I.BURDUR SEMPOZYUMU BURDUR DA EĞİTİM, SAĞLIK, SPOR VE YAŞAM

I.BURDUR SEMPOZYUMU BURDUR DA EĞİTİM, SAĞLIK, SPOR VE YAŞAM

916 I.BURDUR SEMPOZYUMU

I.BURDUR SEMPOZYUMU 917 BURDUR İLİ ANA VE ÇOCUK SAĞLIĞI GÖSTERGELERİ TÜRKİYE VE BÖLGE İLLERİ KARŞILAŞTIRILMASI A.Nesimi KİŞİOĞLU * A.Selçuk KILINÇ ** Ülkelerin temel sağlık göstergeleri içinde en belirleyici olanları, Ana ve çocuk sağlığı göstergeleridir. Sağlık Bakanlığı ülkenin temel önceliklerini de göz önünde bulundurup, bu güne değin söz konusu göstergelerin iyileştirilmesi yolunda ciddi çalışmalar yapmıştır. Türkiye 2020 yılına kadar tüm yenidoğanların, bebeklerin ve okul öncesi çocukların hayata sağlıklı başlamalarını ve sürdürebilmelerini hedeflemiştir. Bu hedefler arasında 2020 yılına kadar Bebek Ölüm Hızını binde 20 nin altına, beş yaş altı ölüm hızını binde 30 un altına düşürmek, 2010 yılına dek bütün doğumların sağlık kuruluşlarında yapılmasını, 2020 yılına dek bütün gebelerin düzenli doğum öncesi bakım almalarını sağlamak, 2015 yılına dek ilk 6 ay tek başına anne sütü alan çocuk oranını % 80 e çıkarmak sayılabilir. Bu çalışmada yukarıdaki hedefler doğrultusunda ve 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı, 2003 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması verileri kullanılarak, Burdur ilinin göstergeleri ülkenin verileri ile kıyaslanmış, bölge illeri olarak adlandırılan Isparta ve Antalya ile de detaylı karşılaştırması yapılmıştır. Sonuçta bölge illeri yukarıda sayılan hedefler açısından genellikle iyi bulunmuştur ve her ne kadar bu hedeflere bugünden ulaşılmış olsa da, hatta Burdur değerleri daha iyi görünse de en küçük bir zaafta mevcut kazanımlar kaybedilebilir. Anahtar Kelimeler: Demografi, Ana sağlığı, Çocuk sağlığı, Gösterge, Isparta, Burdur, Antalya 1. GİRİŞ Ülkelerin kalkınmışlık ölçüsünün sadece milli gelirden aldıkları pay ile ölçülemeyeceği bilinen bir gerçektir. 1978 yılındaki WHO nun 2000 Yılında Herkes için Sağlık Alma Ata Deklarasyonu üzerinden neredeyse çeyrek asır geçmesine ve ilerleme de kat edilmiş olmasına rağmen mümkün olduğunca çok sayıda kişinin düşük ücretle belli başlı sağlık gereksinmelerinin karşılanması amacına ulaşılamamıştır. Türkiye UNICEF e göre gelişmekte olan ülkeler kategorisinde değerlendirilmektedir (1). Bu çalışmada kısaca ülkemizin dünyadaki yeri göz önünde bulundurularak, Burdur ilinin özellikle Ana ve Çocuk Sağlığı göstergelerinin 2004 yılı sonu itibari ile değerlendirmesi, Türkiye ortalaması ile ve bölge illeri ile kıyaslaması amaçlanmıştır. Burdur ili verileri 2004 yılı sonu itibari ile değerlendirmeye tabi tutulmuş, bazı konularda beş yıllık geriye projeksiyonlar yapılmıştır. Burada amaçlanan özellikle 2003 TNSA(Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması) ile elde edilen verilerin ışığında bir taraftan 2004 yılına dek olan trendin özetlenmesi, diğer taraftan önümüzdeki yıllara bir öngörünün oluşturulabilmesidir. 2. DEMOGRAFİK VERİLER 1980 li yıllarda yapılan ileriye dönük bir perspektifte, 2010 yılında Türkiye nin net üreme oranı 1 e ulaşacağı ve nüfusun 21. yüzyılın ortalarında 150 milyona ulaşacabileceği ifade edilmektedir ( 2 ). Burdur 6.887 kilometrekarelik yüzölçümü ve 235.000 nüfusu ile ülkenin güney batısında Akdeniz-Ege ve İç Anadolu karakteristiğinin bir harmanı olarak karşımızda durmaktadır. * Yrd.Doç.Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi. ** Dr., Burdur İl Sağlık Müdürü

