Akciğer Kanserinde Mesleksel Nedenler Dr. Mehmet Bayram Bezmialem Vakıf Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
Tarihçe 1775 de baca temizleyicilerde skrotal kanser tanımlanmış 1893 de aromatik aminler mesane Ca 1973 de bisklorometil eter Akciğer Ca Tüm kanserlerin %2-8 i mesleki maruziyetlere bağlıdır (Doll&Peto)
Akciğer kanserlerinin yaklaşık %75 i sigaraya bağlı Kadınlarda sigaradan bağımsız akciğer kanser gelişimi daha fazla görülmekte. Sigara diğer etkenlerin göz ardı edilmesine neden olmakta. Sigara dışı nedenlere bağlı akciğer kanseri 7. ölüm nedeni
Sigara içenlerde diğer akciğer karsinojenleri additif veya sinerjik etki 80 bin kimyasaldan yalnızca %10 unun güvenlik açısından değerlendirilmelerinin yapılmış Bu sunumda Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafından akciğer karsinojeni listesine alınmış ajanlar değerlendirilecektir.
IARC ajanları aşağıdaki gibi sınıflamaktadır: Karsinojen etkiye sahip olanlar (Grup 1) Büyük olasılıkla karsinojen etkiye sahip olanlar (Grup 2A) Muhtemelen karsinojen etkiye sahip olanlar (Grup 2B) Karsinojen kategoride sınıflandırılamayan ajanlar (Grup 3) Muhtemelen karsinojen etkiye sahip olmayan ajanlar (Grup 4)
GRUP 1 AKCİĞERE KARSİNOJEN AJANLAR Maruziyet Tipi İyonizan Radyasyon Kimyasallar-Bileşikler Meslekler Metaller Toz ve Lifler Yaşam Tarzı Alfa partikülleri Radon 222 Plutonyum-239 X-Işınları gamma-işınları BIS Klorometileter Sülfür mustard (Hardal gazı) Kömür katranı İs (baca kurumu) Dizel egzoz ürünleri Alüminyum üretimi Kömür gazlaştırma Kok yapımı Hematit (demir ) madenciliği Demir Çelik Dökümü Boyacılık Lastik Üretim Sanayi Arsenik Berilyum ve alaşımları Kadmiyum ve alaşımları Krom alaşımları Nikel Alaşımları Asbest (tüm formlar) Silika tozu Ev içi kömür ve benzeri yakıt dumanına maruziyet Ç, M Ç, M M Ç, M Ç, M M M M M Ç, M M M M M M M M Ç,M M M M M Ç,M Ç,M Ç Diğer Tütüne pasif maruziyet Tütün - MOPP (Vinkristin-prednizon-nitrojen mustard -prokarbazin karışımı) - Ç,M
İyonizan Radyayon Tüm tiplerinin insana karsinojenik olduğu gösterilmiştir Akciğere karsinojenik olanlar olarak α- parçacıkları, x-ışınları ve γ-ışınlarıdır. ABD de en önde gelen medikal nedenler (%48) 2. sırada ise radon gazı (%37).
Alfa partikülleri Radyonüklid (çekirdekteki nötro-proton dağılımı unstabil olan) bileşikler bozunma sırasında α- partikülü yayarlar. Radon-222 ve plutonyum-239 akciğere karsinojen Diğer iyonizan radyasyon tiplerine nazaran daha yüksek oranda çift DNA kırıklarına neden olurlar. Ayrıca DNA da oksidatif hasara yol açmaktadırlar.
RADON Radon-222 (radon) ve yıkım ürünleri bilinen en eski mesleki karsinojendir Radon renksiz radyoaktif soy gaz olup yarılanma ömrü 3.8 gündür. Uranyum 238 in bozunma sırasında oluşur. Öncü radyonüklitlerin uzun yarı ömürleri nedeniyle yerkürede (toprak, kaya, yer altı suyu) sürekli radon bir oluşumu söz konusu olabilmektedir. Radon doğal ortamda oluşmakla birlikte maden, evlerin ofislerin okulların bodrum katları yer altı yapılarında birikmektedir. Radon maruziyeti coğrafik bölgelere göre değişmektedir.
