BANKACILIK. Giriş ve İlkeler. dr. ferudun kaya Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Editör. Öğretim Görevlisi

BANKACILIK Giriş ve İlkeler dr. ferudun kaya Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Editör Konular* Banka ve Bankacılık Kavramları Temel Bankacılık Hizmet ve Ürünleri Dünyada ve Türkiye'de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi Bankaların Kuruluşu, Faaliyete Geçmesi, Şube Açılması ve İradi Tasfiyesi Banka Türleri Merkez Bankası Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı Katılım Bankacılığı ve Türkiye deki Gelişimi Bankacılık Sektörünü Düzenleyen ve Denetleyen Otoriteler Mevduat, Havale, EFT Kredi Türleri Kredi Kartları Bankacılıkta İstihbarat Bankalarda Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi Bankacılıkta Risk Yönetimi Bankalarda Aktif Pasif Yönetimi Banka Birleşmeleri Finansal Sistem İçinde Uluslararası Bankacılık ve Fonksiyonları Türk Bankacılık Sektöründe Yabancı Sermayeli Bankalar Türk Bankacılık Sektörünün AB Ülkeleri Bankacılık Sektörü ile Karşılaştırmalı Analizi Elektronik Bankacılık Türkiye'de Bankacılık Sektörü Üzerindeki Vergisel Yükler Uluslararası Ticaret, Kambiyo İşlemleri ve Ödeme Şekilleri Bankacılık Krizleri Öğretim Görevlisi Öğr. Gör. Ebubekir Doğan (Kastamonu Üniversitesi) Dr. Güçlü OKAY (Marmara Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Orhan Kandemir (Kastamonu Üniversitesi) Dr. Alptekin Güney (Beykent Üniversitesi) Öğr.Gör. Öznur Doğan (Kastamonu Üni.) Yard.Doç.Dr. Mustafa Yurttadur (Gelişim Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Mehmet İslamoğlu (Bartın Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Mustafa Canbaz (Bezmialem Vakıf Üniversitesi) Dr. Alptekin Güney (Beykent Üniversitesi) Öğr. Gör. Aytaç Şemsi (Trakya Üniversitesi) Doç.Dr. Tolga Ulusoy (Kastamonu Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Ferudun Kaya Öğr. Gör. Aytaç Şemsi (Trakya Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Rahmi Yücel (Abant İzzet Baysal Üni.) Doç.Dr. Tolga Ulusoy (Kastamonu Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Mehmet İslamoğlu (Bartın Üniversitesi) Dr. Gökhan Işıl (Marmara Üniversitesi) Dr. Bünyamin Topçu ve Muaz Güngören Dr. Gökhan Işıl (Marmara Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Faruk Akın (Bilecik Üniversitesi) Yard.Doç.Dr. Ahmet Y. Ersoy (Sakarya Üniversitesi) Doç.Dr. Hatice Yurtsever Yard.Doç.Dr. Ferudun Kaya Yard.Doç.Dr. Faruk Akın (Bilecik Üniversitesi) Bölüm içeriklerine ait her türlü sorumluluk bölüm yazarına aittir. Beta

Yay n No : 3149 İşletme Ekonomi : 678 1. Baskı Ocak 2012 - İSTANBUL 2. Baskı Ağustos 2013 - İSTANBUL 3. Baskı Eylül 2014 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-177 - 3 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt : Beta Bas m A.fi. Kapak Tasar m : Erhan Sancı : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / STANBUL Tel: 0212 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. (Sertifika No. 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

SUNUŞ Bu çalışma ile bankacılık mevzuatı bağlamında insan kaynağı yetiştiren yükseköğretim kurumlarına ve bankacılık alanında faaliyet gösteren tüm kişi ve kuruluşlara bundan önce yapılan tüm çalışmalar gibi ışık tutulması hedeflenmiştir. Yirmi üç bölümden oluşan bu eserde banka ve bankacılık işlemlerine yer verilmiştir. Her bölüm kısa açıklayıcı bir girişten sonra ilgili konuların anlatımı ile devam etmekte, konuları açıklayıcı nitelikteki bilgi ve belgeler ile sonlanmaktadır. Eser içerisinde konuların teorik açıklamaları çok basit düzeye indirgenmekle birlikte, anlaşılabilirliğini daha da kolaylaştırmak amacıyla bazı teorik bilgiler, değişik tablo, şekil, belge ya da bilgi notu halinde verilen ek bilgilerle görselleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada olabildiğince konuların özüne inilerek, ilgili mevzuat ve yönetmeliklere atıf yapılmak suretiyle okuyuculara sözü edilen kaynaklara ulaşma yolları da ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bilgilerin daha kalıcı olmasını sağlamak amacıyla sade bir dil anlatımına, yüzeysel ve sanal ortamdan öte daha çok günlük yaşamdan uygulamalarla vurgu yapan bu çalışma içerisinde yer verilen tüm bilgiler bölüm yazarlarının sorumluluğunda olup, amaç bilgi paylaşımını zevkli bir hale getirmektir. Bu nedenledir ki, okuyuculardan gelecek yapıcı eleştirilerin, öğrenme ve öğretme konusunda daha etkin yöntemlerin geliştirilmesinde daha kapsamlı ve öğretici eserler hazırlamamızda önemli ölçüde bize katkı sağlayacağı inancındayız. İster öğretici, ister öğrenen isterse sektör temsilcileri olsun, okuyuculardan gelecek her türlü öneri, eleştiri ya da katkılar, eserin ilerleyen yıllardaki kaleme alınmasında yol gösterici niteliğinde olacaktır. Bu eserde gösterilen çabaların, okuyucuların banka ve bankacılık teknikleri hakkında elde edecekleri bilgi düzeyi ile doğru orantılı olarak karşılığını alacağını umuyoruz. Bu çalışmada, Türkiye Bankalar Birliği Birliği ve Üyeleri nin web sitelerindeki bilgi kaynaklarından yararlanılmış olup, bizlere bu değerli kaynakları sunan kurumlara ve bu verilerin hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere şükranlarımızı sunarız.