918 I.BURDUR SEMPOZYUMU İlin Yüzölçümü 6.887 İlçe Sayısı 11 Belde sayısı 18 Köy Sayısı 182 Toplam Hane Sayısı 72.675 Toplam Nüfus 235.204 Kilometrekareye düşen nüfus ort. 34,15 Erkek Nüfus Sayısı 116.029 Kadın Nüfus Sayısı 119.175 Erkek Nufus Oranı % 49,33 Kadın Nüfus Oranı % 50,67 Kent Nüfusu 127.005 Kır Nüfusu 108.199 Kentsel Nüfus Oranı % 54,00 Kırsal Nüfus Oranı % 46,00 Kır Kent Nüfus Oranı % 0,85 Hane Başına Düşen Ortalama Nüfus 3,24 Tablo 1. Burdur İlinin Temel Demografik Özellikleri 2004 Türkiye de kilometrekareye düşen nüfus ortalaması 2000 yılında 86 dır ( 3 ). Burdur ilinde ise yaklaşık 34,15 dir (4 ). Nüfus yoğunluğu fazla olan bir il sayılmaz. Nüfusun kadın/erkek oranı Türkiye genelinde 1 e yakındır. Benzer karakter Burdur İlinde de görülmektedir. Türkiye de kentsel nüfus oranı 1990 yılında % 51,32 iken 2000 yılında 59,25 olmuştur. Kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun, belli bir süre içindeki ortalama yıllık artış hızı olan kentsel nüfus artışı 1990-2000 yılları arasında %o 32,6 olmuştur. Burdur da kentsel nüfus oranı 2004 yılında % 54 dür. Türkiye de hane başına düşen nüfus 2003 yılında 4 iken (5 ), Burdur ilinde 3,24 dür ( 4 ). 2000 yılı nüfus sayımına göre Türkiye de yıllık nüfus artış hızı köylerde %o 4,21, kentte %o 26,81, ortalama %o 18,28 dir (3). Bu rakam 2003 yılında TNSA ya göre %o 15,3 olmuştur. Burdur ili 2000-2004 yılları nüfus artış hızları Tablo 1.2 de görüldüğü gibi ortalama %o 7,27 civarındadır ( 4 ). 2004 yılında %o 6,44 olarak gerçekleşmiştir, yani nüfus artış hızının Türkiye ortalamasının altında seyrettiği söylenebilir. 2004 yılında nüfus artış hızı Isparta da %o 8,6, Antalya da %o 9.01 olmuştur ( 6, 7 ). Türkiye de 2000 yılı Kaba Doğum Hızı %o 22,2 iken 2003 yılında %o 20,9 olmuştur. Kaba ölüm hızında ise %o 7,1 den %o 7,0 a bir değişim olmuştur ( 3 ). Burdur ilinde ise 2000-2004 yıllarında Kaba Doğum Hızında %o 13,44 den %o 11,93 e bir değişim olmuştur. Isparta da KDH %o 12,6 dan %o 12,4 e, Antalya da %o 11,84 den %o 12,78 e bir değişim olmuştur. Burdur da Doğurganlık Hızında %o 50,88 den %o 45,99 a bir gerileme gözlenirken, Isparta da %o 45,9 dan %o 46,2 ye bir değişim olmuştur. Antalya ili 2003 yılı Doğurganlık Hızı %o 42,5 dur. Burdur da Kaba Ölüm Hızında %o 5,48 den %o 5,49 a bir farklılık olmuştur. Isparta ilinde %o 3,8 den %o 3,6 ya, Antalya ilinde %o 2,93 den %o 3,28 e bir değişim olmuştur (4, 6, 7 ). ÖLÇÜT Y I L L A R 2000 2001 2002 2003 2004 Nüfus artış hızı %o 7,96 9,13 5,83 6,18 6,44 Kaba doğum hızı %o 13,44 14,06 11,49 11,97 11,93 Doğurganlık hızı %o 50,88 53,09 43,94 45,76 45,99 Kaba ölüm hızı %o 5,48 4,93 5,65 5,79 5,49 Tablo 2. Burdur İli Hayati İstatistikleri, 2000-2004

