CELİL DENKTAŞ 1954 doğumlu olan Celil Denktaş, ilk ve orta eğitimini İstanbul da (Kadıköy Maarif Koleji 1974), yüksek öğrenimiyse Ankara da (ODTÜ-İİF/Lisans 1979, AÜ-SBF/Y. Lisans 1982) tamamladı. Bir süre ODTÜ de öğretim asistanlığı dahil olmak üzere, çeşitli kamu kuruluşlarında ve özel şirketlerde çalıştı. Son olarak işçilik yaptığı Almanya dan 2014 yılında yurda dönerek sigorta emeklisi oldu. Halihazırda İstanbul da, yarı-zamanlı öğretim görevlisi olarak üniversitelerde dersler vermektedir. Celil Denktaş ın 1970 lerden bu yana çeşitli yayın organlarında kültür, kültür tarihi, eğitim ve Küba üzerine yazıları ve çevirileri, tiyatro, sinema ve kitap eleştirileri yayımlanmaktadır. 1977 yılında şair Enver Gökçe yle, Devrimci Sanatçılar Derneği adına yapılan uzun söyleşinin ses bandı kayıtlarından yola çıkarak, 2007 yılında Hamburg da, Hakan Baysalman la birlikte, envergokce.org- Hayatı Seveceksiniz adlı internet sitesini kurmuş, daha sonra da bu sitede toplanan bilgi ve belgeleri geliştirerek Berceste Mısraı Yazan Komünist Enver Gökçe (2011, İstanbul: Yaba Yay.) adıyla şairin yaşamını kitaplaştırmıştır. Üç Açıdan Küba: Politik Katılım, Eğitim, Kadın/Erkek (2014, Ankara: NotaBene Yay.) adlı bir kitabı daha vardır. Sosyalizmde Eğitim, Küba, yazarın üçüncü kitabıdır.
Ayrıntı: 1067 İnceleme Dizisi: 285 Sosyalizmde Eğitim Küba Celil Denktaş Son Okuma Suat Hayri Küçük Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Celil Denktaş, 2015 Kapak Fotoğrafı jcarillet / istock Unreleased / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: Mayıs 2017 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-605-314-178-5 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari
Celil Denktaş Sosyalizmde Eğitim Küba
İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR ETİN CİNSEL POLİTİKASI Carol J. Adams AZINLIĞIN ZENGİNLİĞİ HEPİMİZİN ÇIKARINA MIDIR? Zygmunt Bauman PSİKOLOJİDE SÖZ VE ANLAM ANALİZİ Sibel A. Arkonaç BENLİK YANILSAMASI Bruce Hood TÜRKİYE KENTLEŞMESİNİN TOPLUMSAL ARKEOLOJİSİ Erbatur Çavuşoğlu MARKSİZMDEN SONRA MARX Tom Rockmore OYUN, OYUNBAZLIK, YARATICILIK VE İNOVASYON Patrick Bateson & Paul Martín İLAHİ GAZAP: DEHA NEDİR? DÂHİ KİMDİR? Darrin M. McMahon HARCIYORUM ÖYLEYSE VARIM Ekonominin Gerçek Maliyeti Philip Roscoe KREDİOKRASİ ve Borç Reddi Davası Andrew Ross ZİHİN VE DOĞA ARASINDA Bir Psikoloji Tarihi Roger Smith ÖZGÜRLÜK Zygmunt Bauman ZAMANI YAŞAMAK Jean Chesneaux CAN ÇEKİŞEN İMPARATORLUK Francis Shor SÜREKLİ DEVRİM TEORİSİ Eşitsiz ve Bileşik Gelişim Siyaseti Michael Löwy ŞİDDETSİZ DİRENİŞ Felsefi Bir Giriş Todd May AYDINLAR SOSYALİZMİ Jan Waclaw Makhayski İLETİŞİM BİLİMLERİNİN UNUTULMUŞ KÖKENLERİ Der. Jacques Perriault MODA-LOJİ Yuniya Kawamura MARKSİZM İN ANLAMI Paul D Amato CİNSELLİĞİN ÖNEMİ Arzuya Yeniden Kavuşmak Dr. Ghislaine Paris ÇALIŞMA DÜŞÜNCESİ John W. Budd YORUM VE AŞIRI YORUM Umberto Eco HAYATIN GİZLİ HAZLARI Theodore Zeldin HAYATIN KIRILGANLIĞI William E. Connolly DEVLET VE HUKUK Friedrich Engels, Karl Marx İYIMSER OLMAYAN UMUT Terry Eagleton TEKNIK, SERMAYE, MEDYA Peter Trawny PROTESTO Toplumsal Hareketlere Kültürel Bir Giriş James M. Jasper
Harun Karadeniz in anısına, 40 yıl sonra...