IV sunuş Kitabın editörü, altı ayı aşan bir süreçte zihinsel olarak kitabın içeriğini oluşturduktan sonra kitaba çok değerli katkı sağlayan bölüm yazarlarıyla süreç içinde yapılan görüşmeler çerçevesinde kitabın bölümleri bir yıl önce yazılmaya başlanmıştır. Son haline ulaşıncaya kadar editör ve yayınevi tarafından gözden geçirilmiştir. Çok yazarlı çalışmaların zorluğuna rağmen, öncelikle kitaba bölüm yazma teklifime olumlu yaklaşan ve çok değerli katkılarını esirgemeyen çok değerli meslektaşlarım ve arkadaşlarım; Orhan Kandemir, Alptekin Güney, Öznur Doğan, Mustafa Yurttadur, Mehmet İslamoğlu, Mustafa Canbaz, Tolga Ulusoy, Aytaç Şemsi, Rahmi Yücel, Tolga Ulusoy, Gökhan Işıl, Bünyamin Topçu, Muaz Güngören, Faruk Akın, Ahmet Y. Ersoy, ve Hatice Yurtsever e tüm içten duygularımla teşekkür ederim. Elinizdeki bu çalışma onların çok değerli katkıları ile meydana gelmiştir. Ancak, bir eserin ortaya konulması sadece yazarların bireysel çabaları ile mümkün olamamaktadır. Gerçek şu ki, karşılıklı iletişim, bilgi paylaşımı, sevgi ve hoşgörü bu eserin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, konuların doğruluğunu ve anlaşılabilirliğini test etmede her zaman ders anlatma aşamasında dolaylı ve doğrudan katkılarını gördüğümüz öğrencilerimize, bilgi paylaşımında bulunduğumuz meslektaşlarımıza ve sektör temsilcilerine teşekkürü bir borç biliyoruz. Bugünlere gelmemizde çok değerli katkıları olan hocalarımıza, çalışmalarımızın her evresinde, ayırmamız gereken vakitlerinden çaldığımız eş ve çocuklarımıza, bu eserin hazırlanması sırasında desteğini esirgemeyen Beta Yayıncılık sahibi Sayın Seyhan Satar Bey ve onun şahsında tüm yayınevi çalışanlarına teşekkür ediyoruz. Bu eserin Türkiye nin bankacılık sektörüne ivme kazandırması temennisiyle! dr. ferudun kaya kayaferudun@gmail.com

İÇİNDEKİLER 1. Bölüm BANKA VE BANKACILIK KAVRAMLARI 1. BANKA VE BANKACILIK KAVRAMLARI...3 1.1. BANKA KAVRAMI...3 1.2. BANKACILIK FAALİYETLERİ...5 1.3. BANKACILIK KAVRAMLARI...7 2. Bölüm TEMEL BANKACILIK HİZMET VE ÜRÜNLERİ 2. TEMEL BANKACILIK HİZMET VE ÜRÜNLERİ...23 2.1. BANKACILIK HİZMETLERİNİN TANIMI VE KAPSAMI...23 2.1.1. Mevduat ve Mevduat Bankacılığı...25 2.2.2. Kredi Hizmetleri...28 2.2.3. Bankacılıkta Hizmet Bankacılığı...33 3. Bölüm DÜNYADA VE TÜRKİYE DE BANKACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ 3. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE BANKACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ...43 3.1. DÜNYADA BANKACILIĞIN GELİŞİMİ...43 3.2. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ...45 3.2.1. Osmanlı Dönemi...45 3.2.2. Cumhuriyet Dönemi nde Türk Bankacılığı...47 3.2.2.1. Ulusal Bankalar Dönemi (1923 1932)...48 3.2.2.2. Özel Amaçlı Devlet Bankalarının Kurulduğu Dönem (1933 1944)...49 3.2.2.3. Özel Bankaların Geliştiği Dönem (1945 1959)...49 3.2.2.4. Planlı Dönem (1960 1980)...50 3.2.2.5. Serbestleşme ve Dışa Açılma Dönemi (1981 2001)...51 3.2.2.6. Yeniden Yapılandırma Dö nemi ve Günümüzde Türk Bankacılığı (2002 ve sonrası)...55

