ASEPTİK ALAN DENETİMLERİNDE DENETÇİNİN DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR Beril Tezcanlı Mefar İlaç Sanayii A.Ş e-mail: beril.tezcanli@mefar.com Toplantı Adı: Aseptik Alan Validasyonları Mayıs 2-3, 2002 İstanbul Hilton Oteli İlaç ve Kimya Endüstrisi Araştırma ve Geliştirme Vakfı 1
Aseptik Alan Denetimlerinde Denetçinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar I- Denetim Nedir? II- Denetimin Amaçları. III-Denetim Tip ve Hedefleri. IV- Denetimin Prensipleri. V- Nasıl Denetim Yapılır? Denetim katagori ve sorumluluk alanları GMP denetiminin 5 fazı VI- GMP Denetçisinin Politika ve Yöntemi. İyi bir denetçi nasıl olmalı ve GMP denetim yaklaşımları, genel GMP süreçleri denetim yaklaşımı VII-Aseptik Üretime Özel GMP Denetim Yaklaşımları. Aseptik üretim GMP denetimlerinde dikkat edilmesi gereken güncel konular ve örnek uygunsuzluklar VIII-Aseptik üretim GMP yetersizliklerin özeti. IX- Aseptik üretim denetimlerine iki örnek. X- Denetçi değerlendirme formu. 2
I- Denetim Nedir? İlaç üretimi için denetim; planlı,formal ve belli zaman aralıklarında uygulanan ; imalat, kontrol ve depo faaliyetlerinde kurallara uygun olarak çalışıldığını saptamak üzere yürütülen faaliyetlerdir. 3
II- Denetimin Amaçları: Farmasötik üretimin kalite konseptinde bilgi ve tecrübenin paylaşımı Kalite güvence ve GMP uygulamalarının geliştirilmesi Kalite güvence ve GMP uygulamalarının mevcut durumunu saptamak 4
I- Firma İçi Denetimler DENETİM TİP VE HEDEFLERİ A1 A Denetçileri A2 II- Firma Dışı Denetimler A A Denetçileri B III- Yasal Otorite Denetimleri FDA FDA Denetçileri A 5
Denetimler SOP kontrol Kalite sistemi Tedarikçi veya fason üretici Sertifika Yasal denetim Bir konuya özel denetimler Hazırlık denetimleri 6
IV- Denetim prensipleri: Yazılı bir program olmalı Denetim sonunda gözlem ve önerilerin belirtildiği bir rapor verilmeli. Raporda belirtilen gözlemlere alınacak aksiyonlar belirtilmelidir. 7
V- NASIL DENETİM YAPILMALIDIR? GMP Denetimlerinin Kategorilerine Göre Sorumluluk Alanları Sınıf Sistem Sorun ve Değişim Yönetimi İzleme ve Geliştirme Öğe Ürün Serbest Bırakma Eğitim Validasyon Önleyici Bakım Kalibrasyon Değişiklik Kontrolu Sapma Araştırma Yönetime Bildirim Ürün Geri Toplama GMP Denetimi Stabilite Periyodik Üretim Kalite Teftişleri Numune Saklama 8
Denetim Sürecinin Beş Safhası Hazırlık Denetim İdare Analiz Rapor Yönetim Desteği Takip, kapatma 9
ABC İLAÇ FİRMASI KALİTE DENETİMİ Denetlenecek Firma: ABC İlaç Sanayii Denetim Tarihi: 12 14.05.2002 Denetim Konusu: Genel GMP denetimi Denetim İçin Temel Olan Konular: cgmp, EU, GMP kuralları Annex 1 Denetçiler: KG Müdürü Aseptik Üretim Müdürü Mikrobiyoloji Şefi Denetim Planı: 10
12.05.2002 09:00 10:00 Açılış toplantısı Firma genel bilgileri Organizasyon, sorumluluklar, üretilen ürünler 10:30 13:00 Destek sistemlerin ve üretim alanlarının gezilmesi Fabrika planı Depo alanları Destek sistemler Havalandırma sistemi, su sistemi, azot, yağsız hava İmalat ve dolum alanları Hammadde tartım, Steril solüsyon hazırlama, steril dolum, otoklav, optik kontrol, İPK 13:00 14:00 Yemek arası 14:00 15:00 Laboratuvarlar Mikrobiyoloji, Kalite Kontrol 15:00 16:00 Ambalaj alanları 16:00 17:00 Dökümantasyon Destek sistemleri ile ilgili validasyon, ısı ve nem kayıtları 17:00 17:30 Günün kapanış toplantısı 11
