AÇIKLAMALI-ÖRNEKLEMELÝ BÜYÜK ÖLÇEKLÝ HARÝTA ve HARÝTA BÝLGÝLERÝ ÜRETÝM YÖNETMELÝÐÝ Mekansal Bilgi Sistemlerinin Coðrafi Bilgi Sistemlerinin Kent Bilgi Sistemlerinin Arazi Bilgi Sistemlerinin Temel Altyapýsý Editörler Prof. Dr. Rasim Deniz Doç. Dr. Rahmi Nurhan Çelik Yazarlar Prof. Dr. Rasim Deniz Doç. Dr. Rahmi Nurhan Çelik Doç. Dr. Hakan Kutoðlu Y. Doç. Dr. M. Tevfik Özlüdemir Dr. Coþkun Demir Dr. Ýbrahim Kýnýk Katký Verenler Prof. Dr. Tevfik Ayan Prof. Dr. N. Necla Uluðtekin Doç. Dr. Ali Kýlýçoðlu Dr. Ömür Demirkol Yük. Müh. Sedat Bakýcý TMMOB HARÝTA ve KADASTRO MÜHENDÝSLERÝ ODASI Ankara 2008

Tasarým, Teknik Hazýrlýk ve Baský Ýþkur Matbaacýlýk Kaðýtçýlýk San. ve Tic. Ltd. Þti. iskur@iskurmatbaa.com.tr - 0312. 230 12 46 Ankara - 2008 ISBN: 978-9944-89-559-0

Önsöz Bilindiði üzere Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü nün baðlý olduðu Devlet Bakanlýðý nýn oluru ile 1988 yýlýnda yayýmlanan Büyük Ölçekli Harita Yapým Yönetmeliði yürürlüðe konulmuþtur. Ancak söz konusu Yönetmelik aðýrlýklý olarak Tescile Konu Harita ve Planlar çerçevesinde iþletilmekteydi. Bilim ve teknolojideki hýzlý ilerleme, mekansal/konumsal bilgiler, veri standartlarý iþletimi ve yönetimi gibi geliþmelerin sürece girmesiyle mevcut Yönetmeliðin yetersiz kaldýðý ve geliþmelere uyum saðlayamadýðý belirgin þekilde hissedilmiþtir. Yönetmeliðin güncelleþtirilmesi amacýyla 1998 yýlýnda, Odamýz ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðün'ce çalýþmalar baþlatýlmýþ, 2000 yýlý itibarýyla da kamu kurum ve kuruluþlarý ile üniversitelerin çalýþmalara katýlmalarý sonucu konu daha geniþ bir platforma taþýnmýþtýr. Bakanlýklararasý Harita Ýþlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu'nun (BAHÝKPK) gündemine getirilen Yönetmeliðin güncelleþtirilmesi çalýþmalarýnda, Odamýz sekreterya görevini üstlenmiþtir. Kamu kurum ve kuruluþlarý, üniversiteler ve özel sektörden katýlýmlar çerçevesinde etkin bir çalýþma programý hayata geçirilmiþtir. Sonuca giderken çalýþmalara katýlan tüm birimlerinden gelen görüþlerin ortaklaþtýrýlmasýna özen gösterilmiþtir. Çalýþmalarýn ana vurgusu ise yayýmlanacak olan Yönetmeliðin tüm kamu kurum ve kuruluþlarý ile yaþamýn her alanýnda kullanýlmasýnýn zorunluluk haline getirilmesiydi. Bunun için de Yönetmeliðin Bakanlar Kurulu Kararý ile yayýmlanmasý gerekmekteydi. Hazýrlanan Yönetmelik, Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði adýyla Bakanlar Kurulunun 23/06/2005 tarih ve 2005/9070 sayýlý kararýyla, 15 Temmuz 2005 tarih ve 25876 sayýlý Resmi Gazete de yayýmlanarak yürürlüðe girmiþtir. Yönetmeliðin yürürlüðe girmesiyle meslek alanýmýzda önemli bir adým atýlmýþtýr. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði'nin genel olarak; büyük ölçekli (1/5000 ve daha büyük) mekânsal/konumsal bilgilerin ve haritalarýn üretiminde ülke genelinde standardýn saðlanmasý, konumsal/mekansal bazlý hizmetlerin çaðdaþ normlarla ve iletiþim çaðýna uygun bir iþleyiþle devamlýlýðýnýn yaratýlmasý, sektörümüzde meydana gelen deðiþimler doðrultusunda uygulanabilir bir araç olarak yerini almasý, üretimin tek elden izlenmesi ve sektörde hizmet tekrarýnýn önlenmesi, birçok meslektaþýmýz için uygulamada yaþanan sýkýntýlarda bir rehber görevini görmesi, büyük ölçekli mekânsal bilgilerin ve haritalardaki konum bilgilerinin, Türkiye Ulusal Temel GPS Aðý koordinat sistemine dayalý üç boyutlu kartezyen koordinatlar (X,Y,Z) veya GRS80 elipsoidinde jeodezik koordinatlar (enlem, boylam, elipsoit yüksekliði) ile Türkiye Ulusal Düþey Kontrol Aðý-1999 a dayalý Helmert ortometrik yüksekliklerin (H), yersel, uydu ve uzay, inersiyal, fotogrametrik teknikler kullanýlarak sayýsal, çizgisel ve fotografik olarak elde edilmesi, Coðrafî Bilgi Sistemlerine altlýk oluþturacak biçimde ulusal veri deðiþim formatýnda derlenmesi, bilgi teknolojileri ve kartografik tekniklerle görselleþtirilmesi amaçlarýna hizmet edeceðine olan inancýmýz tamdýr. Aklýn ve bilim ýþýðýnýn yol göstericiliði ilkesiyle hareket eden Odamýz, her zaman olduðu gibi bu sürecin içinde ve dinamiðinde yerini almýþtýr ve almaya devam edecektir. Odamýz ve kurumlar arasýndaki ciddi bir birliktelik sonucunda üretilen Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði, Açýklamalý ve Örneklemeli baskýsýný siz deðerli üyelerimize sunmaktan onur duyduðumuzu belirtmek isteriz. Umarýz tüm meslektaþlarýmýz ve diðer mühendis ve mimarlar ülke kalkýnmasý, toplum ve kamu yararýna yönelik hizmetler üretirken bu çalýþmadan yararlanacaklardýr. Kitaba emeði geçen herkese, özellikle Odamýz Jeodezi Komisyonu Baþkaný ve üyelerine sonsuz teþekkürlerimizi sunuyoruz. Sevgi ve saygýlarýmýzla Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasý, 40. Dönem Yönetim Kurulu, Nisan 2008 Ankara -3-

HKMO 40. DÖNEM KURULLARI HKMO YÖNETÝM KURULU ASIL Baþkan Ali Fahri ÖZTEN 2.Baþkan Fazlý Yaþar ÇETÝNTAÞ Genel Sek. Ertuðrul CANDAÞ Genel Say. Asiye Ülkü KUTLU Örgüt. Sek. Ufuk Serdar ÝNCÝ Üye Timur Bilinç BATUR Üye Özgür KARATAÞ YEDEK Hüseyin GÜL Ayhan BÝNGÖL Ömer AKTAÞ Mustafa Kürþat ÇETÝNER Melik SARAÇ Metin EREL Ýlyas KÜÇÜKTOPANA HKMO DENETLEME KURULU ASIL Oktay GAZÝOÐLU Salih SUÝÇMEZ Güzide UZUN Hayriye ÞENDÝÇ Gürkan ÖZ Murat SULU Ayhan YÜKSEKKAYA YEDEK Ayhan AKYÜZ Seyfullah DEMÝRKAYA Emin ÖZGÜR Derviþ ÖNEN Mahir DOÐAN Barýþ YILMAZER Hasan Tahsin BOSTANCI HKMO ONUR KURULU ASIL Halil KAYNARCA M. Tevfik ÖZLÜDEMÝR Fikret NERGÝZ Servet KARAMAN Zeynel Abidin ÖZTÜRK YEDEK Suat ATAY Talip KIRAN Zafer BEYDÝLLÝ Mahmut GÜLTEKÝN Ahmet Ayhan DEVECÝ TMMOB YÖNETÝM KURULU ASIL Nail GÜLER YEDEK Haydar YILMAZ Sedat DOÐAN -4-