VI içindekiler 4. Bölüm BANKALARIN KURULUŞU, FAALİYETE GEÇMESİ, ŞUBE AÇILMASI VE İRADİ TASFİYESİ 4. BANKALARIN KURULUŞU, FAALİYETE GEÇMESİ, ŞUBE AÇILMASI VE İRADİ TASFİYESİ...59 4.1. BANKALARIN KURULUŞU...59 4.1.1. Banka Kuruluş İzni Alınması...60 4.1.2. Kurulacak Bankada ve Kurucularında Aranan Şartlar...60 4.1.2.1. Kurulacak Bankada Aranan Şartlar...60 4.1.2.2. Kurucularda Aranan Şartlar...60 4.1.3. Kuruluş Başvurusu...61 4.1.4. Yurt Dışında Kurulmuş Bir Bankanın Türkiye de İlk Şubesini Açması...64 4.2. BANKALARIN FAALİYETE GEÇMESİ...65 4.2.1. Faaliyete Geçme Kavramı...66 4.2.2. Faaliyete Geçme İzni...67 4.2.3. Faaliyete Geçme İzninin İptali, Sınırlandırılması ve İznin İptali...68 4.2.3.1. Faaliyete Geçme İzninin İptali...68 4.2.3.2. İznin Sınırlandırılması...69 4.2.4. Yurtiçinde Şube Açma ve Sınır Ötesi Faaliyetler...69 4.2.5. Bankaların İradi Tasfiyesi...70 5. Bölüm BANKA TÜRLERİ 5. BANKA TÜRLERİ...71 5.1. YASAL NİTELİKLERİNE GÖRE BANKALAR...71 5.1.1. Özel Yasalarla Kurulan Bankalar...72 5.1.2. Şahıs Şirketi Şeklinde Kurulan Bankalar...72 5.1.3. Sermaye Şirketi Şeklinde Kurulan Bankalar...72 5.2. MÜLKİYET YAPILARINA GÖRE BANKALAR...72 5.2.1. Özel Bankalar...72 5.2.2. Kamu Bankaları...72 5.2.3. Karma Bankalar...73 5.2.4. Yabancı Bankalar...73 5.3. ÖRGÜTLENME ALANLARINA GÖRE BANKALAR...74 5.3.1. Yerel Bankalar...74 5.3.2. Bölgesel Bankalar...74 5.3.3. Ulusal Bankalar...75

içindekiler VII 5.3.4. Uluslararası Bankalar...75 5.3.5. Kıyı Bankaları (Off-Shore)...75 5.4. FAALİYET KONULARINA GÖRE BANKALAR...77 5.4.1. Tek Amaçlı Bankalar (Uzman Bankalar)...77 5.4.2. Çok Amaçlı Bankalar (Perakendeci Bankalar)...78 5.5. EKONOMİK FAALİYETLERİNE GÖRE BANKALAR...79 5.5.1. Tarım Bankaları...79 5.5.2. Maden Bankaları...80 5.5.3. Halk Bankaları...80 5.5.4. Ticaret Bankaları...80 5.5.5. Yatırım Bankaları...81 5.5.6. Kalkınma Bankaları...83 5.5.7. Katılım Bankaları...84 5.5.8. Merkez Bankası...85 5.5.9. İpotek ve Emlak Bankaları...86 5.5.10. İnternet Bankacılığı...86 5.5.11. Holding Bankacılığı...87 6. Bölüm MERKEZ BANKASI 6. MERKEZ BANKASI...89 6.1. MERKEZ BANKASI HAKKINDA GENEL TEMEL BİLGİLER...89 6.1.1. TCMB nin Kuruluşu...89 6.1.2. TCMB Kanunu...90 6.1.3. TCMB nın Temel Görevleri...91 6.1.4. TCMB nin Yetkileri...91 6.1.5. TCMB nin Müşavirlik Görevleri...92 6.2. MERKEZ BANKASI NIN, UYGULANMASINDA TEK YETKİLİ VE SORUMLU OLDUĞU PARA POLİTİKASI...92 6.2.1. Para Politikası Araçları...94 6.2.1.1. Mevduat Zorunlu Karşılık Oranı...94 6.2.1.2. Disponibilite Oranı...95 6.2.1.3. Açık Piyasa İşlemleri...95 6.2.1.4. Reeskont Oranı...95 6.2.1.5. Mevduat Faiz Oranı...96 6.2.1.6. Bankaları İkna Yolu (Moral Suasion)...97 6.2.1.7. İthalat Teminat Oranı ve/veya Süresi (Import Deposits)...97 6.2.1.8. Asgari Ödeme Oranı (Margin Requirement)...97

VIII içindekiler 6.2.1.9. Selektif Kredi Kontrolü...97 6.2.1.10. Zorunlu Döviz Devir Oranı...97 6.3. MERKEZ BANKALARININ BAĞIMSIZLIĞI...98 6.3.1. Yasal ve Fiili Bağımsızlık...98 6.3.2. Politik ve Ekonomik Bağımsızlık...99 6.3.2.1. Merkez Bankasının Politik Bağımsızlığının Ölçütleri...99 6.3.2.2. Merkez Bankasının Ekonomik Bağımsızlığının Ölçütleri...100 6.3.3. Finansal Disiplinin Sağlanmasında Merkez Bankasına Currency Board Adında Alternatif Bir Kurum Oluşturulması...100 6.3.4. Merkez Bankası Bağımsızlığı ve Ekonominin Performansı...102 6.3.4.1. Merkez Bankası Bağımsızlığı ve Enflasyonun Yayılması...102 6.3.4.2. Merkez Bankası Bağımsızlığı ve Parasal Reaksiyon...103 6.3.4.3. Merkez Bankası Bağımsızlığı ve Büyüme...103 6.3.4.4. Merkez Bankası Bağımsızlığı ile Yatırım ve Verimliliğin Artması...103 6.3.4.5. Merkez Bankası Bağımsızlığı ve Faiz Oranları...104 7. Bölüm KALKINMA VE YATIRIM BANKACILIĞI 7. KALKINMA VE YATIRIM BANKACILIĞI...105 7.1. KALKINMA VE YATIRIM BANKACILIĞI...105 7.1.1. Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı Kavramları...105 7.1.2. Kalkınma ve Yatırım Bankaları Arasındaki Farklar...106 7.2. KALKINMA VE YATIRIM BANKACILIĞININ TARİHSEL GELİŞİMİ...108 7.2.1. Dünyada Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı...109 7.2.1.1. Dünyada Kalkınma ve Yatırım Bankacılığının Doğuşu ve 1980 Öncesi Gelişmeler...109 7.2.1.2. Dünyada Kalkınma ve Yatırım Bankacılığında 1980 Sonrası Gelişmeler...111 7.2.2. Türkiye de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı...114 7.2.2.1. Türkiye de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığında 1950 Öncesi Gelişmeler...114 7.2.2.2. Türkiye de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığında 1950 Sonrası Gelişmeler...115 7.3. KALKINMA VE YATIRIM BANKALARININ FONKSİYONLARI VE FAALİYET ALANLARI...119 7.3.1. Kalkınma Bankalarının Fonksiyonları ve Faaliyet Alanları...119

