2002 YILI SEKTÖRLER İTİBARİYLE

Yayın N : 2003-20 İSTANBUL TİCARET ODASI 2002 YILI SEKTÖRLER İTİBARİYLE EKONOMİK DURUM ANALİZİ İSTATİSTİK ŞUBESi 2003 MAYIS

Bu eserin telifhakları İstanbul Ticaret Odası'na aittir. İTO'nun ve yazarın ismi kaydedilmek kşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni lmadan yayının tamamı veya bir bölümü kpyalanamaz, çğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. MAYIS 2003-İSTANBUL ISSN 1302-2946 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Etüt ve Araştırma Şubesi Ticari Dkümantasyn Servisi 'nden edinile bilir. Tel : (212) 455 60 00 1 63 21-63 28 Faks N: (212) 513 88 27-520 10 27 E.Psta : dkumantasyn@it.rg.tr BASKI MEGAAJANS REKLAMClLIK MATBAACILIK VE FUAR HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. Tel.(0212) 528 93 15 - Tel.Faks: (0212) 528 94 32 megaajans@htmail.cm

ŞT SABİHA GÜZEL İstatistik Şubesi Müdürü ÜNALKALCI İstatistik Şubesi Araştırma Şefi HiLAL USTA İstatistik Şubesi Uzmanı ÖZGÜR KORKMAZ İstatistik Şubesi Memuru

İTO 2002 YILI SEKTÖRLER İTİB. E EKONOMİK DURUM ANALİZİ ÖN SÖZ Uzun yıllardan beri uygulanan yanlış eknmik plitikalar, eknmimizde çeşitli krizler yaşanınasında önemli rl ynamıştır. Reel sektörün görüş ve önerilerinin zaman içersinde iyi analiz edilememesi, radikal kararların alınamaması krizierin byutunu da yükseltmiştir. Özellikle yanlış maliye plitikaları ile kamu kesimi brçlanma ihtiyacı giderek artmış, bütçe açıkları iç ve dış brçlanma ile karşılanmaya çalışılmıştır. 2002 yılı snlarında başlayan mali kriz snucunda bankalar reel eknmiye kaynak sağlamaktan uzaklaşmış, kamu açıklarını finanse etmeye yönelmiştir. Bu dönemde kamu bankalarında artan görev zararları bütçelerinde de önemli zararlara yl açmıştır. 200 ı yılında ise mali kriz snucunda sanayi üretimi gerileme trendine girmiş, finansman sıkıntısı, iç talep daralması ve işsizlik önemli srunlar larak karşımıza çıkmıştır. 200 ı yılında eknmik istikrar prgramının uygulanması ve 200 ı yılı Şubat ayında sabit kur sisteminden dalgalı kur sistemine geçilmesi krizin hertaraf edilmesinde kısmen faydalı lmuştur. Kamu kesiminde mali disiplinin sağlanması, reel faizlerin düşürülmesi, döviz kurunda istikrar eknmimizde iyileşmeye yönelik önemli adımlar atılmasına yl açmıştır. Enflasynun hedeflenen seviyesine yaklaşması ve 2002 yılı ilk aylarından snra üretim ve ihracatta başlayan lumlu gelişmeler ileriye yönelik beklentileri de artırmıştır. Odamız her yıl lduğu gibi 2002 yılında da daha önce yaşanmış lan krizin etkilerinin halen devam edip etmediği, krizden çıkmak için uyguladıkları yöntemleri, faiz ve enflasynda görülen düşüşlerin firmalar üzerinde yarattığı etkileri yanında ayrıca siyasi iktidar tarafından 2003 yılında yeni bir krize girilmemesi için alınması gereken önlemler ve beklentilerin araştırıldığı anket çalışmasını gerçekleştirmiştir. plitikasının genel hedefleri dğrultusunda yaptığı çalışmalardan biri lan "2002 yılı Sektörler İtibariyle Eknmik Durum Analiz Anketi" snuçlarına dayanarak hazırlanan bu rapr Odamız girişimlerinde de fayda sağlayacaktır. Odamız kalite Yaklaşık 3ı5 bin Odamız üyeleri arasından tesadüfi örnekleme yöntemi ile 30 bin firma seçilmiş ve anket çalışmasına cevap veren firmalardan elde edilen bilgilerin istatistiki metdlar kullanılmak suretiyle rtaya çıkan snuçların, gerek üyelerimize ve gerekse resmi tritelere ışık tutacağı inancı ile faydalı lmasını diler, anket çalışmasına katılan üyelerimize şükranlarımızı sunar, araştırınayı gerçekleştiren İSTATİSTİK ŞUBESi persneline teşekkür ederiz. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

İTO 2002 YILI SEKTÖRLER İTİBARİYLE EKONOMİK DURUM ANALİZİ iç E ER -Firma Ölçek Gruplarına Göre Dağılım - Firmaların Ana Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı -Firma Faaliyetlerinin Tanımlanması - 2002 Yılında Firmaların Eknmik Faaliyetlerindeki Gelişmeler - 2001 Yılında Yaşanan Eknmik Krizin Etkileri 2002 Yılında Ortadan Kalktı mı? - 2001 Yılındaki Eknmik Sıkıntıyı Atıatmak İçin 2002 Yılında Uygulanan Yöntemler - 2002 Yılı İkinci Yarısında Yaşanan Siyasi istikrarsızlığın Firmalar Üzerindeki Olumsuz Etkileri - Enflasynun Düşüş Eğilimine Girmesinin Firmalar Üzerindeki Etkileri -Uygulanan Faiz Hadlerinin Firmalar Üzerindeki Etkileri -Firmaların İhracat ve İthalat Durumu - Uygulanan Döviz Kuru Plitikasının Firmaların İhracatı Üzerindeki Etkileri - 2002 Yılında Firmalardaki Yapısal Değişiklikler - 2002 Yılında Kullanılan Finansal Kaynaklardaki Değişme Durumu - 2002 Yılında Finansman Knusunda Sıkıntısı Yaşadınız mı? - Finansman Sıkıntısının Nedenleri -Sabit Sermaye Yatırımı ve Yatırırnda Teşvik Kullanma Durumu -Sabit Sermaye Yatırım Alanları 37 38 39 41 46 48 50 52 54 56 59 61 63 66 67 69 71

2002 yılında kullanılan fınansman kaynaklarından, öz kaynak kullanımı firmaların% 38,0 'ında azalmış, vadeli alışlar ise firmaların % 45,6'sında artmıştır. Firmaların % 33,9' unda finansman sıkıntısı görülürken, sıkıntı yaşayan firmaların% 50,4' ünde işletme sermayesi ihtiyacımn artması, % 39,4'ünde öz kaynak yaratamamak önemli fınansman sıkıntılarını luşturmuştur. Krizin tamamen kalktığım belirten firmaların % 36,3 'ünde bile finansman sıkıntısı görülmüştür. Yatırımla ilgili sruya cevap veren firmaların% 67,1' i sabit sermaye yatırımında bulunurken, bu firmaların ancak % 18,6' sı teşvik kredisi kullanmıştır. İhracat yapan firmaların % 72, 'sı yatırımında bulunurken bulunurken, bir önceki yıla göre satışları artan firmaların ise% 52,9'u yatırım yapabilmiştir. Eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin alınması firmaların % 71,6' sında, enflasynun düşürülerek büyümenin sağlanması ise % 68,3' ünde 2003 yılı için hükümetten öncelikle ele alınması istenilen tedbirler lmuştur. Eknmik sıkıntıda vadeli satışlarda vade süresini uzatan firmalar ile rekabet rtamında fiyatlara zam yapmayan firmaların büyük çğunluğu eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınmasım daha fazla istemektedirler. Vergi yükünün azaltılması, ar-ge faaliyetlerine destek, ylsuzlukla mücadele ve kamu harcamalarının kısılması ise diğer alınması istenilen tedbirler lmuştur. 2003 yılında firma beklentilerinde; mal ve hizmet üretimi, yurt içi satış, ihracat, ithalat, yeni yurt içi sipariş ile istihdam knularında artış ön görülmektedir. Sabit sermaye yatırım alanlarında ilk tercih larak firmaların Yatırırnda bulunarnama nedenleri içinde firmaların % 50,5'ine göre sermaye yetersizliği, % 43,7' sine göre ise talep yetersizliği önemli 200 ı yılına göre istihdam edilen persnel sayısının tplamda aym kaldığım ifade eden firmaların ram % 62, ı iken, firmaların % 23,8' inde istihdam azalışı yaşanmıştır. lo