I.BURDUR SEMPOZYUMU 919 ÖLÇÜT Y I L L A R 2000 2001 2002 2003 2004 Nüfus artış hızıı %o 16,6 VY VY VY VY Kaba doğum hızı %o 12,6 12,5 12,0 12,1 12,4 Doğurganlık hızı %o 45,9 45,9 44,1 44,5 46,2 Kaba ölüm hızı %o 3,8 3,7 3,6 4,0 3,6 Tablo 3. Isparta İli Hayati İstatistikleri, 2000-2004 Kısaltma VY: Veri Yok ÖLÇÜT Y I L L A R 2000 2001 2002 2003 2004 Nüfus artış hızı %o VY VY VY 9,0 VY Kaba doğum hızı %o 11,84 12,32 11,21 12,24 12,78 Doğurganlık hızı %o VY VY VY 42,5 VY Kaba ölüm hızı %o 2,93 2,82 2,86 3,22 3,28 Tablo 4. Antalya İli Hayati İstatistikleri, 2000-2004Kısaltma VY: Veri Yok Nüfusun ilçelere dağılımı incelendiğinde Burdur Merkez, Bucak ve Gölhisar ilçelerinde yoğunlaşma görülmektedir. 2001-2004 yılları arasında nüfus hareketinin pek de değişmediği görülmektedir. NÜFUSUN İLÇELERE DAĞILIMI MERKEZ AĞLASUN ALTINYAYLA BUCAK ÇAVDIR ÇELTİKÇİ GÖLHİSAR KARAMANLI KEMER TEFENNİ YEŞİLOVA Şekil 1. Burdur İli Nüfusun İlçelere Göre Oranları NÜFUSUN İLÇELERE, YILLARA DAĞILIMI İLÇELER 2001 2002 2003 2004 MERKEZ 84.488 84.373 85.084 84.905 AĞLASUN 9.490 9.575 9.525 9.286 ALTINYAYLA 6.545 5.917 5.809 5.475 BUCAK 54.570 54.706 54.259 53.735 ÇAVDIR 13.595 13.766 13.673 13.663 ÇELTİKÇİ 7.791 7.791 7.713 7.758 GÖLHİSAR 20.563 20.720 21.016 20.801 KARAMANLI 8.037 7.804 7.750 7.557 KEMER 3.688 3.700 3.627 3.506 TEFENNİ 10.687 10.626 10.490 10.349 YEŞİLOVA 18.992 18.718 18.360 18.169 TOPLAM 238.446 237.696 237.306 235.204 Tablo 5. Burdur ili Nüfusun İlçelere göre Dağılımı

920 I.BURDUR SEMPOZYUMU Eğitimin sağlık göstergelerine olan direk olumlu etkisi herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Eğitim düzeyinin düşüklüğü sağlık düzeyini olumsuz etkilemektedir. Türkiye de 2003 TNSA sonuçlarına göre erkeklerin % 77 si, kadınların % 61 i beş yıllık ilköğretimini tamamlamıştır. 2001-2004 yılları arasında Burdur ilinde de eğitim seviyesi giderek yükselmekte olup, özellikle yüksekokul mezunu sayısı çok hızlı bir artış göstermektedir. EĞİTİM SEVİYESİ 2001 2002 2003 2004 E K E K E K E K OKUL ÇAĞINDA DEĞİL 12.197 11.856 12.458 11.839 11.925 11.442 11.847 11.221 OKUR-YAZAR DEĞİL 3.028 11.007 2.809 11.236 2.582 10.771 2.431 10.922 OKUR-YAZAR 8.558 10.955 8.578 11.183 8.157 10.789 8.013 10.832 İLKOKUL 61.053 65.067 59.478 63.606 58.943 63.043 57.318 61.942 ORTAOKUL 12.248 8.601 12.973 8.856 13.362 9.437 13.610 9.525 LİSE 14.530 9.845 14.706 9.959 15.361 10.607 15.705 10.634 YÜKSEKOKUL 6.145 3.356 6.414 3.601 6.845 4.042 7.105 4.099 TOPLAM 117.759 120.687 117.416 120.280 117.175 120.131 116.029 119.175 Tablo 6. Burdur İli Yıllara ve Cinsiyete Göre Eğitim Durumu 3. SAĞLIK ÖLÇÜTLERİ Sağlık Ölçütleri birçok alt grupta incelenebilir, ancak burada Ana ve Çocuk Sağlığı Ölçütleri incelenmiştir. 3.1. Ana Sağlığı Düzeyini Gösteren Ölçütler Ana Sağlığını gösteren ölçütler aşağıda sıralanmıştır. Bu ölçütlerin bir kısmına morbidite ölçütleri olması veya Sağlık sisteminin kendi hiyerarjisi nedeniyle ulaşılamamıştır. Yaşa ve Cinse Özel Ölüm Hızları, Yaşa ve cinse Özel Doğurganlık Hızları, İsteyerek Düşük Hızı, Jinekolojik Hastalık Prevelansı, Obstetrik Komplikasyon Görülme Oranı, Kadının Statüsü ölçütleri için güvenilir verilere ulaşılamamıştır. Ancak diğer ölçütlerin de veri elde edilememiş ölçütlere ışık tutacağı muhakkaktır. Ana Ölüm Hızı PnBÖH(Perinatal Bebek Ölüm Hızı) (Ayrıca Bebek Ölçütü) Kaba Doğum Hızı Yaşa ve Cinse Özel Ölüm Hızları Yaşa Özel Doğurganlık Hızları Fertilite Hızı Toplam Düşük Hızı İsteyerek Düşük Hızı Gebeliği Önleyici Yöntem Kullanma Durumu a) etkili b) etkisiz Doğum Öncesi Bakım Alan Gebe Oranı Hastanede Sağlık Personeli Yardımıyla Yapılan Doğum Oranı Doğum Sonrası Bakım Alanların Oranı Jinekolojik Hastalık Prevelansı Obstetrik Komplikasyon Görülme Oranı Kadının Statüsü okur-yazarlık oranı para getiren işte çalışan kadın oranı