13.05.2002 09:00 13:00 Dökümantasyon Ekipman validasyon, kalibrasyonları Otoklav validasyonu Proses validasyonları Vasat dolum Ürün dosyası 13:00 14:00 Yemek arası 14:00 16:00 Dökümantasyton Kalibrasyon Bilgisayar validasyonu Temizlik validasyonu İç denetim planları 16:00 17:00 Sapma prosedürü 17:00 17:30 Günün kapanış toplantısı 12
14.05.2002 09:00 11:00 Laboratuvar dökümanları SOP ler, malzeme kabul ve numune prosedürü, ürün kabul prosedürü, Su, Çevre, Eleman kontrolleri trend analizleri, dış firma denetimleri, ekipman kalifikasyonları, yıllık ürün değerlendirmeleri, inkübatör ve buzdolaplarının ısı ve nem kayıtları 11:00 12:00 Değişiklik Bildirim Sistemi 12:00 13:00 Stabilite 13:00 14:00 Yemek arası 14:00 15:00 Geri toplama prosedürü ve müşteri şikayetleri 15:00 16:00 GMP eğitimi 16:00 17:00 Dağıtım kayıtları 17:00 17:30 Ara 17:30 18:30 Kapanış toplantısı 13
VI- GMP DENETÇİSİNİN POLİTİKA VE YÖNTEMİ Tüm GMP denetçilerinin sahip olması gereken üç rekabet alanı Başarılı Denetçi Teknik, Yasal Bilgi İletişim, sosyal beceriler Denetim becerileri 14
GMP Denetim Politikası GMP Denetim Yöntemi GMP denetiminden kim sorumlu GMP denetimi neleri kapsar GMP denetim tipleri nelerdir Denetim raporu neye yarar Neden GMP denetimleri yapılır Denetimi kim yapar Denetim ne zaman yapılır Denetim hedefi nedir Hangi kayıtlar hazırlanır Rapor nasıl incelenir, onaylanır, dağıtılır ve kayıtlar nasıl arşivlenir 15
GMP Denetim Yaklaşımları GMP Kalite Sistemi Kayıtlar Validasyon, Değişiklik Kontrol Sistemi Ekipman, Bina Bilgisayar Sistemi Ürün Stabilite Şikayetler Tedarikçi Fason Üreticiler Veri Analizleri Laboratuvar Yeni Ürün Geliştirme Genel GMP Operasyonları 16
Genel GMP Operasyonları Denetim Yaklaşımları Kalite tarifi ve yönetimi Kritik işlere GMP nin entegre edilmesi Her departmanca uygulanan GMP gereklilikleri ve beklentileri. Organizasyonda toplam GMP uygulamasının seviyesi 17
VI- Aseptik Üretime Özel GMP Denetim Yaklaşımları Elemanlar aseptik tekniği doğru uyguluyorlar mı? Bina, ekipman ve prosedürler bioburden ve partikül oluşumunu minimize edecek şekilde mi? Filtre integrity testleri alarm ve aksiyon limitleri Ürüne veya prosese uygun filtre seçilmiş mi? Birden fazla kullanımlık filtrelerin, kullanımları üretici firma tavsiyelerine uygun mu? Süzüm süreleri değerlendiriliyor mu? Personelin giyim ve aseptik alanlara giriş kurallarını nasıl uyguladığı Aseptik alanlara giren kişiler kaydediliyor mu? 18
Aseptik Alan Denetiminde Dikkat Edilecek Güncel Konular - Genel Elektronik imza Temizlik validasyonu Bilgisayar validasyonu Yıllık ürün değerlendirmeleri Proses validasyonu Stabilite calışmaları Eğitim 19
Aseptik Alan Denetiminde Dikkat Edilecek Güncel Konular Bina ve destek sistemlerin validasyonu Steril Proses validasyonu ve vasat dolum Ürün ve metod sapmaları ve araştırmaları Çevre kontrol sonuçları ve trend analizleri Liyofilize ürünlerde nem miktarı Non-steril freeze dryer kullanımı Filtrasyon validasyonu Tıpa-şişe uygunluk validasyonları 20
ASEPTİK ALAN DENETİMLERİNDE UYGUNSUZLUK ALAN BAZI ÖRNEKLER Alan, ekipman ve sistem validasyonlarında GMP ye göre yetersizlik. Simülasyon çalışmalarının ilgili prosesi tam olarak yansıtmaması. Eleman kalifikasyonlarının eksikliği. Çevre kontrol sonuçları aksiyon limitleri uygun değil, sonuçlar değerlendirilmemiş. Aseptik üretim tekniklerinin eğitim eksikliği. Otoklav validasyonunda eksiklikler. Sterilite test validasyonunda eksiklikler. Su analiz sonuçlarında limit dışı mikrobiyolojik bulgunun araştırma eksikliği. Stabilite uygunsuzluğunun yeterli olarak değerlendirilmemesi. 21