SONUÇveGENELDEGERLENDİRME Bilindiği üzere eknmimizde uzun yıllardan beri süre gelen enflasyn baskısı, uygulanan maliye plitikaları, siyasi istikrarsızlık ve radikal kararlarda geçikme daha snraki yıllarda karşımıza aşılması güç krizler larak çıkmaktadır. Kriz dönemlerinde gerek eknmik gerekse siyasi istikrarı sağlamak üzere yapılan bir takım radikal kararların zamarnnda alınamaması veya uygulanamaması krizierin byutlanm yükseltmiştir. ı 990'lı yıllardan itibaren enflasyn ve faiz ranları kararlı bir şekilde düşürülememiş, yüksek reel faizlere bağlı larak kamu kesimi brçlanma ihtiyacı artmış, kamu kesimi açıkları iç ve dış brçlanma yluyla karşılanmıştır. Ayrıca bankaların reel eknmiye kaynak sağlamaktan uzaklaşarak kamu açıklanın finanse etmeye yönelmeleri, denetimden uzak kamu bankalarımn luşan görev zararlan ve eknmik etkinliğe ters düşen müdahaleleri bu bankaların mali bütçesinde önemli zararıara yl açmıştır. Yıllar itibariyle mali kaynakların yüksek faiz plitikalarıyla finanseedilmesi snucu luşan sürdürülemez iç brç stku, kamu kesimindeki verimsiz ve siyasi trite bşluğu snucu ülkemiz 2000 yılı snlarında başlayan 200 ı karşıya kalmıştır. yılı byunca devam eden eknmik krizle karşı 200 ı yılında yaşanan bu lumsuzluklar snucu, sanayi üretimi gerileme trendine girmiştir. Güvensizlik, fınansman darbğazı, üretim ve iç talep daralması, işsizlik ve gelir kaybı yanında döviz kuru belirsizlikleri karşısında ithal veya dövize endeksli hammadde ile üretim yapan sanayicinin fiyatıandırma ve üretim yapamaması önemli srunlan luştunnuştur. 200 ı yılında krizin etkilerini hertaraf etmek için uygulamaya knulan eknmik istikrar prgramı ile sistemdeki kaynak yetersizliğinin aşılması ve kamu açıklarına yapısal çözümlerin getirilmesine öncelik verilmiş, 200 ı Şubat ayında sabit kur plitikası uygulamasından vazgeçilerek dalgalı kur sistemine geçilmiştir. Uygulanan sıkı maliye ve para plitikaları snucu alınan çk yönlü tedbirler ile bir yandan yaşanan krizin kısa vadeli etkileri hertaraf edilmeye çalışılırken, diğer yandan rta ve uzun vadeli yapısal refrm çalışmalan hızlandırılmıştır. Öncelikle kamu kesiminde mali disiplin sağlanması ve kamu harcamalarında etkinliğin ve verimliliğin artırılması yönünde tedbirler alınmıştır. Bu tedbirler snucunda kamunun brçlarının çevrilememesi durumu reel faizlerin düşürülmesi ile rtadan kalkmış ve döviz kurunda istikrar sağlanmıştır. Alınan radikal kararlar eknminin tüm faaliyet alanlarını lumlu yönde etkilediğinden 2002 yılı krizin etkilerinin kısmen de lsa narıldığı yıl lmuştur. 2002 yılının ilk üç ayında yaşanan iç ve dış talep yetersizliği snucu luşan durgunluk yılın ikinci yarısında ihracat artışı ve enflasyndaki gerileme snucunda yerini lumlu gelişmelere dlayısıyla da büyümeye bırakmıştır. Ancak iç talep yetersizliğinin devam etmesi büyümenin ihracata dayalı larak gerçekleşmesini sağlamıştır. Dış pazarlara yönelme zrunluluğu krizin reel sektöre kazandırdığı en büyük kazanç lmuştur. Firmaların ihracata yönelmeleri finansman yapılarını güçlendirirken, mevcut yapılarını kruyabilmelerini sağlamış ve 2002 yılında gerçekleşen ihracatın prgram hedefini aşması ile GSMH'mn hedeflenenin üzerinde büyümesini sağlamıştır. ı ı

2002 yılında uygulanan para ve maliye plitikalarımn reel sektörde yarattığı etkiler, firmaların eknmik sıkıntıyı atiatmak için aldıkları tedbirler ve gelecek ile ilgili beklentilerini tespit etmek amacıyla yapılan bu anket çalışmasının snuçlarına ait kısa bir değerlendirme yaparsak; Odamıza kayıtlı yaklaşık 303 bin üyemiz arasından tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen 3 O bin firma ile yapılan çalışmaya katılan firma sayısı 936' dır. Küçük ölçekli firmaların % 85,ı ile temsil edildiği bu çalışmada, Orta ölçek % 9, ı ve Büyük ölçekli firmaların ram ise % 5,8 lmuştur. Metal Eşya Makine, İnşaat ve Tekstil en fazla katılım sağlayan sektörlerdir. Ana faaliyet alanları itibariyle ankete katılan firmaların % 38,0' ticaret, % 3ı, 6' sı hizmet, % 30,3' ü imalat grubunda yer almıştır. ı-ı O kişi istihdam eden küçük ölçek grubunda firmaların % 45,5'i ağırlıklı larak ticaret sektöründe faaliyet gösterirken, ıı-49 kişilik küçük ölçek grubu imalat sektöründe diğer sektörlere göre % 4ı, 7 ram ile daha fazla yer almıştır. Metal Eşya Makine grubu imalat sektöründe, Tekstil Ayakkabı ve Giyim grubu ticaret sektöründe ağırlıklı larak faaliyetlerini sürdürmektedir. Çalışmada yer alan firmaların% 56,9' u iç piyasaya yönelik satış, % 35, ı 'i ise iç piyasaya yönelik üretim gerçekleştirmektedir. İhracat yönelik fasn üretim yapan firmaların ram % 4,2 gibi düşük düzeydedir. 2002 yılında bir önceki yılda yaşanan krizin etkileri giderilmekte lduğu, eknmik verilerde gözlenmektedir. Firma faaliyetlerindeki gelişmelerde, üretim artışına işaret eden firmaların ranı % 3 5,3 'dür. 200ı yılında yapılan anket çalışmasında bu yılla ilgili larak üretim artışı beklentisi gerçekleşmiş ldu. Kapasite kullanım ram ile satışlarda da benzer durum hakimdir. İhracat artış beklentisi önemli randa gerçekleişmiştir. 200 ı yılında yaşanmış lan krizin etkilerinin aynen devam ettiği görüşü hakimdir. Firmaların % 52, ı' indeki bu görüşe karşılık kısmen kalktığı ile tamamen kalktığını düşünenierin ranı % 47,9 ile önemli pay almaktadır. Küçük ölçekli firmalar rta ve büyük ölçekli fırmalara göre daha fazla randa lmak üzere krizin devam ettiği görüşündedirler. Ölçek yapısı büyüdükçe kriz ile ilgili lumsuz görüş daha fazla yğunlaşmaktadır. Faaliyet alanhırı itibariyle dağılım ölçek bazında lduğu gibidir. Krizin kısmen veya tamamen kalktığım ifade eden firma grupları Tekstil, Kağıt, Metal Eşya Makine ile Turizm Otel ve Lkanta lup % 56 ile % 54 ranlarında dağılım göstermektedir. 2001 yılında sıkintıyı atiatmak için 2002 yılında uygulanan yöntemlerde firmaların % 57,8'i rekabet rtamında ürün fiyatlarına zam yapmamayı, % 57,5' i ise maliyet düşürücü çalışmalara yönelmeyi ilk tedbir larak almaktadırlar. Küçük ve rta ölçekli firmalarda bu iki faktör ön planda yer alırken, büyük ölçekli firmalarda ayrıca verimi artıracak persnel plitikası izlemek diğer etken yöntem lmuştur. Kağıt, Metal Eşya Makine, Tekstil grupları diğer meslek gruplarına göre daha fazla randa lmak üzere rekabet rtamında fiyatlara zam yapmamak ön planda lurken, Banka ve Sigrta grubunda verimi artıracak persnel plitikası daha fazla izlenmiştir. İç talep yetersizliğinin yğun lduğu bu dönemde üretim artışı ihracattaki artıştan kaynaklanmaktadır. İhracata yönelmeyen ve aynı zamanda işletme için duran varlıklarım satan firmalarda üretim azalması görülmüştür. Yine bu dönemde satış artışında en belirleyici faktör işletme sermayesi için duran varlıkların satılmasıdır. Duran varlıklarını satmayan ve ihracata yönelen firmaların satışlarında artış 12