Editörlerden; Harita Mühendisliði uygulamalarýnýn çoðunluðu aðýrlýklý olarak kamu yararýnýn gözetildiði uygulamalardýr. Bu uygulamalar için geliþtirilen standartlar, yasalarla korunur ve uygulanýr. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði anýlan türden standartlarý içeren temel yasal düzenlemelerden biridir. En önemli görevlerinden biri mesleðin onurunu ve deðerini korumak ve onu doðru bir biçimde toplumun yararýna kullanmak olan biz mühendislerin bu Yönetmelikle belirlenen standart ve yöntemleri doðru ve noksansýz uygulanmalarýný saðlamak, mesleki sorumluluk ve etik deðerlerimizin bir gereðidir. Yönetmeliðin anlaþýlmasý, doðru ve noksansýz uygulamanýn koþullarýndan biridir. Bu amaçla, yönetmelik yayýnlandýktan sonra öncelikle bir açýklamalý-örneklemeli yönetmelik yayýnýnýn gerçekleþtirilmesi çalýþmalarý baþlatýlmýþtýr. Bu kapsamda Yönetmeliðin hazýrlanmasýna katkýda bulunan kamu sektörü, özel sektör ve üniversitelerin katkýlarý istenmiþtir. Buna ek olarak; uygulamada ortaya çýkan problemlerin belirlenmesi, çözümlerinin araþtýrýlmasý süreci de baþlatýlmýþtýr. Bu süreçte tüm meslekdaþlarýmýza görev düþmektedir. Uygulamada; açýklanmasý gereken, yanlýþ anlaþýlabilen veya farklý yorumlanabilen, noksan olan ve eklenmesi gereken hususlarýn Oda ya bildirilmesi, ortak ve oydaþlýðý olan çözümlerin saðlanmasý açýsýndan önemlidir. 1988 yýlýnda yürürlüðe giren Büyük Ölçekli Haritalarýn Yapým Yönetmeliðinden sonra 2005 yýlýnda yürürlüðe giren bu Yönetmeliðin bu ilk açýklamalý-örneklemeli baskýsý, basýmýna kadar gerçekleþtirilen mesleki kamuoyu deðerlendirmelerine dayanmaktadýr. Bu süreçte ülke genelinde Oda Þubelerimizin etkinlik alanýnda ondan fazla seminer ve konferans düzenlenerek meslektaþlarýmýzýn üzerinde durduðu ve açýklanmasýný istediði maddeler tespit edilmiþ ve bu baskýda özellikle bu konular ve maddeler üzerinde ayrýntýyla durulmuþtur. Baský sürencini daha fazla geciktirmemek için Maddelere iliþkin olabilecek diðer açýklamalar sonraki baskýlara býrakýlmýþtýr. Dolayýsýyla süreç içerisinde açýklama ve örnekleme çalýþmalarý ve özellikle yönetmelik eklerinin güncelleme ve iyileþtirme çalýþmalarý devam ettirilecektir. 15 Temmuz 2005 tarihli Yönetmeliðin ve bu açýklamalý-örneklemeli baskýsýnýn mesleðimize yararlý olmasý dileklerimizle. Prof. Dr. Rasim Deniz Doç. Dr. Rahmi Nurhan Çelik -5-

Yönetmelik Komisyonundan, Yönetmelik komisyonu, Þubat 2001 de çalýþmalarýna baþladý. Hazýrlanan taslak mesleki kamuoyunda tartýþmaya açýldý. Bakanlýklararasý Harita Ýþlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu nun Haziran 2002 deki toplantýsýnda görüþüldü ve yasal sürecin baþlatýlmasý kararý alýndý ve 15 Temmuz 2005 tarih ve 25876 sayýlý Resmi Gazete de yayýnlanarak yürürlüðe girdi. Komisyon çalýþmalarýný; - Jeodezi Komisyonu - Fotogrametri Komisyonu - Format, Detay ve Öznitelik Kataloðu Hazýrlama Komisyonu olarak yürüttü. Oda Genel Merkezinde yapýlan toplantýlar katký verecek herkese açýk olarak yapýldý. Tüm maddeler tartýþýldý, irdelendi ve; - doðruluk - güvenirlik - uygulanabilirlik - mesleðini insan kaynaðý ve bilgi birikimi - ülkedeki alet ve donaným ve jeodezik altyapý dikkate alýnarak, oydaþlýkla benimsendi. Bu yönetmeliðin 1988 Yönetmeliðinden önemli farklýlýklarý ve getirdiði yenilikler þunlardýr: 1- Yönetmelik yüksek çözünürlüklü (büyük ölçekli) coðrafi/mekansal verimin yazýlýmdan baðýmsýz bir veri platformunda toplanmasýný amaçlar. Bu çerçevede; yersel, uydu, fotogrametrik tekniklerle yüksek doðrulukta ve güvenirlikte temel orijinal sayýsal harita ve harita bilgilerinin üretilmesine yönelik veri ve süreç standartlarý ile birlikte Ulusal Veri Deðiþim Formatý (UVDF), Detay Öznitelik Katoloðu ve bu katalogla iliþkilendirilmiþ Özel Ýþaretleri de içerir. 2- Yönetmelik te temel jeodezik altyapý - Referans Koordinat Sistemi : ITRF (TUTGA), - Jeodezik Datum : GRS-80 - Düþey Datum : TUDKA + GRS-80 göre tanýmlý GEOÝT alýnmýþtýr. Üretilen konum bilgisi, i- Kartezyen koordinatlar (X,Y,Z) ve ortometrik yükseklik (H) veya geoit yüksekliði (N) veya ii- Jeodezik koordinatlar (B,L,h) ve ortometrik yükseklik (H) veya geoit yüksekliði (N) - Hýz vektörleri Vx, Vy, Vz olacaktýr. Böylece, dinamik jeodezik að yönetimi benimsenmiþtir. -6-

3- Mevcut jeodezik altyapý olarak; - Türkiye Ulusal Temel GPS Aðý (TUTGA) - Türkiye Ulusal Düþey Kontrol Aðý (TUDKA) - Türkiye Geoidi (TG99, TG03) 4- Að sýklaþtýrmasýnda, hiyerarþik að yapýsý belirlenmiþ, üretim ve kontrol sürecinin optimizasyonu amaçlanmýþtýr. GPS çalýþmalarýnda en büyük baz 20 km nin altýnda tutularak ticari yazýlýmlarla güvenilir hesaplamalarýn yapýlabilmesi saðlanmýþtýr. 5- Sayýsal (dijital) fotogrametri ile birlikte, analitik fotogrametri de uygulamaya alýnmýþ, analog veya sayýsal kameralarýn kullanýlmasý benimsenmiþtir 6- Üretilen haritalarýn üretim maliyetleri yanýnda, kullaným maliyetleri de dikkate alýnmýþ ve haritalarýn üretimde kullanýlan kontrol noktalarýna dayalý olarak kullanýlmasýnýn saðlayacaðý güvenirlik, doðruluk ve ekonominin gerektirdiði bir kontrol noktasý yoðunluðu öngörülmüþtür. Yersel veya fotogrametrik tekniklerle üretilen tüm haritalarda ayný kontrol noktasý yoðunluðunun olmasý benimsenmiþtir. 7- Bu yönetmelik minimum standartlarý ve bunun için gereken süreçleri amaçlamaktadýr. Gereksinimlerine baðlý olarak, bu standartlarýn altýnda kalmamak koþuluyla standartlar detaylandýrýlabilir ve yükseltilebilir. Kadastro çalýþmalarý da bu çerçevede düzenlenecek yönergelerle yürütülecektir. 8- Yönetmeliðin teknolojiye ve gereksinimlere baðlý olarak en hýzlý deðiþebilecek olan EK lerinin geliþtirilmesi ve yenilenmesi yetkisi TKGM ne verilmiþtir. Yönetmelik komisyonuna katkýda bulunan Kurumlar ve bu kurumlarý temsilen toplantýlara katýlanlar (en az 3 toplantýya katýlmýþ olanlar), katýlým sayýlarýna baðlý olarak bir sonraki sayfada verilmiþtir. Emeði geçenlere, meslekdaþlarýmýz adýna teþekkür ediyorum. Prof. Dr. Rasim Deniz Yönetmelik Komisyonu Baþkaný -7-

Bakanlýklararasý Harita Ýþlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu Yönetmelik Komisyonuna Katkýda Bulunan Kurumlar ve Temsilcileri Kurum Adý Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý Devlet Su Ýþleri Harita Genel Komutanlýðý Ýller Bankasý Kültür Bakanlýðý Orman Genel Müdürlüðü HKMO Özel Sektör Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü Üniversiteler ÝTÜ YTÜ ZKÜ MNG NETCAD ÝÞLEM GIS ÝNTEGRAPH GRAFTEK GEOCAD Katýlýmcýlar Ýhsan Büyükdemirci Enver Þapçýlar Ali Sönmez Coþkun Demir Mustafa Ata Ali Kýlýçoðlu Oktay Aksu Abdullatif Aslýhan Mesut Özmen M. Kürþat Çetiner Salih Suiçmez M.K.Yertutan Cemil Candaþ Ertem Akgündüz Hüseyin Ülkü Rahmi N. Çelik Erdal Akdað Ýbrahim Kýnýk Avri Fiþ Ziya S. Karan Cevat Yaman Ahmet Özkan Ali Tunalý Kadir Ceylan Ýbrahim Tonoz Sedat Bakýcý Hüseyin Hoþafçý S. Nurbaki Ünsür Rasim Deniz Ahmet Yaþayan Þenol Kuþçu Ziya Sönmez Serdar Ak Erdinç Ertuþ Salih Aydemir Emin Bank Kuntay Gülenç Gökhan Eke Hakan Karagöz Hakan Karabay Ali Çanak Komisyonu Jeodezi Jeodezi Jeodezi Sekreterya, Jeodezi Jeodezi Fotogrametri Jeodezi Jeodezi Jeodezi Jeodezi Jeodezi Jeodezi Jeodezi Ev sahibi, Jeodezi Jeodezi, Format, Katalog Jeodezi Jeodezi Jeodezi Fotogrametri, Jeodezi Jeodezi Jeodezi Fotogrametri Koordinatör, Jeodezi Fotogrametri Jeodezi Fotogrametri Koordinatör -8-

