Sınai Mülkiyet K anunu Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ* * Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Medeni Hukuk Anabilim Dalı.
Sınai Mülkiyet Kanunu Özet Sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin var olan yasal mevzuat, tek bir çatı altında toplanması ile, Kanun hükmünde kararnameler ile her bir hak için ayrı ayrı düzenlenen ve tekrara düşülen maddeler, yeni kanunda her hak için uygulanır hale gelmiş, farklı hak için farklı uygulama riski ortadan kaldırılmıştır. Kanunda öncelikle genel olarak her birsınai hak için ayrı genel düzenlemelere yer verilmiş olup, ortak hükümler başlığı altında ise, her hak için hukuki korumada tekrarlanan maddeler yerine, ortak maddeler hüküm altına alınmıştır. Yürürlüğe giren Sınai Mülkiyet Kanunu ile ilgili genel bilgiler, makalede yer almaktadır. İçerikte genel hatlarıyla değişiklik ve yeniliklere yer verilmiş olup; her bir sınai hak için ayrı ayrı daha kapsamlı değişiklik ve yenilikler mevcuttur. Anahtar Kelimeler: Sınai hak, sınai mülkiyet, coğrafi işaret, marka, patent, tasarım. THE CODE OF INDUSTRIAL PROPERTY ABSTR ACT The existing legislation on the protection of industrial propertyrights has been collected under a single code and the articles issued separately for each right which have been subjugated in different Statutory Decrees have been applied for each right in the new Code and the different application risk for different rights has been removed. In general, separate arrangements for each right have been laid down and in common rights title, common grounds have been put in place for repetitive matters in legal protection for each right. General information about the Code of Industrial Property is included in the article. The contents include changes and innovations in general terms; there are more extensive changes and innovations for each industrial right separately. Keywords: Industrial property right, industrial property, geographical indication, trademark, patent, design. 16 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ 1. GENEL AÇIKLAMALAR Sınai haklar, sanayi, ticaret ve endüstride kullanılmak üzere, fikri çaba sonucu yaratılan ürünler üzerindeki haklardır. Patent, marka, endüstriyel tasarım, entegre devre topoğrafyası, yeni bitki çeşitlerine ait ıslahçı haklar ve coğrafi işaretler, sınai haklar olarak karşımıza çıkar. Sınai hakların korunması, hakkın doğumundaki fikri çaba sonucu yaratılan ürünün korunması anlamına gelir. Ürünün yaratılmasına sebep olan fikri çaba korunmadığı sürece, kişilerin yaratıcı güçleri körelecek; yeni ürün yaratmada isteksiz olabileceklerdir. Bu nedenle, sınai hakların da bir hak olarak korunmasının gerekçesi bu olmuştur. Sınai haklar, Sınai Mülkiyet Kanunu nun yürürlüğe girdiği tarihe kadar aşağıdaki mevzuatlar gereğince koruma altındaydı: 551 sayılı Patentlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 5147 sayılı Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunması Hakkında Kanun 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Hakkın Korunması Hakkında Kanun Sınai haklara ilişkin çeşitli mevzuatların varlığı ve kanun gerekçesinde belirtildiği üzere, ekonomik gelişmelere paralel olarak sınai mülkiyet haklarında önemli gelişmelerin varlığına bağlı olarak alanın gelişmesi neticesinde, sınai mülkiyet haklarına ilişkin düzenlemelerin kanun hükmünde kararnamelerle yapılmış olmasının taşıdığı riskler, Anayasa Mahkemesinin 2008 ve 2014 yılında vermiş olduğu, kanun gerekçesinde de değinilmiş olan bazı maddelerin [1] iptal edilmiş olması nedeniyle ortaya çıkmış; ve bu nedenle sınai haklara [1] AYM nin iptal kararlarına en yeni örnek: 6 Ocak 2017 tarihli 29940 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan karar ile Anayasa Mahkemesi, 556 sayılı KHK nin 14. Maddesinde düzenlenen markanın tescili tarihinden itibaren 5 yıl içinde kullanılmaması halinde idari olarak iptal edilmesi hükmü iptal edilmiştir. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 17