RADON
Plutonyum-239(239Pu) 24.110 yıl yarı ömürlü radyoaktif metal Nükleer silah ve enerjide kullanılıyor. En çok silah yapımındaki işçiler risk altında. Maruziyet 239Pu kontamine tozların inhalasyonu ile Akciğer kanseri için relatif risk her bir gray (gy) için 7.1 kat saptanmış
X ve Gamma ışınları X ışınlarına maruziyetin en önemli nedeni bilgisayarlı tomografi çekimleri olarak saptanmıştır (%24). Girişimsel fluroskopi(%5), konvansiyonal radyografi (%5) Toplumun toplam aldığı doz 2006 yılında 1980 başlarına göre 7 kat arttığı gösterilmiştir. ABD de mesleki nedenle radyasyona maruziyet %1 in altında. Hiroshima and Nagasakide atom bombası sonrası sağ kalanların yer aldığı Lifespan Study (LSS) verilerine göre x ve gama ışınlarını karsinojen olarak kabul etti.
Bis(kloromethyl) eter Bis(kloromethyl)ether (BCME) ve klorometil metil ether (CMME) 1976 öncesi üretilmiş En çok kanserojen ajanlardan biri Kimyasal bileşiklerde alkilleyici olarak kullanılmış Küçük hücreli akciğer kanseri ile ilişkili
Sülfür Mustard (hardal gazı) Askeri sektörde kimyasal silah Mesleki maruziyet; depolama, bu ürünlerin veya kontamine olmuş yapıların yıkımı Hardal gazının da genotoksisitesi alkilleyici ajan gibi davranmasından dolayı
Kömür Katranı-Zift Zift, kömür katranın damıtılması sonrası kalan katı kısım Katranın %90 ı poliaromatik hidrokarbon (PAH) ve bunların metillenmiş türevleri ve fenol bileşikleri Bu uçucu PAH lara (akridin, benzo-piren, krizen, fenatren) maruziyet dökümcülük, kömür gazlaştırılması ve koklaştırma, asfaltlama, kaldırım, çatı malzemeleri, dolgu malzemesi, ateş tuğlası imalatı
İs-Kurum İs-Kurum, fosil yakıt veya kağıt plastik gibi karbonlu bileşiklerin tam yanmaması neticesinde oluşan karbonlu bileşiklere verilen ad %60 karbon, inorganik materyal ve solübl özellikte PAH içerirler. baca temizleyiciliği, itfaiyeciler, tuğla ustası, ısı yalıtım işleri, klima işleri diğer organik maddelerin yanmasına maruz kalınan iş kolları
Dizel Egzosu Dizel motor egzozunda siyah karbon, nitrat, karbonmonoksit non-metan uçucu bileşikler, sülfat, amonyum, alkanlar, naftalin, fenantrenler poliaromatik hidrokarbonlar içerir. IARC ilk defa grup 2B olarak listeye aldı 2012 de kanıtların artması ve belirginleşmesiyle Grup 1 listesine aldı. Meslekler arasında yeraltı madenciliği, kamyon, otobüs şöförleri gişe memurları, en çok risk altında Ayrıca dizel egzoz dumanın tüm toplumu etkilemesi de söz konusu,
GRUP 1 de yer alan Meslekler ve üretim faaliyetleri Kömür gazlaştırması Kok üretimi Demir çelik üretimi Alüminyum üretimi Boyacılık Lastik Endüstrisi
Kok üretimi, Kömür Gazlaştırma, Demir Çelik Sanayii Kok kömürü, bazı yağlı taş kömürlerinin havasız ortamda tüm uçucu bileşenleri uzaklaştırılana kadar ısıtılmasından sonra kalan katı artıktır. Kok kömürü başta karbon olmak üzere az miktarda hidrojen, azot, kükürt ve oksijenden oluşur. Kokun büyük bölümü yüksek fırınlarda demir üretiminde kullanılır Kok üretim sırasında uçucu gazların toplanması ayrıştırılması işlemi de yapılmaktadır. Bu mesleklerin ortak özelliği poliaromatik hidrokarbonlara maruziyet
Boyacılık Boya sanayide halen kullanılan yüzlerce toksik ajan (diklorometan, diizosiyanatlar, aminler, esterler, nikel ve ketonlar gibi) nedeniyle boya işçileri risk altındadırlar Su bazlı boyaların kullanımında artış ve benzen, fitalat, kurşun oksit ve kromat gibi bazı toksik ajanların kullanılmasındaki azalma sağlığa etkilerini azaltmıştır. 50 den fazla kohort ve vaka kontrol çalışmalarında boyacılarda akciğer kanserinin yüksek olduğu saptanmıştır. Maruziyet süresi arttıkça risk artıyor.
