TS EN ISO 14001:2015 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ TEMEL EĞİTİMİ

TS EN ISO 14001:2015 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ TEMEL EĞİTİMİ

SUNUM PROGRAMI 1. Eğitimin Amacı 2. 14001:2015 e Geçiş Süreci 3. 2015 Versiyonundaki Temel Değişiklikler 4. Yüksek Seviyeli Yapı 5. PUKÖ Modeli 6. Neden ÇYS? 7. Standard Maddeleri 8. Pratik Çalışmalar 2

EĞİTİMİN AMACI TS EN ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi standardı kapsamının, - Çevre performansını arttırabilmek, - Çevresel sorumlulukları sürdürülebilmek, - Çevreye katkı sağlayacak sistematik bir anlayışla yönetim sağlayabilmek Amaçlarına yönelik olarak anlaşılabilirliğinin sağlanması, Uygulamaya yönelik örneklerin paylaşılması ve pratik çalışmaların yapılması 3

ISO 14001:2015 REVİZYON SÜRECİ Bütün ISO standardları her beş yılda bir değişen şartlar açısından gözden geçirilir ve gerekli görüldüğü hallerde güncellenir. ISO 14001 standardının revizyonundan ISO/TC 207/SC1 Komitesi sorumludur. ISO 14001 standardının revizyon çalışmaları 2012 yılından beri devam etmektedir. Taslak standardlar üzerinde 3 yıla yakın çalışmalar devam etmiş ve standardın son hali 4 ISO tarafından Eylül 2015 de yayınlanmıştır.

ISO 14001 TARİHÇESİ 100 den fazla çevre uzmanı ile ISO Stratejik Danışma Grubu (SAGE) kuruldu. ISO tarafından ilk kez yayınlandı. İkinci baskı yayınlandı. ISO 14001, ISO 9001 in yeni versiyonu ile uyumlaştırıldı. ISO/TC 207, ISO teknik komiteleri arasında en yüksek sayıda üyeliğe sahiptir. Liderlik Kanada ve Brezilya arasında paylaşılmıştır. 1991 1993 1997 2000 2004 2012 2014 2015 1992 Rio de Janeiro Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı nda görüşülen «sürdürülebilir kalkınma» ya karşılık olarak ISO/TC 207 kuruldu. ISO 9001 yeni versiyonu yayınlandı. 2012 nin başlarında revizyon çalışmaları başladı. ISO 14001 yeni versiyonu yayınlandı. 5

ISO 14001:2015 TEMEL DEĞİŞİKLİKLER Yeni yapı, yeni yaklaşım Yeni kavramlar Yapısal değişiklikler 6

YENİ YAPI, YENİ YAKLAŞIM Yüksek Seviyeli Yapıya (High Level Structure) geçiş Yönetim Sisteminin iyileştirilmesi yerine Çevresel performansın iyileştirilmesi kavramının gelmesi Liderlik vurgusu Stratejik planlama süreçleri içerisinde çevre yönetiminin öneminin artması Sürdürülebilir kaynak kullanımı ve iklim değişikliğinin azaltılması gibi önleyici girişimler ile çevrenin korunması hususunun eklenmesi Yaşam döngüsü kavramı ile çevre boyutlarının ele alınması İletişim prosesinin detaylandırılması Yönetim temsilcisi şartı kaldırıldı (Ancak sorumluluklar devam ediyor) Risk yönetimi yaklaşımı getirildi 7

YENİ KAVRAMLAR Uygunluk yükümlülükleri Gösterge Dokümante edilmiş bilgi (dokümanlar ve kayıtların yerine) Çevresel durum Yaşam döngüsü Riskler ve fırsatlar Dışarıdan temin 8

YAPISAL DEĞİŞİKLİKLER 2004 2015 0. Giriş 0. Giriş 1. Kapsam 1. Kapsam 2. Atıf yapılan standardlar 2. Atıf yapılan standardlar 3. Terimler ve tarifler 3. Terimler ve tarifler 4. Çevre Yönetim Sistemi 4. Kuruluşun Bağlamı 4.1. Kuruluş ve bağlamının anlaşılması 4.2. İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentilerinin anlaşılması 4.1. Genel Şartlar 4.3. Çevre Yönetim Sisteminin kapsamının belirlenmesi 4.4. Çevre Yönetim Sistemi 10.3. Sürekli iyileştirme 9

2004 2015 4.2. Çevre Politikası 5.2. Çevre Politikası 4.3. Planlama 6. Planlama 6.1. Risklere ve fırsat belirleme faaliyetleri 6.1.1. Genel 4.3.1. Genel Şartlar 6.1.2 Çevre boyutları 6.1.4. Planlama faaliyeti 4.3.2. Yasal ve diğer şartlar 4.3.3. Hedefler, amaçlar ve program/programlar 6.1.3. Uygunluk yükümlülükleri 6.2. Çevre amaçları ve bunlara ulaşmak için planlama 6.2.1. Çevre amaçları 6.2.2. Çevre amaçlarına ulaşmak için faaliyetlerin planlanması 10

2004 2015 4.4. Uygulama ve faaliyetler 7. Destek 8. Operasyon 5. Liderlik 4.4.1 Kaynaklar, görevler, sorumluluk ve yetki 7.1. Kaynaklar 5.3. Kurumsal görev, yetki ve sorumluluklar 5.1. Liderlik ve taahhüt 4.4.2 Uzmanlık, eğitim ve farkında olma 7.2. Yeterlilik 7.3. Farkındalık 11

2004 2015 4.4.3 İletişim 7.4. İletişim 7.4.1. Genel 7.4.2. İç İletişim 7.4.3. Dış iletişim 4.4.4 Dokümantasyon 7.5. Dokümante Edilmiş bilgi 7.5.1. Genel 4.4.5 Dokümanların kontrolü 7.5.2. Oluşturma ve güncelleme 7.5.3. Dokümante edilmiş bilginin kontrolü 4.4.6 Faaliyetlerin kontrolü 8.1. Operasyonel planlanma ve kontrol 4.4.7 Acil duruma hazır olma ve müdahale 8.2. Acil duruma hazır olma ve müdahale 12

2004 2015 4.5 Kontrol etme 9. Performans değerlendirme 4.5.1. İzleme ve ölçme 9.1. İzleme, ölçme, analiz ve değerlendirme 9.1.1. Genel 4.5.2 Uygunluğun değerlendirilmesi 9.1.2. Uygunluğun değerlendirilmesi 4.5.3 Uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet 10.2 Uygunsuzluk ve düzeltici faaliyet 4.5.4. Kayıtların kontrolü 7.5.3. Dokümante edilmiş bilginin kontrolü 4.5.5. İç Tetkik 9.3. İç Tetkik 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi 9.3. Yönetimin gözden geçirmesi 10. İyileştirme 10.1 Genel 13

YÜKSEK SEVİYELİ YAPI Bütün yönetim sistemi standardları için ortak yapı (10 madde) Temel tanımlarda birlik sağlanması Ortak tanımlayıcı alt başlıklar Değişen şartlara uyum kabiliyeti Rekabetçi şartlara uyum Diğer yönetim sistemleriyle entegrasyonda kolaylık AMAÇ: Uygulayıcılara kolaylık sağlanması 14