ÝÇÝNDEKÝLER Sayfa Önsöz... 3 Editörlerden...5 Yönetmelik Komisyonu ndan...6 I. Bölüm : Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Yetki ve sorumluluk, Yükümlülük Madde 1-5...10 II. Bölüm : Tanýmlar, Kýsaltmalar, Sýnýflandýrma ve Numaralandýrma Madde 5 9...12 III. Bölüm : Jeodezik Çalýþmalar Madde 10-43...17 IV. Bölüm : Detay Ölçmeleri Madde 44-50...44 V. Bölüm : Fotogrametrik Çalýþmalar Madde 51-75...47 VI. Bölüm : Çizim Ýþleri Madde 76-81...54 VII. Bölüm : Dönüþümler Madde 82...56 VIII. Bölüm : Uygulama (Aplikasyon) Madde 83...75 IX. Bölüm : Kontrol Ýþleri Madde 84-98...76 X. Bölüm : Arþivleme Madde 99-101...80 XI. Bölüm : Telif Haklarý ve Koordinasyon Madde 102-105...82 XII. Bölüm : Çeþitli Hükümler Madde 106-109...83 Ekler: Ek-1 : Detay Öznitelik Kataloðu...87 Ek-2 : Ulusal Veri Deðiþim Formatý (UVDF)...125 Ek-3 : Harita Özel Ýþaretleri Sýnýflarý...149 Ek-4 : Nokta Tesisleri...203 Ek-5 : GPS Ölçme ve Kayýt Karnesi...209 Ek-6 : Nokta Röper Krokileri...213 Ek-7 : Kenar Ýndirgeme Tablosu...217 Ek-8 : Ölçü Krokisi Örneði...221 Ek-9 : Pafta Bölümlendirmesi Örneði...227 Ek-10 : Yer Seçim Kanavasý...231 Ek-11 : TUTGA Koordinat ve Hýzlarýnýn Jeodezik Amaçlý Çalýþmalarda Kullanýlmasýna Ýliþkin Ek Örnekler...235 EK-12 : Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü þablonlarý...241 EK-13 : Ýller Bankasý Genel Müdürlüðü þablonlarý...253-9-

Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði BÝRÝNCÝ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukukî Dayanak, Yetki ve Sorumluluk, Yükümlülük Amaç Madde 1 - Bu Yönetmeliðin amacý; a) Büyük ölçekli (1/5000 ve daha büyük) mekânsal (coðrafî) bilgilerin ve haritalarýn üretiminde ülke genelinde standardýn saðlanmasýný, üretimin tek elden izlenmesini ve sektörde hizmet tekrarýnýn önlenmesini, b) Büyük ölçekli mekânsal bilgilerin ve haritalardaki konum bilgilerinin, Türkiye Ulusal Temel GPS Aðý koordinat sistemine dayalý üç boyutlu kartezyen koordinatlar (X, Y, Z) veya GRS80 elipsoidinde jeodezik koordinatlar (enlem, boylam, elipsoit yüksekliði) ile Türkiye Ulusal Düþey Kontrol Aðý-1999 a dayalý Helmert ortometrik yüksekliklerin (H), yersel, uydu ve uzay, inersiyal, fotogrametrik teknikler kullanýlarak sayýsal, çizgisel ve fotografik olarak elde edilmesini, coðrafî bilgi sistemlerine altlýk oluþturacak biçimde ulusal veri deðiþim formatýnda derlenmesini, bilgi teknolojileri ve kartografik tekniklerle görselleþtirilmesini saðlamaktýr. Kapsam Madde 2 - Bu Yönetmelik, kamu kurum ve kuruluþlarý ile gerçek ve tüzel kiþilerce üretilen ve üretilecek olan mekânsal bilgilerin elde edilmesi, derlenmesi, analiz edilmesi, coðrafî veri tabanýnda saklanmasý, görselleþtirilmesi, araziye uygulanmasý ve sayýsal elektronik ortamlarda iletimine iliþkin teknik esaslarý kapsar. Hukukî dayanak Madde 3 - Bu Yönetmelik, 657 sayýlý Harita Genel Komutanlýðý Kanunu nun 4 üncü maddesi, 3045 sayýlý Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü Kuruluþu ve Görevleri Hakkýnda Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulü Hakkýnda Kanun un 2 nci maddesinin birinci fýkrasýnýn (c) bendi ile 26 ve 28 inci maddeleri, 3194 sayýlý Ýmar Kanunu nun 7 nci maddesinin birinci fýkrasýnýn (a) bendi ile 38 inci maddesi ve 3402 sayýlý Kadastro Kanunu nun 47 nci maddesinin birinci fýkrasýnýn (d) bendi uyarýnca hazýrlanmýþtýr. Yetki ve sorumluluk Madde 4 - Büyük ölçekli mekânsal bilgilerin ve haritalarýn kamu kurum ve kuruluþlarý ile gerçek veya tüzel kiþilerce üretilmesi veya ürettirilmesi durumlarýnda, proje kapsamýnda olsa bile, yetki ve sorumluluk yasal yetkiyi haiz bir jeodezi ve fotogrametri (harita, harita ve kadastro) mühendisi tarafýndan üstlenilir. Haritalarýn özel sektöre ürettirilmesi durumunda 3194 sayýlý Ýmar Kanunu nun 44 üncü maddesinin birinci fýkrasýnýn (j) bendinde belirtilen Yönetmelik esas alýnýr. -10-

Yükümlülük Madde 5 - Büyük ölçekli coðrafî bilgileri ve orijinal (temel) haritalarý üreten ve ürettiren, bu haritalara entegre olacak biçimde coðrafî bilgileri üreten ve kullanan kuruluþlar, bu Yönetmelik hükümlerine uymakla yükümlüdür. Orijinal (temel) harita veya harita bilgisi: Doðrudan ölçmelere dayanýlarak üretilen harita veya bilgidir. -11-

Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði ÝKÝNCÝ BÖLÜM Tanýmlar, Kýsaltmalar, Sýnýflandýrma ve Numaralandýrma Tanýmlar Madde 6 - Bu Yönetmelikte geçen; Mekânsal (Coðrafî) bilgi: Yer yuvarýna baðlý bir koordinat sisteminde tanýmlanan konum ve bu konumla doðrudan veya dolaylý olarak iliþkilendirilen bilgiyi, Proje alaný: Büyük ölçekli harita ve harita bilgilerinin üretileceði alaný, Sýklaþtýrma alaný: Proje alaný sýnýrlarýný en az 2.5 km aþan alaný, Kontrol noktasý: Arazide tesis edilen koordinatlarý ve/veya yüksekliði jeodezik yöntemlerle belirlenen noktalarýn genel adýný, Fotogrametrik nokta: Zeminde tesisi yapýlan koordinatlarý ve yüksekliði fotogrametrik nirengi yöntemiyle belirlenen noktayý, ifade eder. Kýsaltmalar Madde 7 - Bu Yönetmelikte geçen kýsaltmalar aþaðýda verilmiþtir. GPS (Global Positioning System): Global Konum Belirleme Sistemi ITRF (International Terrestrial Reference Frame): Uluslararasý Yersel Referans Aðý ITRF 96: 1996 yýlýnda güncellenmiþ ITRF ETRF (European Terrestrial Reference Frame): Avrupa Yersel Referans Aðý GRS80 (Geodetic Reference System): Uluslararasý Jeodezi ve Jeofizik Birliði nin 1979 yýlýnda benimsediði aþaðýda parametreleri verilen eþ potansiyelli elipsoit ile tanýmlanan Jeodezik Referans Sistemi 1980 a = 6378137.0 m, J2 = 0.00108263 f = 1 / 298.257222101, w = 7292115 x 10-11 rad s -1, GM = 398600.5 x 10 9 m 3 s -2 TUTGA : Türkiye Ulusal Temel GPS Aðý TUTGA99A : Güncellenmiþ Türkiye Ulusal Temel GPS Aðý 1999 (TUTGA-99) TUSAGA : Türkiye Ulusal Sabit GPS Aðý TUDKA : Türkiye Ulusal Düþey Kontrol Aðý TUDKA99 : 1999 yýlýnda güncelleþtirilen TUDKA TG99A : Güncellenmiþ Türkiye Jeoidi 1999 (TG99A) ED50 : 1950 Avrupa Datumu: Hayford elipsoidine dayalý, parametreleri a = 6378388.0 m, f =1/297.0 dir. UTM : Universal Transversal Mercator BÖHYY : 31 Ocak 1988 tarihli ve 19711 sayýlý Resmî Gazete de yayýmlanarak yürürlüðe konulan Büyük Ölçekli Haritalarýn Yapým Yönetmeliði RINEX : Alýcýdan Baðýmsýz Deðiþim Formatý -12-

