Elektrik Enerjisi Üretim, letim ve Da m Sistemlerine Genel

Elektrik Enerjisi Üretim, letim ve Da m Sistemlerine Genel Bir Bak Mehmet MUNGAN 1, Mehtap Ç FTÇ 2 1 Elektrik Mühendisi, Gediz Eda zmir l Müd., letme Müdürü, mehmet.mungan@tedas.gov.tr 2 Elektrik Mühendisi, Gediz Eda zmir l Müd. mehtap.kesemenli@tedas.gov.tr ÖZET Bu y l yedincisi yap lan Ege Bölgesi Enerji Formunda elektrik da m irketi olarak üretim iletim ve da m sistemlerinin k sa tan mlar, Bat Bölgesine ait enerji üretimi ve tüketim istatistikleri ile da m sistemlerimiz hakk nda bir tak m bilgiler vermek istiyoruz. 1. Giri Enerji, günümüz ya am standartlar n giderek konforlu hale gelmesi ve bunun akabinde teknolojinin geli mesi ile birlikte hayat n vazgeçilmez unsuru hale gelmi tir. Ayn zamanda ülkelerin ekonomik ve sosyal geli imlerinin de birer göstergesidir. Enerji sektörü bir hizmet sektörüdür. Dolay ile mü teri memnuniyeti önem arzetmektedir. Mü teri memnuniyeti ise alt yap n geli en teknoloji ile orant olarak kaliteli, kesintisiz enerji sunabilmektir. Forumumuz Ege Bölgesini kapsamas nedeni ile forumda ele alaca z iller Ba ta zmir olmak üzere co rafi olarak Manisa, Ayd n, Afyon, U ak, Denizli, Mu la, Kütahya illerimizdir. Ege Bölgesi sanayi, tar m, ticaret ve turizm aç ndan oldukça zengin bir bölgemizdir. Dolay ile enerji tüketimin fazla olmas da kaç lmaz bir durumdur. Son istatistiki verilere bak rsa Ege Bölgesinin enerji tüketimi aç ndan Türkiye genelindeki pay yakla k %19 dur. Elektrik enerjisinin üretiminden mü teriye verilinceye kadar olan süreçte enerjinin kalitesi ve kesintisiz olmas hiç üphesiz ki üretim, iletim ve da m sistemlerindeki alt yap iyile tirmeleri ve geli en teknolojinin takibi ile mümkündür. 58

2. Elektrik Üretim, letim ve Da m Sistemi Üretim santralleri 2.1 Elektrik Üretim Sistemi LET M TRAFOLARI DA ITIM TRAFOLARI MÜ TER Ege Bölgemize elektrik enerjisi farkl santrallerden gelmektedir. Bunlardan baz lar zmir Do algaz Çevrim Santrali, SOMA, YATA AN, SEY TÖMER, YEN KÖY ve KEMERKÖY Termik Santralleridir. Tablo-1 de üretim santralleri ve kurulu güçleri verilmi tir. Türkiye de üretilen enerjinin kontrol merkezleri Ankara- stanbul, zmir,adapazar, Samsun,Keban,Adana ve Erzurum Yük Tevzi müdürlükleridir. Ege Bölgesinde iletim sistemlerinde yap lacak yük çal malar, gerçek zamanl sistem kontrolü, ebekenin yönetilmesi, da m irketlerinin taleplerine göre gerekli yat mlar n düzenlenmesi TE zmir Yük Tevzi Müdürlü ü taraf ndan yönetilmektedir. Türkiye geneline bak ld nda ise 2008 y nda Türkiye de üretilen elektrik miktar yakla k 197.800.000 kwh olmu tur. Ege Bölgesinde üretilen enerji yurt genelinde üretilen enerjinin %5 ini kar lamaktad r. 59

60 Ege Bölgesi Enerji Forumu

2.2 Elektrik Üretim Tablolar YIL BAZINDA ÜRET M TABLOSU 45000000000 40000000000 35000000000 ÜRET M (kwh) 30000000000 25000000000 20000000000 15000000000 10000000000 5000000000 0 2006 2007 2008 YIL 61