içindekiler IX 7.3.2. Yatırım Bankalarının Fonksiyonları ve Faaliyet Alanları...122 7.3.3. Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Başlıca Kaynakları...127 7.4. KALKINMA VE YATIRIM BANKALARININ TÜRLERİ...128 7.4.1. Uluslararası Kalkınma Bankaları...128 7.4.2. Bölgesel Kalkınma Bankaları...130 7.4.3. Ulusal Kalkınma Bankaları...141 7. 5. TÜRKİYE DE KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI İLE İLGİLİ YASAL MEVZUAT...144 8. Bölüm KATILIM BANKACILIĞI VE TÜRKİYE DEKİ GELİŞİMİ 8. DÜNYA VE TÜRKİYE'DE KATILIM BANKACILIĞI...149 8.1. GELENEKSEL BANKACILIK...149 8.1.1. Genel Açıklama...149 8.1.2. Ticaret, Para ve Bankacılık...151 8.1.3. Bankacılığın Atası Bankerliğin Yayılması...160 8.1.4. Bankerlikten Bankaya Geçiş...162 8.1.5. Geleneksel (Konvansiyonel) Bankacılığın Kurumlaşması...167 8.2. FAİZSİZ BANKACILIK ÜZERİNE AÇIKLAMALAR...177 8.2.1. Genel Açıklama...177 8.2.2. İslam a Göre Faiz Yasağı...179 8.2.2.1. Faiz Türleri...182 8.2.2.2. Faizin Zararları...182 8.2.3. Ticarete Övgü...184 8.2.4. Faizsiz Bankacılığın Diğer Önemli İlkeleri...186 8.2.5. İslam'a Göre Para...187 8.2.6. Karz-ı Hasen (Güzel Borç)...189 8.3. FAİZSİZ BANKACILIK UYGULAMASINA GEÇİŞ...191 8.3.1. Genel Açıklama...191 8.3.2. Faizsiz Bankacılık Fikrinin Doğuşu...195 8.3.3. Faizsiz Bankacılığın Kurumsallaşma Çalışmaları...198 8.3.4. İslami Finans'ta Küresel Gelişmeler...201 8.4. TÜRKİYE'DE FAİZSİZ BANKACILIĞIN ORTAYA ÇIKIŞI...205 8.4.1. Genel Açıklama...205 8.4.2. Faizsiz Bankacılığın Türkiye'de Kurumsallaşması...207 8.4.3. Özel Finans Kurumu'ndan Katılım Bankacılığı'na Geçiş...210 8.4.4. 'Faizsiz Bankacılık ve Finansal ve Ürünler' Alanında Gelişmeler...211 8.4.5. Sukuk Alanında Gelişmeler...213

X içindekiler 8.5. KATILIM BANKALARI ÇALIŞMA ESASLARI...216 8.5.1. Genel Açıklama...216 8.5.2. Esas Faaliyet Konusu Olarak Fon Toplama ve Kullandırılması...216 8.5.2.1. Fon Toplama Faaliyetleri...216 8.5.2.2. Fon Kullandırma Faaliyetleri...218 8.5.3. Diğer Bankacılık İşlemleri...223 8.6. KATILIM BANKACILIĞIN TÜRKİYE'DEKİ GELİŞİMİ...224 8.6.1. Genel Olarak Katılım Bankacılığı...224 8.6.2. Katılım Bankacılığı'nın Türk Bankacılık Sistemi'ndeki Yeri...226 8.6.2.1. Aktif Gelişimi...227 8.6.2.2. Fon Toplama ve Kullandırma (Kredilendirme) Gelişimi...229 8.6.2.3. Diğer Göstergelerde Gelişim...236 8.7. SONUÇ...239 9. Bölüm BANKACILIK SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN VE DENETLEYEN OTORİTELER 9. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN VE DENETLEYEN OTORİTELER...254 9.1. BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU...254 9.1.1. Görevleri...256 9.2. TC. MERKEZ BANKASI...259 9.3. TASARRUF MEVDUATI SİGORTA FONU (FON)...260 9.3.1. Görevleri...261 9.4. TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ VE TÜRKİYE KATILIM BANKALARI BİRLİĞİ...261 10. BÖLÜM MEVDUAT, HAVALE, ELEKTRONİK FON TRANSFERİ (EFT) 10. MEVDUAT, HAVALE, ELEKTRONİK FON TRANSFERİ (EFT)...263 10.1. MEVDUAT...263 10.1.1. Mevduatın Tanımı, Niteliği ve Önemi...263 10.1.2. Mevduatla İlgili Yasal Hükümler...264 10.1.2.1. Mevduatın Sınıflandırılması...264 10.1.2.1.1. Vadelerine Göre Mevduat Sınıflandırması...264 10.1.2.1.2. Türlerine Göre Mevduat Sınıflandırması...265 10.1.2.1.3. Döviz Tevdiat Hesapları...268 10.1.2.2. Mevduatın Çekilmesi...269

