İ.T.Ü. İŞLETME FAKÜLTESİ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ÖĞRENCİLERİNİN PROFİLİ VE ÖĞRENCİLERİN BÖLÜMÜ DEĞERLENDİRMESİ GİRİŞ Berna BEŞKE8E Sinan SÖL I.T.Ü. İşletme Fakültesi 80680 Beşiktaş / İSTANBUL İXÛ. İşletme Fakültesi 80680 Beşiktaş / İSTANBUL Türkiye'de, Toplam Kalite Yönetimi Felsefesi, çoğunlukla üretim yapan işletmelerde uygulanmaya başlamıştır. Doğrudan üretim yapan işletmelerde elde edilen olumlu sonuçlar gün yüzüne çıkınca, özellikle ticari kaygı güden, hizmet ağırlıklı işletmeler de Toplam Kalite Felsefesine ilgi göstermişlerdir. Bu felsefenin uygulanması ve yaygınlaşması aşamalarında pek çok endüstri mühendisi görev almıştır. Endüstri mühendisliği bölümlerindeki akademisyenlerin şimdiye kadar yaptığı işlerden biri de bu felsefeyi öğrencilere en iyi şekilde öğretmeye çalışmak olmuştur. Ancak bu felsefe, günümüze kadar hiçbir üniversitede, hatta hiçbir bölümde hayata geçirilememiştir veya geçirilmemiştir. Bu çalışma, Toplam Kalite Yönetimi (TKY) Felsefesini İ.T.Ü. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'ne yerleştirme yönündeki girişimlerin başlangıcı niteliğindedir, Bu çalışmaya başlanmadan önce TKY'nin çekirdek amacını oluşturan müşteri memnuniyeti, Î.T.Û. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği ve bir nebze de İstanbul Teknik Üniversitesi açısından tanımlanmıştır Bu müşteriler aşağıdaki gibi sıralanmıştır: * Üretim, hizmet ve bunların dışında kalan tüm sektörler * Öğrenciler Öğretim elemanları Öğrenci velileri Yukarıda ana hatları ile verilmiş olan müşterilerden bir grubu öğrenciler oluşturmaktadır. Hem bu sebeple hem de ulaşma kolaylığı ve ulaşma maliyeti açısından öncelikle öğrenciler üzerine eğîlinmiştir. Öğrencilerin beklentileri sorulmadan önce Bölümdeki mevcut uygulamalar hakkında görüşleri alınmıştır. Daha sonra müşteri karakterini ortaya çıkarmak amacı ile öğrencilerin profili çıkarılmaya çalışılmıştır, Ayrıca rakip üniversiteleri, İstanbul Teknik Üniversitesinden daha önce tercih etme nedenleri araştırılmıştır. Böylece İstanbul Teknik Üniversitesinin, dolayısıyla da Bölümün, hangi konularda eksikleri olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Yapılan anket çalışması sonucunda, öğrencilerin yabancı dil bilgileri, mezun oldukları lise, şu andaki barınma koşulları, Bölüme hangi kentlerden geldikleri gibi öğrenci profilini belirleyecek özellikler ile Bölüm ve Üniversite olanaklarının yeterlilik düzeyi hakkında bilgi edinilmiştir. İzlenen Yöntem İstatistiksel Karar Verme Teknikleri, örneklerden elde edilen veriler yardımı ile yığın değerleri hakkında belirli bir hata payı ile belirli aralıklar arasında tahmin yapmaktadır. Bu durumda da yığın hakkında kesin bir sonuca, %100 garantili bir yoruma ulaşılamaz. tmmob maklna mühendisleri odası 19
Ancak bu çalışma, örnekleme değil yığına, yani Bölüm öğrencilerinin tümünden gelen bilgilere dayanmaktadır. Ancak anketlerin içinde değerlendirmeye alınamayanlar yine de bulunmaktadır. Değerlendirilemeyen anket oranı ise %2.5'u geçmemektedir, UYGULAMA Çalışma İki bölümden oluşmaktadır, ilk bölümde İ.TÜ İşletme Fakültesi Endüstri Mühendişliği öğrencilerinin profili çıkarılmıştır, İkinci bölümde ise öğrencilerin Bölüm hakkındaki görüşleri irdelenecektir. İ.T.Ü. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Öğrencilerinin Profils Bu bölümde ankette yer alan ve aşağıda listelenmiş olan başlıklar incelenecektir: * Cinsiyet * Mezun Olunan Use * Yabancı Dil Bilgisi * Ailelerin Yaşadığı Yer * Barınma Durumları * Burs Durumları * Okurken Çalışıp Çalışmadıkları * İleriye Yönelik Planları Bölüm öğrencilerinin cinsiyetlerini gözlem altına almak anlamsızmış gibi görünmek ile beraber aslında Türkiye'deki mevcut koşullar yüzünden incelenmeye değerdir, Çünkü Türkiye'de bayanlar, erkekler kadar öğrenim görme fırsatı elde edememektedirler. Elde edebilseler bile, mühendislikte okumalarına hoş gözle bakılmamaktadır, 20 I, Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
Sekili, İ/IÜ. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'ndeki bayan-erkek karşılaştırmasını göstermektedir. Bu grafiğe göre 385 öğrencinin %30 s u bayandır. Verilerin yansıttığı bu orana, Türkiye'nin diğer mühendislik dallarında, özellikle de İstanbul Teknik Üniversitesi dahilinde ulaşılamamaktadır, Bu durum da bayanların, diğer mühendislik dallarını (işletme hariç) tercih etmemelerine rağmen endüstri mühendisliğini kendilerine yakın bulduklarını göstermektedir. Bayanların bu tercihi Bölüm için olumludur. Çünkü ülke nüfusunun yarısına hitap etmektense tümüne hitap edilmesi asrın gereğidir. Öğrencilerin Bölüme gelmeden önce okudukları orta öğrenim kurumları incelenecek olursa Şekil-2 ile karşılaşılmaktadır. Şekil 2'ye göre Bölüm'e giren öğrencilerin okudukları liseler arasından Anadolu Liseleri ağır basmaktadır. Öğrenci portföyünü tamamlayan diğer orta öğretim kuruluşları ise, sırası ile, devlet liseleri, özel liseler ve fen liseleridir. Ancak son yıllarda, her ne kadar Anadolu Liselerinden gelen öğrenci oranlarında bir değişiklik olmasa da, özel okullardan Fen Liselerine doğru bir kayma gerçekleşmektedir. Türkiye'de yaşanan bir gerçeği burada göz ardı etmemekte yarar görülmektedir: Fen Lisesi öğrencilerinin birçoğu son sınıfta devlet liselerine geçmektedir. Bu da Bölüm'e giren devlet lisesi kaynaklı öğrenci sayısının fazlalığını açıklamaktadır. Öğrencilerin Okudukları Liselere Göre Dağılımı Sakil 2, Öğrencilerin Okudukları Liselere Göre Dağılımı Öğrencilerin profili belirlenirken incelenen bir başka konu da yabancı dil bilgileri olmuştur, tmmob maklna mühendisleri odası 21
Bu konuya ilişkin grafik, ŞekİI-3'te yer almaktadır. Şekil 3, Öğrencilerin Çeşitli Yabancı Dillere Gösterdikleri İlginin Düzeyi Bu grafiğe göre Bölüm öğrr jilerinin nerede ise hepsi İngilizce bilmektedir. Ancak en çok ilgi gösteriten diğer yabancı diller olan Almanca ve Fransızca'da durum farklıdır. Halbuki, günümüzde işverenler en az iki yabancı dil bilen elemanlar aramaktadırlar, Bu gelişmenin Bölüm yararına kullanılması için Almanca, Fransızca ve diğer yabancı dillerin öğretileceği yeni seçmeli derslerin açılması yararlı olabilecektir Şekil-4, öğrencilerin ailelerinin yaşadıkları İllere göre dağılımını gösteren grafiktir. Bu grafiğe göre öğrencilerin yarısından biraz fazlası ailelerinden uzakta yaşamaktadır, Bu grafik ayrıntılandırılınca Şekil-5 elde edilmektedir. Bu grafiğe göre Bölüm'e İstanbul'dan sonra en çok öğrenci gönderen iller İzmir, Bursa, Kocaeli, Antalya ve Eskişehir'dir Ankara'nın ise nüfusuna oranla alt sıralarda yer alması Ankara'da Bölüm' rakip olan bölümlere sahip üniversitelerin olmasından kaynaklanmakta- 22 I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