2008-2009 ÜRET M KAR ILA TIRMA 4000000000 3500000000 3000000000 2500000000 2000000000 1500000000 2008 2009 1000000000 500000000 0 OCAK UBAT MART SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ USTOS Ege Bölgesi l Baz nda Üretim Tablosu (MWh) EGE BÖLGES LLER OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ A USTOS ZM R L 1582514 1371667 979710 1211708 1404943 999920 1264646 1470520 MAN SA 498672 414699 443938 409913 366424 420994 561554 537160 AYDIN 7656 7178 10222 23812 37618 54455 53180 55284 DEN ZL 24423 23200 35007 34627 27206 61209 73765 62679 MU LA 776758 701764 707945 536477 523529 566610 691721 628841 AFYON 1125 2663 2570 2151 2932 3515 3227 3655 AK 15280 11071 14425 13651 14928 18744 19346 16904 BÖLGE TOPLAM 3256851 2846754 2481163 2492413 2728694 2461106 3055965 3269151 Tablodan görülece i üzerine bölgede üretimin en çok yap ld il zmir ilimizdir.yakla k %50 sini sa lamaktad r. llerin Üretim Yüzdeleri EGE BÖLGES LLER OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ A USTOS ZM R L 48,59% 48,18% 39,49% 48,62% 51,49% 40,63% 41,38% 44,98% MAN SA 15,31% 14,57% 17,89% 16,45% 13,43% 17,11% 18,38% 16,43% AYDIN 0,24% 0,25% 0,41% 0,96% 1,38% 2,21% 1,74% 1,69% DEN ZL 0,75% 0,81% 1,41% 1,39% 1,00% 2,49% 2,41% 1,92% MU LA 23,85% 24,65% 28,53% 21,52% 19,19% 23,02% 22,64% 19,24% AFYON 0,03% 0,09% 0,10% 0,09% 0,11% 0,14% 0,11% 0,11% AK 0,47% 0,39% 0,58% 0,55% 0,55% 0,76% 0,63% 0,52% 62

3. Elektrik letim Sistemi Üretim santrallerinden enerji 380 kv Türkiye Enterkonnekte ebekesine ba Enerji letim Hatlar üzerinden 380/154 kv trafo merkezlerine iletilmektedir Bu trafo merkezlerinden de 154 kv gerilim seviyesinde TE ( letim ) a ait 154/34,5 154/10,5 gerilim seviyesindeki trafo merkezlerine iletilmektedir. Ulusal letim Sistemi enterkonnekte olup, TE Yük Tevzi Müdürlüklerince Ada Modunda çal lmaktad r.tüm trafo merkezleri birbiriyle do rudan veya dolayl olarak irtibatl olup, olas bir durumda yük aktar lmas yüksek düzeyde gerçekle tirilebilir. 4. Elektrik Da m Sistemi letim Hatlar ile Trafo Merkezlerine 154 kv gerilim seviyesinde gelen elektrik Trafo Merkezlerinde 34,5-10,5 gerilim seviyesine indirildikten sonra al nan enerji Da m irketlerine ait Trafo Merkezlerinden veya letim sisteminden 10,5 veya 34,5 kv gerilim seviyesinde da m hatlar ile 34,5/0,4 veya 10,5/0,4 da m trafolar na verilmektedir.. Elektrik Da m irketleri mü teriye enerji da tan irket olmas nedeni ile TE veya EÜA n yan nda mü teri ile yüz yüze bakan irkettir. Hizmet sektörü olmam z nedeni ile de amac z mü teri memnuniyetini ön planda tutmakd r. 63

TÜRK YE TÜKET KAR ILA TIRMA Birim: Milyon kwh AYLAR 2007 YILI 2008 YILI 2009 YILI fiili geçici-fiili prg OCAK 15.685,7 17.947,3 17.650,0 UBAT 14.548,0 16.628,8 16.440,0 MART 15.622,6 16.391,6 16.500,0 SAN 14.785,8 15.643,6 15.800,0 MAYIS 15.112,5 16.262,8 16.430,0 HAZ RAN 15.560,4 16.512,7 16.750,0 TEMMUZ 17.491,6 18.287,6 18.730,0 USTOS 17.579,5 18.376,1 18.940,0 EYLÜL 15.636,4 16.048,5 16.850,0 EK M 15.071,1 14.872,6 16.910,0 KASIM 16.103,4 15.379,6 17.350,0 ARALIK 16.803,2 15.706,4 18.650,0 TOPLAM 190.000,3 198.057,7 207.000,0 YILLARA GÖRE BÖLGE PUANT 7000 6000 5000 4000 3000 puant 2000 1000 0 2004 2005 2006 2007 2008 64