içindekiler XI 10.1.2.3. Mevduata Verilecek Faizler...269 10.1.2.4. Mevduatta Zamanaşımı...270 10.1.2.5. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu...271 10.1.2.5.1. Fonun Kaynakları...272 10.1.2.5.2. Tasarruf Mevduatı Sigorta Kapsamı...272 10.1.2.6. Mevduatın Gizliliği ve Sırların Saklanması...273 10.1.2.6.1. Banka ve Müşteri Sırrının Açıklanabileceği Merciler ve Sınırları...274 10.1.2.6.2. Bankada İnceleme Yapılması: İnceleme Yapmak Üzere Şubelere Müracaat Eden...280 10.1.2.6.3. Sırların Açıklanmaması İçin Alınacak Önlemler...281 10.1.3. Mevduat Hesaplarında Tasarruf Yetkisi...281 10.1.3.1. Gerçek ve Tüzel Kişi Kavramı...281 10.1.3.2. Gerçek Kişilerin Mevduat Hesaplarında Tasarruf Yetkisi...281 10.1.3.3. Temsilcilerin Mevduat Hesaplarında Tasarruf Yetkisi...282 10.1.3.3.1. Veli...283 10.1.3.3.2. Vasi...283 10.1.3.3.3. Kayyum...284 10.1.3.3.4. Vekil...284 10.1.3.3.5. Ticari Mümessil...285 10.1.3.3.6. Ticari Vekil...285 10.1.3.4. Küçükler Adına 3. Bir Şahsın Hesap Açtırması...286 10.1.3.5. Mühür Kullanılan Mevduat Hesapları...286 10.1.3.6. Körlere Açılacak Mevduat Hesapları...287 10.1.3.7. Mudisi Ölen Mevduat Hesapları...287 10.1.3.7.1. Mirasçılara Ödeme...287 10.1.3.7.2. Mudinin Ölümünü Bildirme Sorumluluğu...288 10.1.3.8. Türkiye de ve Yurt Dışında Oturan Gerçek ve Tüzel Kişiler...289 10.1.3.9. Müşterek Hesaplar...289 10.1.3.9.1. Teselsüllü Müşterek Hesaplar...289 10.1.3.9.2. Teselsülsüz Müşterek Hesaplar...291 10.1.3.10. Mevduat Hesaplarının Temliki...293 10.1.4. Mevduatın ve Diğer Alacakların Haczi ve İflas...293 10.1.4.1. Haciz...293 10.1.4.1.1. Birinci Haciz İhbarnamesi...293 10.1.4.1.2. İkinci Haciz İhbarnamesi...294 10.1.4.1.3. Ödeme Muhtırası (Son Bildirim)...295 10.1.4.2. İflas...295

XII içindekiler 10.1.5. Mevduat Hesaplarında Uygulama...296 10.1.5.1. Hesap Açılışında Alınması Gereken Belgeler...296 10.1.5.1.1. Tasarruf Mevduatı...296 10.1.5.1.2. Resmi Kuruluşlar Mevduatı...296 10.1.5.1.3. Ticari Kuruluşlar Mevduatı...296 10.1.5.1.4. Bankalararası Mevduat...297 10.1.5.1.5. Diğer Kuruluşlar Mevduatı...297 10.1.5.2. Hesap Açılması Şekilleri...298 10.1.5.2.1. Diğer Bir Şubedeki Mevduat Hesabının Devralınması...299 10.5.3.2.2. Üçüncü Şahıslar Tarafından Açılan Mevduat Hesapları...299 10.1.5.2.3. Ticari Hesaplar...300 10.1.5.3. Mevduat Hesaplarının Açılması...300 10.1.5.4. Mevduat Hesaplarının Kapatılması...300 10.1.5.4.1. Hesap Sahibinin İsteği ile Mevduat Hesabının Kapatılması...301 10.1.5.4.2. Kanuni Gerekçelerle Hesabın Kapatılması...301 10.1.5.4.3. İdari Gerekçelerle Hesabın Kapatılması...301 10.1.5.5. Mevduata Faiz Ödenmesi...301 10.1.5.5.1. Genel Kurallar...301 10.1.5.5.2. Faiz Tahakkuku...302 10.1.5.5.3. Valör...302 10.1.5.6. Provizyon İşlemleri...303 10.1.5.7. Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesi...304 10.1.5.8. Vergi Kimlik Numarası...306 10.1.5.9. Mevduat İşlemleri İle İlgili Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar...308 10.2. HAVALE...308 10. 2.1. Havalenin Tanımı, Niteliği ve Önemi...308 10.2.1.1. Havalede Taraflar...309 10.2.1.2. Havalenin Çıkarılması...309 10.2.1.3. Havalenin Ödenmesi...310 10.2.1.4. Havale İle İlgili Yasal Hükümler...310 10.2.1.4.1. Havaleden Cayma...310 10.2.1.4.2. Lehdarın Havaleyi Kabul Etmemesi...311 10.2.1.4.3. Amirin Ölümü...311 10.2.1.4.4. Lehdarın Ölümü...311