ISO 14001 ÇYS standardı, diğer yönetim sistemi standartları ile entegre olabilmesi için Yüksek Seviyeli Yapı (High Level Structure) üzerine kurulmuş, yönetiminin kolaylaştırılması hedeflenmiştir. Yeni bir ortak biçim olan bu yapı tüm yönetim sistemi standartları kullanılmak üzere geliştirilmiştir, birden fazla yönetim sistemi (kalite, çevre, bilgi güvenliği vb.) uygulayan kuruluşların daha iyi entegrasyonunu ve uygulama kolaylığını sağlayacaktır. Revizyon, tüm yeni yönetim sistemleri standartları için ortak, yeni ve yüksek seviye yapısı kullanılarak yazılmıştır. 15

YÜKSEK SEVİYELİ YAPI STANDARD MADDELERİ 1. Kapsam 2. Atıf Yapılan Standardlar 3. Terimler ve Tarifler 4. Kuruluşun Bağlamı 5. Liderlik 6. Planlama 7. Destek 8. Operasyon 9. Performans Değerlendirme 10.İyileştirme 16

ÇYS SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK YAPISI EKONOMİK İLERLEME Paydaş hisse değerlerinde karlı büyüme SOSYAL SORUMLULUK Bilinçli Vatandaş Güvenli ve Etkili Ürün ÇYS Güvenli Çalışma Ortamı EKO-Verimli İşletimler ÇEVRE KORUMA Temiz ve Sağlıklı Çevre 17

PUKÖ DÖNGÜSÜ 18

PUKÖ VE STANDARDIN İLİŞKİSİ 19

PUKÖ VE ISO 14001:2015 PUKÖ ISO 14001:2015 PLANLA 4. Kuruluşun Bağlamı 6. Planlama UYGULA 7. Destek 8. Operasyon 5. Liderlik KONTROL ET ÖNLEM AL 9. Performans Değerlendirme 10. İyileştirme 20

NEDEN ÇYS? Çevrenin korunmasını sağlayacak en etkin sistemdir. Çevre bilinci ve duyarlılığını tüm çalışanlarda paylaşılabilir yapar. Üst yönetim ve tüm çalışanların çevreye odaklanmasını sağlar. Çevre risk ve fırsatlarının daha sistematik ve verimli bir biçimde yönetilmesini sağlar. 21

NEDEN ÇYS? Karlılık Uygunluk Sorumluluk 22

TS EN ISO 14001:2015 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ 23

STANDARD MADDELERİ Madde 1 : Kapsam Madde 2 : Atıf Yapılan Standardlar Madde 3 : Terimler ve Tarifler Madde 4 : Kuruluşun Bağlamı Madde 5 : Liderlik Madde 6 : Planlama Madde 7 : Destek Madde 8 : Operasyon Madde 9 : Performans Değerlendirme Madde 10 : İyileştirme 24

1. KAPSAM Çevre performansını arttırabilmek amacıyla kullanabilecek bir ÇYS şartlarını kapsar. Çevresel sorumlulukların sürdürülebilirliğine sistematik bir yaklaşım sağlar. Kuruluş ve ilgili taraflar için bir değer sağlamasına yardımcı olur. 25

Kuruluşun çevre politikası ile tutarlı olarak; - Çevre performansının arttırılması, - Uygunluk yükümlülüklerine uyulması, - Çevre amaçlarına ulaşmayı içerir. Kuruluşun büyüklüğü, türü ve doğasından bağımsız olarak tüm kuruluşlara uygulanabilir. Bir kuruluşun faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri ile ilgili çevre boyutlarına yaşam döngüsü bakış açısı ile uygulanır. 26

Bu standart, özel çevre performansı kriterlerini belirlemez. Bu standart ÇYS ni sistematik olarak iyileştirmek amacıyla tamamen veya kısmen kullanılabilir. Bu standarda uygunluk iddiası, şartların tamamının istisnasız şekilde karşılanmasını gerektirir. 27

2. ATIF YAPILAN STANDARDLAR Atıfta bulunulan standard yoktur. Çevre Yönetim Sistemi yönetimi için ISO/TC 207 Teknik Komitesinin yayınladığı ISO 14000 serisi standardlarından yararlanılabilinir. 28

ISO/TC 207 ISO 14001 standardlarını hazırlar (Komite 33 Standard yayınlamıştır.) ISO 14004 Çevre yönetim sistemleri - Prensipler, sistemler ve destekleyici tekniklere dair genel kılavuz ISO 14000 STANDARD AİLESİ ISO 14001 Çevre yönetim sistemleri - Şartlar ve kullanım kılavuzu DİĞER STANDARDLAR ISO 14031 ISO 14040 ISO 14063 ISO 14064 ISO 14065 ISO 14067 ISO 14069, etc. ISO 14050 Çevre yönetimi - Terimler ve tarifleri ISO 14005 Çevre yönetim sistemleri - Çevre yönetim sistemlerinin aşamalı olarak uygulanması için kılavuzlar - Çevresel performans değerlendirmesinin kullanımı dahil ISO 14062 Çevre yönetimi - Ürün tasarımına ve geliştirilmesine çevresel boyutların dahil edilmesi 29

3. TERİMLER VE TARİFLER 30

Yönetim sistemi Politikaları ve amaçları belirlemek için kuruluşun birbiriyle ilintili veya etkileşimli öğeler kümesi ve söz konusu amaçlara ulaşmak için prosesler. Çevre yönetim sistemi (ÇYS) Çevre boyutlarını yönetmek, uygunluk yükümlülüklerini yerine getirmek ve riskleri ve fırsatları ele almak amacıyla kullanılan yönetim sisteminin parçası. 31

Çevre politikası Bir kuruluşun üst yönetimi tarafından resmi olarak beyan edilen, çevre performansı ile ilgili niyetleri ve yönlenmesi. Kuruluş Amaca ulaşmak için sorumlulukları, yetkileri ve ilişkileriyle birlikte kendi işlevleri olan kişi veya insan topluluğu. Üst yönetim Kuruluşu en üst seviyede yöneten veya kontrol eden kişi veya kişiler topluluğu. 32

İlgili taraf Bir karar veya faaliyetle etkilenebilen, kendilerini etkileyebilen, ya da bir karar ya da faaliyetle kendilerinin etkileneceğini düşünen kişi veya kuruluş. (Örnek: Müşteri, topluluk, tedarikçi, düzenleyici, sivil toplum kuruluşu, yatırımcı, çalışan vb.) 33

Çevre Bir kuruluşun faaliyetlerini yürüttüğü hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora, fauna, insanlar ve bunların karşılıklı ilişki içerisinde bulunduğu ortam. Çevresel durum Belirli bir zamanda belirlenen çevrenin durumu veya özelliği. 34

Çevre boyutu Bir kuruluşun, çevre ile etkileşime giren veya girebilen faaliyetlerinin veya ürünlerinin/hizmetlerinin bir elemanı. Ör: CO2 emisyonu, gürültü, katı atık, vs. Çevre boyutları kuruluş için riskler ve fırsatlar yaratabilir. 35

Çevresel etki Kuruluşun çevre boyutlarından kaynaklanan, kısmen veya tamamen, çevrede meydana getirdiği olumlu veya olumsuz değişiklik. Ör : Hava kirliliği, çölleşme, v.s Çevresel etkiler lokal, bölgesel ve/veya küresel çapta olabilir. 36

Çevre Amacı Kuruluş tarafından çevre politikası ile tutarlı olarak belirlenen amaç. Kirliliğin Önlenmesi Herhangi bir kirliliğin veya atığın, olumsuz çevresel etkilerini azaltmak amacıyla, oluşumunu, yayılımını veya deşarjını önlemek, azaltmak veya kontrol etmek için proseslerin, uygulamaların, tekniklerin, malzemelerin, ürünlerin, hizmetlerin veya enerjinin kullanılması. 37

Uygunluk yükümlülükleri Bir Kuruluşun; - Uymak zorunda olduğu yasal şartlar - Uymak zorunda olduğu veya uymayı seçtiği diğer şartlar. 38

Risk Belirsizliğin etkisi. - Etki, beklenenden olumlu veya olumsuz yönde bir sapmadır. - Belirsizlik, kısmen de olsa, bir olayla, olayın sonuçlarıyla veya ihtimali ile ilgili anlayışın veya bilginin eksikliği durumudur. - Risk, sıklıkla, gerçekleşmesi muhtemel olaylar ve sonuçları veya her ikisinin bir arada gerçekleşmesi şeklinde tanımlanır ve ihtimal ile birlikte ifade edilir. Riskler ve Fırsatlar Olası olumsuz etkiler (tehditler) ve olası yararlı etkiler (fırsatlar). 39

Yeterlilik İstenilen sonuçlara ulaşmak için bilgi ve becerileri uygulama yeteneği. Dokümante Edilmiş Bilgi Kuruluş ve içinde yer aldığı ortam tarafından kontrol edilmesi ve sürdürülmesi gereken bilgi. (Herhangi bir biçimde ve herhangi bir kaynaktan alınan her türlü ortamda olabilir.) 40

Yaşam döngüsü Ham maddenin temininden veya doğal kaynakların üretiminden nihai bertarafına kadar uzanan, bir ürün (veya hizmet) sisteminin ardışık ve birbiri ile bağlantılı aşamaları. 41

YAŞAM DÖNGÜSÜ DEĞERLENDİRME AmacınTanımı ve Kapsam Envanter Analizi Yorumlama Etki Değerlendirmes i 42

Sürekli iyileştirme Performansı arttırmak için tekrar eden faaliyet. Etkinlik Planlanan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ve planlanan sonuçların elde edilme derecesi. 43

Gösterge Koşul veya işlemlerin, yönetimin veya koşulların durumunun ölçülebilir gösterimi. Ör: CO2 salınım miktarı, ambalaj atık miktarı İzleme Bir sistemin, prosesin veya faaliyetin durumunun belirlenmesi. Ölçme Bir değer belirleme prosesi. 44

Performans Ölçülebilen sonuç Çevre Performansı Çevre boyutlarının yönetimi ile ilişkili performans 45

4. KURULUŞUN BAĞLAMI 46

4.1 KURULUŞ VE BAĞLAMININ ANLAŞILMASI Amaç ve istenilen sonuca ulaşma yeteneğine etki eden iç ve dış konular belirlenmelidir. Bu konular kuruluş tarafından etkilenen veya kuruluşu etkileyen çevresel durumları içermelidir. 47

4.2 İLGİLİ TARAFLARIN İHTİYAÇ VE BEKLENTİLERİNİN ANLAŞILMASI Kuruluş aşağıdakileri belirlemelidir: a) ÇYS ile bağlantılı ilgili taraflar; b) İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri (örn. şartlar); c) İhtiyaç ve beklentilerin hangilerinin kuruluşun uygunluk yükümlülükleri olacağı. 48

4.3 ÇYS KAPSAMININ BELİRLENMESİ Kuruluş, kapsamını oluşturmak için, ÇYS nin sınırlarını ve uygulanabilirliğini aşağıdaki hususları dikkate alarak belirlemelidir; a) İç ve dış konular, b) Uygunluk yükümlülükleri, c) Kurumsal birim, fonksiyon ve fiziksel sınırlar, d) Faaliyetler, ürünler ve hizmetler, e) Kontrol ve nüfuz sağlamak için yetki ve kabiliyet. 49

Kuruluş, tanımladığı kapsama göre tüm faaliyetlerini, ürünlerini ve hizmetlerini ÇYS ne dahil etmelidir. Kapsam, dokümante edilmiş bilgi olarak muhafaza edilmeli ve ilgili tarafların erişimine açık olmalıdır. 50

DIŞ KONULAR Uluslararası, ulusal, bölgesel veya yerel anlamdaki - Yasal Konular, - Teknoloji, - Rekabet durumu, - Pazar, - Kültür, - Sosyal ve Ekonomik Çevre 51

İÇ KONULAR - Kurumsal değerler, - Kurumsal bilgi, - Kurum kültürü, - Kuruluş performansı, - Kurumun yapısı 52

4.4 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ Bu standardın şartlarına uygun olarak ihtiyaç duyulan prosesler ve proseslerin karşılıklı etkileşimi belirlenmelidir. Kuruluş, istenilen sonuçlara ulaşmak amacıyla; - İç ve dış konular - İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda bir ÇYS kurulmalı, uygulamalı, sürdürmeli ve sürekli olarak iyileştirmelidir. 53

İLGİLİ TARAFLAR Çalışanlar, Şahıs veya gruplar, Müşteriler, Nihai tüketiciler, Tedarikçiler, Dağıtıcılar, Bayiler, Sivil Toplum Kuruluşları (STK), Yasal Kurumlar, v.b. 54

1. Kuruluş XYZ A.Ş. ÇYS Kapsamının Belirlenmesi 2. Ürün ve Hizmetler 3. Amaç Beyaz eşya (Buzdolabı, çamaşır makinası) üretimi ve servisi Kirliliğin önlenmesi, doğal kaynak tüketiminin azaltılması, sürdürülebilir kalkınma 4a. Dış İçerik 4b.İç İçerik Uygunluk Yükümlülükleri Teknoloji Rekabet Şartları Pazar Kültürel Sosyal Politik Ekonomik Diğer Değerler Kültür Bilgi Birikimi Çevre Mevzuatı, Standardlar, Müşteri ve Tedarikçi sözleşmeleri, vb Teknoloji seçim imkanı (Mesela henüz güneş enerjisi ile çalışan üretim ekipmanı yoksa firma bunu kullanamaz, A plus ürünleri üretmek için teknolojiye sahip olmak) Rakip kuruluşların marka, büyüklük, yaygınlığı, Pazar hacmi, müşteri beklentileri ve ihtiyaçları, firma imajı Nihai kullanıcıların alışkanlıkları, adetler Toplumsal ve bireysel ilişkiler bütünü. Bir insan topluluğu içinde meydana gelen, başlangıç ve bitiş noktaları berlirli olan birden fazla insanı ilgilendiren veya ilgilerini çeken oluş,kılış, buluş ve davranışların herbiri, sosyal olay) Politik kararlar (Bir ülke mallarının boykot edilmesi gibi) Döviz değişimleri, enflasyon, kar marjı, ekonomik imkanlar azaldıkça çevre bilinci de azalıyor. Boru hatları, kimyasal depolama alanları, sanayi bölgeleri, yol güzergahları, vb. Etik, dürüstlük, kalite, güven, iletişim, erişlebilirlik, sürdürülebilirlik, vb. Kurumun ve kurum çalışanların alışkanlıkları (adetler, normlar, amblem, tören) Know-how, tecrübe, yazılı bilgiler Organizasyon Yapısı Performans Diğer Karar alma gücü, organizasyonun büyüklüğü, karmaşıklığı Verimlilik (Kaynak-sonuç ilişkisi) ve etkinlik (Plan-sonuç ilişkisi) Metodlar, mevcut kullanılan teknoloji, kritik ekipman, kritik çalışan 55

5. LİDERLİK 56

5.1 LİDERLİK VE TAAHHÜT Üst yönetim ÇYS konusundaki liderliğini ve desteğini göstermelidir: a) ÇYS etkinliği için hesap verme sorumluluğunu almalı, b) Politikaların ve amaçların ÇYS için oluşturulmasını ve kuruluşun stratejik yönüyle uyumlu olmasını temin etmeli, c) Kuruluşun iş prosesleri ile çevre yönetim sistem şartlarının bütünleştirilmesini sağlamalı, d) ÇYS için gerekli olan kaynakların hazır bulundurulmasını sağlamalı, 57

e) ÇYS ve şartlarına uyulmasının önemini duyurmalı, f) ÇYS istenilen sonuçları elde etmesini sağlanmalı, g) ÇYS nin etkinliğine katkı sağlayan kişileri yönlendirmeli ve desteklemeli, h) Sürekli iyileştirmeyi teşvik etmeli, i) Diğer ilgili yönetim görevlerini yerine getiren personeli, kendi sorumluluk alanında liderliklerini ve işe verdikleri önemi göstermeleri için desteklemeli, 58

5.2 ÇEVRE POLİTİKASI Üst yönetim kendi çevre yönetim sistemi kapsamında; a) Faaliyetlerin, ürünlerin ve hizmetlerin doğası, ölçeği ve çevresel etkileri dahil, kuruluş amacına ve içeriğine uygun olan, b) Çevre amaçlarının belirlenmesi için bir altyapı sağlayan, c) Kirliliğin önlenmesi ve kuruluşun içeriği ile ilgili taahhütleri de içeren; d) Uygunluk yükümlülüklerini yerine getireceğine dair bir taahhüttü içeren; e) Çevresel performansını iyileştirmek için ÇYS nin sürekli iyileştirilmesi ile ilgili bir taahhüt içeren bir çevre politikası oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. 59

Çevre politikası; - dokümante edilmiş bilgi olarak muhafaza edilmeli, - Kuruluş içerisinde duyurulmalı, - İlgili tarafların erişimine açık olmalıdır. 60

5.3 KURUMSAL GÖREV, YETKİ VE SORUMLUKLAR Üst yönetim, ilgili görevler için sorumlulukların ve yetkilerin belirlenmesini ve kuruluş içerisinde duyurulmasını temin etmelidir. Üst yönetim; a) ÇYS nin, bu standardın şartlarına bağlı kalmasını sağlamak, b) ÇYS performansını üst yönetime raporlamak için sorumlulukları ve yetkileri belirlemelidir. 61

ÖRNEK ÇEVRE POLİTİKASI. sektöründe (EA).. faaliyetlerini (NACE) gerçekleştiren. ürünlerini/hizmetlerini, ulusal ve uluslararası pazara sunan bir kuruluş olarak; Yenilenebilir enerji kaynak kullanımını artırmak, Gelecek nesillerimize yaşanabilir bir çevre ve kullanılabilir doğal kaynak bırakmak, Biyolojik çeşitliliği ve ekosistemin korunmasına katkı sağlamak, Çevre kirliliğini önlemek, Uygunluk yükümlülüklerini yerine getirmek, Çevreye saygı ve bilinçlendirme çalışmalarını sürekli kılmak, Çevre yönetim sistemi standardlarına uymak ve etkinliğini sürekli iyileştirmek, çevre politikamızdır. ÜST YÖNETİM TARİH İMZA 62

6. PLANLAMA 63

6.1 RİSK VE FIRSAT BELİRLEME FAALİYETLERİ FIRSAT 64

6.1.1 GENEL Kuruluş, ihtiyaç duyulan prosesleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalı ve aşağıdakileri dikkate alarak planlama yapmalıdır; - ÇYS için iç ve dış konular, - İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri, - ÇYS kapsamı 65

Kuruluş aşağıdakilerle ilgili risk ve fırsatları belirlemelidir; - Çevre boyutları, - Uygunluk yükümlülükleri, - İç ve dış konular, - İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri, Ayrıca; - ÇYS nin istenen sonuçlara ulaşabilmesini, - Kuruluşu etkileyen, olası harici çevresel durumları içeren, istenmeyen etkileri önleyen veya azaltan durumları; - Sürekli iyileşmeyi sağlayan riskler ve fırsatlar belirlenmelidir. 66

Kuruluş, çevresel etkisi olabilecekler dahil, olası acil durum hallerini belirlemelidir. 67

Kuruluş, - Ele alınan riskler ve fırsatlar, - Proseslerin planlandığı gibi işletildiğini anlamayı sağlayan, dokümante edilmiş bilgileri muhafaza etmelidir: 68

6.1.2 ÇEVRE BOYUTLARI Kuruluş, yaşam döngüsü bakış açısıyla faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutlarını ve bu boyutların çevresel etkilerini belirlemelidir. Kuruluş, çevre boyutlarını belirlerken aşağıdakileri dikkate almalıdır: a) Planlanan veya yeni gelişmeleri, yeni veya değişen faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri; b) Anormal koşulları ve öngörülebilir acil durumları. Oluşturulmuş kriterler doğrultusunda, önemli çevresel etkisi olan veya olabilecek, çevre boyutları belirlenmelidir. (Önemli çevre boyutları) Kuruluş, önemli çevre boyutlarını farklı seviyeler ve işlevlerde duyurmalıdır. 69

SEVİYE SEVİYE SEVİYE FONKSİYON VE SEVİYE FONKSİYON FONKSİYON FONKSİYON Genel Müdür Genel Md Yrd. Genel Md Yrd. Genel Md Yrd. Satınalma Satış Pazarlama Üretim Kalite Kontrol Bakım Bilgi İşlem 70

Kuruluş aşağıdakileri dokümante edilmiş bilgi olarak muhafaza etmelidir: - Çevre boyutları ve ilişkili çevresel etkiler, - Önemli çevresel boyutları belirlemede kullanılan kriterler, - Önemli çevre boyutları. 71

ÖNEMLİ ÇEVRE BOYUTLARINI BELİRLEME I. Aşama : Bir faaliyet, ürün veya hizmetin seçimi II. Aşama : Faaliyet, ürün veya hizmetin çevre boyutunun tespiti III. Aşama : Çevresel Etkilerin Tespiti IV. Aşama : Önemli Etkilerin Değerlendirilmesi 72

I. AŞAMA : BİR FAALİYET, ÜRÜN VEYA HİZMETİN SEÇİMİ Seçilen faaliyet ürün veya hizmet bir anlam ifade edecek kadar büyük, yeterli derecede anlaşılmasına imkan verecek kadar küçük olmalıdır. 73

FAALİYET, ÜRÜN VE HİZMET ÖRNEKLERİ Üretimin her aşaması, Depolama (Hammadde, yarı ürün, ürün, kimyasal, atık, yakıt v.b.), Ürün geliştirme (Ar-Ge) Laboratuvar faaliyetleri, Satın alma, Hammadde, ara ürün, ürün (üretimi, kullanımı, taşıması, sevkiyatı, muhafazası v.b.), Hizmetin hazırlanması ve sunumuna yönelik her aşama, Tamir ve bakım faaliyetleri (elektrik, mekanik v.b.) Revir Yemekhane Arıtma, kazan dairesi 74

II. AŞAMA: FAALİYET, ÜRÜN VEYA HİZMETİN ÇEVRE BOYUTUNUN TESPİTİ Seçilen faaliyet, ürün veya hizmetle ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda çevre boyutu belirlenir. 75

ÇEVRE BOYUTU ÖRNEKLERİ Emisyon Gürültü Katı atıklar Tehlikeli atıklar Ofis atıkları (kağıt, kartuş, plastik bardak, vb.) Koku oluşumu Doğal kaynak kullanımı Titreşim oluşumu Şebeke suyu tüketimi Kuyu suyu tüketimi Atık sular Atık yağlar Atık pil Elektronik atıklar 76

III. AŞAMA: ÇEVRESEL ETKİLERİN TESPİTİ Belirlenmiş her çevre boyutuyla ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda, fiili veya muhtemel, olumlu veya olumsuz çevre etkisi tespit edilir. Bu aşamada çevre boyutlarının yaratacağı riskler ve fırsatlar tespit edilmelidir. 77

ÇEVRESEL ETKİ ÖRNEKLERİ Çölleşme Toprak kirliliği Hava kirliliği Su kirliliği Küresel ısınma Doğal kaynakların tükenmesi v.b. 78

IV. AŞAMA: ÖNEMLİ ETKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Tespit edilmiş her çevre etkisinin önemi, her kuruluş için farklı olabilir. Bu etkilerin sayılarla ifadesi hüküm vermeyi kolaylaştırır. 79

ÖNEMLİ ÇEVRE BOYUTU HESAPLAMA ÖRNEĞİ ÖNEMLİ ÇEVRE BOYUTU (ÖÇB) = O x Ş x AT x AO x Ö O: Olasılık Ş: Şiddet AT: Atık Türü AO: Alıcı Ortam Ö: Önlem 80

OLASILIK (O) OLASILIK (O) = ND x FS veya AD ND = 2 puan AD = 1 puan FS = Günlük - haftalık = 3 puan Aylık 3 aylık = 2 puan 6 aylık yıllık = 1 puan ND: Normal Durum (Planlanmış faaliyet) AD: Anormal Durum (Beklenmeyen durumlarda yapılan faaliyet) FS: Faaliyetin Sıklığı 81

ŞİDDET (Ş) Çevre etkilerinin olduğu andaki çevre ve insan sağlığı üzerinde neden olacağı tahribat; Hemen giderilebilen, zararsız = 1 puan Kalıcı etkisi olmayan, ayakta tedavi = 2 puan Orta derecede etki, yatarak tedavi/yaralanma = 3 puan Yüksek derecede etki, uzun süreli tedavi/meslek hastalığı = 4 puan Çok yüksek derecede etki, ölüm/sakatlık = 5 puan 82

ATIK TÜRÜ (AT) Tehlikeli atık = 2 puan Tehlikesiz atık = 1 puan ÖNLEM (Ö) Önlem tamamen var = 1/4 puan Kısmen var = 1/2 puan Önlem yok = 1 puan ALICI ORTAM (AO) AO = İ x HY x B x HV x T x S İnsan (İ) = 3 puan Hayvan (HY) = 2 puan Bitki (B), Hava (HV), Toprak (T), Su (S) = 1 puan 83

ÖÇB SONUÇ DEĞERLENDİRME Bu formül uygulandığında ÖÇB sonucu minimum 0,25 maksimum 360 puan almaktadır. Buna Göre; Çok az önemli boyut = 0,25-70 puan aralığı Az önemli boyut = 71-140 puan aralığı Orta önemli boyut = 141-210 puan aralığı Önemli boyut = 211-280 puan aralığı Çok Önemli boyut = 281-üzeri puan aralığı Bu formül uygulama sonucunda; - Önemli ve çok önemli çevre boyutu puanı aralığında olanlar çevre hedefleri ile bağlantılı ele alınıp planlama yapılır. - Bu formül sonucunda 211 dahil altı puan alanlar, ilgili çevre dokümanlarına uygun hareket edilerek yönetilebilir. - Yasalara uyumsuzluk olanlarda Yapılacak faaliyet Düzeltici Faaliyet "olarak değerlendirilmelidir. 84

DOĞAL KAYNAK KULLANIMI Bunun için ayrı bir metot belirlenmesi faydalı olur. Doğal kaynak kullanım / İşletme maliyeti oranı; En yüksek ise = 3 puan, Orta = 2 puan, Düşük = 1 puan üzerinden önemi belirlenebilir 85

6.1.3 UYGUNLUK YÜKÜMLÜLÜKLERİ Kuruluş: a) Kendi çevre boyutları ile ilgili uygunluk yükümlülüklerini belirlemeli ve erişilebilir olmalıdır; b) Bu yükümlülüklerin kuruluşa nasıl uygulanacağını belirlemelidir; c) Bu uygunluk yükümlülüklerini ÇYS ni oluştururken, uygularken, sürekliliğini sağlarken ve sürekli iyileştirme aşamalarında dikkate almalıdır. Kuruluş, uygunluk yükümlülükleri ile ilgili dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 86

6.1.4 PLANLAMA FAALİYETİ Kuruluş, a) - Önemli çevre boyutları, - Uygunluk yükümlülükleri, - Riskler ve fırsatlar ile ilgili faaliyetleri gerçekleştirmek, b) Bu faaliyetlerin - ÇYS süreçlerine veya diğer iş süreçlerine entegre edilmesi ve uygulanması, - Etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla planlama yapmalıdır. 87

6.2.1 ÇEVRE AMAÇLARI Kuruluş, önemli çevre boyutlarını ve bunlar ile ilgili uygunluk yükümlülükleri ve riskleri ve fırsatları dikkate alarak ilgili fonksiyon ve seviyelerde çevre amaçları oluşturmalıdır. Çevre amaçları; a) Çevre politikasıyla tutarlı olmalı, b) Ölçülebilir olmalı (uygulanabilirse), c) İzlenmeli, d) İletilmeli, e) Uygun şekilde güncellenmelidir. Kuruluş, çevre amaçları konusundaki dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 88

AMAÇ KONULARINA ÖRNEKLER Doğal kaynak, enerji vb. kullanımının azaltılması Hammadde kullanımının azaltılması Sera gazı (CO 2, NOx, CH 4, SF 6 ) emisyonlarının azaltılması Nihai ürün miktarı başına üretilen atık miktarında azaltma Enerji verimliliği Çevresel olay (sınır değerlerinde aşma vb.) sayısının azaltılması Çevre kazası sayısının azaltılması Geri dönüştürülen atık yüzdesinde artış Ambalajlamada kullanılan geri dönüştürülmüş malzeme yüzdesinde artış Birim üretim başına servis araçlarının kat ettiği yolda kısaltma Çevrenin korunması için yapılan yatırımlar Yaban hayatı için ayrılan arazi miktarının artırılması 89

6.2.2 ÇEVRE AMAÇLARINA ULAŞMAK İÇİN FAALİYETLERİN PLANLANMASI a) Yapılacak faaliyetler, b) Kullanılacak kaynaklar, c) Sorumlular, d) Süre/Termin, e) Belirlenen göstergeler doğrultusunda sonuçların değerlendirilmesi. Kuruluş, kendi çevre amaçlarına ulaşmak için faaliyetlerin, Kuruluşun iş süreçlerine nasıl entegre edilebileceğini dikkate almalıdır. 90

20XX YILI AMAÇ YÖNETİM PLANI AMAÇ YAPILACAK FAALİYETLER SORUMLULAR SÜRE/ TERMİN KAYNAK/ BÜTÇE GÖSTERGE/ PERİYOT (3 Ay) Elektrik tüketimini n % 10 azaltılması Çalışanların bilinçlendirilmes i Uyarıcı işaretler konması Daha az tüketen aydınlatıcıların takılması İnsan Kaynakları Teknik Müdürlük Bakım Müdürlüğü Ocak 20XX 10000 TL Eğitim saati Harcanan bütçe Ocak 20XX Tüketim Miktarı (Sayaç bazlı) Mart 20XX Tüketim miktarı Aydınlatma için otomatik sensor konması Satınalma Müdürlüğü Mart 20XX 91

7. DESTEK 92

7.1 KAYNAKLAR Kuruluş, ÇYS nin oluşturulması, uygulanması, sürdürülmesi ve sürekli iyileştirilmesi için gerekli olan kaynakları belirlemeli ve sağlamalıdır. 93

KAYNAKLAR İÇİN ÖRNEKLER İnsan Ekipman Makine ve teçhizat Bina ve tesis Malzeme (Hammadde, sarf malzemeleri, v.b) Çalışma ortamı Finans Zaman Yazılım Donanım Doğal kaynaklar, v.b. 94

7.2 YETERLİLİK Kuruluş, a) Çalışanların gerekli yeterlilik düzeyini belirlemeli, b) Uygun eğitim, öğretim ve deneyim temelinde gerekli yeterliliğe sahip olmasını temin etmeli, c) Eğitim ihtiyaçlarını belirlemeli, d) Gerekli faaliyetleri gerçekleştirilmeli ve bu faaliyetlerin etkinliğini değerlendirmeli, Kuruluş, yeterliliğin delili olarak uygun dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 95

7.3 FARKINDALIK Kuruluş, personelin; a) Çevre politikasının, b) Kendi işleri ile ilgili önemli çevre boyutları ve bu çevre boyutları ile ilişkili gerçek veya olası çevresel etkilerinin, c) İyileştirilmiş çevre performansının yararları da dahil olmak üzere, ÇYS nin etkinliğine yaptıkları katkının, d) Kuruluşun uygunluk yükümlülüklerini yerine getirmediği durumlar da dâhil olmak üzere ÇYS şartları ile uyumsuzlukların sonuçlarının farkında olmasını temin etmelidir. 96

ÖRNEK EĞİTİM TİPLERİ EĞİTİM TİPİ HEDEF KİTLE AMAÇ Çevre Yönetimin öneminin anlaşılmasının arttırılması Genel çevre bilincinin arttırılması Çevre yönetim sistemi şartları konusunda eğitim Beceri geliştirme Uygunluk eğitimi Kıdemli Müdürler Birim Amirleri Tüm çalışanlar Çevre yönetim sisteminden sorumlu olan kişiler Çevre sorumlulukları olan çalışanlar Yaptıkları işler uygunluğu etkileyebilecek olan çalışanlar Kuruluşun çevre politikasına uygunluk ve taahhüt kazandırma Kuruluşun çevre politikasına, amaçlarına ve hedeflerine karşı taahhütler kazandırmak ve bireysel sorumluluk duygusunu geliştirmek Şartların nasıl yerine getirileceği prosedürlerin nasıl yürütüleceği vs. anlatılması Kuruluşun işletmeler araştırma ve geliştirme ve mühendislik gibi alanlarında performansın iyileştirilmesi Düzenleyici eğitim şartlarına uygunluk sağlaması ve yasal şartlar ile kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluğun arttırılması 97

7.4 İLETİŞİM 98

7.4.1 GENEL Kuruluş, ÇYS ile ilgili aşağıdaki hususlarda iç ve dış iletişim için ihtiyaç duyulan prosesleri oluşturulmalı, uygulanmalı ve sürekliliğini sağlanmalıdır: a) Neyin duyurulacağı, b) Ne zaman duyurulacağı, c) Kime duyurulacağı, d) Nasıl duyurulacağı. 99

Kuruluş, iletişim proseslerini oluştururken: - Uygunluk yükümlülüklerini dikkate almalı, - İletilen çevre bilgisinin, ÇYS inde üretilen bilgi ile tutarlı olması ve güvenilir olmasını temin etmelidir. Kuruluş, ÇYS ile ilgili iletişime cevap vermelidir. Kuruluş, uygun olduğunda, iletişiminin kanıtı olarak dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 100

7.4.2 İÇ İLETİŞİM Kuruluş; a) Farklı seviye ve fonksiyonlar arasında ÇYS ile ilgili bilgiyi ve değişiklikleri dâhili olarak iletmelidir, b) Personelin sürekli iyileştirmeye katkı sağlayabilmesi için iletişim proseslerini temin etmelidir. 101

7.4.3 DIŞ İLETİŞİM Kuruluş, oluşturulan iletişim prosesleri ve kendi uygunluk yükümlülüklerinin gerektirdiği gibi, ÇYS ile ilgili bilgiyi harici olarak iletmelidir. 102

7.5 DOKÜMANTE EDİLMİŞ BİLGİ 103

7.5.1 GENEL Kuruluşun Çevre Yönetim Sistemi; Bu standardın gerektirdiği ve ÇYS nin etkinliği için gerekli görülen dokümante edilmiş bilgiyi içermelidir. 104

ÇYS için dokümante edilmiş bilginin kapsamı; - Kuruluşun büyüklüğüne, faaliyetlerinin türüne, proseslerine, ürünlerine ve hizmetlerine, - Kuruluşun, uygunluk yükümlülüklerini yerine getirmeyi ispat etme ihtiyacına, - Proseslerin karmaşıklığına ve birbirleriyle etkileşimlerine, - Personelin yeterliliğine göre, farklılık gösterebilir. 105

7.5.2 OLUŞTURMA VE GÜNCELLEME Dokümante edilmiş bilgi oluşturulacağı ve güncelleneceği zaman kuruluş uygun; a) Tanımlamayı ve açıklamayı (Ör; başlık, tarih, yazarı veya yazının tarih-sayısı) yapmalı, b) Format (Ör; dil, yazılım sürümü, grafik) ve ortam (Ör; kâğıt veya elektronik) belirlemeli, c) Yeterlilik için gözden geçirilmesini ve onaylanmasını sağlamalıdır. 106

7.5.3 DOKÜMANTE EDİLMİŞ BİLGİNİN KONTROLÜ Dokümante edilmiş bilgi; a) Gerekli görüldüğü yer ve zamanda ulaşılabilir ve uygun olmalı, b) Korunmalı (Ör; gizliliğin kaybolması, uygun olmayan kullanım veya bütünlüğün bozulması) 107

Dokümante edilmiş bilginin kontrolü için kuruluş aşağıdaki faaliyetleri dikkate almalıdır: - Dağıtım, erişim, tekrar erişim ve kullanım, - Okunabilirliğin korunması da dâhil olmak üzere saklama ve koruma, - Değişikliklerin kontrolü (örneğin, sürüm kontrolü), - Muhafaza ve imha, Dış kaynaklı dokümante edilmiş bilgi, tanımlanmalı ve kontrol edilmelidir. 108

8. OPERASYON 109

8.1 OPERASYONEL PLANLAMA VE KONTROL Kuruluş, ÇYS şartlarını karşılamak amacıyla, - Risklere ve fırsatlara, - Çevre boyutlarına - Uygunluk yükümlülüklerine - Çevre amaçlarına Yönelik belirlenen faaliyetler için ihtiyaç duyduğu prosesleri oluşturmalı, uygulamalı ve belirlenen kriterler doğrultusunda kontrolünü yapmalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. 110

ÖNLEME AZALTMA TEKRAR KULLANIM GERİ DÖNÜŞÜM ENERJİ KAZANIMI BERTARAF ATIK YÖNETİM HİYERARŞİSİ 111

- Planlanan değişiklikler kontrol edilmeli, - İstenmeyen değişikliklerin sonuçları gözden geçirilmeli - Olumsuz etkileri azaltmak için faaliyet gerçekleştirilmeli. - Dış kaynaklı proseslerinin kontrol edilmesini veya etkili olmasını sağlamalı. - Proseslere uygulanacak kontrol ve etkinin türü ve kapsamı ÇYS içinde tanımlanmalıdır. 112

Kuruluş, yaşam döngüsü bakış açısı ile tutarlı olarak; a) Tasarım ve geliştirme prosesi b) Temin ve üretim prosesi c) Taşıma ve sevkiyat prosesi, kullanımı, ömrünü tamamladıktan sonraki arıtımı ve nihai bertarafı ile ilgili olası önemli çevresel etkileri hakkında bilgi sağlama ihtiyacını dikkate alınmalıdır. d) Taşeronlar da dahil olmak üzere dış tedarikçilere ilgili çevre şartları iletilmelidir. Kuruluş, proseslerin planlandığı şekilde yürütüldüğünden emin olmak için gerekli olan dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 113

Şekil 1 - Ürünün hayat evreleriyle ilişkili girdiler çıktılar ve çevresel etkilere örnekler 114

8.2 ACİL DURUMA HAZIR OLMA VE MÜDAHALE Olası acil durumlara hazırlıklı olmak ve cevap vermek için ihtiyaç duyulan prosesler oluşturulmalı, uygulanmalı ve sürekliliği sağlanmalıdır. 115

Kuruluş; a) Acil durumlardan kaynaklanacak olumsuz çevresel etkileri önlemek ve azaltmak için, acil durumun ve olası çevresel etkisinin büyüklüğüne uygun olarak, faaliyetler planlayarak müdahaleye hazırlıklı olmalıdır, b) Gerçekleşen acil durumlara müdahale etmelidir, c) Acil durumların sonuçlarını önlemek veya azaltmak amacıyla faaliyet gerçekleştirmelidir, d) Planlanmış acil durum müdahale faaliyetlerini, uygulanabilir olduğunda, periyodik olarak test etmelidir, 116

e) Proseslerini ve planlanmış müdahale faaliyetlerini özellikle acil durum meydana geldikten sonra veya testlerden sonra, periyodik olarak gözden geçirmeli ve güncellemelidir, f) Acil duruma hazırlıklı olma ve müdahale ile ilgili eğitim ve bilgiyi, uygun olduğunda, kendi kontrolü altında çalışan personel dahil olmak üzere ilgili taraflara sağlamalıdır. Kuruluş, proseslerin planlandığı şekilde yürütüldüğünden emin olmak için gerekli olan dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 117

ACİL DURUM YÖNETİMİ ACİL DURUMLARI N BELİRLENME Sİ MARUZ KALMA İHTİMALİ TAYİNİ ALICI ORTAM ETKİLERİ AZALTMAK İÇİN YAPILACAK ÖNLEMLER ACİL DURMA MÜDAHELE ETME PLANI ACİL DURUM TATBİKATLA RI TATBİKAT SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLM ESİ GEREKLİ GÜNCELLEMEL ERİN VE EĞİTİMLERİN YAPILMASI Deprem Topoğrafik yapı İnsan, Hayvan, Bitki, Hava, Su, Toprak Deprem Acil Durum Planı Yılda 1 Metotlar, Çalışan davranışları, Acil durum planları Yangın Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı malzemelerin bulunurluğu İnsan, Hayvan, Bitki, Hava, Su, Toprak Yangın Acil Durum Planı Yılda 1 Metotlar, Çalışan davranışları, Acil durum planları Su baskını Tesisin lokasyonu ve son 10 yıla düşen yağış miktarı İnsan, Hayvan, Bitki, Hava, Su, Toprak Sel Acil Durum Planı Yılda 1 Metotlar, Çalışan davranışları, Acil durum planları Kimyasal Dökülmesi Kimyasalın bulunduğu kabın konumu, titreşim İnsan, Hayvan, Bitki, Hava, Su, Toprak Kimyasal Acil Durum Planı Yılda 1 Metotlar, Çalışan davranışları, Acil durum planları 118

9.PERFORMANS DEĞERLENDİRME 119

9.1 İZLEME, ÖLÇME, ANALİZ VE DEĞERLENDİRME 120

9.1.1 GENEL Kuruluş, çevre performansını izlemeli, ölçmeli, analiz etmeli ve değerlendirmelidir. Kuruluş; a) Neyin izlenmesi ve ölçülmesi gerektiğini, b) Geçerli sonuçları temin etmek için, uygulanabilir olduğunda, izleme, ölçme, analiz ve değerlendirme metotlarını, c) Kuruluşun kendi çevre performansını değerlendireceği kriterleri ve uygun göstergeleri, d) İzleme ve ölçme işleminin ne zaman yapılacağını, e) İzleme ve ölçme işlemlerinde elde edilen sonuçların ne zaman analiz edileceğini ve değerlendirileceğini belirlemelidir. 121

Kuruluş, kalibre edilmiş veya doğrulanmış izleme ve ölçme ekipmanlarının, uygun olduğunda, kullanılmasını ve muhafaza edilmesini sağlamalıdır. Kuruluş, çevre performansını ve ÇYS nin etkinliğini değerlendirmelidir. Kuruluş, çevre performansı ile ilgili bilgiyi, iletişim proseslerinde tanımlandığı gibi ve kendi uygunluk yükümlülüklerinin gerektirdiği şekilde, dahili ve harici olarak iletmelidir. Kuruluş, izleme, ölçme, analiz ve değerlendirme sonuçlarının kanıtlarını dokümante edilmiş bilgi olarak muhafaza etmelidir. 122

PERFORMANS GÖSTERGE ÖRNEKLERİ Kullanılan ham madde veya enerji miktarı Sera gazı (CO 2, NOx, CH 4, SF 6 ) emisyonlarının miktarı Nihai ürün miktarı başına üretilen atık Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği Çevresel olay (sınır değerlerin aşılması gibi) sayısı Çevre kazası sayısı Geri dönüştürülen atık yüzdesi Ambalajlamada kullanılan geri dönüştürülmüş malzeme yüzdesi Birim üretim başına servis araçlarının kat ettiği yol Çevrenin korunması için yapılan yatırım Yaban hayatı için ayrılan arazi miktarı 123