YILLARA GÖRE BÖLGE TÜKET M 35000000 30000000 25000000 20000000 15000000 YIL TÜKET M(MWh) 10000000 5000000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2008-2009 TÜKET M KAR ILA TIRMA 3.500.000 TÜKET M (MWh) 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 2008 2009 0 OCAK UBAT MART SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ USTOS YIL 2009 Y Ege Bölgesi lleri Tüketim Tablosu (MWh) EGE BÖLGES LLER OCAK UBAT MART NISAN MAY S HAZIRAN TEMMUZ A USTOS ZM R 2509762 2174084 2329833 2109149 2191901 2469981,8 2700186,5 2592708,8 MAN SA 197193 175387 212065 194619 211090 261446,91 308501,41 281140,89 AYDIN 150175 129845 138901 119230 127555 151628,26 187948,41 178539,34 DEN ZL 195313 166547 196468 183995 188801 204422,17 235192,13 228110,05 MU LA 181517 174023 183037 164412 175571 207899,3 266191,85 267643,45 AFYON 74260,5 67683,5 75617,5 70400,6 78973,3 102468,35 116799,61 112776,89 AK 68902,1 60672,4 67630,4 66789,2 72480,7 75265,22 81960,41 82005,76 BÖLGE TOPLAM 3377123 2948242 3203552 2908595 3046372 3473112,1 3896780,3 3742925,1 65

llerin Tüketim Yüzdeleri EGE BÖLGES LLER OCAK UBAT MART NISAN MAY S HAZIRAN TEMMUZ A USTOS ZM R 74,32% 73,74% 72,73% 72,51% 71,95% 71,12% 69,29% 69,27% MAN SA 5,84% 5,95% 6,62% 6,69% 6,93% 7,53% 7,92% 7,51% AYDIN 4,45% 4,40% 4,34% 4,10% 4,19% 4,37% 4,82% 4,77% DEN ZL 5,78% 5,65% 6,13% 6,33% 6,20% 5,89% 6,04% 6,09% MU LA 5,37% 5,90% 5,71% 5,65% 5,76% 5,99% 6,83% 7,15% AFYON 2,20% 2,30% 2,36% 2,42% 2,59% 2,95% 3,00% 3,01% AK 2,04% 2,06% 2,11% 2,30% 2,38% 2,17% 2,10% 2,19% Üretim tablosunda oldu u gibi Ege Bölgesinde zmir li tüketimde de ön plandad r. 5. Ege Bölgesi Da m irketleri TEDA Genel Müdürlü ü TEDA 1994 y nda tüzel ki ili e kavu mas takiben Devletin genel ekonomik politikas na uygun olarak elektri in da m ve ticaretini yapma görevini verimlilik ve karl k ilkeleri do rultusunda yerine getirmek üzere çal malar na ba lam r. TEDA, 19 üniteden olu an merkez te kilat ve 19 adet ba Elektrik Da m irketini kapsayan bir organizasyon yap içerisinde 1.126's merkezde olmak üzere toplam 26.574 personel ile hizmet vermektedir. TEDA, elektrik enerjisinin ülke kalk nmas ndaki tart lmaz öneminin idraki ile çal malar sürdürmekte olup, elektrik da nda büyük kentlerden en küçük yerle im birimlerine kadar kaliteli, güvenilir ve kesintisiz elektrik hizmeti sunulmas ilke edinmi tir. 66