Sınai Mülkiyet Kanunu ilişkin kanun hükmünde kararnamelerin birleştirilerek, tek bir kanun altında toplanması amaçlanmıştır. Nihayetinde, 551, 554, 555 ve 556 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu altında toplanmış olup, kanun 10 Ocak 2017 tarihli 29944 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun Hükmünde Kararnamelerle düzenlenen hükümler ve hukuksal kurumlar; yeni düzenleme ile tekrara yol açmamak suretiyle,sistematik bir şekilde bir kanun çatısı altında toplanmıştır. Kanunun ilk üç maddesi Başlangıç Hükümleri başlığı altında amaç ve kapsam,tanımlar ve korumadan yararlanacak kişiler ile ilgilidir. Bunu takip eden hükümler, beş kitap altında toplanmıştır. Birinci kitap Markalar, ikinci kitap Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı, üçüncü kitap Tasarım, dördüncü kitap Patent ve Faydalı Model ve son olarak beşinci kitap ise Ortak ve Diğer Hükümler başlıklarını taşımaktadır. Her bir kitapta, ilgili sınai mülkiyet hakkı ile ilgili özel hükümler yer almış, bunların tescil için başvurusunun koşulları ile hak sahipliğinin doğumu gibi konular ele alınmıştır. Kanunun beşinci kitapta ele aldığı Ortak ve Diğer Hükümler, marka, coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı, tasarım ve patentlerle ilgili ortak hükümleri içermektedir. Eski Kanun Hükmünde Kararnamelerde, her bir sınai hak için geçerli olan ortak hükümlerin tekrar edilmesi yönteminden vazgeçilmiş, gereksiz tekrar yerine, bunlar için geçerli olan müşterek hükümlere yer verilmiştir. Yeni Kanunun 191. maddesi ile eski 551, 554, 555 ve 556 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler yürürlükten kaldırılmıştır. Geçiş dönemi için kanunun yürürlüğe girmesinden sonra yürürlüğü devam edecek olan hükümler, kanunun geçici 1. maddesinde hükme bağlanmıştır. Entegre Devre Topografyaları na ilişkin mevzuatın 5147 sayılı Kanun olması dolayısıyla, Sınai Mülkiyet Kanunu içinde yer almamış, ancak bu Kanunun 39. Maddesi Sınai Mülkiyet Kanunu nun 191. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. Keza Yeni Bitki Çeşitlerine İlişkin Ait Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarını Korumasına İlişkin Kanun da da bir değişiklik yapılmamıştır. Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte,tanımlarda yer alan Türk Patent Enstitüsü nün adı (551 s. KHK md.3/1; 555 s. KHK md. 3/6-a ; 554 s. KHK md. 3/d; 556 s. KHK md. 2/c ) tanımlar kenar başlığı altında md.2/e de Türk Patent ve Marka Kurumu olarak değişmiştir. Kanunun amacı, 1. Maddede; 18 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ (1) Bu kanunun amacı, marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin hakların korunması ve bu suretle teknolojik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesine katkı sağlamaktır. (2) Bu Kanun; marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin başvuruları, tescil ve tescil sonrası işlemleri ve bu hakların ihlaline dair hukuki ve cezai yaptırımları kapsar. şeklinde açıklanmıştır. Kanun değişikliğinin amacını genel hatlarıyla belirleyip, yeni kanunun amacına değindikten sonra; yine genel olarak kanundaki değişiklik ve yenilikleri, sistematik şekilde kanundaki kitaplar sırasına göre ayrım yaparak özetleyelim. 2. MARKA Kanunun birinci kitabına marka hakkına ilişkin düzenleme yapılmış olup; 4. madde ile 33. madde arasında sınai haklardan marka düzenlenmiştir. Markanın amacı ile birlikte marka olabilecek işaretler, 4. maddede şu şekilde yapılmıştır. Marka bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüsün mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla, kişi adları dahil, sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere, her türlü işaretten oluşabilir. Markanın tanımı eski 556 sayılımarkaların Korunması Hakkında KHK de yapılmış, 5. maddede markanın içereceği işaretler hüküm altına alınmıştı. Bu hüküm yeni Kanunun 4. maddesinde korunmuş; ancak markanın içereceği işaretlere renkler ve sesler eklenmiştir. Eski düzenlemede, renkler ve sesler marka olarak tescil edilemezken; yeni düzenleme ile seslerin ve renklerin marka olarak tescil edilebileceği hüküm altına alınmıştır. Markalara ilişkin olarak, tescil başvurusuna karşı itirazlar, eski düzenleme ile marka tescil başvurusuna itirazlar, başvuru yayınından itibaren 3 ay içerisinde yapılması gerekirken, yeni düzenleme ile itirazların süresi 3 aydan 2 aya indirilmiştir. Dolayısıyla bir marka başvurusuna itiraz, 2 ay içerisinde yapılmazsa, başvurunun kabul edilmesi gündeme gelecektir. Benzer düzenleme coğrafi işaretlerde de tescil talebinin geçersizliği için de getirilmiştir. Bu sürelerin kısaltılmasının temel sebebi, ticarileşme ve ekonomiye katkının hızlanması amacıdır. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 19