Şekil 5. Bölüm Öğrencilerinin Ailelerinin Yaşadıkları Yerler dır. Şekil-5'ten çıkarılabilecek bir diğer sonuç ise Bölüm'e daha çok Samsun, Ankara, Adana hattının batısından öğrenci gelmektedir. Bunun sebeplerinden biri, Ankara'dan az öğrenci gelmesinin sebebi ile çakışması ise, diğer sebep İTÜ.'nün, ileride de gözler Önüne serileceği gibi, yurt olanaklarının kısıtlı olmasıdır. Ancak Bölüm'e renk kattığı düşünülen heterojenliğın arttırılması İçin yurt olanakları arttırılmcaya kadar yapılabilecek İşler de mevcuttur. Örneğin, halen İstanbul dahilindeki okullar için düzenlenen Bölüm gezilerinin kapsama alanının arttırılarak, Bölüm'e zaten ilgi gösteren kentlerin iyi okullarında tanıtımlarda bulunmak gibi,,. Şekil 6. Dönem Bazında İstanbullu Öğrenci Oranı Şekil-6'dan da görülebileceği gibi Bölüm'e İstanbul'dan gelen öğrencilerin oranı her yıl biraz daha düşmektedir. Bu gelişme, Bölüm'ün renkliliğini arttırması açısından olumlu bir tmmob makina mühendisleri odası 23
gelişme olmakla birlikte, öğrencilere yeterli barınma olanakları sağlanamadığı için, o öğrencilerin başarısını, dolayısıyla da Bölüm'ün başarısını düşürmektedir. Şekil 7, Öğrencilerin Barınma Konusundaki Durumları Öğrencilerin ailelerinin yaşadıkları yer kadar öğrencilerin barındıkları koşullar da önemlidir. Şekil-7'ye göre aileleri İstanbul'da yaşamayan 190 öğrencinin yalnızca 681 yurtlarda kalma şansını yakalayabilmiştir, Her ne kadar burada "şans" olarak kullanılsa da yurtta kalanların sorunları da irdelenmeye gereksinim göstermektedir. Geriye kalan 122 öğrenci ise kendi olanakları ile birşeyler yapmaya çalışmaktadırlar. Öğrenci profli, Öğrencilerin maddi imkanları oluşturulmadan bitmiş sayılamaz. Bu amaçla da burs durumu ve çalışan öğrenciler de soru konusu olmuştur. Şekil 8. Öğrencilerin Burs Durumu 24 I, Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
Şekil-8 göstermektedir ki Türkiye çapında ilk %1'lik dilimde yer alan bu öğrencilerin ancak %40'ına burs olanağı sağlanmıştır, Alınan bu bursların yapısı tam olarak araştmlmamakla birlikte çok büyük bir kısmının devletin verdiği Kredi ve Yurtlar Kurumu'na ait burslar olduğu bilinmektedir. Öğrencilerimizin %12'sinin çalıştığı Şekil-3'dan anlaşılmaktadır. Ayrıntıya girildiğinde çalışan öğrencilerin büyük çoğunluğunun üçüncü ve dördüncü sınıfta olduğu görülmektedir. Yukarıda belirtilen özelliklere sahip olan öğrenciler gelecek için ne gibi planlar yapmaktadırlar? Bu sorunun yanıtı Tablo-1'de bulunmaktadır, Tablo 1. Öğrencilerin Geleceğe Dair Planları Gelecek Planlan Büyük Ölçekli Bir İşletmede Üst Düzey Görev Almak Kendi İşimi Kurmak Yurt Dışında Yaşamak Orta Ölçekli Bİr İşletmede Üst Düzey Görev Almak Büyük Ölçekli Bir İşletmede Orta Kademede Görev Almak Ailemin Yanında Çalışmak Frekans 191 177 86 79 33 10 İ.T.Ü. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Öğrencilerinin İ.T.Ü. ve Bölüm Hakkındaki Görüşleri İ.T.Ü. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliğinde okuyan öğrencilerin Üniversite ve Bölüm hakkındaki görüşleri daha üniversite giriş sınavları sırasında yaptıkları tercihler ile başlamaktadır, O halde öncelikle bu tercihlerin değerlendirilmesi gerekmektedir. İşte, Şekil-10 bu tercih durumunu yansıtmaktadır. Bu şekle göre Bölüm'e giren öğrenciler, Bölüm'ü genelde beşinci tercihleri olarak belirtmişlerdir, Şekil-11'de yer alan grafik ise aynı verilerin dönem bazında ayrıntılandırılmış durumudur. Buna göre ortalamalara bakıldığında her yıl küçük de olsa bir İyileşme söz konusudur. Öğrenciler bu tercih durumunu ortaya çıkardıktan sonra kendilerine bunun sebepleri soru I muştur. Elde edilen sonuç Tablo-2 f dedir, tmmob makina mühendisleri odası 25