3.1.1. Ana Ölüm Hızı I.BURDUR SEMPOZYUMU 921 Türkiye de yılda 1.780.000 gebelik gerçekleşmekte, 1.378.000 canlı doğum, 402.000 düşük ve ölü doğumla sonuçlanmaktadır. Bunların 201.000 isteyerek düşük, 23.000 i ölü doğum, 178.000 kendiliğinden düşüktür. Her yıl 700 anne gebelik, doğum ve lohusalığa bağlı nedenlerden dolayı kaybedilmektedir. Türkiye de Ana Ölüm Hızı %oo 39 dur ( 5 ). 53 ilde yapılan hastane bazlı bir çalışmada tüm kadın ölümleri içinde maternal mortalite oranının % 5 olduğu ve matenal mortalitenin 100.000 canlı doğumda 49.2 olduğu bildirilmektedir. Yine toplumdaki maternal mortaliteyi etkileyen faktörler arasında eğitim, sosyoekonomik durum, erken evlilik yaşı, fertilite seviyesi sayılmaktadır. Ayrıca Maternal Sağlık Bakım hizmetlerinin uygunluğu ve ulaşılabilirliği de maternal mortaliteyi azaltan çok önemli faktörlerdir (8). Burdur da son beş yıl incelendiğinde ya hiç Anne ölümü olmamakta ya da 1 ölüm meydana gelmektedir. Tablo 7 de her üç ilin karşılaştırmalı hızları verilmiştir. ÖLÇÜT Y I L L A R 2000 2001 2002 2003 2004 Ana ölüm Burdur 0,31 0 0,37 0 0 hızı Isparta 2,2 0 2,2 8,9 2,1 %oo Antalya 36,09 22,48 41,70 5,37 34,87 Burdur 17,57 15,51 15,75 14,08 9,98 Bebek ölüm hızı Isparta 17,9 16,9 14,7 16,5 16,3 %o Antalya 22,70 17,25 17,68 16,53 13,16 Tablo 7. Üç İlin Ana Ölüm Hızı ve Bebek Ölüm Hızı 2000-2004 3.1.2. Perinatal Bebek Ölüm Hızı (PnBÖH) PnBÖH Ana Sağlığı düzeyini, doğum öncesi bakımın yeterli ve doğumların sağlıklı koşullar altında olup olmadığını gösteren önemli bir ölçüttür ( 9 ). Türkiye de 2003 TNSA ya göre Perinatal Bebek Ölüm Hızı %o 24 Burdur da 2004 yılında %o 12 olmuştur. Isparta da 2004 yılında PNBÖH %o 15,7 olmuş, Antalya ili verilerine ulaşılamamıştır. 3.1.3. Kaba Doğum Hızı Türkiye deki hıza paralel olmamakla beraber Kaba Doğum Hızında 2001-2004 zaman diliminde bir azalma görülmektedir. Ayrıntılı bilgi Demografik Verilerde verilmiştir. 3.1.4. Doğurganlık Hızı Türkiye de 2003 TNSA ya göre istenen toplam doğurganlık hızı 1.6 ulaşılan toplam doğurganlık hızı 2,2 dir. Yani bir kadın doğurganlık çağının sonuna dek ortalama 2,2 çocuk sahibi olacaktır. Ortalama gebelik sayısı 4.1, ortalama canlı doğum 3.54 dür. 2004 yılında Burdur da Genel Doğurganlık Hızı 2004 yılı itibari ile %o 45,99 olmuştur. Isparta da aynı yıl %o 46,2, Antalya da 2003 yılında %o 42,5 olmuştur ( 4, 6, 7 ). 3.1.5. Düşük Hızı Türkiye 2003 TNSA ya göre 100 gebelikte isteyerek düşük oranı % 11.5, kendiliğinden düşük hızı %10, düşük sonu etkili yöntem kullanan % 40, yöntem kullanmayan % 30,7 dir. Kayıtlara girdiği kadarıyla Burdur da 2004 yılındaki Düşük Hızı %o 34,9, Isparta da %o 40,9 dur. Antalya için herhangi bir veri yoktur. 3.1.6. Gebeliği Önleyici Yöntem Kullanma Oranı Türkiye de 1983 yılında çıkarılan bir yasa ile anne ve çocuk için risk teşkil eden maternal mortaliteyi azaltmak için 10 haftaya kadar olan yasal gebelik sonlandırmasına izin çıkmıştır (10). 2003 TNSA ya göre Aile Planlaması Yöntem Kullanma Oranı % 70, modern yöntem kullanma oranı % 43,1 geleneksel yöntem kullanma oranı %27,9 dur.