içindekiler XIII 10.2.1.4.5. Havale Amirinin İflası...311 10.2.1.4.6. Havale Lehdarının İflası...312 10.2.1.4.7. Havale Üzerine Haciz Konulması...312 10.2.1.4.8. Küçüklere ve Kısıtlılara Gelen Havaleler...312 10.2.1.4.9. Mühürlerin Onayı...313 10.2.1.4.10. Havalede Zamanaşımı...313 10.3. ELEKTRONİK FON TRANSFERİ (EFT)...313 10.3.1. EFT nin Tanımı ve Amacı...313 10.3.2. EFT de Taraflar...313 10.3.3. EFT Mesaj Çeşitleri...314 10.3.4. EFT Uygulaması...314 11. Bölüm KREDİ TÜRLERİ 11. KREDİ TÜRLERİ...315 11.1. BANKACILIKTA KREDİ...315 11.1.1. Kredi Tanımı...316 11.1.2. Kredinin Unsurları...317 11.1.3. Kredilerin Yararları...318 11.2. KREDİ TÜRLERİ...318 11.2.1. Nitelik Açısından...319 11.2.2. Vadeleri Açısından...320 11.2.3. Teminat Açısından...320 11.2.4. İzin Açısından...321 11.2.5. Kaynak Açısından...321 11.2.6. Kullanma Amacı Açısından...321 11.3. TEK DÜZEN HESAP PLANI (TDHP) AÇISINDAN BANKA KREDİLERİ SINIFLAMASI...323 Onikinci Bölüm KREDİ KARTLARI 12. KREDİ KARTLARI...325 12.1. KREDİ KARTININ TANIMI...325 12.2. KREDİ KARTLARININ ORTAYA ÇIKIŞI VE TARİHSEL GELİŞİMİ...327 12.2.1. Kredi Kartlarının Dünyada Ortaya Çıkışı ve Gelişim Süreci...327 12.2.2. Kartlı Ödeme Sisteminde Kullanılan Cihazların Gelişim Süreci...329

XIV içindekiler 12.2.3. Türkiye'de Kredi Kartı Uygulaması...330 12.2.3.1. Türkiye de Kredi Kartının Tarihsel Gelişim...330 12.2.3.2. Bankalararası Kart Merkezi (BKM)...333 12.2.3.2.1. Bankalararası Kart Merkezi nin Başlıca Stratejileri...333 12.2.3.2.2. Bankalararası Kart Merkezi nin İşlevleri... 333 12.3. KARTLI ÖDEME SİSTEMLERİ...334 12.3.1. Türkiye de Hizmet Sunan Başlıca Ödeme Sistemleri...334 12.3.2. Kredi Kartı Sistemleri...334 12.3.2.1. Genişletilmiş (Özellikli) Üç Taraflı Kredi Kartı Sistemi...335 12.3.3. Kredi Kartı Sisteminin İşleyişi...337 12.3.3.1. POS (Point of Sale) Makineleri...339 12.3.3.1.1. EMV li POS Teknolojisi...341 12.3.3.2. Kredi Kartlarında Chip & PIN Uygulaması...341 12.4. KREDİ KARTLARININ SINIFLANDIRILMASI...342 12.4.1. Kredi Kartlarının Ödeme Sorumluluğuna Göre Sınıflandırılması...342 12.4.1.1. Bireysel Müşteri Kartı...342 12.4.1.2. Şirket Kartları (Company Cards)...343 12.4.2. Kredi Kartlarının İşlevlerine Göre Sınıflandırılması...343 12.4.2.1. Klasik Kart ve Premium Kartlar...343 12.4.2.2. Ortak Kartlar...344 12.4.2.2.1. Co-Brand Card...344 12.4.2.2.2. Affinity Kartlar...345 12.4.2.3. Sanal Kart (Virtual Card)...345 12.5. KREDİ KARTLARININ YARARLARI...347 12.5.1. Kredi Kartlarının Hamiline Yararları...347 12.5.1.1. Banknot Taşıma Zorunluluğunu Ortadan Kaldırma İşlevi...347 12.5.1.2. Nakit Çekebilme İşlevi...347 12.5.1.3. Kredilendirme İşlevi...348 12.5.1.4. Taksitle Alışveriş Yapabilme İşlevi...348 12.5.1.5. E-Ticaret Yapabilme İşlevi...348 12.5.1.6. Ek Kart Kullandırma İşlevi...349 12.5.1.7. Borç Ödeme İşlevi...349 12.5.1.8. Kısa Vadeli Krediye Faiz Uygulanmaksızın Alışveriş Yapabilme İşlevi...349

içindekiler XV 12.5.1.9. Yurt Dışında Kullanılabilme İşlevi...350 12.5.1.10. Saygınlık İşlevi...350 12.5.1.11. Kampanyalardan ve Promosyonlardan Yararlanma İşlevi...350 12.5.1.12. Kayıp ve Çalıntıya Karşı Sigortalanması İşlevi...351 12.5.2. Kredi Kartı Üyesi İş Yerine Yararları...351 12.5.3. Kredi Kartını Çıkaran Bankaya Yararları...352 12.5.4. Kredi Kartını Kabul Eden Bankaya Yararları...354 12.6. KREDİ KARTI TARAFLARININ DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR...356 12.6.1. Kredi Kartı Hamilinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar... 356 12.6.1.1. Kredi Kartı Kullanımında Güvenlik Tedbirleri...360 12.6.1.2. Olta (Phishing) Saldırılarına Karşı Tedbirler...361 13. Bölüm BANKACILIKTA İSTİHBARAT 13. BANKACILIKTA İSTİHBARAT...367 13.1. FİNANSAL OLMAYAN ANALİZ...367 13.1.1. Bankacıkta İstihbaratın Tanımı...369 13.1.2. Bankacılıkta İstihbaratın İlkeleri...370 13.1.2.1. Gizlilik...370 13.1.2.2. Doğruluk...370 13.1.2.3. Tarafsızlık...370 13.1.2.4. Süreklilik...370 13.1.3. Firmaların Kredi Kullanım Nedenleri...371 13.1.4. Kredi Başvurusu...371 13.1.5. Müşterilerden İstenen Belgeler...372 13.1.6. Ön İstihbarat...373 13.1.7. Müşteri Ziyareti (Ön Görüşme)...375 13.1.8. Müşteri Analizi...378 13.1.8.1. Banka Sistemi İçersinde Moralite Analizi...378 13.1.8.1.1. Merkez bankası Sorgulaması...379 13.1.8.1.2. Banka Hesaplarının Sorgulanması...379 13.1.8.1.3. Protestolu Senet Sorgulaması...380 13.1.8.1.4. Karşılıksız Çek Sorgulaması...381 13.1.8.1.5. Kredi Kayıt Bürosu (KKB) Sorgulaması...383 13.1.8.1.6. Mekez Bankası Memzuç Sorgulaması...384 13.1.8.1.7. İnternet Üzerinden Genel Analiz...384

XVI içindekiler 14. Bölüm BANKALARDA KREDİ TALEPLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESi 14. BANKALARDA KREDİ TALEPLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESi...387 14.1. BANKA KREDİSİNİN TANIMI VE UNSURLARI...387 14.2. KREDİNİN İŞLEVLERİ...392 14.3. KREDİLENDİRME SÜRECİ...395 14.3.1. Kredi Taleplerinin Alınması...397 14.3.2. Kredi Taleplerinin Değerlendirmesi...399 14.3.2.1. Kredi Değerlendirme Yöntemleri...402 14.3.2.2. Kredi Analizi ve Raporlama...404 14.4. KREDİ KARARI VE KULLANDIRILMASI...406 14.5. KREDİNİN İZLENMESİ...406 14.6. SONUÇ...408 15. Bölüm BANKACILIKTA RİSK YÖNETİMİ 15. BANKACILIKTA RİSK YÖNETİMİ...411 15.1. RİSK KAVRAMI...411 15.2. BANKACILIKTA RİSK...412 15.2.1. Risk Yönetimi Sürecinin Aşamaları...413 15.2.2. Risk Yönetiminin Amacı...414 15.2.3. Risk Yönetimi Dereceleri...414 15.3. BANKACILIKTA RİSK ÇEŞİTLERİ...415 15.3.1. Piyasa Riski...415 15.3.1.1. Likidite riski...415 15.3.1.2. Faiz Oranı Riski...416 15.3.1.3. Kur Riski (Forex Riski)...416 15.3.1.4. Ülke Riski...417 15.3.2. Kredi Riski...418 15.3.2.1. Kredi Riskinin Ölçümü...418 15.3.3. Operasyonel Risk...419 16. Bölüm BANKALARDA AKTİF PASİF YÖNETİMİ 16. BANKALARDA AKTİF PASİF YÖNETİMİ...427 16.1. AKTİF PASİF YÖNETİMİNİN TANIMI...427 16.2. AKTİF PASİF YÖNETİMİNDE TARİHSEL SÜREÇ...428

içindekiler XVII 16.3. AKTİF PASİF YÖNETİMİNDE BANKALARIN KARŞILAŞTIKLARI FİNANSAL RİSKLER...429 16.3.1. Kredi Riski...430 16.3.2. Faiz Riski...430 16.3.3. Likidite Riski...431 16.3.4. Kur Riski...432 16.3.5. Sermaye Yeterlilik Riski...433 16.4. AKTİF PASİF YÖNETİMİNİN RİSK ANALİZ ARAÇLARI...436 16.4.1. Statik Analiz Yöntemleri...436 16.4.1.1. Net Faiz Marjı Yöntemi...436 16.4.1.2. CAMEL Yaklaşımı ve Oran Analizleri...437 16.4.1.3. GAP Analizi...442 16.4.1.3.1. Faiz Riskinin Ölçülmesinde GAP Analizi...443 16.4.1.3.2. Likidite Riskinin Ölçülmesinde GAP Analizi..444 16.4.1.4. Durasyon Analizi...446 16.4.1.5. Duyarlılık Analizi...448 16.4.2. Dinamik Analiz Yöntemleri...449 17. Bölüm BANKA BİRLEŞMELERİ 17. BANKA BİRLEŞMELERİ...451 17.1. BİRLEŞME VE SATIN ALMALARIN TANIMI...451 17.2. DÜNYADA BİRLEŞME VE SATIN ALMALARIN GELİŞİM SÜRECİ...453 17.3. BANKACILIKTA BİRLEŞME KAVRAMI VE TANIMI...456 17.3.1. Bankacılıkta Birleşme...457 17.3.2. Bankacılıkta Birleşme Türleri...458 17.3.2.1. Bankalarda Yatay Birleşmeler...458 17.3.2.2. Bankalarda Dikey Birleşmeler...459 17.3.2.3. Bankalarda Grup Birleşmeler...461 17.3.2.4. Bankalarda Ortak Merkezli veya Benzer Alanlarda Birleşmeler...461 17.3.2.5. Bankalarda Çeşitlendirmeli Birleşmeler...462 17.3.3. Bankacılıkta Birleşmelerinin Nedenlerini Açıklamaya Yönelik Yaklaşımlar...464 17.3.4. Bankacılıkta Birleşme Süreci...471 17.4. BANKACILIKTA SATIN ALMA...473 17.5. BANKACILIKTA BÜTÜNLEŞME - KONSOLİDASYON...474 17.6. BANKACILIKTA BÖLÜNME VE DEVİRLER...475