Madde 1 ve madde 7 de tanýmlanan jeodezik altyapýnýn ISO TC 211, 19111 standartlarýna göre aþaðýdaki biçimde düzenlenir. Jeodezik Altyapý Sistemlerinin Tanýmlarý Tanýmlama elemaný Deðeri Referans koordinat sistemi Kýsa Adý : TUTGA Referans koordinat sistemi adý : Türkiye Ulusal Temel GPS Aðý I. Koordinat sisteminin adý : ITRF Geçerli olduðu alan : Dünya Datum : ITRF96 Datum tipi : Jeodezik Datum gerçekleme tarihi (epok) : 1998.0 Elipsoit kimliði : GRS80 Elipsoit büyük yarý ekseni (a) : 6378137.0 m Elipsoit þekli : Gerçek Elipsoit basýklýðýnýn tersi (1/f) : 298.25722210 Koordinat sistemi adý : Kartezyen koordinat sistemi Koordinat tipi : Kartezyen (X, Y, Z) Koordinat boyutu : 3 Koordinat eksen doðrultusu (X) : Elipsoidin merkezinden ekvatorla Greenwich meridyeninin kesiþme noktasýna doðru (+) Koordinat eksen doðrultusu (Y) : Elipsoidin merkezinden diðer iki eksene de dik olarak doðuya doðru (+) Koordinat eksen doðrultusu (Z) : Elipsoitin merkezinden coðrafi kuzey kutba doðru (+) II. Koordinat sisteminin kýsa adý : TUDKA Koordinat sisteminin adý : Türkiye Ulusal Düþey Kontrol Aðý Datum : TG99 Datum tipi : Düþey Elipsoit : GRS80 Datum baðlantýsý : Antalya Geçerli olduðu alan : Türkiye Koordinat sistem kimliði : Ortometrik yükseklik Koordinat sistem tipi : Gravite iliþkili Koordinat boyutu : 1 Koordinat eksen adý : Yükseklik Koordinat eksen doðrultusu : Yukarýya Koordinat birimi : metre -13-

Sýnýflandýrma Madde 8 - Bu yönetmelikte noktalarýn hiyerarþik sýnýflandýrýlmasý: a) Uzay ve uydu teknikleriyle oluþturulan üç boyutlu aðlarýn ve noktalarýn derecelendirilmesi aþaðýdaki gibidir : 1) A Derece Aðlar ve Noktalar : Global (ITRF, WGS84) ve bölgesel (ETRF) aðlar ve noktalarýdýr. 2) B Derece Aðlar ve Noktalar : Uluslararasý veya bölgesel aðlara dayalý ulusal GPS aðý ve noktalarýdýr (TUTGA). 3) C Derece Aðlar ve Noktalar : B derece aðýn sýklaþtýrýlmasý ile oluþan aðlardýr ve aþaðýdaki alt dereceli að ve noktalardan oluþur: 4) C1 Derece Aðlar ve Noktalar : Üst derecedeki aðlara dayalý, baz uzunluðu 15-20 km olan að ve noktalarýdýr (Ana GPS Aðý ve noktalarý: AGA). 5) C2 Derece Aðlar ve Noktalar : Üst derecedeki aðlara dayalý, ortalama kenar uzunluðu 5 km olan að ve noktalarýdýr (Sýklaþtýrma GPS Aðý ve Noktalarý: SGA). 6) C3 Derece Aðlar ve Noktalar : Üst derecedeki aðlara dayalý, en büyük baz uzunluðu 3 km olan að ve noktalarýdýr (Alým için Sýklaþtýrma Aðý ve Noktalarý: ASN). 7) C4 Derece Aðlar ve Noktalar : Üst derecedeki aðlara dayalý poligon aðý ve noktalarý ile poligon baðlanabilen fotogrametrik noktalardýr. b) Türkiye Yatay Kontrol (Nirengi) Aðý ve bu aða dayalý olarak yersel tekniklerle üretilen aðlarýn derecelendirilmesi aþaðýdaki gibidir : 1) I. Derece Að ve Noktalar: Kenar uzunluðu 25-35 km olan noktalar. 2) II. Derece Að ve Noktalar: Kenar uzunluðu 10-30 km olan noktalar. 3) III. Derece Að ve Noktalar: Kenar uzunluðu 4-15 km olan noktalar ile BÖHYY ye göre oluþturulan ortalama 5 km kenar uzunluðundaki III. Derece aðlar ve noktalarý. 4) IV. Derece Að ve Noktalar: BÖHYY ye göre oluþturulan ara, tamamlayýcý ve dizi nirengi noktalarý. 5) V. Derece Að ve Noktalar: Poligon aðlarý ve noktalarý. c) Türkiye Ulusal Düþey Kontrol (Nivelman) Aðý ve bu aða dayalý olarak oluþturulan düþey kontrol aðlarýnýn derecelendirilmesi aþaðýdaki gibidir : 1) I. Derece Nivelman Aðý ve Noktalarý: Ülke Nivelman Aðý ve Noktalarý. 2) II. Derece Nivelman Aðý ve Noktalarý: Ülke Nivelman Aðý ve Noktalarý. 3) III. Derece Nivelman Aðý ve Noktalarý: En çok 40 km uzunluðundaki luplarla üst dereceli aðlara dayalý sýklaþtýrma aðý ve noktalarý. Ana Nivelman Aðý. -14-

4) IV. Derece Nivelman Aðý ve Noktalarý: En çok 10 km uzunluðundaki luplarla üst dereceli aðlara dayalý sýklaþtýrma aðý ve noktalarý. Ara Nivelman Aðý. 5) V. Derece Nivelman Aðý ve Noktalarý: Poligon ve tamamlayýcý nivelman aðý ve noktalarý. Numaralandýrma Madde 9 - Noktalarýn numaralanmasýnda (poligon ve nivelman noktalarý hariç) 1/100000 ölçekli pafta alaný esas alýnýr. Numaralar sekiz basamaktan oluþur. Ýlk üç basamak 1/100000 ölçekli pafta numarasýný, kalan beþ basamak nokta türünü ve numarasýný gösterir. Numaralar, kuzeyden baþlayarak saat yönünde verilir. Ayný 1/100000 ölçekli pafta içinde birden fazla grup iþ yapýldýðýnda numaralama bir önceki çalýþmada verilen son numaradan itibaren baþlatýlýr. Koordinasyon Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðünce saðlanýr. Sýklaþtýrma yapan veya yaptýran kurum ve kuruluþ çalýþma bölgesindeki 1/100000 ölçekli paftalara giren C1, C2 ve C3 noktalarýna ait son nokta numarasýný TKGM den alýr ve tesis ettiði noktalara ait nokta numaralarýný bir indeks dâhilinde TKGM ye teslim etmekle yükümlüdür. Nokta türlerine göre numaralama aþaðýdaki þekilde yapýlýr: a) AGA noktalarý Bu noktalar, dördüncü basamak 1 olmak üzere beþinci basamaktan itibaren 0001 den baþlayarak numaralanýr (Örnek: G2510032). b) SGA noktalarý Bu noktalar, dördüncü basamak 2 olmak üzere beþinci basamaktan itibaren 0001 den baþlayarak numaralanýr (Örnek: G2520032). AGA ve SGA ya dâhil edilen mevcut TUTGA ve TUSAGA nokta numaralarý aynen kullanýlýr, uyuþumlu olduðu belirlenen yatay kontrol ve düþey kontrol noktalarý için eski numarasý payda olarak verilir (Örnek: G2510033/7213 veya G2510034/134-DN2). c) Alým için sýklaþtýrma noktalarý Bu noktalar, dördüncü basamak 3 olmak üzere beþinci basamaktan itibaren 0001 den baþlayarak numaralanýr (Örnek: G2530032). d) Fotogrametrik noktalar Bu Yönetmelik esaslarýna uygun olarak üretilen fotogrametrik noktalar, dördüncü basamak 4 olmak üzere beþinci basamaktan itibaren 0001 den baþlayarak numaralanýr (Örnek: G2540032). e) GPS nivelmaný noktalarý Geometrik nivelman baðlantýsý yapýlan AGA, SGA noktalarý ve ASN için nokta numarasý, dört ve beþinci basamak sýrasýyla 1H, 2H ve 3H olmak üzere altýncý basamaktan itibaren 001 den baþlayarak numaralanýr (Örnek: G251H004, G252H005 veya G253H006). -15-

f) Poligon noktalarý Bu noktalar, proje bazýnda ilk karakter P olmak üzere 1 den itibaren numaralanýr (Örnek: P1). Ek ve yenileme çalýþmalarýnda yeni poligon noktalarýna eski numaralarýn devamý verilir. Yardýmcý alým noktasý (kör poligon) dayanaðý poligon numarasýnýn sonuna (/) iþareti eklenerek numaralanýr (P1/1). g) Nivelman noktalarý Bu noktalar, proje bazýnda ilk iki karakter ana nivelman noktalarý için AN, ara nivelman noktalarý için RN, yardýmcý nivelman noktalarý için YN olmak üzere 1 den itibaren numaralanýr (Örnek: AN1, RN1, YN1). Ek ve yenileme çalýþmalarýnda yeni nivelman noktalarýna eski numaralarýn devamý verilir. Nivelman aðýna dâhil edilen TUDKA99 nokta numaralarý aynen kullanýlýr. Jeodezik kontrol noktalarý; detay ve öznitelik kataloguna göre veya numaralarýna göre de sorgulanabilir. -16-

Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Jeodezik Çalýþmalar Uzay ve uydu teknikleriyle TUTGA nýn sýklaþtýrýlmasý Madde 10 - Bu Yönetmelik kapsamýnda hesaplanacak koordinatlar, en son güncellenmiþ TUTGA ya baðlý, GRS80 elipsoidi ve Transversal Mercator (TM) izdüþümünde üç derecelik dilim esasýna göre belirlenir. 1997-1999 yýllarý arasýnda tesisi tamamlanan TUTGA nýn koordinatlarý ITRF96 datumunda ve 1998.0 epoðunda tanýmlanmýþtýr. 1999 Marmara ve Düzce depremleri sonrasýnda deprem bölgesi için 2000.45 epoðu tanýmlanmýþtýr. TUTGA nýn 1999 sonrasýnda birçok noktasýnda yapýlan güncelleme ölçmeleri sonrasýnda 2005.0 epoðu tanýmlanmýþtýr. Her ne kadar TUTGA nýn datumu ITRF96 olarak belirlenmiþ olsa da tanýmlanan epoklar özellikle noktalara ait koordinat bileþenlerinin hýz vektörleri için yeni baþlangýç referans zamanlarý, diðer bir deyiþle yeni datumlar anlamýna gelmektedir. Yapýlan çalýþmalarda hangi epoðun kullanýlacaðý idare tarafýndan mutlaka belirtilmeli ve üretilen haritalarda koordinat bilgileriyle birlikte epok bilgisi (meta veri olarak) mutlaka verilmelidir. Yönetmeliðin yürürlüðe giriþ tarihinin 15 Temmuz 2005 olduðu deðerlendirilirse harita üretimlerinin bu tarihten sonra en son günlenmiþ 2005.0 epoðunda yapýlmasý uygun olacaktýr. Bununla beraber bundan sonra tanýmlanacak epoklarýn kullanýmýnda kurumlarýn üretimlerinin uyum saðlamasý için mutlaka eþgüdümlü çalýþmasý gerekmektedir. Bu nedenle TUTGA için kullanýlacak epoðun ulusal düzeyde tüm kurumlar için geçerli bir karar ile belirlenmesi en uygun çözüm olacaktýr. C1 derece Ana GPS Aðý AGA nýn oluþturulmasý Madde 11 - TUTGA ile sýklaþtýrma alanýnda bulunan noktalar arasýndaki baðlantýyý saðlayan C1 dereceli Ana GPS Aðý (AGA) noktalarý, 15-20 km uzunluðundaki baðýmsýz bazlardan elde edilen en fazla dört kenarlý geometrik þekillerden oluþturulur. Baz uzunluðunun 20 km'yi geçmesi durumunda ilgili idarenin görüþü alýnýr. AGA noktalarý; a) I., II. ve dengelenmiþ III. derece Ülke Yatay Kontrol (Nirengi) Aðý noktalarýndan, b) BÖHYY ye göre oluþturulmuþ III. derece nirengi aðý noktalarýndan, c) Yerel aðlarýn (Ülke sistemine baðlý olmayan) yüksek dereceli noktalarýndan, d) Sýklaþtýrma alanýna 20 km den yakýn, her durumda en az iki TUTGA noktasý ile önceden tesis edilmiþ C1 dereceli noktalardan olmak üzere toplam en az üç noktadan, e) Yeni tesis edilecek noktalardan seçilir. Bu maddenin (a), (b) ve (c) bentleri yeni yapýlan çalýþmalarýn önceki çalýþmalarla saðlýklý, doðru ve güvenilir biçimde iliþkilendirilebilmesi için çok önemlidir. Bu nedenle bu bentlerde tanýmlanan ortaklýklarýn mümkün olduðunca fazla sýklýkta ve uygun bir daðýlýmda saðlanmasýna að tasarýmlarýnda özen gösterilmelidir. Bu maddenin -17-

(d) bendi TUTGA nýn büyük ölçekli harita üretim ve uygulama çalýþmalarýnda doðru, güvenilir ve konforlu bir altlýk olarak kullanýlabilmesi için; tasarýmý yapýlan sýklaþtýrma aðýnýn datumunun belirlenmesini saðlar. AGA nokta yeri seçimi Madde 12 - AGA nokta yeri seçiminde aþaðýdaki esaslar dikkate alýnýr. a) Çevrede uydu sinyallerini yansýtacak yüzeyler (duvar, su yüzeyi, çatý ve benzeri yapýlar) bulunmamalýdýr. b) Anten yüksekliðinden geçen ufkun 15 o üzerinde aðaç, bina ve benzeri engeller bulunmamalýdýr. c) Yakýnlarda GPS sinyallerini etkileyecek yüksek gerilim hatlarý, radyo, televizyon, GSM veya radar iletiþim antenleri ve benzeri tesisler bulunmamalýdýr. d) Özellikle araç ile kolay ulaþýlabilir olmalýdýr. e) Saðlam zeminde uzun süre güvenilir olarak kalabilecek kamu arazileri, parklar, yeþil alanlar gibi günün her saati girilip çýkýlabilecek yerlerde olmasýna dikkat edilmelidir. Yer seçim kanavasý düzenlenir ve bu kanavada C1 dereceli noktalar gösterilir. Tesis iþlemi, yer seçim kanavasýnýn ilgili idarece onayýndan sonra baþlatýlýr. Yer seçim kanavasý örneði için Ek-10 a bakýnýz. AGA nokta tesisi Madde 13 AGA nokta tesisinde; a) Eski (mevcut) noktalarýn zemin tesisleri aynen korunur. b) Yeni AGA noktalarý Ek- 4'teki gibi tesis edilir. AGA noktalarýnýn GPS tekniðiyle ölçülmesi Madde 14 - AGA ölçmelerinde; a) Çift frekanslý, ayný anda en az altý uydudan kayýt yapabilen, jeodezik GPS alýcýlarý kullanýlýr. b) Oturumlar hâlinde gerçekleþtirilecek statik ölçmelerde; Uydu sayýsý: En az dört adet, Kayýt süresi: En az iki saat, Kayýt aralýðý: 15 saniye veya daha az, Uydu yüksekliði: En az 15 o, alýnýr. c) Oturumlar komþu istasyonlar arasýnda plânlanýr ve bu oturumlar arasýnda en az bir baz veya iki komþu nokta ortak alýnýr. d) Her oturumda, GPS ölçüsü yapýlan noktalarda Ek-5'teki ölçme ve kayýt karnesi düzenlenir. e) Anten yüksekliði ölçüye baþlamadan önce ve sonra olmak üzere iki kez mm inceliðinde ölçülür. f) ITRF96 koordinatlarý bilinmeyen ve pilye tesisi olmayan noktalarda anten yüksekliði en az 10 cm farklý olacak biçimde iki oturum yapýlýr. -18-

GPS gözlemlerinde oturum ölçme kampanyasýnda kullanýlan GPS alýcýlarýnýn eþ zamanlý gözlemlerini ifade etmektedir. Ýki oturumun birbiriyle iliþkilendirilebilmesi ve yersel að geometrisinin doðru oluþturulabilmesi için bir oturumdan diðer oturuma geçerken oturumlar arasý geometrik baðlantýnýn oluþturulmasý gerekir. Bu maddenin (c) bendi, bu baðlantýyý saðlamak için düzenlenmiþtir. n adet GPS alýcýsý ile yapýlan bir oturumda (n-1) adet baðýmsýz baz elde edilebilir. Bu nedenle, özellikle sýnýrlý sayýda GPS alýcýsý ile planlanan GPS kampanyalarýnýn her oturumunda hangi baðýmsýz bazlarýn çözüleceðine iliþkin bir oturum planlamasý yapýlmasý gerekir. Dolayýsýyla aðýn tasarýmý kapsamýnda üretilen kanavada iþaretlenen bazlara göre GPS oturumlarý planlanmalýdýr. Bu maddenin (e) bendinde tanýmlanan anten yüksekliðinin gözlem öncesi ve sonrasý ölçülmesin gerekliliðin nedeni; Uygulamada ortaya çýkacak anten yüksekliðinin ölçülmesinin unutulmasýnýn önlenmesi, yanlýþ anten yüksekliði ölçmelerinin önüne geçilmesidir. Anten yüksekliðinin anten faz merkezinden ölçülmesi gerekmektedir. GPS antenlerinde anten faz merkezinin bulunduðu yer elektriksel bir merkez olmasý dolayýsýyla gözle görülemeyeceðinden üretici firmalar, anten faz merkezine uzaklýðý laboratuvar koþullarýnda belirlenmiþ ve anten donanýmýnýn üzerinde görsel olarak algýlanabilen iþaretlemeler kullanýrlar. Arazide anten yükseklikleri bu iþaretlerden ölçülür ve firmalarýn saðladýðý ve bu iþaretten anten faz merkezine olan sabit uzaklýklar bu ölçü deðerine eklenerek anten yüksekliði belirlenir. Anten yüksekliklerinin nasýl ölçülmesi gerektiði alýcýlarýn kullaným kitapçýklarýnda açýk ve net olarak tarif edilmektedir. Bununla beraber uygulamada birçok problem anten yüksekliðinin doðru ölçülmemesi nedeniyle ortaya çýkmaktadýr. Bu nedenle arazide görev alacak elemanlarýn anten yüksekliðinin nasýl ölçüleceði konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Ayrýca arazi elemanlarý pilye, sehpa, jalon vb. tesis ve donanýmlar kullanýldýðýnda anten yüksekliðini nasýl ölçecekleri konusunda da özenle eðitilmelidir. AGA GPS ölçülerinin deðerlendirilmesi Madde 15 - AGA GPS ölçülerinin deðerlendirilmesinde; a) TUTGA koordinatlarý, ölçme epoðuna (T) kaydýrýlýr ve deðerlendirmede kullanýlýr. Epok kaydýrma iþlemi, noktalarýn depremden etkilenen bölge içinde olup olmadýðýna göre farklýlýk gösterir. 1) Depremden etkilenmeyen bir bölgedeki epok kaydýrma için, eþitliði kullanýlýr. Burada T o, TUTGA referans epoðu, V X, V Y, V Z deprem öncesi hýzlardýr. -19-