görülürken, bunun tam tersinde satış azalışı hakimdir. İhracata yönelmeyen, duran varlıklarını satmayan ve aynı zamanda verimi artıracak persnel plitikası izlemeyen firmaların satış düzeyleri aynı kalmıştır. İhracata yönelmeyen firmaların üretimlerinde azalma görülmüş bu durumda talep artışlarını stklarda karşılama yluna gitmişlerdir İşletme sermayesi için duran varlıklarını satmayan firmalarda 2001 yılındaki krizin etkilerinin devam etmediği, krizin tamamen kalktığı görüşü hakimdir. Maliyet düşürücü çalışmalar yapmayan, işletme sermayesi için duran varlıklarım satan firmalarda hakim lan görüş krizin aynen devam ettiği yönündedir. 2002 yılı ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlığın fırmalar üzerindeki etkilerinde firmaların % 62, 7'sinin iç talepteki daralmaya bağlı larak satışları azalmıştır. Döviz kurundan kaynaklanan maliyet artışları fiyatlara yansıtılamadığı için kar marjı azalan firmaların ranı % 48,3 ile küçümsenmeyecek düzeyde gerçekleşmiştir. Küçük ölçek grubunda iç talepteki daralmaya bağlı larak satışların azalması, rta ve büyük ölçek grubunda ise döviz kurundan kaynaklanan maliyet artışlarının fiyatlara yansıtılamadığı için kar marjımn azalması siyasi istikrarsızlığın en önemli etkileri lmuştur. İç talepteki daralmaya bağlı larak satışları azalan firmaların.% 63, l'i rekabet rtamında fiyatlara zam yapmayarak eknmik sıkıntıyı hertaraf etmeye çalışmışlardır. Bu yöntemi uygulamayıp maliyet düşürücü çalışmalara yönelmeyen firmaların% 68,6'sı işletme sermayesi için duran varlıklarını satmıştır. İç talepteki daralmaya bağlı larak satışları azalan firmaların% 68,3'ü eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiği belirtirken, öz kaynakları azalan firmaların ranı % 72,7 lmuştur. Gıda, içki, Ağaç Orman, Demir Çelik ve sağlık sektörleri iç talepteki daralmaya bağlı larak satışların azalmasını diğer gruplara göre daha fazla yaşarken, Kağıt, Kağıt ürünleri, Kimya Lastik, Tekstil, Ayakkabı ve Giyim sektörü döviz kuru artışlarının fiyatlara yansıtılamadığı için kar marjlarının azalışını birinci etken faktör larak göstermişlerdir. Enflasynun düşüş eğilimine girmesinin fırmalar üzerindeki en önemli etkisi % 45,6 ile kar marjının azalması luştur. Rekabet baskısımn artması % 30,3 ile diğer önemli sebebi luştururken satışların arttığını bildiren firmaların ranı % 22,0'dır. Enflasynun uzun yıllar snra hedeflenen seviyelere çekilmesine rağmen devam eden iç talep yetersizliğinden dlayı maliyetler fiyatlara yansıtılamamış dlayısıyla kar marjları azalmak zrunda kalmıştır. Karlığını artıramayan söz knusu firmalar faaliyetlerine devam edebilmek için yğun rekabet baskısına rağmen vadeli satışlarda vade süresini. uzatmış, bir kısmı da ihracata yönelmiştir. Kar marjımn azalması tüm ölçek grubunda en önemli etken lurken Küçük ölçekli firmalar rekabet baskısını rta ve büyük ölçekli firma grubuna göre daha yğun hissetmiştir. Küçük ölçekli firma grubu kar marjlarındaki azalmaya paralel larak öz kaynak kullanımları azalmış, kredi kullammlarının az luşu ve yüksek maliyetlerden ötürü bu gruptaki firmaların % 92,6'sı 2002 yılında yatırım yapamamıştır. Tekstil, Ayakkabı, İnşaat, Cam ve Metal Eşya sektörleri enflasynun düşme eğilimine girmesiyle kar marjları en fazla azalan ve rekabet baskısını Rekabet rtamında pazar kayıplarının yaşanınası Uygulanan faiz hadlerinin fırmalar üzerindeki en önemli faktörü luşturmuştur. Firmaların % 29,5'inin destek verdiği bu görüşü,% 27,4 ile finansman maliyetinin azalması izlemiştir. Küçük ölçekli firma grubu rekabet baskısım en yğun hisseden grup lurken,rta ve büyük ölçekli firmalar bu uygulama ile finansman maliyetini azaltmış, satışlarını ise artırmıştır. Faiz hadierindeki uygulama ile pazar kayıpları yaşayan firmaların % 35,0'ı vadeli satışlardan vazgeçerken, % 30,0 maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. Finansman maliyetleri azalan 13