Sınai Mülkiyet Kanunu Kanunun gerekçesinden de anlaşıldığı üzere, başvuru sahiplerinin piyasada birlikte varolma yönünde ortaya koydukları iradenin korunması amacıyla, markalarla ilgili olarak mutlak red nedenleri bağlığı altındaki 5. maddenin 3. fıkrası, KHK nde olmayan bir düzenlemedir. Bu fıkraya göre, Bir marka başvurusu, önceki marka sahibinin başvurunun tesciline açıkça muvaffakat ettiğini gösteren noter onaylı belgenin Kuruma sunulması halinde birinci fıkranın (ç) bendine göre reddedilemez. Muvafakatnameye ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir. Bu hükme göre; noter onaylı muvaffakaname ile bir marka, aynı mal ve hizmetler için bir başkası adına tescil edilebilecektir. Eskiden bir mal ve hizmet bir kişi adına tescil edildiyse, yani markanın sahibi varsa, bu durum yeni başvuru yapanın başvuru talebinin reddi sebebi idi. Yeni düzenleme ile marka hakkı sahibinin, böyle bir muvaffakatname vermesi halinde, bir marka, aynı sınıfta başka bir kimse tarafından kullanılabilecektir. Kanunda bir takım yeniliklere ve değişikliklere rağmen; eksikliklerin olduğu bazı düzenlemeler de bulunmaktadır. Buna ilişkin olarak en somut örneği markalara ilişkin lisansta vermek mümkündür. Markalara ilişkin olarak lisans 24. Maddede düzenlenmiştir. Madde 4 fıkradan oluşmakta olup, ilk fıkrada marka hakkının lisans sözleşmesine konu olabileceği, ikinci fıkrada lisansın inhisari olup olamayacağı, üçüncü fıkrada lisans sahiplerinin lisans haklarını devredemeyeceği ve alt lisans veremeyeceği; son fıkrada ise, lisans alanın sözleşme şartlarına uyma zorunluluğu gibi hususlar düzenlenmiştir. Bu ve ilerleyen hükümlerde, markalara ilişkin olarak lisans vermeden dolayı sorumluluk yer almamıştır. Halbuki; tasarıma ilişkin olarak 76. madde, Hakkın devrinden veya lisans vermekten doğan sorumluluk kenar başlığı altında bir düzenlemeye yer vermiş; aynı madde patentte (md.127) hakkı devreden veya lisans verenin sorumluluğunu olarak yer almıştır.bu durumda; marka hakkını devreden veya lisans verenin sorumluluğu konusunda kanunda bir boşluğun varlığı kabul edilmek suretiyle TBK. nda sözleşmeden doğan borca aykırılık ile ilgili 112 vd. maddelerindeki genel hükümlerden yararlanılması düşünülebilir. 3. COĞRAFİ İŞARET 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, yeni Sınai Mülkiyet Kanunu nun ikinci kitabında Coğrafi İşaret 20 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ ve Geleneksel Ürün Adı başlığı altında yer almış, konu kanunun 33.- 54. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kanunun 1. maddesinde, kanunun amaç ve kapsamı hükme bağlanırken; coğrafi işaretin yanı sıra geleneksel ürün adı da ayrıca düzenlenmiştir. Dolayısıyla, coğrafi işaretler, geleneksel ürün adlarından ayrı bir düzenlemeye tabi tutulmuş olup, buna göre artık geleneksel ürün adlarının tescili de mümkün hale gelmiştir. Sınai hakların bir türü olan coğrafi işaret ve geleneksel ürün adlarına ilişkin hükümlerde, eski KHK de olmayan bir takım yenilikler ve değişiklikler mevcuttur getirilmiştir. Bunlar göze çarpan en özet şekliyle aşağıdaki değişiklik ve yeniliklerdir. Menşe adı, mahreç işareti ve geleneksel ürün adı başlığı altındaki yeni 34. Maddenin 3. Fıkrasında geleneksel ürün adının ne olacağı hüküm altına alınmıştır. Md. 35/2 : Geleneksel ürün, eski KHK de olmadığı için, bu hüküm ile, geleneksel ürün adı olarak tescil edilemeyecek adlar düzenlenmiştir. Md. 36, eski 7. maddedeki bazı hükümleri korumuş; fakat eski maddeyi genişleterek düzenlemiştir. Md. 37/2 : Geleneksel ürün adı başvurusunun neleri içereceği düzenlemiştir. 38. maddede eski 9. madde genel olarak korunmuş olup; yenilik olarak 2. fıkra Başvuru yapanın kimliğine ilişkin bilgilerin bulunmaması halinde, başvurunun yapılmamış sayılacağı hüküm altına alınmış; 3. Fıkra eksikliklerin giderilmesi başlığı altında yer alan eski madde 10 hükmünden farklı olarak Eksikliklerin giderilmesi için, talep edilmesi halinde iki defayı geçmemek üzere ek süre verir hükmüne yer vermiştir. Tescile ilişkin olarak yeni 41. madde, eski 12. maddedeki itiraz süresini kısaltmıştır. Eski düzenleme ile Resmi Gazetede yayın tarihinden itibaren altı ay içerisinde hakkında herhangi bir itiraz yapılmamış,... hükmünün yerini, yeni 41. madde Bültende yayımlandığı tarihten itibaren üç ay içinde hakkında herhangi biri itiraz yapılmamış,... şeklinde almıştır. Buna göre; hem itiraz süresi kısaltılmış; hem de itiraza ilişkin ilanlar Resmi Gazete yerine Bülten de yapılması hüküm altına alınmıştır. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 21