26 I. Endüstri va İşletme Mühendisliği Kurultayı
Tercih Sebebi İngilizce Eğitim Vermeleri Sosyal Olanakların Daha Fazla Olması Mezun Olduktan Sonra İş Bulma Olanağının Daha Fazla Olması Puanların Daha Yüksek Olması Kampusun Güzel Olması Eğitimlerinin Daha İyi Olduğunun Söylenmesi Yurt Dışında Lisansüstü Eğitim Olanağı Sağlamaları Yurt Olanaklarının İyi Olması Burs Vermeleri Tanıdık ve Akrabaların 0 Üniversiteden Mezun Olmaları Sıklık 234 231 214 186 186 176 125 59 52 16 Tablo-2'y göre diğer üniversitelerin İngilizce eğitim vermeleri en önemli tercih sebebidir. Bu durumda İstanbul Teknik Üniversitesinin aldığı karar ile %30 İngilizce eğitime geçmesi, eğer öğrencilerin görüşlerine bakılıp da alınan bir karar ise, yerindedir. Ancak bu kararın ne kadar etkili olduğu önümüzdeki yıllarda uygulanacak yeni anket çalışmaları ile ortaya çıkacaktır. Tablo -2'ye göre diğer üniversitelerin daha çok tercih edilme nedenlerinin ön sıralarında sosyal olanaklarının daha fazla olması ve mezun olduktan sonra daha iyi iş bulunması gelmektedir. Önce belirtilen nedende doğruluk payı çok yüksek olmakla birlikte özellikle ikinci neden bir ön yargıdan ibarettir. Bunun değiştirilmesi için acilen çalışmalara başlanılmalıdır. Son olarak öğrencilere Bölüm'de okumaya başladıktan sonraki Bölüm ve Üniversite'yi ilgilendiren konulardaki görüşleri sorulmuştur. Bu konularda kendilerinin sorun olarak gördükleri noktalar belirlenmiş ve bu durum Tablo-3'e nakledilmiştir. Tablo-3'te bulunan listeye göre öğrenciler için en önemli sorunlar laboratuvar ve yurt ile İlgili olan sorunlardır, Kampusun fiziksel durumu da öğrenciler açısından en önemli sorunlar arasına konulmuştur. Yukarıda yer alan genel incelemeden sonra dönem bazında İncelemeye geçilecektir. Ancak burada sunulacak grafiklerin daha rahat anlaşılabilmesi için sorular, kendi içinde bağlantılı beş ayrı kümeye bölünmüştür. Bölüm'deki öğrencilere daha önceki tercihlerinin hangi üniversiteler olduğu sorulduğunda verdikleri yanıtlar ile Şekil-12 oluşturulmuştur. Bu tercihlere göre sırasıyla Boğaziçi Üniversitesi, O.D.T.Ü. ve Bilkent Üniversitesi İ.T.Ü.'den önce gelmektedir. Bu görüntü dönemler bazına indirildiğinde Şekil-13 ortaya çıkmaktadır. ŞekİI-13 incelendiğinde ortaya çıkan sonuçlar şunlardır: 1. Bölüm öğrencileri en çok Boğaziçi Üniversitesi'ni tercih etmektedirler ve bu durumda zaman içinde herhangi bir değişiklik olmamıştır, 2. Bölüm öğrencilerinin bir sonraki tercihi O.D.T.Ü.'dür. Ancak bu üniversiteyi tercih eden öğrencilerin sayısı zaman geçtikçe artmaktadır, 3. Bilkent Üniversitesi ise Bölüm öğrencileri tarafından her yıl biraz daha az tercih edilmektedir. tmmob maklna mühendisleri odası 27