firmaların % 33,2'sinin satışları, % 42,5'inin ihracatları artmış, söz knusu firmaların öz kaynak kullanımları da % 35,8 ramnda artış göstermiştir. Metal Eşya ve Tekstil sektöründe yer alan firmalar rekabet rtamında en fazla pazar kayıpları yaşamıştır. Ulaştırma ve Sağlık sektörlerinde yer alan firmalar bu uygulama ile kredi kullanma lanaklarını en fazla artıran sektörler lmuştur. Ankete katılan firmaların % 76,0'ı ihracat,% 72,0'ı ise ithalat faaliyetinde bulunmuştur. Bu ranlar bir önceki dönemle karşılaştırıldığında önemli artış göstermiştir. 2002 yılında eknmik krizin etkileri hertaraf edilmeye çalışılmasına rağmen devam eden iç talep yetersizliği firmaları yeni pazar arayışlarına ve ihracata yönelik ürün geliştirmeye sevk etmiştir. İnşaat, Metal Eşya ve Tekstil sektörleri en fazla ihracat ve ithalatın gerçekleştirildiği sektörler lmuştur. Uygulanan döviz kuru plitikası snucu gelirlerinin azaldığını bildiren firmaların ram % 3ı,2'dir. 2002 yılında ihracatçı knumunda lan yada iç talep yetersizliği snucu ihracata yönelen firmaların ana girdi maliyetlerinin döviz kuru artışından daha fazla miktarda artması gelir azalışlarının en önemli sebebi lmuştur. Bu gelişmelere paralel larak firmaların % 25,4'ünün rekabet gücü, % 20, ı 'inin satışları azalmıştır. Küçük ölçekli firma grubu gelir ve rekabet gücünün en fazla azaldığı grup lurken, rta ve büyük ölçekli firmalar satışlarını artırmıştır. Gelir ve Rekabet gücü azalışından dlayı yeniden yapılanma gereği hisseden firmaların bir kısmı işletme sermayesi için duran varlıkları satarken, bir kısmı vadeli satışlarda vade süresini uzatmıştır. Kimya,Lastik, Sağlık ve Demir Çelik sektörleri uygulanan döviz kuru plitikası snucu en fazla gelir azalışının yaşandığı sektörler lmuştur. Döviz kuru plitikasından lumlu etkilenerek satışlarını en fazla artıran firmalar Metal Eşya sektöründe, gelirlerini artıran firmalar ise Ulaştırma sektöründe yer almıştır. Ankete katılan firmaların % 60,8'i 2002 yılında fırmaların yapılarında değişiklik lmadığını bildirmiştir. 2002 yılında eknmik gelişmelere paralel larak tüm faaliyet kllarında yer alan firmalarda önemli yapısal değişiklikler yaşanmamıştır. Firmaların % 26,2'si yeniden yapılanırken, % ı O,O'ı kısmi tasfiyeye gitmiştir. Yapısal değişikliğin yaşanmaması tüm ölçek gruplarında görülürken küçük ölçekli firmaların% 54,8'i yeniden yapılanmıştır. Kısmi tasfiye hali ise küçük ve rta ölçekli firmalarda görülmüştür. Ankete katılan firmaların yapısal değişikliklerin belirlenmesinde işletme sermayesi için duran varlıkların satılması en belirleyici etken lmuştur.yeniden yapılanan firmaların öz kaynak ile ticari banka kullarumları önemli ölçüde artarken, kısmi tasfiyeye giden firmaların % 76,5'inin öz kaynak kullanımı azalmıştır.yapılarında değişiklik lmadığını bildiren firmaların % 56, ı 'i vadeli satışlarda vade süresini uzatıp, verimi artıracak persnel plitikası izleyerek eknmik sıkintıyı hertaraf etme yluna gitmişlerdir. Metal Eşya ve İnşaat sektörleri ağırlıklı larak yapısal değişikliğin yaşanmadığı sektörlerdir. Kısmi tasfiye hali en fazla Metal Eşya ve Banka,Sigrta ile Turizm Otelcilik sektörlerinde diğer sektörlere göre daha fazla görülmüştür. 2002 yılında kullamlan fınansman kaynaklarından öz kaynak kullanımı azalırken, vadeli alışlar artmıştır. 2002 yılında siyasi istikrarsızlığa bağlı larak gelişen eknmik belirsizlikler faiz ranlarının hedeflenen seviyelere inmesini engellemiştir. Pirtansal yapıları güçlü lmayıp nakde çevrilir varlıkları önemsenmeyecek düzeyde lan firmaların öz kaynak yapıları firmaların aleyhine bzulmuştur. Küçük ölçekli firmalarda öz kaynak kullanımındaki azalış diğer ölçeklere göre daha fazla lurken, tüm ölçek gruplarında ticari banka kredilerinin kullammının azaldığı vadeli alışların ise arttığı görülmüştür. Eximbank ve Ticari Banka kredilerinin kullanımı bir önceki döneme göre artış göstermiş lup,yurt dışı finans kurumlarına ise büyük ölçekli firmalar yönelmiştir. 14

Öz kaynak azalışı İnşaat, Metal Eşya,Tekstil ve Ağaç,Orman sektöründe yer alan firmalarda izlenirken, söz knusu sektörler ticari banka kredilerinin en fazla kullanıldığı sektörler lmuştur. Ankete katılan firmaların % 33,9'u 2002 yılında fınansman knusunda sıkıntı yaşadığını bildirmiştir. Finansman sıkıntısı en fazla dış piyasaya yönelik üretim yapan firmalarda hissedilmiştir. Finansman sıkıntısı içindeki firmalar eknmik sıkıntıyı hertaraf etmek için işletme sermeyesi için duran varlıklarım satarken, vadeli satışlardan vazgeçmiştir. İhracata yönelik firmalara fasn üretim yapan firmalar finansman sıkıntısı en az hisseden gruptur. Finansman sıkıntısı yaşamayan firmaların öz kaynak kullarumları artmış, vadeli alışları ise azalmıştır.% 52,4 ran ile Banka ve Sigrta sektörü finansman sıkıntısını en fazla yaşayan sektör lmuştur. İşletme sermayesi ihtiyacının artması en önemli fınansman sıkıntısı nedeni lduğunu bildirenierin ranı % 50,4'dür. Öz kaynak yaratamamak% 39,4 ran ile diğer önemli etken lurken, daha önceki yıllarda en önemli finansman sıkıntı nedeni lan kredi bulamamak 2002 yılında önemini kaybetmiştir. Tüm ölçek gruplarında işletme sermayesi ihtiyacının artması en önemli fınansman sıkıntı nedeni lmuştur. İşletme sermayesi ihtiyacı artan firmaların % 50,5'inin öz kaynakları azalırken,% 49,0'ının ticari banka kredileri kullanımları artmıştır. Söz knusu firmaların üretim, satış ve kapasite kullanımları azalmasına rağmen ihracat ile üretim ve satışa knu lan mal ve hizmet çeşitlerini artırmayı başarabilmişlerdir. Öz kaynak yaratamayan firmalar eknmik sıkıntıyı atıatmak için verimi artıracak persnel plitikası izlerken bir kısım firmalar işletme sermayesi için duran varlıklarını s atmıştır. Tüm firma gruplarında işletme sermayesi ihtiyacımn artışı yğun larak hissedilmiştir. Ağaç, Orman sektöründeki firmalar öz kaynak yaratamamayı, Demir, Çelik ile Metal Eşya grubunda yer alan firmalarda ise vadeli satışlar finansman sıkıntısı içinde ilk sırayı teşkil etmiştir. Ankete katılan firmaların % 67, ı 'i sabit sermaye yatırımında bulunmuştur. 200 ı yılında yaşanan eknmik kriz ile d urma nktasına gelen sabit sermaye yatırımları 2002 yılında eknmide meydana gelen lumlu gelişmeler snucu önemli randa artış göstermiştir. Küçük ve rta ölçekli firma grubunda yer alan firmalar ağırlıklı larak sabit sermaye yatırımında bulunmuştur. Sabit sermaye yatırımında bulunan firmaların üretim, satış ve stkları azalmasına rağmen,ihracat ile üretim ve satışa knu lan mal ve hizmet çeşitlerini artırabilmişlerdir. Firma grupları içinde en fazla yatırım yapabilen sektör % 72,2 ile Tekstil, Ayakkabı ve Giyim sektörü lurken, Turizm-Otel,Lkanta sektöründeki firmaların ancak % 44,0'ı yatırırnda bulunabilmiştir. Sabit Sermaye Yatırımında bulunan firmaların % ı8,6'sı teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımında bulunan büyük ölçekli firmaların% 30,0'ı teşvik kullamrken, bu ran küçük ölçek grubunda % ı8,5, rta ölçek grubunda% ı6,7 lmuştur.yatırımda bulunan firma grupları içinde Ulaştırma, Banka-Sigrta ile Turizm, Otel ve Lkanta sektörleri hariç diğer gruplar teşvik kredisi kullanmıştır. Sabit sermaye yatırım alanları öncelikle firmaların% 65,5'inde makine parkiarına yönelik lmuştur. Techizat % 49,0, bina inşaatı % 25,7 ran ile diğer önemli sabit sermaye yatırım alanlarını luşturmuştur. Tüm ölçek gruplarında makine yatırımı ilk sırada yer alırken, küçük ölçekli firmaların % 6ı,2'si, rta ölçekli firmaların % 75,6'sı büyük ölçekli firmaların ise % 73,7'si makine yatırımında bulunmuştur. 15