157.900 adet da m trafosundan olu an 52.830 MVA kurulu gücümüzle sorumluluk alan z ahilindeki 77adet il, 831 adet ilçe, 34.876 adet belde/köy ve hizmet alan zda kalan köy ba lar nda 309.714 km orta gerilim da m hatt ve 498.890 km alçak gerilim da m hatt ebekesinin i letme ve bak m hizmetleri de dahil olmak üzere 29 Milyonu a n abonemizin ihtiyaçlar n aksat lmadan yürütülmesi,teda olarak asli görevlerimiz içerisinde yer almaktad r. Bu hizmetler Yat m Programlar dahilinde gerçekle tirilmekte olup, y l sonu itibariyle Türkiye genelinde ehir ebekeleri, köy ebekeleri, k rsal da m tesisleri ve di er alanlarda2.790 adet yat m projesi gerçekle tirilmi tir.2008 y Yat m Program ödene imiz1.380,1 Milyon YTL, buna kar k kesin harcama miktar ise %91,3'lükbir oranla 1.260,3 Milyon YTL olarak gerçekle mi tir. irketimiz için öngörülen yat mlar Toplam Kamu yat mlar içerisinde%3,2'lik, Toplam enerji yat mlar içerisinde ise %22,8'lik bir paya sahiptir Elektrik Da m irketlerimiz ile Elektrik Üretim A.. / Portföy Üretim Gruplar aras nda imzalanan geçi dönemi sözle meleri kapsam nda,elektrik Üretim A..'den 59.890GWh, Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A..'den 74.711 GWh elektrik enerjisi tedariki gerçekle tirilmi tir. Geçi dönemi sözle meleri kapsam nda kar lanamayan 22.096GWh elektrik enerjisi ise Piyasa Mali Uzla rma Merkezi'nden temin edilmi tir.- 8 Aral k 2001 tarihinden itibaren yeni 67

aboneliklerde irketimiz abonelerinin tümüne, EPDK' n n Elektrik Piyasas nda Kullan lacak Sayaçlar Hakk ndaki Tebli inde teknik özellikleri belirtilen sayaçlar tak lmaktad r. leti im alt yap na dair standart bir yap belirlenmemi olmakla birlikte,dengeleme ve uzla rma sistemine tabi olan otoprodüktör ve otoprodüktör grup ortaklar, irketlerimizin bilgisi dahilinde ölçü sistemlerine uzaktan haberle meye imkan tan yacak ileti im alt yap olu turmaktad r. 2008 y nda, 5 farkl marka ve modellerde tek ve üç fazl aktif elektronik sayaçlar n, EPDK Sayaç Tebli ine ve irketimizce istenilen asgari artlara uygunlu u incelenerek, irketimiz abonelerine tak lmas na onay verilmi tir. irketimiz orta gerilim ve alçak gerilim elektrik da m ebekelerinde kullan lacak elektrik malzemeleri ile ilgili teknolojik geli meler yak ndan takip edilerek, teknik artnamelerin haz rlanmas çal malar na devam edilmi tir. DA ITIM RKETLER TÜRK YE TEDA ÖZEL TÜKET ME SUNULAN ELEKTR K(GWh) 156901 189429 KAYIP VE KAÇAKLAR(GWh) NET ELEKTR K TÜKET (GWh) BRÜT SATI (B N TL) 22542 134360 20.652.829 27482 161948 ABONE SAYISI PERSONEL SAYISI YATIRIM(B N TL) 29.110.892 26.574 1.260.335 2.029.689 1180 2008 y sonu itibariyle Türkiye tüketimine 197 Milyar kwh elektrik enerjisi sunulmu, 27,5 Milyar kwh'l k enerji ebeke kayb ve kaçak kullan m olarak kay t d kalm, dolay yla Türkiye net elektrik tüketimi 161,9Milyar kwh olarak kaydedilmi tir. Geçici de erlere göre Türkiye'de 2008y nda tahakkuka ba olarak tüketilen elektrik enerjisinin %47,5'isanayi, %24,4'ü mesken, %14,7'siticaret, %4,0'ü resmi daire, %2,5'i genel ayd nlatma, %6,9'u di er sektörlerde kullan lm r. Ege Bölgesi Da m irketleri GED Z EDA ( ZM R MAN SA) AYDEM (AYDIN DEN ZL -MU LA) OSMANGAZ EDA (U AK KÜTAHYA-AFYON) 68

Ege Bölgesi llerinin Elektrik Tüketimlerinin Sektörel Da L MESKEN T CARET R.DA RE SANAY G.AYDINLATMA ER ZM R 3.164.482 1.548.114 422.779 5.381.271 373.218 943.427 MAN SA 633.316 231.771 84.227 574.512 71.077 433.729 AFYON 253.329 125.091 34.472 341.000 36.573 237.661 KÜTAHYA 229.667 101.299 34.006 454.901 33.398 48.667 AK 151.558 81.766 13.865 539.666 16.929 59.984 AYDIN 398.144 229.096 40.119 288.851 14.264 108.895 DEN ZL 305.201 146.358 30.386 866.557 16.191 65.763 MU LA 420.872 40.992 65.799 106.016 29.427 273.473 Türkiye Geneli Yllara Göre Kay p Kaçak Oranlar 69