Sınai Mülkiyet Kanunu Tescilli coğrafi işaretin ve geleneksel ürün adının kullanımı kenar başlığı altındaki 46. madde, eski 17. maddeden farklı olarak, 2-3 ve 4. fıkralara yer vermiştir. Md. 48 markalarla ilişkili başlığı altında, eski 18. Maddedeki ticari markalarla ilişkili hükmünde bir değişiklik yapmış olup, her iki düzenlemede son fıkrada... ürün adı tesciline izin verilmez hükmünü, önceki tarihli hak sahibinin itirazı üzerine izin verilmez olarak düzenlemiştir. İzin verilmeme durumu, önceki tarihli hak sahibinin itirazına bırakılmış hale gelmiştir. Md.50 hükümsüzlük talebi ile hükümsüzlük hallerini düzenlemiştir. Coğrafi işaret veya geleneksel ürün adının hükümsüzlüğü, eski düzenleme ile herkes tarafından istenebilirken; yeni düzenleme ile menfaati olanlar tarafından istenebileceği hüküm altına alınmıştır. Aynı maddenin 2. Fıkrasının b bendinde ise, eski düzenlemede (md. 21/1-a,b,c) aranan hak sahipliğini başkasına ya da başkalarına ait olduğunu ispat etme şartı aranmaktayken, yeni düzenlemede bu ispat şartı kalkmıştır. Md. 54, yeni düzenleme ile getirilen geleneksel ürün adı na ilişkin olarak, hakka tecavüz sayılan fiilleri hüküm altına almıştır. 4. TASARIM 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, yeni Sınai Mülkiyet Kanunu nun üçüncü kitabında 55. ve 82. maddeler arasında, Tasarım başlığı altında düzenlenmiştir. Eski düzenlemedeki Endüstriyel Tasarım ifadesi yerine, yeni düzenlemede tasarım ifadesi tercih edilerek, her türlü tasarımın koruma altına alınması mümkün hale gelmiştir. Yeni düzenleme ile her türlü tasarım koruma altına alınmasına rağmen, kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı tasarımlar resen reddedilmektedir. Yenilik ve ayırt edicilik kenar başlığı altında 56. madde ile tasarım hakkının kapsam ve sınırları başlığı altındaki 59. maddelerde, birleşik ürüne ilişkin de düzenlemeler yapılmış olup, hak kayıplarının önlenmesi amacıyla, kanun gerekçesinden de anlaşıldığı üzere AB mevzuatıyla uyumlu olarak, birleşik ürünün görünmeyen parçaları tasarım koruması kapsamından çıkarılmıştır Bir değişiklik olarak, yayımlanmış tasarım tescillerine ilişkin 6 aylık ilan süresi, 67. maddede 3 aya indirilmiş, böylece tescil süresi kısaltılmıştır. 22 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ Hizmet ilişkisi ile diğer iş görme ilişkilerindeki hak sahipliği kenar başlığı altındaki 73. madde ile, üniversite öğretim elemanlarının tasarımlarının, tasarım hakkı sahipliği üniversitelere bırakılmış olup, 74. maddenin 2. fıkrasında, tasarımın ticarileşmesi durumunda elde edilen gelirin en az yarısının tasarımı yapan öğretim elemanına ait olması hüküm altına alınmıştır. 5. PATENT VE FAYDALI MODEL 551 sayılı Patentlerin Korunmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname, yeni Sınai Mülkiyet Kanunu nun dördüncü kitabında Patent ve Faydalı Model başlığı altında düzenlenmiştir. 82. madde ile 142. madde arasında patente ilişkin hükümler yer almakta iken; 142. madde ile 145. madde arasında faydalı model düzenleme altına alınmıştır. Yeni düzenlemede getirilen şekle ilişkin genel değişiklikler şöyledir: Başvuruya ilişkin 90 ve 95. maddeler incelendiğinde; 551 s. KHK de aranan istem, özet, resimler ve başvuru ücreti yeni düzenlemede aranmamakta olup, eski düzenlemede istenmeyen kimlik ve iletişim bilgileri, yeni düzenlemede başvuru için gerekli belgeler arasında sayıldı. Buna göre, yeni düzenlemede patent başvurusu için ilk aşamada istenen belgeler, başvuru dilekçesi, tarifname ile kimlik ve iletişim bilgileri ile sınırlı kaldı. Yeni kanun ile, başvuru sahibinin, başvuru için yukarıda sayılı gerekli belgeleri teslim ettiği anda, başvuru tarihi alınabilmesi mümkün hale geldi. İstem, özet, resimler ve başvuru ücreti, ilk başvuru için şart hale gelmekte çıkarılarak; başvurudan 2 ay sonra herhangi bir bildirim yapılmaksızın tamamlayabilme olanağı getirildi. Başvuru dilekçesi, tarifname, kimlik ve iletişim bilgileri ile başvuruyu yapan kişi, diğer gerekli belgeleri tamamlaması gereken 2 aylık süre içerisinde tamamlamazsa, başvurunun geri çekilmiş sayılacaktır. Patent başvurusu tamamlandıktan sonra, şekli eksiklik kontrolüne geçilir. Eski KHK nde olduğu gibi, yeni kanunda da, başvuru şeklen incelenir. Şekli bir eksiklik varsa, eksikliğe ilişkin yazı yazılarak; başvuru sahibine yazının bildirim tarihinden itibaren 2 aylık bir süre verilir. Bu süre eski düzenlemede 3 ay idi. Eksikliğin giderilmesine ilişkin bildirime rağmen, eksiklik 2 aylık süre içerisinde giderilmezse, başvuru reddedilir. Patent başvurusu ve araştırma talebinden sonra, patentin inceleme talebi hüküm altına alınmıştır. Burada önemli bir değişiklik vardır. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 23
Sınai Mülkiyet Kanunu Eski düzenleme ile incelemeli patent ve incelemesiz patent olarak ikili bir ayrım söz konusuyken; yeni düzenlemede incelemesi patent sistemi kaldırılmış, sadece incelemeli patent sistemi uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Kurumda, sadece eski KHK döneminde; yani 10.01.2017 tarihinde kadar yapılmış başvurular incelemesiz sistemde devam edebilecektir. Patentlerde korumu süresi SMK md.101/1 gereğince başvuru tarihinden başlamak üzere yirmi yıl; faydalı modellerde ise on yıldır. (Eski düzenlemede, incelemesiz patent sistemi de var olup, incelemesiz patentte koruma süresi 7 yıl olarak düzenlenmişti.) Patentlerle ilgili bu genel düzenlemeye ilişkin bilgilerden sonra, çalışanların buluşları, patentlerle ilgili kitabın beşinci kısmında düzenlenmiştir. Hizmet buluşu ve serbest buluş kenar başlığı altında 113. Madde, işçi buluşları kenar başlığı altındaki eski 16. Madde ile hizmet buluşu ve serbest buluş kenar başlığı altındaki 17. Maddeyi içermektedir. 113. Maddenin 5. Fıkrası eski düzenlemede olmayan şekilde, ücrete ilişkin düzenlemeye yer vermiştir. Eski düzenleme ile buluş sahibine uygun bir bedel ödenirken; yeni düzenleme ile ödenecek bedelin, buluştan elde edilen gelirin üçte birinden az olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Faydalı modele ilişkin olarak, yeni düzenleme ile getirilen değişiklikleri şöyle sıralayabiliriz: Araştırma talebi sürecine kadar patent ve faydalı model süreçleri arasında bir fark yoktur. Bundan dolayı, patentlerde olduğu gibi, faydalı modellerde de ilk başvuru için gerekli belgeler başvuru dilekçesi, tarifname, kimlik ve iletişim bilgileri ile sınırlı tutulmuştur. Diğer belgelerin tamamlanması için 2 aylık süre öngörülmüştür. Usullere, kimyasal maddelere, biyoteknolojik buluşlara, eczacılık ile ilgili maddelere faydalı model verilmeyecektir. (Eski düzenlemede faydalı model belgesi sadece usul ve kimyasal maddelere verilemiyordu) Patentlerde olduğu gibi, şekli eksiklik giderme süresi eski düzenlemede 3 ay iken; 2 aya indirilmiştir. 2 ay içerisinde eksikliğin giderilmemesi durumunda, başvuru reddedilecektir. Patentin faydalı modele dönüşümü için gerekli şartlar: - Patent belge yayını yapılmamışsa; 24 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ - Olumsuz inceleme raporunun bildirim tarihinden itibaren 2 ay içinde (Eski KHK de, araştırma raporu yayından 6 ay sonrasına kadar dönüştürülebiliyordu.) - Dönüşümden sonra, bir ay içinde araştırma talebi yapılması gerekir. (Bu düzenleme eski KHK de yoktu) Faydalı modeli patente dönüşümü için gerekli şartlar: - Faydalı model araştırma raporunun bildirim tarihinden 3 ay sonrasına kadar (Eski KHK de faydalı model belge kararına kadardı.) - Dönüşümden sonra 1 ay içerisinde araştırma talebi yapılması gerekir. (Eski KHK de böyle bir düzenleme bulunmamaktaydı.) 6. ORTAK HÜKÜMLER Eski KHK lerde, her bir sınai hak için ayrı ayrı düzenlenip tekrarlanan çoğu hüküm, yeni SMK. nda var olan tüm sınai haklar için ortak birer hüküm olarak, beşinci kitapta 146. Maddeden itibaren düzenlenmiştir. Ortak hükümler kısmında, eski düzenlemelerin çoğu mevcut tutulmuş, fakat bir takım değişiklik ve eklemeler yapılmıştır. İlk olarak 146. Maddede, Süreler ve bildirimler kenar başlığı altında, Kurum nezdinde yapılacak, itirazlar dahil olmak üzere tüm işlemler için uyulması gereken süre, aksi düzenleme olmaması durumunda 2 ay ile sınırlı tutulmuştur. Devam eden 147. Madde, Ortak temsilci kenar başlığı altında, sınai mülkiyet hakkının birden çok kişiye ait olması halinde, belirlenen ortak temsicli tarafından bazı işlemlerin yapılacağını düzenlemiş, ortak temsilcinin olmaması yahut yerleşim yerinin TC sınırları içerisinde olmaması halinde işlemlerin marka veya patent vekili vasıtasıyla yapılacağı hüküm altına alınmıştır. 