922 I.BURDUR SEMPOZYUMU Hap 3.296 Kondom 15.275 Ria 24.837 Enjeksiyon 300 Tüp ligasyonu 4.464 Vazektomi 25 Diğer 75 Kullanmayan 24.952 Toplam 73.224 Tablo 8. Burdur İli Kullanılan Aile Planlaması Yöntemi Burdur ilinde sağlık kuruluşlarına başvurularda Türkiye ortalaması gibi en sık kullanılan modern yöntem RİA dır. Tablo kendi içinde değerlendirildiğinde Kondom kullanımı 2. sıradadır. Hap kullanımı ise serbest eczanelerden de satış gerçekleştiğinden burada düşük gözükmektedir. Antalya ilinde gebeliği önleyici etkili yöntem kullanım oranı 2004 yılı için % 40,2 ve gebeliği önleyici etkisiz yöntem kullanım oranı % 19,9 dur. Isparta da yapılan bir çalışmaya göre ise kontrasepsiyon kullanma oranı % 84 dür. Bunların % 55.6 sı IUD, % 10.4 ü kondom, % 15 i geri çekme, % 1.6 oral kontraseptif, % 1.4 ü emzirme, % 15.4 ü kullanmıyor, şeklindedir. Isparta da Kontraseptif kullanımı Türkiye ortalamasının üzerindedir (11). 3.1.7. Doğum Öncesi Bakım Alanların Oranı Türkiye de Doğum Öncesi Bakım Alanların Oranı 2003 TNSA sonuçlarına göre % 81 dir. Bunların % 75 i doktordan, % 6 sı ebe-hemşire tarafından bakım almışlardır. Bu oran Ege-Marmara bölgesinde % 91, Akdeniz bölgesinde % 85 dir. Gebe kadın izlemleri Gebe sayısı 2.946 İzlem sayısı 16.918 Ortalama izlem sayısı 5,74 Normalde gebe izlemleri şöyledir; Tablo 9. Burdur İli Gebe Kadın İzlemleri 12. haftaya dek tespit 24. hafta 1 kez 28. hafta 1 kez 32. hafta 1 kez 36. hafta 1 kez 39. hafta 1 kez Toplam 6 kez (olması gereken) Gebe izlem sayıları hemen hemen gerektiği kadardır. 2004 yılı verilerine göre Isparta ilinde bir gebeye yapılan izlem sayısı 10,7, Antalya ilinde 4,55 dir. Bebek izlemlerine bakacak olursak; Bebek izlemleri Bebek sayısı 2.940 İzlem sayısı 35.495 Ortalama izlem sayısı 12,07 Tablo 10. Burdur İli Bebek İzlemleri

I.BURDUR SEMPOZYUMU 923 Doğum sonrası ilk 48 saat 1 kez; 15. gün 1 kez; 41. gün 1 kez; 2-12 ay 2,3,4,6,9,12. top 6 kez; 13 ay-3 yaş 6 ay ara ile; 4-6 yaş 1 yıl ara ile izlem yapılmalıdır. 2004 yılı itibarıyla Antalya ilinde bir bebeğe yapılan ortalama izlem sayısı 8,23, Isparta da 9 dur. 3.1.8. Hastanede Sağlık Personeli Yardımıyla Gerçekleşen Doğum Oranı Türkiye de Sağlık kuruluşlarında gerçekleşen doğum oranı % 78 dir. Bu oran doğuda % 54, Marmara bölgesinde % 92 dir. Burdur ilinde ise Şekil 2 de görüldüğü üzere hastanede gerçekleşen doğum oranı % 92 dir. Isparta ilinde 2004 yılı itibari ile ebe doğumlarının diğer doğumlara oranı % 1,26 dır. Antalya ilinde ise 2004 yılı itibari ile hastanede sağlık personeli yardımıyla yapılan doğum oranı % 97,4 dür. DOĞ UMLARIN YAPTIRANLARA GÖRE DAĞ ILIMI SAĞ.PER.YRD 7% SAĞ.PER.YRD.OLM. HASTANEDE 92% Şekil 2. Burdur İlinde Doğumların Yaptıranlara göre Dağılımı Burdur da doğumun yapıldığı yer açısından bakıldığı zaman, doğum öncesi bakım hizmetinin düzenli verilmesi ve ebeler tarafından gerekli yönlendirmelerin yapılması ve de eğitim düzeyinin yüksek olması, ayrıca sosyo-kültürel özellikler nedeni ile başarılı bir sonuç ortaya çıkmaktadır. 3.1.9. Doğum Sonrası Bakım Alanların Oranı Loğusa kadın izlemleri Loğusa kadın sayısı 2.788 İzlem sayısı 7.359 Doğumdan sonraki 24 içinde Doğumdan sonraki 2. haftada Doğumdan sonraki 4. haftada Tablo 11. Burdur İlinde Loğusa Kadın İzlemleri 1 kez 1 kez 1 kez Toplam 3 kez Burdur da Loğusa izlem sayılarının da yeterli düzeyde oluğu söylenebilir. Isparta da 2004 yılı itibari ile bir loğusaya yapılan ortalama izlem sayısı 2,3, Antalya da ise 1,87 dir.