ASEPTİK ALAN VALİDASYON ŞEMASI Mevcut Üretim Prosesi Proses prosedürünü yaz ve onayla Validasyon protokolünü yaz ve onayla Prosedürü veya ekipmanı yenile Ekipmanı ve personeli kalifiye et Prosesi valide et Majör etki Minör etki Minör etki Majör etki Karar ver Başarılı İzleme ve değişiklik kontrol prosedürü oluştur Başarısız Karar ver Prosedür değişikliği gerekli Ekipman değişikliği gerekli 22
ASEPTİK ALAN DENETİMLERİNDE UYGUNSUZLUK ALAN BAZI ÖRNEKLER Temizlik kayıtlarının, temizlik validasyonlarına uygunluğu. Ekipman veya kullanılan deterjan değişiminde temizlik validasyonunun yapılmamış olması. Satış onayı öncesinde ürün ve üretim metodu validasyonunun tam olarak yapılmamış olması. Periyodik kalite değerlendirmelerinin eksikliği. Filtre ürün etkileşiminin valide edilmemesi. Havalandırma üniteleri bakım onarım kayıtlarında eksiklik. Sterilizasyon tünelleri ısı, basınç, v.b. kritik parametrelerinin alarm sistemleri validasyonları eksik. Üretim protokollerinin ilgili proses validasyonun gereklerini içermemesi. 23
VIII- Aseptik Üretimlerde GMP Yetersizliklerinin Özeti Aseptik Üretim Alanları ve Destek Sistemleri Bina ve yerleşimin aseptik üretime uygunsuzluğu Saf su, enjeksiyonluk su ve saf buhar sistem validasyonlarında yetersizlik Havalandırma sistemi kalite izleme kayıtlarında veya validasyonlarında yetersizlikler. Azot ve kuru hava sisteminde yetersizlikler. 24
Aseptik Üretimlerde GMP Yetersizliklerinin Özeti Laboratuvar Kontrolları ve Kayıtlarında Yetersizlik Valide edilmemiş metodların kullanılması Sistem uygunluk testlerinin yapılmamış olması Normal dışı veya eksik dataların araştırılmaması Sekonder referans standartlarının, USP standartlarına karşı kontrol edilmeden kullanılması Trend analizlerinin eksikliği veya kullanılmaması Mikrobiyolojik kontaminasyona karşı yeterli kontrollerin yapılmaması İnkübatör ısı kayıtlarında sapmaların değerlendirilmemesi Yeterli araştırma yapmadan test tekrarı 25
Aseptik Üretimlerde GMP Yetersizliklerinin Özeti Aseptik Proses Validasyonu Vasat dolumları, uygulanan üretim yöntemini temsil etmiyor Aseptik proses validasyon planı eksik hazırlanmış veya tam olarak uygulanmamış Protokol ve raporların izlenebilirliği eksik Retrospektif validasyon uygunsuz kullanılıyor, çünkü sistemde birçok değişiklik yapılmış 26
Aseptik Üretimlerde GMP Yetersizliklerinin Özeti Ekipman Validasyonları ve Temizlik Uygulamaları Ekipman validasyonlarında yetersizlik Temizlik validasyonlarını temsil etmeyen protokol ve datalar Şartları temsil etmeyen numune alma metodları Kimyasal dezenfektan validasyonunda yetersizlik Kalıntının tespit edilmemesi Temizlik validasyonunda analiz metodlarının spesifik ve hassas olmaması 27
Aseptik Üretimlerde GMP Yetersizliklerinin Özeti Eğitim Elemanların genel GMP eğitimleri eksik veya tekrarlanmamış Yapılan işe özel eğitimleri yok veya güncel değil Elemanın aseptik çalışma şartları için kalifikasyonu yapılmamış Optik kontrol yapan elemanların kalifikasyonları yok. Genel hijyen eğitim kayıtları güncel değil Eğitimcinin sertifikasi yok Eğitim sonunda değerlendirme yapılmamış. 28
IX- Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Simülasyon Çalışması Denetimi: Amaç tariflenmiş mi? Eleman kalifikasyonu kapsıyor mu? Aseptik üretimi gerçekten temsil ediyor mu? Vasat dolum öncesinde yapılması gereken sanitasyon, ekipman ve temizlik proseslerinin validasyonları uygun mu? Aseptik prosesin en riskli durumu simüle edilmiş mi? Vasatın üretebilirlik kontrolü yapılmış mı? Simülasyon çalışmasını uygulandığı alana göre inceleyin. (Liyofilize, Toz, Steril Solüsyon, Merhem, Süspansiyon, FFS/BFS) Simülasyon çalışması öncesinde hazırlanan protokol uygın mu? Kabul kriteri cgmp kurallarına uygun mu? İnert gaz kullanılıp kullanılmadığı? Sapma var ise araştırma raporu ve sonucu Simülasyon çalışması uygulama sıklığı kurallara uygun mu? 29
Simülasyon Testi Kontaminasyon Hesaplaması ncu % CL = X 100 N - R % CL = % Kontaminasyon Seviyesi ncu = Kontaminasyon Belirlenen Kap Sayısı N = Toplam Dolan Kap Sayısı R = Dolum Hattı Sonundaki Kontrolde Reddedilen Kap Sayısı 30
% 0.1 Limiti İçin Alarm, Aksiyon ve Red Seviyeleri Şarj Boyu Alarm Seviyesi Aksiyon Seviyesi Red Seviyesi 3000 Uygulanamaz 0 1 4750 1 1 2 6300 1 2 3 7750 1 2 4 9150 1 3 4 10510 2 4 5 11840 2 4 6 13150 3 5 7 14430 3 6 8 15710 3 7 9 16950 3 8 10 31
İstatistiksel Kabul Kriteri ve Değerlendirmeleri Kontaminasyon %95 Güvenirlik Üst Limiti 0 3 1 4.75 2 6.3 3 7.75 4 9.15 5 10.51 6 11.84 7 13.15 8 14.43 9 15.71 10 16.96 32
Örnek: 10.000 adet ampul dolduruldu. 3 adet ampulde kontaminasyon belirlendi. 1 nolu tabloya göre; 10.510 adet için 4 adet kontaminasyon kabul edilir ancak aksiyon alınmalıdır. 2 nolu tabloya göre (%95 Güvenirlik Üst Limit Tablosuna göre); 3 adet kontaminasyon için üst limit 7.75 dir. Buna göre kontaminasyon oranı 7.75/10.000 x 100 = % 0.0775 < % 0.1 olduğundan kabul edilir. 33
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi 1- Prosedürler *Departmanda SOP listesi mevcut mu? *Listedeki SOP ler güncel mi? 2- Personel *Üç eleman seçin ve eğitim kayıtlarını inceleyin. *Bazı elemanları yaptıkları işlerle ilgili sorgulayın. Cevapları ile SOP leri inceleyin. *Eleman iş tarifleri verilmiş mi? 3- Alanlar *Labratuvarın kuruluşu ve büyüklüğü uygun mu? *Laboratuvar düzenli ve temiz mi? *Etkili temizlik uygulaması var mı? *Bütün temizlik deterjanları ve dezenfektanlar etiketli ve etiket üzerinde içerik adı, üretim ve son kullanma tarihi belli mi? 34
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi (Alanlar ın Devamı) *Hazırlanan solüsyonlarda hazırlayan kişinin adı, hazırlanış tarihi ve son kullanma tarihi var mı? *Temizlik ve dezenfeksiyon prosedürü var mı? *Dezenfektan hazırlama prosedürü ve kayıtları var mı? *Temizlik ve dezenfeksiyon kayıtları düzgün tutuluyor mu? 4- Ekipman ve Aletler *Ekipmanlar için uygulanan koruyucu bakım programı var mı ve onaylı mı? *Kalibrasyon programı var mı ve uygulanıyor mu? *Laboratuvarda kullanılan üç adet ekipman seçin: -Yazılı kullanım prosedürleri var mı? -Kalibrasyon kartı var mı ve güncel mi? -Kalibrasyon prosedürü, protokolü, raporu birbirini karşılıyor mu? 35
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi (Ekipman ve Aletler in Devamı) *İnkübatör ve buzdolabı ısıları kaydediliyor mu? -Kontrol kayıt için SOP var mı? -İnkübatör ve buzdolabı temizlik ve sanitasyon prosedürü var mı? -Yapıldığına dair yazılı kayıtlar mevcut mu? *Ekipmanların yıllık kalifikasyon programı var ve onaylı mı? *Kullanılan otoklavın en son validasyon raporunu inceleyin: -Validasyon zamanında yapılmış mı? -Sonuçlar kabul kriterlerine uygun mu? 5- Numune Alma, Saklama ve Kayıtları *Numune almaktan sorumlu bir eleman var mı? *Numune alma prosedürü var mı? *Numuneler nerde saklanıyor? *Raf numunesi saklanıyor mu? 36