TabIo-3, Öğrencilerin Üniversite ve Bölüm Hakkındaki Görüşlerinin Sıralanmış Listesi Soru Ortalama Laboratuvarların Kullanımının Etkinliği 2,63 Laboratuvarların Çeşitliliği 2.87 Yurtların Yeterliliği 2.92 Kampus İçi Doğa Güzelliği 3.02 Laboratuarların Teknik Yeterliliği 3.32 Bilimsel Çalışma ve Araştırma Olanakları 3.80 Sosyal Faaliyetler 3,89 Seçimli Dersler 4.64 Derslerin İşlenişi 5,09 Derste İşlenen Konuların Sanayide Uygulamalarının Yapılması 5.20 Soru Kodu S1013 S1012 S1019 S1020 S1014 S1010 S1016 3104 S101 S107 S1011 S1018 S1015 S109 S103 S102 S108 S1017 S106 Kütüphanenin Yeterliliği Mediko-Sosyalİn Yeterliliği Dersliklerin Durumu Öğretim Elemanı-Öğrenci İletişimi Ders Sayısı Derslerin Çeşitliliği Öğretim Elemanlarının Yeterliliği Yemekhanenin Yeterliliği Derslerin Yapılma Oranı 5.21 5,30 5.62 5.66 6,15 6,26 6.41 6.62 8.06 Şekil-14 ve Şekil-15 incelenirken dikkat edilmesi gereken nokta dördüncü sınıf öğrencileri ile üçüncü sınıf öğrencileri arasında İ.T.Ü. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölüm programında yapılan radikal değişikliktir. Bu değişikliğin sonuçları özellikle üçüncü sınıf verileri ile dördüncü sınıf verileri karşılaştırıldığında elde edilecektir 28 I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
Şekil 15. Dönem Bazında Öğrencilerin Bölüm Hakkındaki Görüşleri - 2 Şekil-14'e göre 8102 kodlu "ders çeşitliliği" kriteri Bölüm'ün yaptığı program değişikliğinden olumlu etkilenmiştir. Bu olumlu etki birinci ve ikinci sınıflarda, onların programlarında büyük değişiklik yaşanmadığından, görülmemektedir, Ders sayısından memnuniyet ve seçimli derslerden memnuniyet kriterlerinde sonuçlar olumlu gelişmeyi göstermektedir, SI010 kodlu bilimsel araştırma olanakları tüm dönemlerde nerede ise sabit kalmıştır. SI01 kodlu derslerin İşlenişi kriterinde dördüncü sınıftan birinci sınıfa doğru bir iyileşme görülmesine rağmen bu Bölüm açısından sevindirici değildir. Çünkü Bölüm öğretim elemanları daha çok son sınıflardaki ders yükünü çekmektedirler. Aynı durum SI 06 kodlu derslerin yapılma oranı kriteri için de geçerlidir, SI 07 kodlu "derste İşlenen konuların sanayide uygulamalarının yapılması" kriteri beklentiler doğrultusundadır. Çünkü birinci sınıf dersleri teoriktir. Özellikle üçüncü sınıflarda yüksek çıkması ise sevindiricidir. Çünkü bu durum yeni programın bu konuda da başarıya ulaştığını göstermektedir, Şekil-IS'ya geçildiğinde fakülte kütüphanesinin özellikle kütüphaneyi en çok kullanan kesim olan dördüncü sınıflarca yetersiz bulunması düşündürücüdür. Tek teselli kaynağı ise bu çalışmanın yapıldğı sıralarda yeni fakülte kütüphanesinin henüz devreye giriyor olmasıdır, Laboratuvarlar ise gerçekten yetersizdir, tmmob maklna mühendisleri odası 2İ
SONUÇ ve ÖNERİLER Şekil 17. Dönem Bazında Öğrencilerin Teknik Yeterlilik Hakkındaki Görüşleri - 2 Bu anket çalışması aracılığı il öğrencilerin Bölümü eksik gördüğü konular ortaya çıkarılmıştır. İ.T.Ü. İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'nce uygulamaya konulması düşünülen TKY felsefesi çerçevesinde bu çalışmanın yararları yadsınamaz. Bu çalışma sayesinde belirlenen zayıf yönlere eğilip çalışma grupları kurulabilir v Bölüm geliştirilmeye çalışılır, Ayrıca buna benzer çalışmalar periyodik olarak tekrarlanarak Bölüm'd gerçekleştirilen uygulamaların öğrenciler üzerindeki etkileri araştırılacaktır, 30 I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı