III. Selim ve Nizam-ı Cedit Yenilikçi bir padişah olan III. Selim ıslahatları planlı ve programlı bir şekilde yapmak istiyordu. Bu amaçla ileri gelen devlet adamlarından bir heyet oluşturdu. Bu heyetlerden ve Avrupa ya gönderdiği elçilerden aldığı raporlar doğrultusunda ıslahatlar yapmaya çalıştı. III. Selim döneminde yapılan ısla hatlara Nizam-ı Cedit (yeni yüzen) adı verilmiştir. III. Selim döneminde yapılan ıslahatlar şunlardır: - Fransa ve İsveç ten getirilen subay ve uzmanlar yardımıyla Avrupa tarzında giyinen, silahlanan ve savaşan Nizam-ı Cedit Ordusu kurulmuştur. - Nizam-ı Cedit ordusunun ihtiyaçlarını karşıla mak için İrad ı Cedit Hâzinesi oluşturulmuştur. - Nitelikli subaylar yetiştirmek için Kara Mühendis- hanesi (Mühendishane-i Berri-i Hümayun) kurul muş, Deniz Mühendishanesi genişletilmiştir. - İdari alanda düzenlemeler yapılmıştır. - Londra, Paris, Viyana, Berlin gibi belli başlı mer kezlerde sürekli elçilikler kurulmuştur. Bu elçilik ler Batı kültürünün ve Avrupa daki gelişmelerin Osmanlı ülkesine girmesini hızlandırmıştır. III. Selim in çok iyi niyetlerle başlattığı ıslahat hare ketleri çıkarları elden giden devlet adamları ve yeni çeriler tarafından hoş karşılanmadı. Bunların kışkır- ması ile Kabakçı Mustafa İsyanı çıktı, III. Selim taht tan indirildi, yenilikler de ortadan kaldırıldı. 1. Mahmut Islahatları III. Selim gibi yenilikçi bir padişah olan II. Mahmut ıslahatların önündeki en büyük engelin yeniçeriler olduğunu görmüştü, bu nedenle iyice hazırlandık tan sonra 1826 da Yeniçeri Ocağını kaldırdı. Bun dan sonra her alanda köklü yenilikler yaptı. 1 / 10
Askerî Alandaki Yenilikler - Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, yerine Asakir-i Man- sure-i Muhammediye adı yla Avrupa tarzında yeni bir ordu kurulmuştur. - Ordunun doktor ihtiyacı için Tıbbiye, subay ihti yacı için Harp Okulu açılmıştır. Yönetim Alanındaki Yenilikler - II. Mahmut her alanda yeni kanun ve tüzükler hazırlatmıştır. Bu nedenle Mahmut-u Adli un vanıyla anılmıştır. - Divan-ı Hümayun kaldırılarak yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuş, askerî ve idari işleri dü zenlemek için danışma meclisleri kurulmuştur. - İller merkeze bağlanmış, mahalle ve köylere muhtarlar tayin edilmiştir. Böylece devletin oto ritesi güçlendirilmeye çalışılmıştır. - Tımar sistemi kaldırılarak devlet memurlarına maaş bağlanmıştır. Memurlara ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirilmiştir. - İlk defa nüfus sayımı yapılmıştır. Sayım askerî o amaçlı olduğu için sadece erkekler sayılmıştır. - Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmi gazete çıkarılmıştır. - İlk kez modern anlamda posta ve polis teşkilatı kurulmuştur. Eğitim ve Kültür Alanında Yenilikler - İstanbul da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir. Bu uygulama ile toplumda eğitim düzeyinin yükseltilmesi hedeflenmiştir. - Avrupa tarzında eğitim veren okullar açılmış, Avrupa ya öğrenciler gönderilmiştir. Bu durum Osmanlıların Batı kültürleriyle etkileşiminin art masına ortam hazırlamıştır. - Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek için rüştiye ler kurulmuştur. 2 / 10
Ekonomi Alanındaki Yenilikler - Yerli üretim ve yerli malı kullanılması teşvik edilmiş tir. Türk tüccarlara gümrük kolaylıkları getirilmiştir. 19. yüzyılda Osmanlı devlet ve toplum hayatını etki leyen en önemli gelişmelerden biri Fransız İhtilali dir. Fransız İhtlali ile yaygınlaşan milliyetçilik akımı Os manli Devleti ni olumsuz yönde etkilemiştir. 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti ni en çok uğraştı ran azınlık isyanları bu olumsuzluklardan biridir. Fransız İhtilali ile yaygınlaşan eşitlik, adalet, hürri yet, demokrasi akımları olumlu yönde etkilemiştir. Tanzimat ve Islahat fermanları ile I. Meşrutiyet bu etkilenme sonucunda ortaya çıkmıştır. Tanzimat Fermanı (1839) Tanzimat Ferman Abdülmecit zamanında ilan edil miştir. Bu fermanın ilan edilmesinde Osmanlı toplum yapısını güçlendirme, AvrupalIların azınlık hakları ba hanesi ile Osmanlı iç işlerine karışmalarını engelle me ve Mısır sorununun çözümünde Avrupa devletle rinin desteğini alma düşünceleri etkili olmuştur. Tanzimat Fermanı nın Önemli Maddeleri - Herkes kanunlar önünde eşit sayılacaktır. - Dil, din, ırk ayrımı yapılmaksızın bütün halkın mal ve can güvenliği devlet güvencesinde 3 / 10
olacaktır. - Herkesten gelirine göre vergi alınacaktır. - Askere alma işlemleri belli bir düzene bağlana cak ve askerlik süresi sınırlandırılacaktır. - Mahkemeler herkese açık olacak, kimse yargı lanmadan cezalandırılmayacaktır. Tanzimat Fermanı; hukukun üstünlüğü, özel mülki yet hakkının korunması, adaletin sağlanması, bazı temel hak ve özgürlüklerin devlet güvencesine alın- gibi yenilikler getirmiştir. Islahat Fermanı 1856 1856 da ilan edilen bu ferman ile; azınlıkların Os manli yönetiminden ayrılmasını önlemek ve Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti nin iç işlerine karışma larını engellemek amaçlanmıştır. Islahat Fermanı ile; Azınlıklar kilise ve okul açma ha, devlet memu ru olabilme gibi yeni haklar tanınmıştır. 1. Meşrutiyet ve Kanun-u Esasi (1876) II. Abdülhamit 1876 da Osmanlı Devleti nin ve Türk tarihinin ilk anayasası olan Kanun-u Esas yi kabul ve ilan etmiştir. Bu anayasa ile devletin yönetim şekli meşrutiyet olmuş, Üyelerini halkın seçtiği Me- busan Meclisi açılmış, temel hak ve özgürlükler anayasal güvenceye alınmıştır. Kanun-u Esasi ve Meşrutiyet ile, halkın devlete olan bağlılığı artırılması ve Avrupa devletlerinin Osmanlı iç işlerine karışma sının engellenme amaçlanmıştır. I. Meşrutiyet in ilanı ile; - Osmanlı halkı ilk defa padişahın yanında yöne time katılmıştır. - Osmanlı ülkesinde demokrasi yönetimi anlayışı nın gelişmesinde önemli bir adım atılmıştır. - Osmanlı Devleti nde parlamenter sisteme geç miş, ülke sorunlarını görüşüp karara bağlaya cak bir meclis açılmıştır. 4 / 10
19. Yüzyılda Osmanlı Devletimde Bazı nemli Gelişmeler Ceride-i Havadis, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar gibi gazeteler çıkarılmıştır. Bu gazeteler halkın aydınlanmasına ve toplumun kültürel ge lişimine katkı sağlamıştır. - Sultan Abdülaziz 1867 yılında şehzade II. Ab- dülhamit ile birlikte 46 gün süren Avrupa gezisi ne çıkmış, Paris, Londra, Brüksel gibi Avrupa şehirlerini gezmiştir. Bu gezi Avrupa da büyük yankı uyandırmıştır. Abdülaziz yurt dışı seyaha tine çıkan ilk Osmanlı padişahı olmuştur. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti nde ulaşıma önem verilmiştir. İlk demir yolu 1866 da İzmir ile Aydın arasında İngilizler tarafından yapılmıştır. Demir yolunun burada yapılmasında bölgenin hem ka labalık nüfusa sahip olması hem de İngiliz sana yisinin ihtiyaç duyduğu ham maddeye kolay ola şabilecek bir konumda bulunması etkili olmuştur. - Berlin - Bağdat ve Hicaz demir yolları da yapıl mıştır. Bu yolların yapılması ulaşım, iletişim ve ti caret faaliyetlerinin yanında, savaşlarda silah, cephane ve asker taşınmasını da kolaylaştırmıştır. 1. Abdülhamit Döneminde mesleki ve teknik eğitimin gelişmesi ve ülke genelinde yayılması için okullar açılmıştır. Ülkede telgraf ve demir yolu ağı genişletilmiştir. Bazı Kurumlar ve Kuruluş Tarihleri Mühendishane-i Berri-i Hümayun 5 / 10