Başkalarının beyniyle yanılmak istemeyen, kendi beyniyle düşünmeyi becerebilmelidir... Bir başkasının aracılığıyla yanılmaktan daha acı bir şey yoktur... Fidel Castro Ruz
İçindekiler Başlarken...13 1. Tarihsel Altyapı ve İdeolojik Birikim...21 A. SOSYALİZM EĞİTİMDİR!...21 B. 1917 DEVRIMI VE EĞITIM...27 C. MILITAN MATERYALIZM...40 Ç. KÜBA DA EĞITIMIN ALTYAPISI VE TARIHÇE...52 D. SOSYALIST DEVRIME DOĞRU...62 2. Bir Devrimin Getirdikleri...65 A. KARACEHALETIN ORTADAN KALDIRILMASI: HALK, HALKA ÖĞRETMELIDIR!...65 B. KADIN ÖZGÜRLÜĞÜ...72 C. SIYAHLARIN EŞITLIĞI...74 9
Ç. DIN...77 D. ORTAKLAŞMACI AHLAK...79 E. BILINÇ...80 F. GÖNÜLLÜ ÇALIŞMA...83 G. ENTERNASYONALIZM...85 H. OKULLARIN BUGÜNÜ...87 I. MÜFREDATLAR...91 I-1) İlkokul Öncesi...92 I-2) İlkokul...92 I-3) Ortaokul...94 I-4) Normal Lise (IPU, IPR)...97 I-5) Fen Lisesi (IPVCE)...99 I-6) Spor Lisesi (Escuela Deportiva)...100 I-7) Kişiye Özel Eğitim (Especial)...101 I-8) Yetişkin Eğitimi (Adultos)...102 Sonsöz...105 Yararlanılan Kaynaklar...107 Fotoğraflar...111 Ekler Ek 1 Tablo 1: 2013 Yılı İlkokul Ders Programı...159 Ek 2 Toblo 2: Orta Okul Ders Programı...160 Ek 3 Tablo 3: Lise Ders Programı...161 Ek 4. Ortaokul Ders Kitaplarında İşlenen Konulara Örnekler...163 Ek 5. Küba da Yeni Ekonomik Kararların Eğitime Yansımaları...167 Ek 6. Küba da Eğitimin Temel Prensipleri Değişmez!...187 Ek 7. Küba da Meclis Komisyonları ve Gençliğin Ülke Yönetimindeki Ağırlığı Üzerine Ada Martínez le Bir Görüşme...205 10
Ek 8. Seçmek ve Eğitimli Bir Toplumda Seçimler Küba...229 Ek 9. Üç Açıdan Küba Üzerine Celil Denktaş a Sorular ve Cevapları...249 Ek 10. Bir Devrimcinin Örnek Yaşam Öyküsü...255 Ek 11. Üretime Dönük Üniversite...261 11
Başlarken N isan 2015 te UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) tarafından tüm Birleşmiş Milletler üyelerini kapsayacak biçimde her on beş yıl için belirlenen, Herkese Eğitim (Education for All-EFA) kampanyasının 2000-2015 yılları ayağı sonuçları ilan edildi. Buna göre Küba, Karayip ve diğer tüm Latin Amerika ülkeleri arasında UNESCO hedeflerini bu dönemde eksiksiz ve %100 tutturan tek ülke oldu (Education for All 2000-2015: Only Cuba reached global education goals in Latin America and the Caribbean, 09/04/2015 UNESCO PRESS, UNESCO Media Services, unesco.org, erişim: Ağustos 2015). 13
Sosyalizmde Eğitim, Küba Neydi ülkelerden beklenen bu hedefler?: 1) İlkokul öncesi 0-6 yaş bütün çocukların bakım ve eğitim koşullarının garanti altına alınması; Latin Amerika ülkelerinin yarısı bu hedefin ancak %80 ine yaklaşabildi. 2) İlkokul çağına gelen bütün çocukların, özellikle de kız çocuklarının, etnik azınlık çocuklarının ve engelli çocukların ilk öğretime katılmaları; yine, Latin Amerika ülkelerinin ancak yarısı bu hedefi %80 i biraz aşan oranda tutturabildiler. 