Arazi alımı en az yatırım yapılan faktör lmakla birlikte daha çk büyük ölçekli firmaların başvurduğu alan lmuştur. Banka, Sigrta, Turizm, Otel -ve Lkanta sektöründe techizat, diğer sektörlerde ise makine yatırımı ön plandadır. Sermaye yetersizliği Firmaların % 50,5'inde sabit sermaye yatırımında bulunamamanın en önemli sebebini luşturmuştur. Talep yetersizliği % 43,7, Finans Temini Zrluğu % 31,1 ranı ile diğer önemli etkenler lmuştur. Sermaye yetersizliği nedeniyle sabit sermaye yatırımında bulunmayan firmaların % 65,2'si eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini beyan ederken söz knusu firmalar eknmik sıkıntıyı hertaraf etmek için maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir.küçük ölçek grubunda sermaye yetersizliği, rta ölçek grubunda talep yetersizliği, büyük ölçek grubunda ise finans temini yatırım yapamamanın ana nedenleri lmuştur. Bürkratik engellerin aşılamaması büyük ölçekli firmalarda diğer gruplara göre daha fazla önem kazanmaktadır. Bütün meslek gruplarında sermaye ve talep yetersizliği önemli faktör larak ön plana çıkmaktadır. Sermaye yetersizliği, Gıda, Ağaç- Orman, Tekstil Sağlık ile Taşıt Araçları Yan Sanayi sektörlerinde önem kazanırken, talep yetersizliği, Kimya,Demir-Çelik, Banka ve Sigrta ile Ulaştırma sektörlerinde yğun larak hissedilmiştir. 2002 yılında istihdam edilen persnel sayısı firmaların % 62,1 'inde aynı kalmıştır. İstihdam azalışı firmaların % 23,8'inde görülmüş ve azalış yönetici persnelin dışındaki persnelde daha fazla lmuştur. Tüm ölçek gruplarında istihdam edilen persnel sayısı aynı kalırken, büyük ölçek grubunda teknik persnel sayısı artış göstermiştir. Ulaştırma, İnşaat, Turizm sektörlerinde yönetici persnel sayısındaki azalma diğer sektörlere göre. ön plana çıkmıştır. İdari persnel sayısı Kağıt sektöründe artmış, Banka, Ulaştırma, Ağaç ve İnşaat sektörleri11de azalış göstermektedir. Teknik persnel artışı Tekstil ve Taşıt Araçları Yan Sanayinde, satış persneli artışı ise Kağıt sektöründe ön plandadır. 2002 yılında krizin etkilerinin aynen devam ettiğini bildiren firmalar dahi istihdam edilen persnel sayısını kruyabilmiştir. Ancak finansman sıkıntısı içinde bulunan ve öz kaynakları azalan firmaların % 47,0'ı idari persnel, % 35,6'sı ise teknik persnel sayısını azaltmıştır. İşletme sermayesi için duran yarlıklarını satan firmaların % 43,3'ü idari persnel, % 52,5'i teknik persnel, % 50,4 'ü ise satış persnel sayısını azaltarak eknmik sıkıntıyı gidermede önlem almıştır. Maliyet düşürücü çalışmalara yönelen firmaların % 30,8' i ise satış persnel sayısını azaltmıştır 2003 yılında hükümetten öncelikle alınması istenilen tedbirler, eknmide. verimliliğin sağlanması, enflasynun düşürülüp büyümenin sağlanması ve reel sektörün desteklenmesi lmuştur. IMF istikrar prgramı uygulamalarına devam edilmesi ise % 24,1 ran ile en düşük düzeyde kalmıştır.küçük ve rta ölçekli firma grubunda eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin alınması öncelik kazamrken, büyük ölçekli firmalarda enflasynun düşürülerek büyümenin sağlanması önem arz etmiştir. Yine bu ölçek grubunda yer alan firmalar IMF istikrar prgramına devam edilmesi knusunda diğer ölçeklere göre daha lumlu görüş beyan etmiştir. Eknmik sıkıntıda vadeli satışlarda vade süresini uzatan firmalar ile rekabet rtamında zam yapmayan firmaların büyük çğunluğu eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin alınmasını öncelikle talep etmektedir. Enflasynun düşürülerek büyümenin sağlanması, Kimya, Demir-Çelik, Sağlık ve Eğitim sektörlerinde öncelikle ele alınması istenilen tedbirler lurken, Gıda, Tekstil, Ağaç Orman ve Mbilya, Kağıt, İnşaat, Metal Eşya, Taşıt Araçları Yan sanayi, Banka ve Sigrta ile Turizm Otel ve Lkanta sektörleri eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin öncelikle alınmasını talep etmektedirler. 16

2003 yılında beklenti ile ilgili larak mal ve hizmet üretimi, yurtiçi satış, ihracat, ithalat, yeni yurtiçi sipariş ile istihdamda artış beklentisine karşılık sabit sermaye yatırımlarının aynı kalacağı görüşü hakimdir. 2002 yılında istikrar prgramı çerçevesinde uygulanan maliye ve para plitikaları snucu eknmide lumlu gelişmeler kaydedilmesi ileriye yönelik beklentilerde de iyimser görüşün hakim kılmıştır Tüm ölçek gruplarında genel eğilim aynı lmakla birlikte büyük ölçekli firma grubunda mal ve hizmet üretimi, yurtiçi satışlarda artış beklentisi rtalamanın üzerindedir. Küçük ve rta ölçekli firma grubunda sabit sermaye yatırımlarının aynı kalacağı beklentisine karşılık, büyük ölçekli firmalar da artış lacağı yönünde beklenti görülmektedir. 2002 yılında eknmik sıkıntıyı atıatmak için ihracata yönelen firmalar öncelikle mal ve hizmet üretimlerinin artacağı beklentisi içinde iken, finansman yapıları zayıflamış, öz kaynak kullanımı azalmış firmalar dahi sabit sermaye yatırımları hariç tüm faaliyetlerde artış beklentisi içindedir. Kağıt, Demir Çelik sektörlerinde yer alan firmalar mal ve hizmet üretiminde yurtiçi satışlarda Taşıt Araçları Yan sanayi hariç diğer gruplarda artış beklentisi diğer gruplara göre daha fazladır. ihracat ve ithalatta artış beklentisi firma gruplarında önemli randa pay almış, sadece Taşıt Araçları Yan Sanayinde ihracat azalışına işaret edilmiştir. 17

SEKTÖRLERDEKi DURUM : Gıda, Diğer Gıda ve İçki Sektörü : Ankete katılım ranı % 7,9 lup, Küçük ölçekli firmaların ram % 86,5'dir. Firmaların% 63,5'i ticaret, % 25,7'i imalat, % ı0,8'i ise hizmet sektöründe faaliyette bulunmaktadır. İç piyasaya yönelik satış yapan firmaların ram % 68, ı, iç piyasaya yönelik üretim yapan firmaların ranı ise % 2ı, 7' dir. 200 ı yılında yaşanan eknmik krizle başlayan iç talep yetersizliğinin 2002 yılında da devam etmesi sektörde yer alan firmaların% 40,0'ında satışların azalmasına neden lmuştur. Sektördeki firmaların % 37,5'inin üretimleri, % 33,3 'ünün stkları azalmıştır. Firmaların % 48,5'i 200 ı yılında yaşanan eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini belirtirken, eknmik sıkıntıyı atiatmak için % 59,4'ü rekabet rtamında zam yapmamış, % 53,6' sı ise maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. 2002 yılının ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlığın yarattığı belirsizlik snucu firmaların % 62,3' ünün iç talepteki daralmaya bağlı larak satışları ikinci altı aylık dönemde azalmıştır. 2002 yılında uygulamaya devam edilen istikrar prgramı snucu enflasynun uzun yıllar snra hedeflenen seviyelere çekilmesinin sektörde yer alan fırmalar üzerindeki en önemli etkisi % 4ı,3' ünde kar marj lannın azalması ile hissedilmi ştir. 2002 yılında siyasi istikrarsızlık snucu yaşanan belirsizlikler faiz hadlerinin istenilen seviyelere inmesini engellemiş bunun snucu firmaların bir kısmımn finansman maliyetleri dlayısıyla rekabet güçleri azalmıştır. Gıda sektöründe yer alan fırmaların % 32,7'si bu gelişmeler snucu rekabet rtamında pazar kaybı yaşarken, firmaların% 23,6'sı lumlu yönde etkilenerek finansman maliyetlerini azaltmıştır. Ankete katılan ve bu sektörde yer alan tirmalann% 78,9 ihracat, % 73,5' i ise ithalat faaliyetinde bulunmuştur. 2002 yılında dalgalı kur plitikasımn izlenmesi ve Türk Lirasımn döviz karşısında değer kazanması snucunda firmaların% 33,3'ünün gelirleri, % 25,0' ının ise rekabet gücü azalmıştır. 2002 yılında firma yapılannda değişiklik pek lmamış, ancak% 33,3'ü yeniden yapılanmış, % 7,2' si ise kısmi tasfiyeye yönelmiştir. 2002 yılında eknmide lumlu perfrmans yaşanmasına rağmen yaşanan kriz firmaların finansal yapılarında önemli değişiklikler yaratmış bunun snucu firmaların % 3 7,5 'inde öz kaynak kullanımı azalırken, % 43,8' inde vadeli alışlar artmıştır. Firmaların % 32,4' ü 2002 yılında finansman sıkıntısı yaşamış ve sıkıntı yaşayanların % 5ı, ı 'inde işletme sermayesi ihtiyacının artması, % 4 2,2' sinde ise öz kaynak yaratamamak en önemli finansal sıkıntı nedenleri lmuştur. 2002 yılında sabit sermaye yatırımında bulunan firma ram% 65,1 lurken, söz knusu firmaların ancak % 22,0' ı sabit sermaye yatırımında teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı makine ve bina inşaatına yönelik gerçekleştirilmiştir. Firmaların % 58,5' i sermaye yetersizliğini, % 43,9' u ise talep yetersizliğini yatırım yapılamamasında ana sebepler larak göstermiştir. Firmaların istihdam ettikleri persnel sayısı ağırlıklı larak aym kalırken, İdari persnel sayısım azaltan firmaların ranı % 25,5, satış persneli sayısını azalan firmaların ranı ise% 35,2 lmuştur. 18