2) Depremden etkilenen bölge içinde yer alan TUTGA noktalarýnýn deprem sonrasýnda bir T ölçü epoðundaki koordinatlarý, bölgede deprem sonrasý TUTGA koordinatlarý ve hýzlarý belirli ise eþitliði ile hesaplanýr. Burada T d deprem sonrasý TUTGA koordinatlarýnýn belirlendiði epok, V X, V Y, V Z deprem sonrasý nokta hýzlarýdýr. TUTGA noktalarýnýn koordinatlarý hýz vektörleriyle birlikte verilmektedir. Bu hýz vektörleri noktalara iliþkin koordinat bileþenlerinin yýllýk hýzlarýný göstermektedir. Bununla beraber bu hýz vektörlerinin hangi epok için tanýmlanmýþ olduðu bilgisi de çok önemlidir; çünkü nokta koordinatlarýnýn ölçme epoðuna taþýnmasý bu referans epok bilgisine doðrudan baðlýdýr. Referans epoklarý yýl biriminde tanýmlanýr/verilir. Örneðin 1998.0, 2000.45 ve 2005.0 epoklarý sýrasýyla 1998+0.0*365= 1 Ocak 1998 i; 2000+0.45*366= 13 Haziran 2000 i ve 2005+0.0*365=1 Ocak 2005 i ifade etmektedir. Dolayýsýyla örnek olarak 15 Temmuz 2005 tarihli bir ölçme epoðunun yýl birimine çevrilmesi istenirse 2005+(31+28+31+30+31+30+15)/365=2005.537 olur. Maddenin (a) bendinin 1. paragrafýnda verilen matris incelenirse, T ve T 0 olmak üzere iki zaman bileþeni görülecektir. Burada T ölçme epoðunu (yukarýdaki açýklamada 2005.537) T0 ise referans epoðunu (yukardaki açýklamada 1998.0, 2000.45 ya da 2005.0) ifade etmektedir. Matriste verilen ve X, Y, Z ve V x, V y, V z elemanlarý olan vektörler zamana baðlý vektörlerdir ve sýrasýyla noktanýn üç boyutlu Kartezyen koordinat bileþenlerini ve ayný noktaya ait üç boyutlu Kartezyen koordinatlarýn hýz bileþenlerini ifade etmektedir. Bu matris eþitliði 15 Temmuz 2005 (2005.537) tarihli bir GPS ölçme kampanyasýnýn deðerlendirilmesinde kullanýlmak istenirse ve hýz bileþenleri 1998.0 epoðunda verilmiþse aþaðýdaki sonuçlar elde edilir. Maddenin (a) bendinin 2. aþamasýnda verilen matris incelenirse T 0 yerine T d nin kullanýldýðý görülür. Burada T d deprem sonrasý epoðu ifade etmektedir. 1998.0 epoðu ve depremlerden sonra yayýnlanmýþ iki epok bulunmaktadýr. Bu epoklar sýrasýyla 2000.45 ve 2005.0 epoklarýdýr. Bu matrisle hesap söz konusu olduðunda yapýlmasý gereken, epok olarak çalýþýlan bölgenin depremsellik durumuna baðlý olarak deprem sonrasý kullanýlmak amacýyla yayýnlanmýþ epoklardan birinin kullanýlmasýdýr. -20-

Bu matris eþitliði deprem görmüþ bir bölgede 15 Temmuz 2005 (2005.537) tarihli bir GPS ölçme kampanyasýnýn deðerlendirilmesinde kullanýlmak istenirse ve hýz bileþenleri 2000.45 epoðunda verilmiþse, koordinatý ve bu koordinata iliþkin hýzlarý belli bir nokta için aþaðýdaki sonuçlar elde edilir. Tüm bu bilgilere ek olarak; Ek-11 de verilen örneklerde incelenmelidir. Ek-11 de verilen örnek bilgiler Harita Genel Komutanlýðýnýn resmi internet sitesinde kullanýcýlarýn bilgilenmesi için hazýrlanmýþ bir çalýþmadýr. b) AGA, ölçme anýndaki koordinatlarý bilinen ve sabit alýnan bir noktaya dayalý olarak zorlamasýz veya serbest dengelenir. Bu dengeleme sonucunda, aðda uyuþumsuz baz olup olmadýðý bir matematik istatistik yöntemle test edilir. Bu yönetmeliðin 11 inci maddesinde açýklanan geometrik koþulu bozan uyuþumsuz bazlar varsa, yeniden hesaplanýr veya yeniden ölçülerek dengeleme hesabý tekrarlanýr. Her baðýmsýz bazýn DX, DY, DZ bileþenleri ile bunlarýn standart sapmalarý sdx, sdy, sdz hesaplanýr ve sonuçlar, sdx, sdy, sdz ± (10 mm + 1 ppm) olmalýdýr. Aþaðýda baz bileþenleri ve bunlarýn doðruluklarý ile hata sýnýrlarýnýn verildiði bir örnek yer almaktadýr. Baþlangýç Bitiþ DX (m) DY (m) DZ (m) F211H006 F2110017 F2010019 F2010019 F2010020 F2010021 F2110018 F211H006 F211H009 F20-G003 F201H007 F20-G003-4012.8984 8837.1574-1637.8348 5810.8606-4881.4945-3276.3468-5015.9542 1700.0447 5841.3265-6420.5740-3626.4189 7812.4786 6835.7923-9739.7656-1767.1422-2631.0508 7082.4624-1055.6418 sdx (mm) 4.0 7.0 2.2 2.6 2.6 4.2 sdy (mm) 3.1 5.9 1.4 1.7 1.8 3.1 sdz (mm) 3.8 7.4 2.1 2.6 2.3 4.3 Maks. sdx (mm) 14.0 18.8 11.6 15.8 14.9 13.3 Maks. sdy (mm) 15.0 11.7 15.8 16.4 13.6 17.8 Maks. sdz (mm) 16.8 19.7 11.8 12.6 17.1 11.1 c) TUTGA noktalarýnýn, AGA nýn zorlamasýz veya serbest dengeleme sonucu bulunan koordinatlarý ile ölçme anýndaki verilen koordinatlarý arasýnda iki boyutlu (2D) veya üç boyutlu (3D) benzerlik dönüþümü yapýlýr ve ölçek uyuþumu bir matematik istatistik yöntemle test edilir. Ölçek faktörü l, 1-l ± 3 ppm olmalýdýr. Aksi durumda ilgili idarenin görüþü alýnýr. -21-

Aþaðýda bu konuya iliþkin bir örnek verilmiþtir. Tek Noktaya Dayalý Koordinatlar Ölçü Epoðuna Ötelenmiþ Koordinatlar Nokta No X' (m) Y' (m) Z' (m) X" (m) Y" (m) Z" (m) E19-G001 F20-G001 F20-G003 F22-G001 F22-G002 F23-G001 G19-G001 4211499.0654 4214172.0899 4238515.0943 4208292.6088 4200332.4883 4183100.0332 4259824.5412 2218482.8568 2268412.3642 2288443.3140 2337585.5469 2363141.4888 2373837.8250 2261176.2163 4231454.3355 4202121.6096 4166792.6472 4170269.7768 4163958.4899 4175084.2951 4159985.6453 4211499.0300 4214172.0587 4238515.0840 4208292.6087 4200332.4825 4183100.0394 4259824.5177 2218482.8848 2268412.3890 2288443.3487 2337585.5938 2363141.5196 2373837.8570 2261176.2555 4231454.2802 4202121.5725 4166792.6247 4170269.7665 4163958.4735 4175084.2816 4159985.6065 Transformasyon modeli Orijin Ötelemeler Dönüklükler Ölçek Faktörü Molodensky-Badekas x 0 =4216533.7030 m y 0 =2301582.8017 m z 0 =4181380.9713 m d x =-0.0143 m d y =0.0338 m d z =-0.0277 m R x =-0.05957" R y =0.03122" R z =0.03665" 1-l=-0.0818ppm d) AGA, ölçme anýndaki TUTGA koordinatlarý deðiþmez alýnarak dengelenir. Dengeleme sonucunda nokta jeodezik koordinatlarý (j, l, h) ve standart sapmalarý (s j, s l, s h) hesaplanýr. Bu hesap sonucunda; s j, s l, ± 3.0 cm, s h ± 5.0 cm olmalýdýr. Aþaðýda bu konuya iliþkin bir örnek yer almaktadýr. Nokta No Enlem ( ²) Boylam ( ²) h (m) s j (m) s l (m) s h (m) E2010001 F19-G002 F20-G002 F2010004 41 36 05.71821 N 41 27 04.19742 N 41 14 56.13988 N 41 18 03.88109 N 28 05 31.15667 E 27 51 39.79092 E 28 09 26.97160 E 28 20 14.45403 E 273.3498 226.8330 298.3818 309.7315 0.0035 0.0027 0.0019 0.0023 0.0029 0.0022 0.0016 0.0018 0.0080 0.0061 0.0044 0.0051 e) Ýstatistik güven düzeyi 1-a = 0.95 alýnmalýdýr. C2 derece Sýklaþtýrma GPS Aðý SGA nýn oluþturulmasý Madde 16 - SGA, sýklaþtýrma alaný içindeki; a) I., II. ve dengelenmiþ III. derece ülke nirengi aðý noktalarý, b) BÖHYY ye göre oluþturulmuþ III. derece yüzey aðý noktalarý, c) Yerel yatay kontrol aðlarýnýn yüksek dereceli noktalarý, d) Yeni tesis edilecek noktalar, ile oluþturulur. Madde 11 için verilen açýklamalar bu madde için de geçerlidir. -22-

SGA nokta yeri seçimi Madde 17 - SGA nokta yeri seçiminde; bu yönetmeliðin 12 nci maddesindeki esaslara ek olarak, eðer C3 dereceden nokta sýklaþtýrmasý ayný proje kapsamýnda yapýlmayacak ise her nokta ayný veya üst dereceden bir baþka að noktasýný görmelidir. Seçilen C2 dereceli noktalar bu yönetmeliðin 12 nci maddesinde belirtilen yer seçim kanavasýnda gösterilir. Madde 12 için verilen açýklamalara ek olarak, burada dikkat edilmesi gereken noktalardan biri C3 derece sýklaþtýrma çalýþmasýnýn baðýmsýz olarak yapýlmasý durumudur. Bu durumda tasarýmý yapýlan að noktalarýnýn her birinin diðer að noktalarýndan en az birini görmesi gerektiði dikkate alýnarak að tasarýmý yapýlmalýdýr. SGA nokta tesisi Madde 18 - SGA noktalarýnýn tesisinde; a) Eski noktalarýn zemin tesisleri aynen korunur. b) Yeni SGA noktalarý Ek-4 teki gibi tesis edilir. SGA noktalarýnýn GPS tekniðiyle ölçülmesi Madde 19 - SGA ölçmelerinde; a) Tek veya çift frekanslý, ayný anda en az altý uydudan kayýt yapabilen jeodezik GPS alýcýlarý kullanýlýr. b) Statik ölçme yöntemi uygulanýr. Uydu sayýsý: En az dört adet, Kayýt aralýðý: 15 saniye veya daha az, Uydu yüksekliði: En az 15 o, Kayýt süresi: Pilyeler arasý bazlarda tek oturumda 45 dakika (tek frekanslý alýcýlar için 60 dakika), ITRF96 koordinatlarý bilinmeyen ve pilye tesisi olmayan noktalarda anten yükseklikleri en az 10 cm farklý 30 dakikalýk (tek frekanslý alýcýlar için 45 dakika) iki oturum, þeklinde düzenlenir. c) Her sýklaþtýrma aðý noktasý, TUTGA veya AGA noktalarýndan 15 km'yi geçmeyen en az iki baðýmsýz baz ile belirlenir. d) Her noktada, Ek-5 te verilen ölçme ve kayýt karnesi düzenlenir. SGA GPS ölçülerinin deðerlendirilmesi Madde 20 - SGA GPS ölçüleri; a) SGA noktalarýný TUTGA ve AGA noktalarýna baðlayan bazlar, tekli veya oturum baz çözümü ile deðerlendirilir. b) TUTGA ve AGA noktalarýnýn ölçme epoðundaki koordinatlarý deðiþmez alýnarak, SGA noktalarýnýn ölçme epoðundaki jeodezik koordinatlarý (j, l, h) ve standart sapmalarý (s j, s l, s h) farklý zamanlarda yapýlan kayýtlarýn birlikte deðerlendirilmesiyle hesaplanýr. Deðerlendirme sonucunda; s j, s l, ± 3.0 cm, s h ± 5.0 cm olmalýdýr. -23-

Madde 15 (d) için verilen açýklamalarýn benzeri bu madde için de geçerlidir. AGA ve SGA nokta koordinatlarýnýn kullanýlmasý Madde 21 - AGA ve SGA noktalarýnýn T epoðundaki koordinatlarý, bundan sonraki tüm deðerlendirmelerde kullanmak üzere baþlangýç epoðuna (T o) kaydýrýlýr. Bu iþlem noktalarýn depremden etkilenen bölge içinde olup olmamasýna göre farklýlýk gösterir. Bunun için AGA ve SGA nokta hýzlarý, TUTGA nokta hýzlarýndan enterpolasyonla hesaplanýr. a) Depremden etkilenmeyen bir bölgede AGA ve SGA nokta koordinatlarýný referans epoðuna kaydýrmak için, eþitliði kullanýlýr. b) Depremden etkilenen bölgede referans epoðu T 0=T d alýnýr ve AGA ve SGA nokta koordinatlarýný T d epoðuna kaydýrmak için, eþitliði kullanýlýr. C1 ve C2 derece noktalarýnýn ölçme epoðundaki (T) koordinatlarýnýn referans epoðundaki (T o) koordinatlara dönüþtürülmesi, TUTGA noktalarý ve daha önceden hýzlarý bilinen noktalardaki (C1, C2 derece) hýzlardan hesaplanýr. Bunun için aþaðýdaki uygulamalardan biri de kullanýlabilir. 1- Üç noktadan lineer enterpolasyonla nokta hýzlarýnýn bulunmasý: Sýklaþtýrma alaný, hýzlarý bilinen noktalarýn oluþturduðu üçgenlerle kaplanýr. Her üçgenin içine düþen C1 ve C2 derece noktalarýn hýzlarý bu üçgenin köþe deðerlerinden yararlanarak bulunur. Bir üçgende; üç noktanýn projeksiyon koordinatlarý (Y 1, X 1), (Y 2, X 2), (Y 3, X 3) ve hýzlarý (V x, V y, V z) 1,2,3 biliniyor ise bu üçgenin içindeki bir noktanýn (Y p, X p) hýzlarý; -24-

V PX,Y,Z = + + (X2 - XP)(Y3 - Y2)(Y2 - YP)(X3 - X2) (X 2 - X 1)(Y 3 - Y 2)(Y 2 - Y 1)(X 3 - X 2) (X 3 - X P)(Y 1 - Y 3)(Y 3 - Y P)(X 1 - X 3) (X 3 - X 2)(Y 1 - Y 3)(Y 3 - Y 2)(X 1 - X 3) (X 1 - X P)(Y 2 - Y 1)(Y 1 - Y P)(X 2 - X 1) (X 1 - X 3)(Y 2 - Y 1)(Y 1 - Y 3)(X 2 - X 1) olarak bulunur. Örnek: TUTGA Koordinatlarý ve hýzlar (T 0 epoðunda) V 1X,Y,Z V 2X,Y,Z V 3X,Y,Z Nokta No Saða (m) Yukarý (m) V x (m/y) V y (m/y) V z (m/y) E29-G001 E30-G001 E30-G002 493514.385 534885.907 523649.465 4636534.985 4651609.513 4614475.580-0.0110-0.0135-0.0124 0.0131 0.0130 0.0128 0.0113 0.0103 0.0107 Hýzlarý bulunacak noktalarýn koordinatlarý Nokta No Saða (m) Yukarý (m) E3010002 516175.362 4627235.171 E303H006 520393.653 4630640.176 E29-G001, E30-G001, E30-G002 noktalarýndan oluþan üçgen içindeki E3010002 nolu noktanýn hýzlarý; koordinat verileri yerine konarak; V PX,Y,Z = 0,30793342V 1X,Y,Z + 0,16068218V 2X,Y,Z + 0,53138422V 3X,Y,Z deðerlerinden V P,X=-0.0122 m/y, V P,Y=0.0129 m/y, V P,Z=0.0108 m/y olarak bulunur. 2- Üç veya daha fazla noktadan yararlanarak V (X, Y) = A + B y + C x iki deðiþkenli polinom yardýmýyla hýz alaný modellenebilir. Burada, Y, X projeksiyon koordinatlarý alýnarak dizayn matrisi; 1 1 Y 1 Y 2 X 1 X 2 A= A 1 Y 3 X 3 X=... B...... C 1 Y n X n oluþturulur (n=nokta sayýsý), her hýz bileþeni için en küçük kareler yöntemine göre; -25-

X X, Y, Z =(A T A) -1 A T V X, Y, Z ile A, B, C katsayýlarý bulunur ve V X, Y, Z = A X, Y, Z + B X, Y, Z Y + C X, Y, Z X ile A, B, C katsayýlarý bulunur ve olarak hesaplanýr. Örneðin; yukarýdaki örnekteki üç TUTGA noktasý için; 1 1 1 493514.385 534885.907 523649.465 4636534.985 4651609.513 4614475.580 A= den hýz alanlarý; V X = -0.07561114-0.0000000575Y - 0.0000000127X V Y = -0.01634861-0.00000000492Y - 0.000000006875X V Z = -0.04054887-0.0000000227Y - 0.0000000388X bulunur ve E3010002 noktasýnýn projeksiyon koordinatlarý ile V X = -0.0119 m/y, V Y = 0.0129 m/y, V Z = 0.0109 m/y bulunur. Hýz deðerlerinin hesabýnda, örneðin denize yakýn yerlerde kýyýya yakýn TUTGA noktalarýnýn bulunmamasý gibi zorunluluklar olmadýkça ekstrapolasyon yapýlmamalýdýr. Çünkü hýz alanýnýn polinomlarla modellendirilmesinde, dayanak noktalarýnýn dýþýnda polinomun davranýþý beklenmeyen sonuçlar verebilir. Hýzlarýn hesabý, eðer ardýþýk hýz deðerleri varsa hýzlarýn geçerli olduklarý zaman aralýðý dikkate alýnarak adým adým yapýlmalýdýr. Fay hatlarýnýn çevresindeki hýz hesabýnda üçgenlemeye dikkat edilmelidir. Hattýn her iki tarafýndaki hattý kesen noktalar yerine ayný taraftaki noktalar kullanýlmalýdýr. Bu bölgelerde, hýz hesabýnda yer bilimcilerden de destek alýnmasý uygun olacaktýr. C3 derece aðlarýn ve noktalarýnýn (ASN) GPS tekniðiyle oluþturulmasý Madde 22 - ASN noktalarýnýn oluþturulmasýnda aþaðýdaki esaslara uyulur. a) C3 derece alým için sýklaþtýrma noktalarý, alým için sýklaþtýrma alanýnda, en az bir C1, C2, C3 derece noktayý görecek, poligon dizilerine çýkýþ verecek ve en büyük kenar uzunluðu 3 km olacak biçimde, bu Yönetmeliðin 16 ncý maddesindeki hususlar dikkate alýnarak seçilir. Seçimi yapýlan C3 derece noktalar bu Yönetmeliðin 12 nci maddesinde belirtilen yer seçim kanavasýna iþaretlenir. b) Alým için sýklaþtýrma noktalarý Ek-4 teki gibi tesis edilir. c) ASN noktalarýnýn ölçülmesinde çift veya tek frekanslý en az 6 uydudan eþ zamanlý kayýt yapabilen jeodezik GPS alýcýlarý kullanýlýr. d) ASN ölçmeleri statik veya hýzlý statik yöntemle gerçekleþtirilir ve aþaðýdaki parametreler esas alýnýr. -26-

Uydu sayýsý: En az dört adet, Kayýt aralýðý: 15 saniye veya daha az, Uydu yüksekliði: En az 10 o, Kayýt Süresi: 5 km ye kadar bazlarda 20 dakika (tek frekanslý alýcýlar için 30 dakika), 5 km den büyük bazlarda her bir km için 3 dakika (tek frekanslý alýcýlar için 5 dakika) ilâve süreler ile en fazla 10 km ye kadar bazlarýn ölçümü, þeklinde belirlenir. e) ASN, TUTGA, AGA ve SGA noktalarýndan en az iki baðýmsýz baz ile belirlenir. f) Her oturumda, GPS ölçüsü yapýlan noktalarda Ek-5'teki ölçme ve kayýt karnesi düzenlenir. g) ASN koordinatlarý, baðlantý noktalarýnýn baþlangýç epoðundaki koordinatlarý deðiþmez alýnarak hesaplanýr. Alým için Sýklaþtýrma Noktalarýnýn (ASN) koordinatlarý AGA ve SGA noktalarýnýn koordinat hesaplarýndan farklý olarak ölçme epoðunda deðil baþlangýç epoðunda hesaplanýr. Bu hesaplama aþamasýnda ASN noktalarýnýn baðlý olduðu TUTGA, AGA ve SGA noktalarýnýn baþlangýç epoðundaki koordinatlarý sabit alýnarak dengeleme hesabý yapýlýr. Bu hesap sonucunda ASN noktalarýnýn koordinatlarý doðrudan baþlangýç epoðunda bulunmuþ olur. h) Ýki bazdan ayrý ayrý hesaplanan koordinatlar arasýndaki farklar 5 cm yi geçemez. Aksi hâlde ölçmeler tekrarlanýr. ý) C3 derece noktalar, C2 derece noktalar ile birlikte deðerlendirilebilir. Bu durumda bu yönetmeliðin 20 nci maddesinin (b) bendi geçerlidir. C3 derece noktanýn hýzlarý TUTGA nokta hýzlarýna dayalý olarak enterpolasyonla bulunur. C1, C2 ve C3 dereceli noktalar ilgili idarenin onayý alýnarak birlikte deðerlendirilebilir. Ortometrik yükseklik belirleme Madde 23 - Sýklaþtýrma alaný içindeki AGA ve SGA noktalarý ile ASN nin Helmert ortometrik yükseklikleri, bu Yönetmeliðin 41 veya 42 nci maddelerinde açýklanan þekilde hesaplanan jeoit yüksekliði (N) kullanýlarak, H=h-N eþitliðiyle bulunur. Burada h, elipsoit yüksekliðidir. C3 derece aðlarýn ve noktalarýn yersel tekniklerle oluþturulmasý Madde 24 - C3 derece alým için sýklaþtýrma aðlarý ve noktalarý B, C1, C2 ve GPS ölçme teknikleriyle oluþturulan C3 derece noktalara baðlý olarak; karýþýk kestirme, açý kenar aðý, dizi nirengi veya dizi nirengi aðlarý biçiminde oluþturulabilir. Görüþ olanaklarýnýn az olduðu yerlerde dýþ merkez gözlemleri plânlanabilir. Kestirme noktalarýnda, ufka uygun daðýlmýþ en az üç noktadan çýkýþ saðlanmalýdýr. a) Eski noktalarýn tesisleri aynen korunur. Ancak, yeni C3 derece noktalar Ek- 4 teki biçimde tesis edilir ve Ek-6 daki biçimde röperlenir. b) Þeritsel çalýþmalarda oluþturulacak dizi nirengilerin en büyük kenar uzunluðu 1.5 km yi, dizinin toplam uzunluðu 7 km'yi geçmemelidir. -27-

c) Görüþ olanaðý saðlayan minare, kule, yüksek binalar üzerindeki iþaretler, yöneltme amaçlarý için kullanýlabilir. Bu durumda bu amaçla seçilen noktalar, röper krokilerinde tanýmlanarak uygun daðýlmýþ en az dört noktadan doðrultu gözlemleriyle kestirilir. d) Kenarlar, ölçme doðruluðu ± (5 mm + 5 ppm) ve daha iyi olan aletlerle karþýlýklý olarak iki kez ölçülür. Alet ve iþaret yükseklikleri cm inceliðinde ölçülür. e) Kenar ölçüleri Ek-7 de verildiði biçimde GRS80 elipsoidine ve izdüþüm düzlemine indirgenir. Ýndirgenmiþ kenarlar arasýndaki farkýn kenar uzunluðuna oraný 1/50000 den büyük olamaz. f) Doðrultu gözlemleri DIN 18723 e göre yatay açý ölçme doðruluðu 6 cc (2 ) ve daha iyi olan aletlerle dörder seri olarak yapýlýr. g) C3 derece noktalarýn koordinatlarý, baðlantý noktalarýnýn koordinatlarý deðiþmez alýnarak; kenar ve doðrultular için belirlenen uygun aðýrlýklarla en küçük kareler yöntemiyle tek nokta ya da að olarak birlikte dengelenerek bulunur. Hesaplanan nokta konum doðruluklarý; bu maddenin (c) bendinde belirtilen noktalar için ± 7 cm den, diðer noktalar için ± 5 cm den büyük olamaz. h) Ana, ara veya yardýmcý nivelman aðý içine alýnamayan C3 derece noktalarýnýn Helmert ortometrik yükseklikleri karþýlýklý trigonometrik veya geometrik nivelman yöntemiyle belirlenir. Daha sonra uygun jeoit yükseklikleri kullanýlarak noktalarýn elipsoit yükseklikleri h=h+n ile elde edilir. Poligon iþleri Madde 25 - Detay noktalarýnýn yersel yöntemlerle ölçülmesi için C1, C2, C3 derece noktalara dayalý poligon dizileri oluþturulur. a) Poligon dizilerinin seçimi, ölçülmesi ve deðerlendirilmesi, ana, ara ve yardýmcý poligon geçkileri olarak plânlanabileceði gibi, poligon aðlarý biçiminde de plânlanabilir. Toplam ana geçki uzunluðu en çok 1600 m, ara geçki uzunluðu en çok 1000 m ve yardýmcý geçki uzunluðu en çok 600 m alýnýr. Yerleþik olmayan alanlarda zorunlu durumlarda geçki uzunluklarý ilgili idarenin görüþü alýnarak bu deðerlerin en çok 1.5 katý olabilir. En büyük kenar uzunluðu 500 m yi geçmemelidir. Seçilen noktalar ve plânlanan dizi veya aðlar için bir seçim kanavasý düzenlenir. b) Seçim kanavasýnýn ilgili idarece onayýndan sonra, poligon noktalarý Ek-4 teki gibi tesis edilir ve Ek-6 daki biçimde röperlenir. GPS tekniðiyle poligon ölçmeleri Madde 26 - Poligon noktalarýnýn koordinatlarý C1, C2, C3 derece noktalara dayalý olarak statik, hýzlý statik, kinematik veya gerçek zamanlý (real time) kinematik yöntemlerden biriyle belirlenebilir. a) Statik ve hýzlý statik gözlemlerde; Uydu sayýsý: En az beþ adet, Uydu yükseklik açýsý: En az 10 o, Veri toplama aralýðý: 10 saniye veya daha az, Baz uzunluðu: En fazla 5 km, Gözlem Süresi: En az 7 dakika, alýnýr. -28-