EGE BÖLGES LLER KAYIP KAÇAK 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 6,2 7 6,2 5,4 5 8,6 1,3 3,4 KAYIP KAÇAK ZM R MAN SA AFYON KÜTAHYA AK AYDIN DEN ZL MU LA Ülkemizin en küçük yerle im birimlerine kadar kaliteli, güvenilir,sürekli ve ucuz elektrik enerjisi sunmak gibi toplumsal ve ekonomik sorumluluklar ayn anda üzerinde ta yan irketimizde hizmetlerin etkin,verimli ve üst düzeyde sunulabilmesi için hizmet içi e itim faaliyetleri düzenlenmektedir. TEDA, ço unlu u zor ve tehlikeli ko ullarda çal an 26.574 personel ile hizmet vermekte,bu nedenle personelini de ik bran larda kalifiye etme ihtiyac duymaktad r. irketimiz taraf ndan 2008 y nda toplam olarak 20.089 ki iye (850.132 ki i x saat) e itim verilmi tir. Bu e itimlerin %70'i E itim Merkezleri,%9'u Bölgesel E itim Merkezleri,%21'i Elektrik Da m irketleri taraf ndan gerçekle tirilmi tir. GED Z EDA GED Z EDA ZM R MAN SA DA ITIM TRAFOLARI(TEDA +ÖZEL) 15575 12053 3522 ABONE SAYISI TEM N ED LEN ENERJ M KTARI (MWh) KAYIP KAÇAK ORANI 2.305.492 14.260.687 6% 1.731.238 574.254 12.217.939 2.042.748 6.2 7 TAHS LAT ORANI 98% 88% YATIRIMLARIN GERÇEKLE ME YÜZDES 91% 71,90% PERSONEL SAYISI 1281 942 339 70

AYDEM (AYDIN DEN ZL -MU LA) AYDIN DEN ZL MU LA DA ITIM TRAFOLARI(TEDA +ÖZEL) 2931 2414 3270 ABONE SAYISI 516.728 464.068 460.266 TEM N ED LEN ENERJ M KTARI (MWh) 1.795.900 2.291.822 1.993.213 KAYIP KAÇAK ORANI 8% 1.3% 3.4% TAHS LAT ORANI YATIRIMLARIN GERÇEKLE ME YÜZDES PERSONEL SAYISI 366 282 276 OSMANGAZ EDA (AFYON U AK-KÜTAHYA) AFYON AK KÜTAHYA DA ITIM TRAFOLARI(TEDA +ÖZEL) 2039 1044 1555 ABONE SAYISI 302.050 170.778 308.290 TEM N ED LEN ENERJ M KTARI (MWh) 1.046.549 881.313 881.726 KAYIP KAÇAK ORANI 6% 1.3% 3.4% TAHS LAT ORANI 96% 99% 98% YATIRIMLARIN GERÇEKLE ME YÜZDES 89% 97% 84,00% PERSONEL SAYISI 232 130 215 Not: Sadece Osmangazi Eda a Ba Ege Bölgesi lleri Al nm r. LLERE VE GER M SEV YELER NE GÖRE TM MERKEZLER 33/15,8 33/10,5 33/6,3 ZM R 32 15 1 MAN SA 16 9 AK 2 2 AFYON 1 6 KÜTAHYA 9 71

AYDIN 16 7 DEN ZL 19 MU LA 23 GENEL TOPLAM 109 15 34 6. Enerji Verimlili i GED Z EDA olarak enerji verimlili i ile ilgili olarak E itim Müdürlü ümüz, Halkla li kiler Birimi, Sistem letme ve Bak m Müdürlü ümüz taraf ndan ortak anketler, okullarda enerji ile ilgili e itimler ve seminerler yap lm r. 30 günde 1000 mü teri ile yüz yüze Anket çal mas esnas nda mü terilerimizin dilek ve ikayetleri dinlenmi, daha iyi nas l olabiliriz ara lm ve enerjinin verimli kullan lmas ile ilgili bro ürler da lm r. 7. Kaynaklar [1] Türkiye Elektrik Da m ve Tüketim statistikleri Kitab [2] Teda Genel Müdürlü ü [3] Bat Anadolu Yük Tevzi Müdürlü ü [4] www.gedizedas.gov.tr [5] www.tedas.gov.tr 72