XVIII içindekiler 18. Bölüm FİNANSAL SİSTEM İÇİNDE ULUSLARARASI BANKACILIK VE FONKSİYONLARI 18. FİNANSAL SİSTEM İÇİNDE ULUSLARARASI BANKACILIK VE FONKSİYONLARI...479 18.1. BİR FİNANSAL SİSTEMİN GENEL YAPISI...479 18.1.1. Finansal Sisteme Fon Arz Edenler...481 18.1.2. Finansal Sistemden Fon Talep Edenler...482 18.1.3. Finansal Aracılar ve Yardımcı Kuruluşlar...482 18.1.4. Finansal Sistemde Yatırım ve Finansman Araçları...483 18.2. ULUSLARARASI BANKACILIK VE FİNANSAL SİTEM İÇİNDEKİ ROLÜ VE ÖNEMİ...484 18.2.1. Uluslararası Bankacılığın Tanımı...485 18.2.2. Uluslararası Bankaların Fonksiyonları ve Küresel Finansal Sistem Değer Zinciri İçindeki Yeri...486 18.2.2.1. Muhabir Bankacılığı...487 18.2.2.2. Temsilcilik Büroları...488 18.2.2.3. Şube Bankalar...489 18.2.2.4. Bağımlı Bankalar...489 18.2.2.5. İlişkili Banka...490 18.2.2.6. Acenteler...490 18.2.2.7. Kıyı Bankacılığı...490 18.2.2.8. Konsorsiyum Bankalar...491 18.2.2.9. Kalkınma Bankaları...491 19. Bölüm TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE YABANCI SERMAYELİ BANKALAR 19. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE YABANCI SERMAYELİ BANKALAR...493 19.1. TÜRK BANKACILIK SİSTEMİNDE YABANCI SERMAYELİ BANKACILIĞIN GELİŞİMİ...493 19.1.1. Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Sermayeli Bankaların Gelişimi...493 19.1.2. Cumhuriyet Dönemi (Liberal Dönem 1923-1930)...495 19.1.3. Karma Ekonomi Dönemi (1930-1980)...496 19.1.4. Bankacılıkta Serbestleşme ve Dışa Açılma Dönemi (1980-1999)...498 19.1.5. Kasım 2000 ve Şubat 2001 Krizleri Dönemi...503 19.1.6. 2001 den Günümüze Yabancı Sermayeli Bankacılık Dönemi...505

içindekiler XIX 20. Bölüm TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİ BANKACILIK SEKTÖRÜ İLE KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ 20. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİ BANKACILIK SEKTÖRÜ İLE KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ...513 20.1. AVRUPA BİRLİĞİ BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ VE TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN AVRUPA BİRLİĞİ BANKACILIK SEKTÖRÜNE UYUMU...515 20.2. AB ÜLKELERİ VE TÜRKİYE NİN MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELERİ...516 20.3. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ BANKACILIK SEKTÖRÜ İLE KARŞILAŞTIRILMASI...517 20.3.1. Banka Sayısı...518 20.3.2. Şube Sayısı...519 20.3.3. Çalışan Sayısı...520 20.3.4. Toplam Aktifler...521 20.3.5. Toplam Krediler...522 20.3.6. Toplam Mevduat...523 20.3.7. Derinlik ve Aracılık Fonksiyonları...524 20.3.8. Herfindahl Endeksi (HHI)...525 20.3.9. İlk 5 Banka Yoğunlaşması...526 20.3.10. Bankacılık Sektöründe Yabancı Payları...527 20.4. SONUÇ...527 21. Bölüm ELEKTRONİK BANKACILIK 21. ELEKTRONİK BANKACILIK...531 21.1. TANIM...531 21.2. ELEKTRONİK BANKACILIĞIN AVANTAJLARI...532 21.3. ELEKTRONİK BANKACILIĞIN TEMEL BİLEŞENLERİ...534 21.3.1. Teknoloji...534 21.3.2. İşgücü...534 21.3.3. Banka Çevresi...534 21.4. ELEKTRONİK BANKACILIĞIN KANALLARI...535 21.4.1. ATM (Automated Teller Machine Otomatik Vezne Makinesi)...535 21.4.2. Telefon Bankacılığı...536 21.4.3. İnternet Bankacılığı...537

XX içindekiler 22. Bölüm TÜRKİYE DE BANKACILIK SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ VERGİSEL YÜKLER 22. TÜRKİYE DE BANKACILIK SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ VERGİSEL YÜKLER...541 22.1. DOĞRUDAN VERGİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ...543 22.1.1. Kurumlar Vergisi...543 22.1.1.1. Kurumlar Vergisinin Mükellefleri...543 22.1.1.2. Tam Mükellefiyet ve Dar Mükellefiyet...544 22.1.1.3. Kurumlar Vergisinin Konusu...546 22.1.1.4. İndirilebilecek Giderler/Zararlar...546 22.1.1.5. İndirilemeyecek Giderler...548 22.1.1.6. İstisnalar...548 22.1.1.7. Kurumlar Vergisi Oranı, Beyan ve Ödeme...549 22.1.2. Finansal Faaliyet Harcı...550 22.1.3. Bankaların Diğer Vergi Yükümlülükleri...552 22.2. DOLAYLI OLARAK ÖDENEN VERGİ ve FONLAR...552 22.2.1. Gelir Vergisi Kanunu Çerçevesinde Yapılan Vergi Kesintisi...552 22.2.2. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi...554 22.2.2.1. Verginin Mükellefi...556 22.2.2.2. Verginin Oranı...556 22.2.2.3. İstisnalar...557 22.2.2.4. Beyan ve Ödeme...559 22.3. KATMA DEĞER VERGİSİ...559 22.3.1. Damga Vergisi...561 22.3.2. Veraset ve İntikal Vergisi(VİV)...562 22.3.3. Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF)...563 22.3.4. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TSMF)...564 22.4. BANKALARIN DÜZENLEMEKLE YÜKÜMLÜ OLDUĞU DEFTER VE BELGELER...566 22.4.1. Tutulması Zorunlu Olan Defterler...566 22.4.2. Tutulması Zorunlu Olan Belgeler...566 22.4.2.1. Dekont...566 22.4.2.2. Döviz Alım Belgeleri/Döviz Satım Belgeleri...567 22.4.2.3. Sonuç Formları...567 22.4.2.4. Ücret Bordrosu...568 22.5. BANKALARIN VERGİ CEZALARINDAN DOLAYI SORUMLULUKLARI...568