Firmaların% 69,7'si eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınmasını, % 66, 7'si ise enflasyndaki düşmenin devam edip büyümenin sağlanmasını 2003 yılında yeni kurulan hükümetten öncelikle almasını istedikleri tedbirler lmuştur. 2003 yılı beklentilerde firmaların % 43,9'u üretim, % 53,8'i yurtiçi satış,% 52,0'ı ihracat, % 34,2'si ise istihdam edilecek persnel sayısında artış ön görürken, % 40,7 ranındaki firma yeni yurtiçi siparişlerin azalacağı beklentisi içindedir. Tekstil, Ayakkabı ve Giyim Sektörü : Ankete katılım ranı % ı2,9 lup, Küçük ölçekli firmaların ranı % 8ı,8'dir. Firmaların % 49,6'sı ticaret, % 43,0'ı imalat sektöründe faaliyette bulunmaktadır. İç piyasaya yönelik satış yapan firmaların ranı % 44,0, iç piyasaya yönelik üretim yapan firmaların ranı ise % 26,7'dir. 2002 gelişmelerinde bu sektörde yer alan firmaların % 42,0'ında üretim, % 42, ı' inde ise satış faaliyetlerinde artışlar yaşanmıştır. Sektördeki firmaların % 36,0'ında stklar, % 49,ı' inde ihracat artışı lmuştur. Firmaların % 44,3' ü 200ı yılında yaşanan eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini belirtirken, eknmik sıkıntıyı atıatmak için firmaların % 6ı, ı 'i rekabet rtamında zam yapmamış, % 5ı,3' ü ise maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. 2002 yılının ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlığın yarattığı belirsizlik snucu firmaların % 60,6'sında döviz kuru nedeniyle artan maliyet artışları fiyatlara yansıtılamadığı için kar marjları azalmıştır. 2002 yılında uygulamaya devam edilen istikrar prgramı snucu enflasynun uzun yıllar snra hedeflenen seviyelere çekilmesinin sektörde yer alan firmalar üzerindeki en önemli etkisi % 5ı,O'ında kar marjlarının azalması ile göstermiştir. 2002 yılındaki siyasi istikrarsızlığın yarattığı belirsizlik faiz hadlerinin prgram hedeflerine ulaşmasını zrlaşmıştır. Tekstil, Ayakkabı ve Giyim sektöründe yer alan firmaların % 33,8'i rekabet rtamında pazar kaybı yaşarken, firmaların % 23,0'ı lumlu yönde etkilenerek finansman maliyetlerini azaltmıştır. Sektördeki firmaların % 58,6'sı ihracat, % 73,0' ı ise ithalat faaliyetinde bulunmuştur. 2002 yılında dalgalı kur plitikasının izlenmesi ve Türk Lirasının döviz karşısında değer kazanması snucunda firmaların % 33,3'ünün gelirleri, % 30,8'inin ise rekabet gücü azalmıştır. 2002 yılında firma yapılarında değişiklik pek lmamış, ancak % 25,9'u yeniden yapılanmış, % 9,5' i ise kısmi tasfiyeye yönelmiştir. 2002 yılında eknmide lumlu perfrmans yaşanmasına rağmen firmaların % 37,2' sinde öz kaynak kullanımı azalmış, % 54,9' unda vadeli alışlar, % 37,5'inde ise ticari banka kredisi kullanımı artmıştır. Firmaların % 3ı,3' ü 2002 yılında finansman sıkıntısı yaşadıklarını bildirirken, sıkıntı yaşayanların % 5 5,3 'ünde işletme sermayesi ihtiyacının artması, % 39,5' inde ise vadeli satış en önemli finansal sıkıntı nedenleri lmuştur. 2002 yılında sabit sermaye yatırımında bulunan firma ranı % 72,2 dir. Söz knusu firmaların ancak % ı5,7' si sabit sermaye yatırımında teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı makine ve teçhizata yönelik gerçekleştirilirken, firmaların % 57,0' ı sermaye yetersizliğini, % 39,2' si ise talep yetersizliğini yatırım yapılamamasında ana sebepler larak göstermiştir. 19

Firmaların istihdam ettikleri persnel sayısı ağırlıklı larak aynı kalmıştır. Yönetici sayısını azaltan firmaların r.anı % ı9, ı iken, idari persnelde % 26,4, satış persnelinde ise % 25,0 lmuştur. Firmaların % 38,0'ında teknik persnel sayısı artış göstermiştir. Firmaların% 78,6' sı eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınmasını, % 65,0'ı ise enflasynun düşürülüp büyümenin sağlanmasını 2003 yılında yeni kurulan hükümetten öncelikle almasını istedikleri tedbirler lmuştur. 2003 yılı beklentilerde firmaların % 65,ı'i üretim, % 52,9'u yurtiçi satış, % 60,6' sı ihracat, % 52,0'ı ise istihdam edilecek persnel sayısında artış beklentisi içindedir. Ağaç, Orman ve Mbilya Sektörü: Ankete katılım ranı % 4,4 lup, Küçük ölçekli firmaların ranı % 87,8'dir. Firmaların % 46,3'ü ticaret, % 46,3'ü imalat, % 7,3'ü ise hizmet sektöründe faaliyette bulunmaktadır. İç piyasaya yönelik satış yapan firmaların ranı % 59,0, iç piyasaya yönelik üretim yapan firmaların ranı ise% 46,2'dir. 200 ı yılında yaşanan eknmik krizin yarattığı iç talep yetersizliği firmaların % 59,ı'inde üretim, % 55,6'sında satış, % 50,0'ında kapasite kullanım ranlarının azalmasına neden lmuştur. Sektörde yer alan firmaların % 66, 7'si 200 ı yılında yaşanan eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini belirtirken, eknmik sıkıntıyı atiatmak için firmaların % 64, ı 'i rekabet rtamında fiyatlara zam yapmamış, % 56,4' ü ise maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. 2002 yılının ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlık snucu firmaların % 74,4' ünün iç talepteki daralmaya bağlı larak satışları yılın ikinci yarısında azalmıştır. 2002 yılında enflasynun uzun yıllar snra hedeflenen seviyelere çekilmesinde sektörde yer alan firmalar üzerinde yarattığı en önemli etki % 50,0'ında kar marjı azalmasını, % 26,5'inde ise rekabet baskısını artırmıştır. 2002 yılında uygulanan faiz hadleri Ağaç, Orman ve Mbilya sektöründe yer alan firmaların % 34,5'i rekabet rtamında pazar kaybı yaşarken, firmaların % 24, ı 'i faiz için elde tutulan nakdi azaltmıştır. Ankete katılan bu sektördeki firmaların% 79,5'i ihracat, yine aynı randa % 79,5' i ise ithalat faaliyetinde bulunmuştur. 2002 yılında uygulanan kur plitikası ile Türk Lirasının döviz karşısında değer kazanması snucunda firmaların % SO,O'ının rekabet gücü, % 37,5'inin ise gelirleri azalmıştır. 2002 yılında firmaların % 33,3'ü yeniden yapılanmış, % ı3,9' ü ise kısmi tasfiyeye yönelmiştir. 2002 yılında eknmide yaşanan lumlu gelişmeler izlenmesine rağmen, finansal yapılarında firmaların % 53,3'ünde öz. kaynak kullanımı ile % 4ı, 7' sinde vadeli alışlar azalmıştır. Firmaların % 30,6' sı 2002 yılında finansman sıkıntısı yaşadıklarını bildirirken, sıkıntı yaşayanların % 48,0'ında öz kaynak yaratamamak ile vadeli satış en önemli finansal sıkıntı nedenleri lmuştur. 2002 yılında sabit sermaye yatırımında bulunan firma ranı % 70,3'dür. Söz knusu firmaların ancak % 23,ı' i sabit sermaye yatırımında teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı bina inşaatına ve teçhizata yönelik gerçekleştirilirken, firmaların % 69,2' si sermaye yetersizliğini, % 30,8' i ise talep 20