3) Hem gençlerin hem de yetişkinlerin tamamının eğitime ve yeteneklerini geliştirme olanaklarına ulaşmada tam fırsat eşitliğine sahip olmalarının teminat altına alınmış olması; Latin Amerika ülkelerinin yalnızca %13 ünde bu hedefe ancak maddi olanağı elverenlerce %99 oranında erişilebildi, diğerlerindeyse ortalama %43 oranında kaldı. 4) Yetişkinler arasındaki karacehalet oranının %50 oranında azaltılması okuma yazma bilmeyenlerin sayısını yarı yarıya azaltmak; genel ortalamada başarı oranı hedefin ancak yarısını tutturabildi: Yüzde 26! Yalnızca üç Latin Amerika ülkesi bu hedefi aşabildi. Bölgede halen okuma yazma bilmeyen 33 milyon yetişkin insan var ve buların %55 i kadın. 5) Temel eğitimde cinsiyet eşitliğinin ve katılımın tam olarak sağlanması; ilkokul eğitiminde genelde hedef %60 oranında tutturulabildi, ancak ortaokullarda ortalama %20 ye kadar düştü. 6) Eğitim kalitesinin yükseltilerek katılan herkesin ölçülebilir bir öğrenme düzeyine ulaşması; daha önce Latin Amerika ülkeleri için %56 olan başarı oranı, %63 e yükseldi. Bölgedeki ilkokul öğretmenlerinin sayısında da ortalama %14 artış görülmesine karşın öğretmen yetiştirmede yaşanmakta olan sorunlar halen çözülememiş durumda ve hemen hemen tüm ülkelerde kentlerdeki eğitim kalitesiyle kırsal kesimdeki olanaklar arasında, kırsal kesimlerin aleyhine büyük farklılıklar var. İlk paragrafta da vurgulandığı gibi Küba, tüm bu hedefleri rahatlıkla aştı. Zaten son 45 yıldır bu konuların hiç birinde herhangi bir sıkıntısı olmamıştı. Bu nedenle de yukarıda sayılan ülke oranlamalarının hiçbirine girmeyen tek bölge 14
ülkesidir. Oysa ki bölgedeki Meksika, Brezilya, Arjantin gibi Küba ya oranla oldukça büyük olan ekonomilere; Şili, Peru, Venezuella gibi Küba ya göre son derece zengin maden kaynaklarına sahip ülkelere bakıldığında, bölge ülkeleri ortalamasının ancak yarısı kadar bir kişi başına düşen nakit gelir e sahip olduğu halde eğitim alanında tüm bu ülkeleri oldukça geride bıraktığı çok açık görülüyor. Ve bunun nedeni de çok açıktır: Sosyalizm! Küba nın ne derecede sosyalist bir ekonomi olduğu, kendi sınırları içerisinde ve uluslararası politik ilişkilerde genel anlamda sosyalist ilkelere ne derecede bağlı kaldığı, emperyalizmle ilişkilerinde taviz sınırlarını hangi dereceye kadar esnettiği, bunların hepsi ayrı ayrı tartışılabilir. Zaten tartışılıyor da. Yalnızca sosyalizm karşıtlığını temel politik prensip haline getirmiş liberaller değil, 1959 Küba Devrimi nin dostları da bu tartışmalara giriyorlar ve zaman zaman da Kübalı muhataplarından sert tepkiler alıyorlar. Ancak Küba nın 1959 Devrimi sonrasında eğitim alanında göstermiş olduğu başarılı yükseliş ve elde ettiği haklı uluslararası kabul artık tartışmasız bir gerçektir. Belki Küba da kişi başına düşen gelir pek çok ülkeninkiyle karşılaştırıldığında komik kalacaktır ama, eşittir. Hiç