148. madde, sınai mülkiyet haklarında hukuki işlemleri hüküm altına almış, farklı sınai haklar açısından ayrım yaparak, kapsamlı bir düzenlemeye yer vermiştir. SMK. eski KHK lerden farklı olarak sınai haklara tecavüz halinde ileri sürülebilecek talepler konusunda,her bir sınai hak için aynı talepleri tekrar eden düzenlemeler yerine, hepsi için ortak olan bu konuda, Ortak Hükümler arasında Sınai mülkiyet hakkı tecavüze uğrayan hak sahibinin ileri sürebileceği talepler kenar başlığı altında 149. Maddeye yer vermiştir. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 25
Sınai Mülkiyet Kanunu Maddenin 1. fıkrasında Sınai mülkiyet hakkı tecavüze uğrayan hak sahibi,mahkemeden aşağıdaki taleplerde bulunabilir hükmüne yer verilmiş, a bendinde tespit davalarını öngörmüştür.bu hükme göre; fiilin tecavüz olup olmadığını tespiti talep edilebilecektir.(bu madde tespit talebiyle ilgili genel hükümdür. Bu hüküm dışında, SMK. nun 150.maddesinin III. fıkrasında, maddi tazminat davalarına özgü özel bir tespit hükmüne ayrıca yer verilmiştir.) SMK.md.149/1- b hükmüne göre; sınai mülkiyet hakkı saldırıya uğrayan kişi, Muhtemel tecavüzün önlenmesi talebinde bulunabilir. SMK.md.149/1- c hükmüne göre; sınai mülkiyet hakkı tecavüze uğrayan kişi, tecavüz fiillerinin durdurulması talebinde bulunabilir. SMK. md.149/1-d ve f bentlerinde, tecavüzün devamının önlenmesi amacıyla el koyma ve imha olmak üzere iki tedbir hükmüne; e bendinde ise el konulan ürünler ve üretim araçlarında davacıya mülkiyet hakkı tanınması hükümlerine yer vermiştir. Bunlardan 149/1- d bendine göre; sınai mülkiyet hakkı tecavüze uğrayan kişi, tecavüz oluşturan veya cezayı gerektiren ürünler ile bunların üretiminde münhasıran kullanılan cihaz,makine gibi araçlara,tecavüze konu ürünler dışındaki diğer ürünlerin üretimini engellemeyecek şekilde elkonulması talep edilebilecektir. Bu hüküm sınai hakka tecavüzün önlenmesi için bir özel ihtiyati tedbir niteliğindedir. Aynı maddenin e bendine göre ise; sınai mülkiyet hakkı tecavüze uğrayan kişi; d bendi uyarınca elkonulan ürün,cihaz ve makineler üzerinde kendisine mülkiyet hakkı tanınması talebinde bulunabilecektir. Bu bent hükmü, bir önceki bentte el konulan ürünler ve üretim araçları üzerinde sınai hakkı tecavüze uğrayan kişiye mülkiyet hakkı tanınmasını öngörmektedir.buna karar verilmesi halinde ise, SMK.md.149/ 2 de sınai hak sahibinin açtığı tazminat davasında davacıya mülkiyet hakkı tanınan ürünler ve üretim araçlarının değerinin tazminat miktarından düşülmesi kabul edilmiştir. Kanunun 149. maddesinin 1 fıkrasının f bendinde ise, ürünler ve üretim araçlarının imhası öngörülmüştür. Madde şu şekildedir: Tecavüzün devamını önlemek üzere tedbirlerin alınması, özellikle masraflar tecavüz edene ait olmak üzere (d)bendine göre elkonulan ürünler ile cihaz ve makine gibi araçların şekillerinin değiştirilmesi, üzerlerindeki markaların silinmesi veya 26 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ sınai mülkiyet haklarına tecavüzün önlenmesi için kaçınılmaz ise imhası talep edilebilecektir. Sınai haklarda maddi ve manevi tazminat davası da Ortak Hükümler arasında yer alan 149/1-ç bendinde hükme bağlanmıştır. Maddeye göre, sınai hakkı tecavüze uğrayan kişi; Tecavüzün kaldırılması ile maddi ve manevi zararın tazmini talebinde bulunabilecektir. Bu hüküm sınai haklara tecavüz halinde maddi ve manevi tazminata ilişkin genel hükümdür. Bu genel hüküm dışında, yasada maddi tazminatla ilgili olarak 150 ve 151. maddelerde kapsamlı özel hükümlere yer verilmiştir. SMK.md.149/1-ç bendinin başında yer alan Tecavüzün kaldırılması talebi sınai haklarla ilgili KHK lerin hiçbirinde yer almamıştı. Muhtemel tecavüzün önlenmesi ve tecavüz fillerinin durdurulması talepleri var iken; böyle ayrı bir talebe yer verilmesine aslında gerek yoktur. Sınai hakkı tecavüze uğrayan kişinin talep edeceği manevi tazminat bu eylemler nedeniyle hak sahibinin duyduğu acı, elem ve ızdırabın karşılığı olan zararı kapsar. Kanunun 149. maddesinin 4. bendi coğrafi işaretlere ve geleneksel ürün adlarına tecavüz halinde manevi tazminat talep edilemeyeceğini hükme bağlamıştır. Eski 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunmasına İlişkin KHK de böyle bir