Lastik Endüstrisi İşçiler üretim esnasında lastik içeriklerinin dumanına maruz kalmaktadırlar Lastik buharındaki siklohekzan toksik ajanların genel indikatörüdür. Ayrıca kürleme işlemi sırasında yüksek konsantrasyonda nitrozaminler oluşur. Ayrıca karbon siyahı, asbest içeren talk solventleri, fitalatlar ve poliaromatik hidrokarbonlara da maruziyet IARC 2009 yılında lastik sanayide lastik hamuru işleri, kürleme, dış lastik kaplama işlerinin riskli meslekler olduğunu belirtmiştir.
Arsenik ve İnorganik Arsenik bileşikleri Hem çevresel hemde mesleksel maruziyet Mesleki maruziyet en çok kurşun, altın, bakır cevher ve döküm işleri sırasındaki tozların solunmasıyla olmaktadır. Başka bir maruziyet nedeni olan arsenikli insektisitler tahta koruyucular, herbisitler (kurşun arsenat, kalsiyum arsenat) artık kullanılmamaktadır.
Arsenik ayrıca; züccaciye Lehim, Yarı iletkenler Seramikler Havayi fişek Tekstil Başka bir maruziyet yolu da balık ve deniz ürünlerinin tüketimi. En önemli çevresel arsenik maruziyeti arsenikle kontamine yeraltı sularının içilmesiyle olmaktadır
Berilyum ve bileşikleri Berilyum gümüş renginde yer kabuğunda bulunan bir element. Kömür kullanan fabrikalar, çöp yakma işlemi, berilyum cevherinin işlenmesi ve üretim işlerine bağlı Endüstride berilyum en çok bakır berilyum alaşımlarında kullanılıyor Uzay mekiği, füze Uçak, İletişim uyduları, Otomotiv Enerji elektrik sanayi Golf sopası Dental aletler, x-ışını tüpleri Mücevher Nükleer endüstri 1981 den beri grup 1 karsinojen listesinde
Kadmiyum ve Bileşikleri Kadmiyum gümüş beyazı renkte, yumuşak, işlenebilir, aşınmaya dayanıklı bir metaldir. Genellikle diğer metallerin elektro kaplamasında kullanılır. Pigment ve plastik sertleştirici Cd-Ni pillerinde, Cd eritilmesi, Cd kaplama endüstrisi, Cd alaşımları, Kaynakçılar risk grubundadır.
Kadmiyum ve Bileşikleri Doğal bir element ve kullanımı çok yaygın olduğu için hemen her insan hava, su ve gıdalar yoluyla Cd a maruz kalabilir. Sigara içenlerin kan kadmiyum düzeyi içmeyenlerin 4 5 katı kadardır. Sigara içmeyen ve kadmiyuma maruz kalanlarda akciğer kanseri Odds oranı 4.7 (95% CI 1.5 14.3)
Krom Bileşikleri 6 değerlikli (hekzavalent tipi) Krom karsinojenik Nazal mukozada ülserasyon, septum perforasyonu, alt solunum yolları hasarı yapıyor. Sanayide metal sertleştirici olarak kullanılıyor. Riskli iş kollarından bazıları Kaynakçılık Boyacılık Elektrikle kaplama Demir-Çelik Baskı mürekkebi 25 kohort çalışmasından alınan sonuçlar krom- 6 nın akciğere karsinojenik olduğunu göstermiştir.