yetersizliğini yatırım yapılamamasında ana sebepler larak göstermiştir. Firmaların istihdam ettikleri persnel sayısı ağırlıklı larak aynı kalmıştır. İdari persnel sayısını azaltan firmaların ranı % 3ı,3, teknik persnel sayısını azalan firmaların ranı ise % 46,2 lmuştur. Firmaların % 82, ı 'i eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınmasını, % 66,7'si ise enflasynun düşürülüp büyümenin sağlanmasını 2003 yılında yeni kurulan hükümetten öncelikle almasını istedikleri tedbirler lmuştur. 2003 yılı beklentilerde fırmaların% 65,5'inde üretim, % 54,8'inde yurtiçi satış, % 73,7' sinde ihracat, % 50,0'ında ise istihdam edilecek persnel sayısında artış beklentisi hakimdir. Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Baskı Sektörü: Ankete katılım ram% 4,6 lup, Küçük ölçekli firmaların ram % 88,4'dür. Firmaların % 60,5'i imalat, % 37,2'si ticaret, % 2,3'ü ise hizmet sektöründe faaliyette bulunmaktadır. Firmaların % 6ı,O' ı iç piyasaya yönelik üretim, % 43,9' u ise iç piyasaya yönelik satış yapmaktadır. 200 ı yılında eknmik krizle başlayan iç talep yetersizliği fırmaların % 52,9'unda satışların azalmasına neden lmuştur. Üretim artışına işaret eden firmaların ram % 37,9'dur. Sektörde yer alan fırmaların% 46,2'si 200ı yılında yaşanan eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini belirtirken, eknmik sıkıntıyı atıatmak için firmaların % 78,6'sı rekabet rtamında zam yapmamış, % 66,7'si ise maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. 2002 yılının ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlığın yarattığı belirsizlik snucu firmaların % 68,3 'ünde döviz kur artışı nedeniyle maliyetierin fiyatlara yansıtılamamasından dlayı kar marjları azalmıştır. 2002 yılında da devam edilen istikrar prgramında enflasynun istenilen seviyelere çekilmesi sektörde yer alan fırmaların % 40,0'ında hem kar marjlarının azalmasım, hem de rekabet haskım artırmıştır. 2002 yılında uygulanan faiz hadleri bu sektördeki firmaların finans maliyetini azaltmış, rekabet rtamında pazar kaybı yaşanmasına neden lurken, kredi kullanma imkanımn artmıştır. Bu faktörlere firmaların katılım ranları hepsinde % 22,6' dır. Ankete katılan ve bu sektörde faaliyet gösteren firmaların % 8ı,O'ı ihracat, % 64, ı' i ise ithalatta bulunmuştur. 2002 yılında dalgalı kur plitikasımn izlenmesi ve Türk Lirasımn döviz karşısında değer kazanması snucunda fırmaların % 50,0'ımn satışları azalmıştır. 2002 yılında firma yapılarında değişiklik pek lmamış, ancak % ı9,0'ı yeniden yapılanmış, % 9,5' i ise kısmi tasfiyeye gitmiştir. 2002 yılında firmaların finansal yapılarında önemli değişiklikler yaşanmıştır. Firmaların % 45,2' sinde vadeli alışlar artmış,. % 37,9' unda öz kaynak kullamını azalmıştır. Firmaların % 3ı,7' si 2002 yılında finansman sıkıntısı yaşadıklarını bildirirken, sıkıntı yaşayanların % 70,4'ünde işletme sermayesi ihtiyacının artması, % 48, ı' inde ise vadeli satış en önemli finansal sıkıntı nedenleri lmuştur. 21

2002 yılında sabit sermaye yatırımında bulunan fırma ranı % 57,5'dir. Söz knusu fırmaların ancak % 13,0' ı sabit sermaye yatırımında teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı makine ve teçhizata yönelik gerçekleştirilirken, fırmaların % 47,6' sı hem sermaye yetersizliğini hem de fınans temini zrluğunu yatırım yapılamamasında ana sebepler larak gösterilmiştir. Firmaların istihdam ettikleri persnel sayısı ağırlıklı larak aynı kalmıştır. İdari persnel sayısını artıran fırmaların ranı % 18,2 iken satış persneli fırmaların % 3l,O'ında, teknik persnel sayısı ise fırmaların % 24,2' sinde artmıştır. Firmaların % 70, 7'si eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınmasım, % 68,3 'ü ise enflasynun düşürülüp büyümenin sağlanmasım 2003 yılında yeni kurulan hükümetten öncelikle almasım istedikleri tedbirler lmuştur. 2003 yılı beklentilerde fırmaların % 7l,O'ı üretim, % 62,5'i yurtiçi satış,% 85,7' si ihracat,% 90,9' u ithalat,% 58,1'i ise istihdam edilecek persnel sayısında artış ön görmektedir. Kimya, Lastik ve Plastik Sektörü : Ankete katılım ranı % 6,6 lup, Küçük ölçekli fırmaların ranı % 83,9'dur. Firmaların % 48,4'ü ticaret, % 46,8'i imalat, % 4,8'i ise hizmet sektöründe faaliyette bulunmaktadır. İç piyasaya yönelik satış yapan fırmaların ram % 59,0, iç piyasaya yönelik üretim yapan fırmaların ranı ise % 41, O' dır. 2002 yılında eknmide görülen iyileşme bu sektörde iyice rtaya çıkmaktadır. Firmaların % 48,4' ünde üretim, % 43,6' sında satış, % 43,3' ünde kapasite kullanım ranı, % 55,0'ında ise ihracat artışı yaşanmıştır. İthalat artışı bu sektörde diğer sektörlere göre % 64,0 katılım ranı ile daha yğun lmuştur. Sektörde yer alan fırmaların % 50,8'i 2001 yılında yaşanan eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini belirtirken, kısmen veya tamamen kalktığı görüşünde lanların tplamı % 49,1 'dir. Eknmik sıkıntıyı atiatmak için fırmaların % 49,2'si hem rekabet rtamında fiyatlara zam yapmamış, hem de maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. 2002 yılının ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlığın yarattığı belirsizlik fırmaların % 63,3' ünde döviz kuru nedeniyle maliyet artışlarımn fiyatlara yansıtılamamasından kaynaklanan kar marjı azalmasına neden lmuştur. 2002 yılında enflasynda meydana gelen düşüş bu sektörde yer alan fırmaların % 49,1 'inde yine kar marj larının azalması ile hissedilmi ştir. 2002 yılında. uygulanan faiz haddi snucunda Kimya Lastik ve Plastik sektöründe yer alan fırmaların% 30,4'ünün fınansman maliyeti azalmıştır. Ankete katılan ve bu sektörde yer alan fırmaların % 59,7'si ihracat, % 51, 7' si ise ithalat faaliyetinde bulunmuştur. 2002 yılında uygulanan dalgalı kur plitikası snucunda fırmaların % 45,8'inin gelirleri, % 29,2' sinin ise rekabet gücü azalmıştır. 2002 yılında fırma yapılarında değişiklik pek lmamış, ancak % 23,O'ı yeniden yapılanmış,. % 8,2' si ise kısmi tasfiyeye yönelmiştir. 2002 yılında eknmide lumlu perfrmans yaşanınası fırmahirın finansal yapılarında önemli gelişmeler göstermiştir. Firmaların % 42,6'sında öz kaynak kullanımı, % 44,4' ünde ise vadeli alışlar 22