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi (Numune Alma, Saklama ve Kayıtları nın Devamı) *Teste alınan numuneler testin sonunda ne yapılıyor? *Teste alınana kadar numune saklama süresi belli mi? *İnkübatör ve buzdolabı içindeki numuneleri inceleyin: -Ekipman temiz mi? -Bütün numuneler laboratuvar jurnaline kayıtlı mı? -Herbiri açıkça etiketlenmiş mi? 6- Test Prosedürleri *Uygulanan her testin prosedürü var mı? *Farmakope prosedürlerinin güncel tutulmasını sağlayan bir prosedür var mı? *Yapılan bir testi inceleyin: -Ürün adı, seri no.su, test prosedürünü kaydedin. -İlgili prosedür güncel mi? -Düzgün uygulanmış mı? 37
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi (Test Prosedürleri nin Devamı) -Test metodunun geçerliliği kanıtlanmış mı? -Test metodunda belirtilen vasatın hazırlama metodu var mı? -Vasat hazırlanış tarihi ve son kullanma tarihi ile etiketlenmiş mi? -Analistin kullandığı defterde; analist test süresince tüm detayları kaydetmiş mi ve tartım çıktıları var mı? -Analistin kullandığı test metodunun refere edildiği metod hangisidir? 7- Sonuçların Kaydedilmesi *Bir analistin defterini kontrol edin: -Sayfa no.ları var mı? -Düzgün doldurulmuş mu? -Üstü çizilerek düzeltim ve tarihi var mı? 38
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi (Sonuçların Kaydedilmesi nin Devamı) -Defter tutma prosedürü var mı? -Hesaplamalar kayıtlı mı? -Ham veriler rapora nasıl aktarılmış? -Hesaplamalarda rakamlar, prosedürde belirtildiği gibi mi yuvarlatılmış? -Sonuç uygun değilse ne yapılacağı SOP de belirtilmiş mi? -Analistin imzası var mı? 8- Stok Kültürler *ATCC kültürleri kabulü ve kullanılması için bir prosedür var mı? *Kültürler sertifikalı mı? *Kültür transferleri ne sıklıkla yapılıyor? *Kültür transferi için max. sayı belli mi, buna uyuluyor mu? 39
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi 9- Test Tekrarı *Test tekrarı için SOP var mı? -Valide edilmemiş sonuçlar için tanım yapılmış mı? -Test tekrar oranı trendleri çıkarılıyor mu ve hedef ne? *Son 6 aylık LAL test sonuçlarını inceleyin: -Test tekrarı yapılmış mı? -Yapılmışsa araştırma ve sonuç raporu var mı? *Sterilite test tekrarı yapılmış bir testin araştırma raporunu inceleyin. 10- Sonuçların Değerlendirilmesi *Veri ve hesaplamaların değerlendirilmesi ile ilgili bir prosedür var mı? *Ham veriler onay öncesinde sorumlu bir yönetici tarafından değerlendiriliyor ve analist defterleri onaylanıyor mu? 40
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi 11- Çevre ve Periyodik Kontrol Kayıtları *Odalar arası basınç farklılıklarının kaydı ile ilgili SOP var mı? *Basınç farkları kontrol edilmiş ve protokolleri onaylı mı? *Çevre kontrolleri için SOP var mı? -Sonuçlar uygun mu? -Sonuçlarda limit dışı bulgular için sapma işletilmiş mi ve araştırma raporu var mı? -Limit dışı sonucun kaynağı bulunmuş ve önlemi alınmış mı? *Son 3 ayın çevre kontrol raporlarını inceleyin: -Laminar hava akış hızları kayıtlı mı? -Hava değişim oranları kayıtlı mı? 41
Aseptik Alan Denetimlerine İki Örnek Mikrobioloji Laboratuvarı Denetim Soru Listesi 12- Validasyon Metodları *Kullanılan tüm metodlar valide edilmiş mi? *Mikrobiyolojik metod validasyonları yapılmış mı? 42