Nikel Bileşikleri Nikel madenciliği, nikel alaşımları üretimi, paslanmaz çelik, fosil yakıt ürünlerin maruziyetin ana nedenleri. Epidemiyoljik çalışmalar nikele maruz kalanlardan akciğer kanserinde kümelenme olduğunu göstermiştir. Solubl nikel bileşikleri daha potent (nikel sülfat, nikel klorid) En çok skuamöz hücreli karsinoma neden olmakta 2009 da Grup 1 karsinojen listesine alındı.
Asbest (Tüm tipleri) Asbest doğada oluşmuş lifsi silikat mineraller olup 2 türü varıdır Serpentin (Krizotil) ve amfibol (aktinolit, tremolit, antofilit, amosit ve krokidolit) Krizotil, amozit, krokidolit ticari olarak olarak kullanılan tipler 1990 lar başında kullanımı yasaklandı Asbeste mesleki maruziyet açısından Asbest maden ve işleme Talk madenciliği (asbeste kontamine olduğundan) Isı yalıtım işleri, Yangın dayanıklılık işleri Tekstil Asbest içeren ürün yapımı (asbestli çimento, eternit, fren balata vs) Gemi yapım söküm-tamir İnşaat yapım- yıkım-renovasyon Otomotiv tamir işleri ABD 1980 lere kadar her 3 binadan 2 sinde asbest kullanılmış.
Asbeste bağlı Asbestoz Mezotelyoma plevral plak Mezotelyoma biliniyor The 2009 de IARC tüm asbest tiplerinin akciğer kanserine de neden olduğunu bildirdi Krizotilin malignite potansiyeli düşük Amfibollerin daha yüksek 2008 de yayınlanan 5770 tekstil işçsinin yer aldığı bir retrospektif kohort çalışmada krizotil asbest maruziyetine bağlı akciğer kanserine bağlı standart mortalite oranı 1.96 (95% CI 1.7 2.2) İnce(<0.25 μm ve uzun lflerin (>10 μm) karsinojenitesi daha yüksek
Silika tozu, Kuvarz, krizobalit Silisyum yer kabuğundaki en fazla olan 2. element. Silika (SiO2) şeklinde Amorf ve kristalin şeklinde 2 formu var, Kristalin; kuvarz, krizobalit, tridimit Kuvarz en sık bulunan, kum ve tozda bulunan ve havaya salınan ana form Silikaya çevresel maruziyet doğal nedenlerle orman yangınları, volkanik patlamalar, rüzgar erozyonu
En sık Madencilik ( metal, taş, cevher tüm türleri) Kömür madenciliği Petrol ve doğal gaz çıkarımı Taş işçiliği Kumlamacılık Tünel açma Heykelcilik diş teknisyenliği 2009 da silikayı Grup 1 karsinojen olarak kabul etti. Bu konu hala tartışmalı Silikanın direkt karsinojen etkisinden çok silikozisin akciğer kanserini tetiklediğini savunanlar da var.
IARC GRUP 2 AKCİĞER KARSİNOJENLERİ Asit buharı, Cam Sanayii Biomass yakıt (özellikle odun dumanı) Bitümlü kömür türevleri, katran asfalt mastiği Karbon elektrod üretimi Toluenler (benzal klorid, benzotriklorid, benzoil klorid) Kobalt metal-tungsten karbid Kreozot=katran ruhu Yağ kızartma ( özellikle yüksek ısıda emisyon türevleri) Non arsenikli insektisidler Matbaa baskı işleri Kaynak dumanı Bu liste her ne kadar grup 2 de yer alsa da grup 1 gibi yaklaşılmalı bilimsel veri arttıkça Grup 1 de yer alacak ajanlar olacağı muhakkak.
Sonuçta Mesleksel kanserler bir tür meslek hastalığıdır. Bu nedenle korunma bakımından meslek hastalıklarından korunma ilkeleri geçerlidir. Gerçekte insanlardaki kanser olgularının önemli bir bölümünde kanserin nedeni açık olarak bilinmemektedir. Oysa mesleksel kanserlerde hastalığın nedeni işyerinde bulunan bir faktördür. Bu nedenle mesleksel kanserlerde korunma diğer kanserlere oranla daha olanaklıdır.