düzenleme mevcut değildi. Yeni hüküm isabetli olmuştur. Zira,coğrafi işaret bir kişiye değil,belli bir coğrafyaya ait olan bir sınai haktır. Bu nedenle buna tecavüz nedeniyle kişinin manevi zarara uğraması söz konusu olamaz. Örneğin; Trabzon ekmeği ya da Taşpınar halıları coğrafi işaret olarak tecavüze uğradığında belirli bir kişinin değil, o yörenin sınai hakkı ihlal edilmektedir. Buradan yola çıkarak, Ortak Hükümlere göre, manevi tazminat talebi yalnızca marka,tasarım ya da patentlere tecavüz halinde söz konusu olabileceğini söylemek mümkündür. Maddi tazminat, sınai hakka tecavüz halinde uğranılan maddi kayıpların giderilmesine ilişkin bir talep hakkıdır. SMK.md.150 Tazminat kenar başlığı altında maddi tazminata özgü düzenlemeler öngörmüştür. Kenar başlık Tazminat olmasına karşın maddenin incelenmesinden bunun maddi zararın tazmini ile ilgili olduğu anlaşılmaktadır. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 27
Sınai Mülkiyet Kanunu SMK. 150.maddesinin 3.Fıkrası, eski KHK lerde olmayan yeni bir hükme yer vermiştir.burada tazminat davalarına özgü olmak üzere özel bir tespit davası hükme bağlanmıştır. Kanunun 151. maddesine gelince; maddenin kenar başlığı Yoksun Kalınan Kazanç şeklindedir.sınai haklarla ilgili eski dört KHK de de benzer hükme yer verilmişti. Maddenin 1. fıkrası sınai hak sahibinin uğradığı zararın fiili kayıplar ve yoksun kalınan kazançtan oluşabileceğini hükme bağlamıştır. Fiili kayıp ya da zarar, sınai hakka tecavüz nedeniyle hak sahibinin tecavüz anında halen uğradığı maddi kayıpları ifade eder. Bu anlamda olmak üzere; markaya tecavüze ilişkin tespit için yapılan harcamalar,keşif bilirkişi giderleri,tecavüz teşkil eden ürünlerin nakliye, depo, imha giderleri gibi zararlar fiili zarar olarak değerlendirilir. 151. maddenin 2. Fıkrasında, yoksun kalınan kazancın nasıl hesaplanacağı belirlenmiştir. Fıkrada hesap yöntemleri belirlenmiş olup, hangi yönteme göre hesap yapılacağına ilişkin karar, zarar gören hak sahibine bırakılmıştır. Bir başka deyişle; maddede belirlenmiş olan hesaplama yöntemlerinden birini seçme hakkı, zarar görene aittir. Diğer fıkralarda da konuya ilişkin düzenleme yapılmış olup, son olarak maddenin son fıkrasında, coğrafi işaret ve geleneksel ürün adına tecavüz halinde bu madde hükmü uygulanmaz. Hükmüyle, manevi tazminattaki duruma benzer bir düzenlemeye yer verilmiştir. Eski KHK lerde patent,marka ve tasarımlardan her biri için özel olarak hükme bağlanan itibar tazminatı talep hakkı, yeni SMK.150/2 de ortak hükümler arasında ele alınmıştır. Yeni SMK., sınai haklarda hakkın tüketilmesi ile ilgili olarak ortak hükümler arasında bu kanunda düzenlenmiş olan sınai haklara özgü genel olarak 152. Maddesinde genel bir düzenleme getirmiştir. Hakkın tüketilmesi kenar başlığını taşıyan bu maddeye göre: 1.Sınai mülkiyet hakkı korunmasına konu ürünlerin,hak sahibi veya onun izni ile üçüncü kişiler tarafından piyasaya sunulmasından sonra bu ürünlerle ilgili filler hakkın kapsamı dışında kalır. 28 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ 2.Marka sahibi,birinci fıkra hükmü kapsamına giren ürünlerin üçüncü kişiler tarafından değiştirilerek veya kötüleştirilerek ticari amaçla kullanılmasını önleme hakkına sahiptir Madde kanunda düzenlenen bütün sınai hakları kapsayan genel bir hüküm niteliğindedir. Fakat maddenin 2. fıkrası, sadece markalarla ilgili özel bir hüküm getirmiştir. Buna göre, markalarda da maddenin 1. fıkrasının koşulları mevcut ise hakkın tükenmesi söz konusu olacaktır.ancak diğer sınai haklardan farklı olarak marka sahibinin, bu marka ile piyasaya sunulmuş olan ürünlerin değiştirilmesi veya kötüleştirmesi halinde kullanımı önleme hakkına sahip kılınmıştır. Bir başka ifadeyle, marka ile ilgili hakkın tüketilmesi ilkesi, buna dayanılarak üretilmiş olan ürünlerin değiştirilmesi veya kötüleştirilmesi halinde uygulanmayacak, marka sahibi bu durumda yine bundan doğan hakkına dayanarak kullanımı önleme yetkisine sahip olacaktır. Eski 556 sayılı KHK. markalarla ilgili olarak 69. maddesinde Dava Açılamayacak Kişiler kenar başlığı altında şu hükümleri öngörmüş idi: Marka sahibi,sebep olduğu zarardan dolayı marka sahibine tazminat ödemiş olan kişi tarafından piyasaya sürülmüş ürünleri kullanan kişilere karşı,kanun Hükmünde Kararnamenin bu bölümünde yer alan davaları açamaz. SMK. nun153. Maddesi bu