kimse aç, açıkta değildir. Sağlık, eğitim, barınma ve eğlenme sorunu hiç yoktur. Profesörlerin, hukukçuların ve doktorların maaşı devlet başkanının maaşından biraz yüksektir. Milletvekilleriyse milletvekili olmadan önce ne maaş alıyorlarsa, vekillikleri süresince de onu almaya devam ederler. Vekillik sürelerinin sonunda da eski işlerine geri dönerler, yaşamlarına hiçbir ayrıcalık eklenmeden. Bilim insanları, sanatçılar, sporcular gerçek bilim insanları, gerçek sanatçılar ve gerçek sporculardır. Bilgi ve yetenekleriyle öne çıkarlar. Başka türlüsü olamaz. Toplum da onları el üstünde tutar ama hepsi herkes gibi sade birer vatandaştır. Hiç kimse, hiçbir nedenle toplumun dışına itilmez, bu akla bile gelmez. Dünyada en yüksek suç oranına sahip, kadınların ve çocukların insan yerine konmadığı ülkelerin ve dünyanın en tehlikeli kentleri sayılan yerleşimlerin bulunduğu bir bölgenin tam or- 15 Celil Denktaş
Sosyalizmde Eğitim, Küba tasındadır Küba. Ama burada, suç oranları yok denecek kadar düşüktür: 100.000 de 5. Tabii, 1959 dan sonrasını konuşuyoruz. Kadına veya çocuğa el kaldırmak (aslında herhangi birine el kaldırılması) ancak sinemalardaki, televizyonlardaki yabancı filmlerde görülebilen anlaşılmaz bir durumdur; görüldüğünde de hayrete ve tartışmalara neden olur. Zaten Küba da suç işleyecek nedenleri arayıp bulmak da kolay olmayabilir. Trafik canavarıysa buralara hiç uğramamıştır. Sokakta çocukları yalnızca oyun oynarken görebilirsiniz. Arabaların arasında dolaşıp kâğıt mendil, su falan satmazlar; ailenin geçimine katkıda bulunmak gibi bir sorunları yoktur. Okulun dışındaki tek işleri çocukluklarını yaşamaktır. Oldukça sağlıklıdırlar, üstleri başlarıysa daima temizdir. İnsanların giyim kuşamları, kendilerine ve çocuklarına bakımı, kentlerin, sokakların, tüm yaşam alanlarının temizliği hiç de kişi başına düşen gelirle orantılı değildir. * * * Latin Amerika denildiğinde, Amerika Kıtası nda yer alan, yaklaşık 600 milyon insanın yaşadığı ve yaklaşık 7,5 milyon kilometre karelik oldukça geniş bir coğrafya ifade ediliyor. Bu coğrafyada yer alan 43 ülkenin ortak özelliği, sömürge döneminden kalan İspanyolca ve/veya Portekizce yi (halen yüzlerce etnik ve yerel dil varlığını sürdürüyor olsa da) resmi dil olarak kabul etmiş olmalarıdır. Bu iki dil arasındaki yakınlık, insanların iletişim konusunda pek sıkıntı çekmemelerini sağlıyor. Latin Amerika ülkeleri üç grupta toplanıyor: Kuzey ve Orta Amerika kıta bölgelerinde yer alan 8 ülke, Karayipler (Caribbean) bölgesindeki adalar üzerinde 22 ülke ve Güney Amerika kıtasındaki bölgesindeki13 ülke. Küba Cumhuriyeti, adalar üzerinde kurulmuş olan Karayipler grubundadır. Toplamı yaklaşık 109 884 km 2 olan bir takımadalar ülkesidir. İki büyük ada, Küba Adası ve Gençlik Adası dışında, çoğu mercan kayalıklarından oluşan irili 16