(Günümüzde İstanbul Teknik Üniversitesi) 1792 Posta Teşkilatı 1840 Jandarma Teşkilatı 1846] Telgraf Müdürlüğü 1855 Mekteb-i Mülkiye Siyasal Bilgiler Fakültesi) 1856 Ziraat Bankası 6 / 10
1863 Izmir-Aydın Demir yolu 1866 Danıştay 1868 Galatasaray Lisesi 1868 Posta ve Telgraf Müdürlüğü 1870 Darüşşafaka 7 / 10
1873 Sanayii Nefise Mektebi (Güze! Sanatlar iakademisi - Mimar Sinan Üniversitesi) (M 00 00 İstanbul Arkeoloji Müzesi 1887 Darülaceze 1897 Emniyet Genel Müdürlüğü 1909 8 / 10
OSMANLI DEVLETİNDE PARA ve BANKACILIK Osmanlı Devleti nin temel para birimi akçedir. İlk Osmanlı akçesi Osman Bey döneminde, ilk altın para Fatih döneminde, ilk kağıt para (kaime-i nakdi- ye-i mutebere) ise Abdülmecit döneminde basılmış tır. Bu durum Osmanlı Devleti nde, paranın cinsinin devletin ekonomik gücüne göre değiştiğini gösterir. Osmanlı Devleti nde bankacılık faaliyetleri Tanzimat Dönemi nde (1839-1876) başlamıştır. Osmanlı Devleti nde ilk banka, paranın değerini korumak için 1847 yılında İstanbul da açılan Bank-ı Dersaadet tir. 1856 da merkezi Londra olarak kurulan Bank-ı Os-mani nin adı 1863 te Bank-ı Osmani-i Şahane ola rak değiştirilmiştir. Bu banka, para basma yetkisinin verilmesinden sonra çalışmalarını bir devlet ve tica ret bankası olarak sürdürmüştür. Ziraat Bankası 19. yüzyılın ilk yarısında yabancı bankalar ülke toprak ları içinde faaliyet göstermeye başlamıştı. O dönem lerde ülkede henüz milli bir bankacılıktan söz edilemi yordu. Bundan en çok zarar gören kesim ise çalışan nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan çiftçilerdi. Çiftçiler milli bir banka olmadığı için tefeci gibi çalı şan kişilerden çok yüksek faizle borç alıyor, bu bor cu ödemekte zorlanınca ürünlerini daha hasattan önce bu kişilere satmak zorunda kalıyorlardı. O dönemde Osmanlı İmparatorluğu na bağlı Yugoslavya nın Niş kenti valisi olan Mithat Paşa, birçok zorluk yaşayan çiftçilerin, tefecilerin elinden kurtarılması için devlet yardımının gerektiği, ancak bu yardımın halk hareketiyle desteklenmesinin önem taşıdığı sonucuna varmıştır. 9 / 10
1863 yılında çiftçilerin oluşturduğu kaynakla, Mithat Paşa öncülüğünde, devlet eliyle ve devlet himaye sinde kurulan ve adına Memleket Sandıkları deni len organizasyon milli bankacılığın ilk örneği olarak tarihe geçmiştir. Mithat Paşa ilk Memleket Sandığını oluştururken Türk gelenekleri arasında zaten var olan ve karşılık lı yardımlaşma esasına dayanan imece geleneğin den esinlenmiştir. 1867 yılında Memleket Sandıkla rı Nizamnamesi nin yürürlüğe girmesiyle Osmanlı Devleti nin her yanında Sandıklar faaliyete başla mış ve uzun yıllar başarıyla hizmet vermiştir. Ancak izleyen yıllarda sandıkların işleyişindeki bozulmalar Memleket Sandıkları nın etkinliklerini azaltmıştır. Sandıkları merkezi yönetime bağlayarak olumsuz lukları gidermeyi düşünen hükümet, 1883 te Mena fi Sandıkları kurmuştur. 15 Ağustos 1888 de Menafi Sandıkları nın işlevleri ni üstlenecek modern finans kuruluşu olarak Ziraat Bankası resmen kurulmuş, o tarihte faaliyette bulu nan Menafi Sandıkları da Banka şubelerine dönüş türülerek faaliyete başlamıştır. 1906 da ise ticareti desteklemek ve milli şirketler kur mak için Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası kurulmuştur. 10 / 10