924 I.BURDUR SEMPOZYUMU 3.2. Çocuk Sağlığı Ölçütleri Bebek Ölüm Hızı Beş Yaş Altı Orantılı Ölüm Hızı Ana Ölüm Hızı PnBÖH (Perinatal Bebek Ölüm Hızı) Kaba Doğum Hızı Kaba Ölüm Hızı Yeterli Anne Sütü Alan Çocuk Oranı Rickets Prevelansı Yukarıda sayılan ölçütlerden PnBÖH, Yeterli Anne Sütü Alan Çocuk Oranı ve Rickets Prevelansının Türkiye değerleri yaklaşık olarak bilinmekle birlikte, Antalya, Isparta ve Burdur için bazı değerler bilinmiyor, ancak bazı öngörülerde bulunmaya çalışılmıştır. Burada 0 yaş ve 1-4 yaş nedene özel orantılı ölüm hızları analitik bir çalışmanın kapsamı içinde olduğu için verilmemiştir. 3.2.1. Bebek Ölüm Hızı Türkiye de Bebek Ölüm Hızı (BÖH) 1996 yılında %o 46,71 iken, bu hız 2000 yılında %o 41 e, 2003 yılında %o 38,3 e gerilemiştir ( 3 ). 2003 TNSA ya göre ise bu oran %o 29 dur. Bu hızlı düzelişin Burdur daki yansıması Şekil 3 de görülmektedir. 2003 yılında %o 14,08 e, 2004 yılı sonu itibari ile %o 9,98 e gerilemiştir. Isparta da BÖH 2000 yılında %o 17,9 iken 2004 yılında %o 16,3, Antalya da BÖH 2000 yılında %o 22,7 iken 2004 yılında %o 13,6 olmuştur (4, 6, 7 ). Bebek Ölümleri nin yıllara göre değişimi incelendiğinde, oldukça ciddi bir gerileme olmuştur. Bu trendin Türkiye ortalamasının üzerinde devam ettiği görülmektedir. Bebek Ölüm Hızları Neonatal ve Postneonatal Ölüm Hızları ve Neonatal Ölüm Hızları da Erken ve Geç Neonatal Ölüm Hızları olarak ayrılabilir. Ancak veriler güvenilir olmadığından ayrıma gidilememiş, kaba bir yorumla yetinilmiştir. BEBEK ÖLÜMLERİNİN YILLARA DAĞILIMI 60 50 40 30 20 ERKEK KADIN 10 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Şekil 3. Burdur İlinde Yıllara göre Bebek Ölüm Hızları

3.2.2. Beş Yaş Altı Ölüm Hızı I.BURDUR SEMPOZYUMU 925 Türkiye de il ve ilçe merkezlerinden toplanan ölüm bilgilerine göre 0-4 yaş grubu çocuk ölümlerinin tüm yaş grupları içindeki payı 2001 yılında %10.2 dir. Yani her 10 ölen kişiden birisi 0-4 yaş grubundadır. Yani 5 yaş altı nüfus özel bir gruptur. 1987 resmi istatistiklere göre İstanbul da tüm ölümlerin % 20.7 sinin 5 yaş altı olduğu hesaplanmıştır (12). Bölgelerin kıyaslamasında kullanılan 5 yaş altı Ölüm Hızı Türkiye de 2000 yılında %o 48,7 iken (3 ), 2003 yılında bu oran %o 37 e gerilemiştir ( 5 ). Antalya da 2004 yılında 5 yaş altı Ölüm Hızı: 16,07, Isparta da 19,4 iken, Burdur da 12,1 dir ( 4, 6, 7 ). 3.2.3. Ana Ölüm Hızı AÖH ve PNÖH Ana Sağlığı Düzeyini gösteren en önemli ölçütlerdir ( 9 ). Bu itibarla Türkiye de AÖH %oo 39 dur. Her yıl yaklaşık 700 anne gebelik, doğum ve lohusalığa bağlı nedenlerden dolayı ölmektedir. Güvenli bir gebelik ve doğumun insan hakkı olduğu, çocuk doğurmanın bir hastalık olmadığı bilinmektedir (13). Burdur ilinde 2000-2003 yılları arasında yılda 1 ölüm görülmekte yada hiç görülmemektedir. AÖH Isparta da 2004 yılında %oo 2,1 ve Antalya da 2004 yılında %oo 34,87 olmuştur ( 4, 6, 7 ). 3.2.4. PnBÖH (Perinatal Bebek Ölüm Hızı) PnBÖH Ana Sağlığı düzeyini, doğum öncesi bakımın yeterli ve doğumların sağlıklı koşullar altında olup olmadığını gösteren önemli bir ölçüttür ( 9 ). Türkiye de 2003 TNSA ya göre Perinatal Bebek Ölüm Hızı %o 24, Burdur da 2004 yılında %o 12 olmuştur. Isparta da 2004 yılında PNBÖH %o 15,7 olmuş, Antalya ili verilerine ulaşılamamıştır ( 4, 6 ). 3.2.5. Kaba Doğum Hızı Türkiye deki hıza paralel olmamakla beraber Kaba Doğum Hızında 2001-2004 zaman diliminde bir azalma görülmektedir. Ayrıntılı bilgi Demografik Verilerde verilmiştir. 3.2.6. Kaba Ölüm Hızı Benzer şekilde Kaba Ölüm Hızında da Kaba Doğum Hızındaki tespit tekrar edilebilir. Ayrıntılı bilgi Demografik Verilerde verilmiştir. 3.2.7. Yeterli Anne Sütü Alan Bebek Oranı 1978 yılındaki yapılan Üreme araştırmasına göre Türkiye de Emzirmenin Doğu Anadolu dan batıya, köylerden kentlere doğru gittikçe giderek azaldığı bildirilmektedir (14). Türkiye de emzirme çok yaygındır. Tüm çocukların % 97 si belli bir süre emzirilmiştir. Yaşamlarının ilk 2 ayında çocukların sadece % 44 ü anne sütü ile beslenmişlerdir. Ortanca emzirme süresi 14 aydır. Emzirilen ve 6 aylıktan daha küçük çocukların % 18 ine hazır mama verilmiştir. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmasına göre 0-3 aylık bebeklerin %92.7 si ve 4-6 aylık çocukların %92.7 si anne sütü almaktadır. Ancak ilk bir ayda bebeklerin % 33 üne anne sütünün yanı sıra su ve %49.3 üne ek gıda verilmektedir. Türkiye de ortanca anne sütü verme 13.7 ay, kırsal kesimde 13.9 ay ve kentsel kesimde 10.7 aydır. Türkiye de anne sütü ile beslenme yaygın olmakla beraber doğru uygulaması ile ilgili sorunlar vardır. Bu sorunların başında emzirmeye geç başlanılması, ek gıdalara çok erken veya çok geç başlanması, yanlış ek gıda başlanması, anne sütü ile beslenmeye başlamadan evvel su ve şekerli su verilmesi, annelerin doğum öncesi dönemde anne sütü hakkında yeterince bilgilendirilmemesi, sağlık personelinin bu konudaki yetersiz bilgisi, biberon ve emzik kullanma davranışının yaygın olması ve kültürel nedenler sayılmaktadır ( 5 ). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde sosyoekonomik olarak avantajlı sağlıklı olarak dünyaya gelmiş infantlar 12 ay boyunca takip edilmiş ve 1, 2.,3.,4.,5.,6.,9. ve 12. ayda veriler toplanmıştır. Anne sütü ile emzirme oranları sırası ile 1. ayda % 97.9, 4. ayda % 90.1, 6. ayda % 76.9 ve 12. ayda % 36.9 olarak saptanmıştır. Sadece anne sütü ile beslenme 1. ayda % 89.3, 4. ayda 59.3, 6 ayda % 2.0 olarak saptanmıştır. İnek sütü alan infant oranı 6. ayda % 69.8 di. Çalışma göstermiştir ki emzirme her ne kadar normatif bir davranış olsa da optimum olarak uygulanamamakta, bebekler için zararlı bir beslenmeye yol açabilecek potansiyele sahip olmaktadır ve sonuç olarak gelişmiş semtlerde de emzirmenin geliştirilmesi gerekmektedir (15). Burdur ilinde emzirme ile ilgili olarak; gebelerin gebeliklerinin erken dönemde tespiti, yeteri kadar takibi, doğumların % 92 hastanede gerçekleşmesi, doğum sonrası loğusa ve bebek takiplerinin düzenli yapılmasından dolayı emzirme ile ilgili önemli bir problem gözükmemektedir. Emzirmenin korunması,

926 I.BURDUR SEMPOZYUMU özendirilmesi ve desteklenmesine yönelik olarak, Sağlık Bakanlığı ve UNICEF işbirliğinde 1991 yılından beri yürütülmekte olan "Anne Sütünün Teşviki ve Bebek Dostu Hastaneler Programı" kapsamında Burdur Devlet Hastanesi nin Bebek Dostu Hastane ünvanı almış olmasına rağmen başta Bucak Devlet Hastanesi olmak üzere diğer hastanelerin de bu ünvanı alması için aktif bir çabaya ihtiyaç vardır. Isparta 2004 yılında Bebek Dostu İl olmuş, Antalya da ise 5 hastane bu ünvanı almış, doğumların % 75 i Bebek Dostu Hastanelerde yapılabilir hale gelmiştir ( 16 ). Emzirme süresini annenin bebeğini emzirme bilgisi ve psikososyal faktörlerden ziyade hastane deneyimi daha fazla etkilemektedir (17). Bebek Dostu Hastane ve ardından Bebek Dostu İl olmak öncelikli hedefler arasında olmalıdır. 3.2.8. Rickets Oranı Türkiye güneşli geçirilen gün sayısı açısından şanslı olmasına rağmen hala bu hastalığın görülmesi düşündürücüdür.(türkiye de Rickets Prevelensı: % 1,67-19) Burdur da güneş gören gün sayısı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bu konuda da gerçek morbidite değerleri elimizde yoktur. 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Güneşlenme Süresi(saat) Şekil 4. Burdur İli Yıllık Güneşlenme Süresi ( 18 ). 4. SONUÇ ÖNERİLER Sağlık Bakanlığı anne ve çocuk sağlığını iyileştirmek için, 1985 yılından beri özel programlar uygulanmaktadır. Bunlar arasında polio eradikasyonu, flour kullanımı, güvenli annelik ve yenidoğan bakımı, Bebek Dostu Hastane programı, tuzun iyotlanması, sağlık personelinin eğitimleri sayılabilir (19). Ülkemizde Sağlık Bakanlığının yurt genelinde uyguladığı sağlık politikaları çerçevesinde bir çok ile nazaran olumlu olan göstergelerin korunması, daha iyi hale getirilmesi için yine de özellikle yerel otoritelerin duyarlılıklarının sürmesi gerekmektedir. Bu raporda daha ziyade Temel Sağlık Hizmetleri verileri incelenmiştir. İşin Tedavi hizmetleri boyutu, yani hastane boyutunun ele alınmamış olmasına bir eleştiri getirilebilir, ancak hem konunun içeriğinin geniş olması hem de temel sağlık hizmetlerindeki göstergelerin doğal sonucu olarak olumlu etkilerinin tedavi hizmetlerinin de benzer sonuçlar ortaya koyacağı hatırlanmalıdır. Türkiye, 2020 yılına kadar bütün yenidoğanların, bebeklerin ve okul öncesi yaşlardaki çocukların yaşama sağlıklı başlamalarını ve sürdürebilmelerini sağlamayı hedeflemektedir. Bu hedefin alt başlıkları ise şu şekildedir: ( 20) 2020 yılına kadar, bebek ölüm hızını binde 20 nin altına; beş yaş altı ölüm hızını binde 30 un altına indirmek; neonatal ölüm hızını %30 azaltmak. 2010 yılına kadar, bütün doğumların sağlık kuruluşlarında yapılmasını, 2020 yılına kadar bütün gebelerin düzenli doğum öncesi bakım almalarını sağlamak. 2020 yılına kadar, düşük doğum ağırlıklı bebeklerin oranını %20 azaltmak.

I.BURDUR SEMPOZYUMU 927 2015 yılına kadar, ilk altı ay tek başına anne sütü alan çocuk oranını %80 ne çıkarmak. 2020 yılına kadar, beş yaş altı çocuklarda beslenme bozukluklarını %35, iyot yetersizliği hastalıklarını %90 azaltmak. Burdur ilinin Ana ve Çocuk Sağlığı Ölçütleri açısından hem Türkiye ortalaması hem de bölge illeri arasında mevcut durumu iyimser bir hava yaratsa da, bilinmelidir ki en küçük bir zaaf bugüne dek olan kazanımların kaybına yol açacaktır. KAYNAKLAR http://www.unicef.org/turkey/sy2/mc19.html (Erişim tarihi: 12.04.2005) Holzhausen W., The population problem in Turkey (as seen from the perspective of a foreign donor)., Nufusbil Derg. 1987;9:63-73. http://www.die.org.tr (Erişim tarihi: 12.03.2005) Burdur İl Sağlık Müdürlüğü, 2004 yılı Burdur Sağlık İstatistik Yıllığı, BURDUR, 2004. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003 (TNSA 2003)., Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü, ANKARA, 2003. Isparta İl Sağlık Müdürlüğü, 2004 yılı Isparta Sağlık İstatistik Verileri, ISPARTA, 2004. Antalya İl Sağlık Müdürlüğü, 2004 yılı Antalya Sağlık İstatistik Verileri, ANTALYA, 2004. Biliker MA., Maternal mortality in Turkey., J Perinat Med. 2003;31(5):380-5. Bertan M., Güler Ç., Halk Sağlığı Temel Bilgiler, Güneş Kitabevi, ANKARA, 1997. Kamaci M., Mermut S. Turkey: pressures on employment, housing, education and health care., Draper Fund Rep. 1985 Sep;(14):10-2. Ozcan F., Family planning in Isparta, Turkey., J Biosoc Sci. 1997 Oct;29(4):509-10. Bulut A., Gokcay G., Neyzi O., Shorter F., Mortality in the 0-4 years age group in Istanbul city., Nufusbil Derg. 1990;12:5-18. Yayla M., Maternal mortality in developing countries., J Perinat Med. 2003;31(5):386-91. Tuncbilek Uner S., Ulusoy M., Breast feeding in Turkey: the demographic, socio-economic aspects and relationship to infant/child mortality., Nufusbil Derg. 1982;4:7-39. Ertem IO., Akinci Z., Ulukol B., Baskan-Gulnar S., Socioeconomically advantaged infants attending a university well-child clinic in Ankara: are they breast-feeding optimally?, Turk J Pediatr. 2001 Jul- Sep;43(3):223-30. www.antalyasm.gov.tr (Erişim tarihi: 05.05.2005) Alikasifoglu M., Erginoz E., Gur ET., Baltas Z., Beker B., Arvas A., Factors influencing the duration of exclusive breastfeeding in a group of Turkish women., J Hum Lact. 2001 Aug;17(3):220-6. www.meteor.gor.tr (Erişim tarihi: 05.05.2005) Akin A., Koseli A., Improvements in mother-child health indicators in Turkey., Turk J Pediatr. 1997 Apr-Jun;39(2):227-38. Öztek S., Akdur R., Aycan S., Afşar OZ., Soydal T., Üner E., Bal E., Demirören M., Altıyollar H., Evci D., Herkese Sağlık Türkiye nin Hedef ve Stratejileri, Sağlık Bakanlığı, Barok Matbaacılık, ANKARA.