özen G. 2006. Karadut Suyu Antosiyaninlerinin HPLC ile Belirlenmesi Selçuk Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisligi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Semineri 55s, Konya. 4) www.psikoloji.gen.tr/archive/index.php/t-14195.html
TEŞEKKÜR Bizi böyle bir çalıştaya davet eden ve laboratuvarını kullanmamıza izin veren Prof. Dr. Mehmet AY a Danışman hocalarımız Prof. Dr. Münevver SÖKMEN ve Doç. Dr. Yusuf DİLGİN e Bize malzeme temininde yardımlarını esirgemeyen Araş.Gör.Arif Sercan ŞAHUTOĞLU na Fikir aşamasında desteklerini aldığımız Nurcan Turan CANDAN Hanım a Burada güzel zaman geçirmemizi sağlayan bütün katılımcılara TEŞEKKÜR EDERİZ.