düzenlemeyi bütün sınai hakları kapsayacak şekilde 1. fıkrasında genel bir hüküm haline getirmiş, fakat eskiden olmayan bir hükme de 2. fıkrasında yer vermiştir. Böylece 153. madde ile sınai haklara tecavüz halinde dava açılamayacak kişileri iki grup altında toplamıştır. Maddenin 1. fıkrasına göre: Sınai mülkiyet hakkı sahibi, hakkına tecavüz eden tarafından piyasaya sürülmüş ürünleri kişisel ihtiyaçları ölçüsünde elinde bulunduran veya kullanan kişilere karşı bu Kanunda yer alan hukuk davalarını açamaz veya ceza davası açılması için şikayette bulunamaz. Burada söz konusu olan dava açılamayacak kişiler ihtiyaç için ürünlere zilyet olan veya kullananlar kişilerdir. Bir başka ifadeyle, burada ürünlerin zilyetleri ya da kullananları aleyhine dava yasağı söz konusudur. Kanun bu düzenlemesi ile tecavüze uğrayan sınai hakka dayalı olarak üretilen ürünleri kişisel ihtiyaçları için elinde bulunduran yani zilyet olan veya bunları kullanan kişileri korumuştur. Bu hükmün uygulanabilmesi için tecavüze uğrayan sınai hakka dayalı olarak üretilmiş bir ürünün olması ve bu ürünü zilyetliğinde bulunduran kişinin 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 29
Sınai Mülkiyet Kanunu kişisel ihtiyacı için almış olması gerekir. Bu anlamda olmak üzere örneğin marka sahibinin rızası dışında üretilen bir gıda ürününü, ev eşyasını, kişisel kullanım eşyasını elinde bulunduran veya kullanan yani bu ürünlerin zilyedi olan kişiye karşı sınai mülkiyet hakkına tecavüz nedeniyle açılabilecek davalar açılamayacak, suç nedeniyle şikayet edilemeyecektir. Maddenin 2. fıkrasında ise sınai mülkiyet hakkına tecavüz eden kişinin, sınai mülkiyet hakkı sahibine ödediği tazminat dolayısıyla piyasaya sürülmüş olan ürünleri ticari amaçla kullanan kişilere karşı dava hakkını yasaklamıştır. Bu hükme göre: Sınai mülkiyet hakkı sahibi, sebep olduğu zarardan dolayı kendisine tazminat ödeyen kişi tarafından, sınai mülkiyet hakkı sahibinin elkoymaması nedeniyle piyasaya sürülmüş ürünleri ticari amaçla kullanan kişilere karşı, bu Kanunda yer alan hukuk davalarını açamaz veya ceza davası açılması için şikayette bulunamaz. Maddenin ifade etmek istediği husus, sınai mülkiyet hakkına tecavüz eden kişiye karşı hak sahibini dava açıp tazminat alması,fakat tecavüz konusu ürünlere el koymaması sonucu tecavüzde bulunan kişinin bunları piyasaya sürmesi sonucu bunları ticari amaçla kullanan kişilere karşı dava açılamayacağıdır. 154. madde tecavüzün mevcut olmadığına ilişkin dava ve şartları kenar başlığı altında, Menfaati olan herkesin, Türkiye de giriştiği veya girişeceği ticari veya sınai faaliyetin ya da bu amaçla yapmış olduğu ciddi ve fiili girişimlerin sınai mülkiyet hakkına tecavüz teşkil edip etmediği hususunda, hak sahibinden görüş bildirmesini talep edebileceğini hükme bağlamıştır. 155. madde, önceki tarihli hakların savunma gerekçesinde etkisi hüküm altına alınmıştır. 156. madde, görevli ve yetkili madde kenar başlığı altında, sınai mülkiyetin ihlali halinde, yukarıda sayılmış olan davaların açılmasında görevli ve yetkili Mahkemenin neresi olacağını kapsamlı şekilde hüküm altına almıştır. 157. madde, zamanaşımı kenar başlığı altında, Borçlar Kanununun zamanaşımına ilişkin hükümlerine atıf yapılmıştır. Yani SMK, özel olarak zamanaşımını düzenlememiş, konuyla ilgili olarak TBK. na yollama yapmıştır. 158. madde, sınai mülkiyet haklarında lisans alanın, lisansın inhisari olup olmamasına göre ayrı değerlendirme yaparak, dava açabilmesinin şartlarını, açılan davada hak sahibine bildirimi, taleplerinin neler olabileceğini hüküm altına almış, devam eden 159. Maddede, ihtiyati tedbir talebi ile bu talebin niteliği düzenlenmiştir. Hükümde, hangi hallerde ihtiyati tedbir talep edilebileceği ile, 30 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı
Yrd. Doç. Dr. Kumru KILIÇOĞLU YILMAZ ihtiyati tedbirin hangi tedbirleri kapsayacağı düzenlenmiştir. 160-165. Maddeler, işlem yetkisi olan kişiler, ücretler ve ödeme süreleri ile sonuçları, kararların uygulanması, hızlı imha prosedürü gibi, işleyişe ilişkin hükümlere yer vermiştir. Son olarak kanunun beşinci kitabının ikinci kısmında, Diğer Hükümler başlığı altında, ortak hükümlerden farklı olarak sınai mülkiyet ile ilgili olarak değişen ve eklenen ilgili kanun maddelerini düzenlemiştir. 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı 31