9.1.2 UYGUNLUĞUN DEĞERLENDİRİLMESİ Kuruluş uygunluk yükümlülüklerini yerine getirdiğini değerlendirmek için gereken prosesleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. Kuruluş; a) Uygunluk değerlendirmenin sıklığını belirlemeli, b) Uygunluğu değerlendirmeli ve gerekli ise faaliyet gerçekleştirmeli, c) Uygunluk durumunun bilgi ve anlayışını sürdürmelidir. Kuruluş, uygunluk değerlendirmenin kanıtı olarak, dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 124

9.2 İÇ TETKİK Kuruluş, ÇYS nin; a) Aşağıdakiler ile uyum sağlayıp sağlamadığını, - Kuruluşun çevre yönetim sistemi için oluşturduğu kendi şartları, - Bu standardın şartlarını, b) Etkin bir şekilde uygulanıp ve sürekliliğinin sağlanıp sağlanmadığı ile ilgili bilgi sağlamak amacıyla planlanan aralıklarda iç tetkikler yapmalıdır. 125

9.2.2 İÇ TETKİK PROGRAMI Kuruluş, iç tetkiklerin sıklığı, metotlar, sorumluluklar, planlama şartları ve raporlanması da dâhil olmak üzere bir iç tetkik programı oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. İç tetkik programını oluşturulurken, kuruluş ilgili proseslerin çevresel önemini, kuruluşu etkileyen değişiklikler ve önceki tetkik sonuçlarını dikkate almalıdır. Kuruluş: a) Her bir tetkikin tetkik kriteri ve kapsamını tanımlamalı, b) Tetkikçiler seçmeli ve tetkik sürecinin objektiflik ve tarafsızlığını sağlamak için tetkikler gerçekleştirmeli, c) Tetkik sonuçlarının ilgili yönetime raporlanmasını temin etmelidir. Kuruluş, tetkik programının uygulandığını ve tetkik sonuçlarının kanıtını gösteren dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 126

9.3 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ Üst yönetim, kuruluşun çevre yönetim sisteminin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sürdürmesini temin etmek amacıyla planlanan zaman aralıklarında çevre yönetim sistemini gözden geçirmelidir. Yönetimin gözden geçirmesi; a) Yönetimin önceki gözden geçirmelerindeki işlemlerin durumunu, b) Aşağıdakiler ile ilgili değişiklikleri, - Çevre yönetim sistemi ile ilgili iç ve dış hususlar, - Uygunluk yükümlülükleri dahil olmak üzere, İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri, - Önemli çevre boyutları - Riskler ve fırsatlar, 127

c) Çevre amaçlarına ulaşma derecesini, d) Aşağıdakilere ait eğilimler de dahil olmak üzere, kuruluşun çevre performansına ait bilgiyi, - Uygunsuzluklar ve düzeltici faaliyetler, - Sonuçların izleme ve ölçmesi, - Uygunluk yükümlülüklerinin yerine getirme - Tetkik sonuçları, e) Kaynakların yeterliliğini, f) Şikayetler de dahil olmak üzere kuruluş dışı ilgili taraflardan gelen bildirimleri, g) Sürekli iyileştirme için fırsatları içermelidir. 128

Yönetim gözden geçirmenin çıktısı aşağıdakileri içermelidir: - ÇYS nin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sürdürme ile ilgili sonuçlar, - Süregelen iyileştirme fırsatların ile ilgili kararlar, - Kaynaklarda dahil olmak üzere, ÇYSdeğişiklikler için ihtiyaçlar ile ilgili kararlar, - Gerekli olduğunda, çevre amaçlarına ulaşılmadığı hallerdeki faaliyetler, - ÇYS nin, ihtiyaç duyulduğunda, diğer iş süreçleri ile entegrasyonunu iyileştirmek için fırsatlar, - Kuruluşun stratejik doğrultusu için çıkarımlar. Kuruluş, yönetimin gözden geçirmelerinin sonuçlarının kanıtı olarak dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 129

10. İYİLEŞTİRME Kuruluş iyileştirme için fırsatları belirlemeli ve çevre yönetim sisteminin istenilen sonuçlarına ulaşmak için gereken faaliyetleri gerçekleştirmelidir. 130

10.2 UYGUNSUZLUK VE DÜZELTİCİ FAALİYET Uygunsuzluk ortaya çıktığında kuruluş; a) Uygulanabilir olduğunda, uygunsuzluğa tepki vermeli, ve; - Uygunsuzluğu kontrol etme ve düzeltme için faaliyet yapmalı, - Olumsuz çevresel etkiler dahil sonuçları ile ilgilenilmeli, b) Uygunsuzluğun tekrar oluşmasını veya başka bir yerde ortaya çıkmasını önlemek amacıyla, uygunsuzluğun sebeplerini önlemek için faaliyet ihtiyacını: - Uygunsuzluğu gözden geçirerek, - Uygunsuzluğun nedenlerini belirleyerek, - Aynı uygunsuzluğun olup olmadığını veya olası olup olmadığını belirleyerek değerlendirmeli, c) Gerekli tüm faaliyetleri gerçekleştirerek, d) Gerçekleştirilen tüm düzeltici faaliyetlerin etkinliğini gözden geçirmeli, e) Gerekli olduğunda çevre yönetim sisteminde değişikliklerin yapılması, 131

Düzeltici faaliyetler, çevresel etkiler de dahil olmak üzere karşılaşılan uygunsuzlukların etkilerinin önemine uygun olmalıdır. Düzeltici faaliyetler, karşılaşılan uygunsuzlukların etkilerine cevap vermelidir. Kuruluş; - Uygunsuzlukların doğası ve daha sonra gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin, - Düzeltici faaliyetin sonuçlarının kanıtı olarak dokümante edilmiş bilgiyi muhafaza etmelidir. 132

10.3 SÜREKLİ İYİLEŞTİRME Kuruluş, ÇYS nin performansını arttırmak amacıyla çevre yönetim sisteminin uygunluğu, yeterliliğini ve etkinliğini sürekli olarak iyileştirmelidir. 133

İYİLEŞTİRME ÖRNEKLERİ Daha az zararlı malzemelerin kullanılmasını teşvik etmek amacıyla yeni malzemelerin değerlendirilmesi için bir süreç oluşturulması, Yeni uygunluk şartlarının daha kısa zamanda belirlenmesi amacıyla, yürürlükteki yasal şartları belirleyebilmek için kuruluşta bir süreç geliştirilmesi, Kuruluşta atık oluşumunu azaltmak için malzemeler ve bunlarla çalışma konusunda çalışanların eğitiminin iyileştirilmesi, Suyun yeniden kullanımını sağlamak amacıyla, atık su arıtma süreçlerinin kullanılmaya başlanması, Baskı veya fotokopi merkezinde arkalı önlü kopyalama yapılması için baskı ve fotokopi cihazlarının başlangıç ayarlarında değişiklikler yapılması, Nakliye şirketi/ şirketlerinin fosil yakıt tüketimini azaltmak amacıyla sevkiyat yollarının yeniden tasarımlanması, Kazanlarda yakıt değişimine gidilmesi ve tanecik (kül, toz) emisyonunu azaltmak için amaçlar ve hedefler belirlenmesi. 134