artmıştır. Firmaların % 39,7' si 2002 yılında finansman sıkıntısı yaşadıklarını bildirirken, sıkıntı yaşayanların % 6ı, ı 'inde işletme sermayesi ihtiyacının artması, % 58,3' ünde ise vadeli satışlar en en önemli finansal sıkıntı nedenleri lmuştur. 2002 yılında sabit sermaye yatırımında bulunan firma ram % 70,2'dir. Söz knusu firmaların ancak % ı2,5'i sabit sermaye yatırımında teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı diğer sektörlerde lduğu gibi yine makine ve teçhizata yöneliktir. Firmaların % 59,5' i talep yetersizliğini, % 37,8' i ise sermaye yetersizliğini yatırım yapılamamasında ana sebepler larak göstermiştir. Firmaların istihdam ettikleri persnel sayısı ağırlıklı larak ayın kalırken, İdari persnel sayısını azaltan firmaların ranı % ı8,2, satış persneli sayısım azalan firmaların ranı ise % 20,8 lmuştur. Firmaların % 70, 7'si enflasynun düşürülüp büyümenin sağlanmasını, % 62, ı 'i ise eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınmasını 2003 yılında yeni kurulan hükümetten Öncelikle almasını istedikleri tedbirler lmuştur. 2003 yılı beklentilerde firmaların % 53,8'i üretim, % 58,3'ü yurtiçi satış, % 53,6' sı ihracat, % 50,0'ı yeni yurtiçi sipariş,% 4ı,O'ı ise istihdam edilecek persnel sayısında artış beklentisi içindedir. İnşaat, Cam, Taş ve Tprak Sektörü : Ankete katılım ranı% ı4,9'dur. Küçük ölçekli firmaların ram % 84,2 lup, % 39,6'sı hizmet, % 30,9'u imalat,% 29,5'i ise ticaret sektöründe faaliyette bulunmaktadır. İç piyasaya yönelik üretim yapan firmaların ranı % 56,0, iç piyasaya yönelik satış yapan firmaların ranı ise % 40,0'dır. 2002 yılında sıkı maliye ve para plitikaları uygulanmasına rağmen tüketici kesimin satın alma gücündeki azalmaya bağlı larak iç talepteki daralma devam etmiş ve sektörde yer alan firmaların % 58,9'unun kapasite kullanım ranları, % 57,3'ünün üretimleri, % 52,6'sımn ise satışları azalmıştır. Bu gelişmelere paralel larak sektördeki firmaların % 58,9'u eknmik krizin etkilerinin 2002 yılında aynen devam ettiğini belirtirken, eknmik sıkıntıyı atıatmak için firmaların % 60,8'i maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiş, % 5ı,5'i rekabet rtamında fiyatlara zam yapmamıştır. 2002 yılımn ikinci yarısında yaşanan siyasi istikrarsızlığın yarattığı belirsizlik snucu firmaların % 60,5'inin iç talepteki daralmaya bağlı larak satışları ikinci altı aylık dönemde azalmıştır. 2002 yılında enflasynun uzun yıllar snra hedeflenen seviyelere çekilmesine rağmen, iç talep yetersizliğinin devam etmesi ve rekabet baskısı snucu firmaların% 43,5'inin kar marjları azalırken % 23,5'i rekabet baskısımn artığını bildirmiştir. 2002 yılında uygulanan faiz hadleri snucu firmaların % 30,2'sinin finansman maliyetleri azalmış, % 27,4'ünün rekabet rtamında pazar kaybı lmuştur. Sektördeki firmaların % 84,8 ihracat % 76,0' ı ise ithalat faaliyetinde bulunmuştur. 2002 yılında ihracat miktarında artış sağlanmasına rağmen ihraç fiyatlarının düşük tutulması firmaların rekabet gücünü azaltmıştır. Firmaların % 36,8'i döviz kuru 23

en önemli etkisi larak rekabet gücünün azalmasını gösterirken, % 26,3 'ü uzun dönemde kaynak ihtiyacının arttığım plitikasının belirtmiştir. Sektördeki fırmaların büyük bölümü 2002 yılında eknmik krizin etkilerinin devam ettiğini bildirmesine rağmen % 5 5, O ranında ki firma, mevcut yapılarını kruyabilmiştir. Yeniden yapılanmanın ağırlık kazandığı sektörde % ı O, 7 ranındaki fırma kısmi tasfiyeye gitmiştir. 2002 yılında eknmide lumlu perfrmans yaşanmasına rağmen yaşanan kriz firmaların finansal yapılannda önemli değişiklikler yaratmış bunun snucu fırmaların % 48,0'ının öz kaynak kullanımı azalırken, % 4ı,8'nin ticari banka kredi kullanımı artmış, % 46,2'si ise duran varlıklarını satmıştır. Pirmalann % 30,3'ü 2002 yılında fınansman sıkıntısı yaşamış lup, % 55,ı ran ile işletme sermayesi ihtiyacının artması ve % 42,7 ran ile öz kaynak yaratamamak en önemli fınansal sıkıntı nedenlerini luşturmuştur. 2002 yılında sabit sermaye yatırımında bulunan fırma ranı % 68, ı lurken, söz knusu fırmalann % 22,2 sabit sermaye yatırımında teşvik kullanmıştır. Sabit sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı Makine, Techizat ve Bina inşaatına yönelik gerçekleştirilmiştir. % 52,4 ran ile sermaye yetersizliği,% 4ı, 7 ile talep yetersizliği sabit sermaye yatırımı yapamayan firmaların ana sebeplerini luşturmuştur. Firmaların istihdam ettikleri persnel sayısı ağırlıklı larak aym kalırken, teknik persnel sayısım azaltan fırmaların ram % 4ı,2, idari persneli sayısım azalan firmaların ram ise % 33,0 lmuştur Firmaların% 70,2'si eknmide verimliliği sağlayacak tedbirlerin acilen alınması % 64,9'u ise enflasyndaki düşmenin devam edip büyümenin sağlanmasım 2003 yılında yeni kurulan hükümetten öncelikle almasım istedikleri tedbirler lmuştur. Eknmide başlayan büyüme ve canlanmanın 2003 yılında devam edeceğine inanan firmaların% 56,ı'i yurt içi satışların% 55,3'ü üretimin, % 72, ı 'i ise ihracatın artacağı beklentisi içindedir. Demir Çelik Sektörü; Ankete katılım ram% 2,9 lup, Küçük ölçekli firmaların ram % 96,3'dür. Firmaların % 66,7'si ticaret, % 25,9'u imalat, % 7,4'ü ise hizmet sektöründe faaliyette bulunmaktadır. İç piyasaya yönelik satış yapan firmaların ram% 76,9 ile ldukça yüksek lurken, iç piyasaya yönelik üretim yapan firmaların ram % 23, ı' de kalmıştır. Eknmik krizle başlayan iç talep yetersizliğinin 2002 yılında da devam etmesi sektörde yer alan firmaların % 48,0'ımn satışlanmn, % 62,5'inin ise üretimlerinin azalmasına neden lmuştur. Bu lumsuz gelişmelere rağmen sektördeki firmaların% 45,5'inin üretim ve satışa knu lan mal çeşidi artarken, % 55,6'sımn ithalatlan azalmıştır. Sektörde yer alan firmaların % 6ı,5'i 200 ı yılında yaşanan eknmik krizin etkilerinin aynen devam ettiğini belirtmiştir. Eknmik sıkıntıyı atiatmak için firmaların % 6ı,5'i rekabet rtamında zam yapmamış, % 42,3 'ü ise maliyet düşürücü çalışmalara yönelmiştir. 24