Etik karar verme modeli: JDF262-MÜHENDĠSLĠK ETĠĞĠ Ders Notları Etik ikilemlerin tanımlanması, geliştirilmesi ve çözülmesi için çok sayıda yöntem geliştirilmiştir. Etik ikilemler genellikle, farklı taraflar arasında var olan signifikant değer çatışması tarafları etkileyen signifikant sonuçlar etik olarak değerlendirilebilir gerçek alternatiflerin olması durumlarında ortaya çıkar ve farklı derecelerde karmaşıklığı içerirler. Oluşan etik ikilemleri dökümante etmek geliştirmek ve çözmek için de yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin ortak temel ilkeleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: etik ikilemin nerede olduğunu ve kimleri içerdiğini belirleyiniz. alternatifleri belirleyiniz. kurum veya organizasyon tarafıdan belirlenen etik değerleme (tüm etik kodlar) göre değerlendiriniz. problemin, ikilemin bir daha tekrarlanmaması için düşünce geliştiriniz ve bir etkinlik plan yapınız. Aşağıda, dört temel aşamadan ve on adımdan oluşan, basit etik ikilemlerin çözümünde kullanılabilir bir karar verme yöntemi özetlenmektedir: Aşama: Tüm tarafları belirleyiniz. Etik olarak oluşturulacak bir kararın ilk adımı, tüm olası tarafları belirlemektir. Bu, etik kararın tüm tarafları memnun edeceği anlamında değildir.etik bir karar daha çok, tüm tarafların gereksinimlerini ve isteklerini belirleyen ve dikkate alan bir karar olmalıdır. Sık sık, geçmişte büyük kararların belirli tarafların gereksinimlerini dikkate almanın veya onların üzerindeki baskıları dikkate almanın noksanlığı nedenleriyle, adil, sorumlu veya uygun olmadıkları görülmüştür. Adım-1: Olaydaki (problem, ikilem) anahtar olguları (fiil, vaka) belirleyiniz. anahtar tarafların olguları nasıl gördükleri rolünü oynayınız. rastlantısal olgular arasındaki varsayılan (kabul edilen) nedensel ilişkilere dikkat ediniz. Problemdeki (ikilemdeki) en önemli bilinen olgular nelerdir? Problemin tümünde daha iyi anlamak için başka neler bilinmelidir.? Sizin kararınızın ve eylem planınızın belirlenmesinde bu cevapları dikkate alınız. Adım-2: Büyük sorumlulukları (tarafları) belirleyiniz.
doğrudan ve dolaylı sorumluları belirlediğinizden emin olunuz. onların değerlerini ve arzuladıkları çıktıları görmek için gerçekten onların yerine geçiniz. (rollerini üstleniniz.) Problemin çıktılarında bir yere sahip olan büyük sorumluları (tarafları, kişiler, gruplar, kurumlar vb.) listeleyiniz. Ahlaki hayal gücünü kullanarak kendinizi onların yerine koyunuz (onların ayakkabıları ile yürüyünüz) ve onları bu probleme getiren temel değerleri ve bu problemden bekledikleri çıktıları belirleyiniz. Büyük taraflar saydıkları değerleri Bekledikleri çıktılar 2 Tarafların değer analizi Hangi tarafların değerleri, diğerlerinden en yarışmacı ve en farklıdır? tümü içinde veya taraflarn çoğunluğu arasında en çok paylaşılan değerler nelerdir? (kazankazan çözümü bu paylaşılan değerlerin sonucu olabilir.) [paylaşılan değer] [paylaşılan değer] [paylaşılan değer] [paylaşılan değer] Kararınızı ve eyle planını belirlemede bu cevapları dikkate alınız. Adım-3: Belli başlı yönlendirici güçleri belirleyiniz. bir doktor gibi var olan belirtilerin (bu belirtilerin nedenlerinin) altındakilerin ne olduklarını arayınız Adım-8 deki önleyici bileşeni geliştirerek için bu yönlendirici güçleri kullanınız. Problemi ortaya çıkaran veya şiddetlendiren belli başlı büyük etkin güçleri listeleyiniz. Sonra herbir etkin gücün problemi nasıl ortaya çıkardığı veya şiddetlendirdiğini tanımlayınız. Sonuç olarak gelecekte, benzer problemleri önleyebilen bu etkin güçlerin nasıl değişebileceğini listeleyiniz. Bu düşüncelerin Adım-8 deki önleyici bileşeni içerdiğinden emin olunuz. Büyük etken güç (motivasyon) Problemi nasıl oluşturur veya şiddetlendirir Gelecekte problemi önlemeye yardım edebilen değişimler nelerdir? 2 Kararınızı ve eylem planını belirlemede bu cevapları dikkate alınız.
Adım-4: temel değerleri ve etik ilkeleri önceliklendiriniz/belirleyiniz. 1-Problemle ilgili olan ve kararınızı ve eylem planınızı desteklemsi gereken işleyen değerleri (karın muhafaza edilmesi, müşteri hizmeti, toplam kalite vb.) aşağıda listeleyiniz. 2-Problemle ilgili olan ve kararınızı ve etkinlik planınızı desteklemesi gereken etik ilkeleri (doğruluk, dürüstlük, kişinin onuru vb.) listeleyiniz. 3- tüm değerleri ve etik ilkeleri öncelik sırasına göre sıralayınız. Sıralamaya devam ediniz. Not: birleştirilmiş tek bir ortak liste oluşturmalısınız. Probleme ilşkin geçerli değerler Sıralama önceliği (en büyük 1) Problemle ilgili etik ilkeler Tarafların değerler /ilkeler uyuşum indeksi Sizin öncelik sıranıza göre düzenlediğiniz geçerli değerler ve etik ilkeler ile taraflar arasında var olduğunu düşündüğünüz değerlerin uyuşumunu kontrol ediniz. büyük uyuşma biraz uyuşma çok az uyuşma uyuşum yok Karar verme süreci yoluyla, uyuşumu (eğer büyükse devam ettirmeyi) nasıl artırabilirsiniz?.. Kararınızı ve etkinlik planını belirlemede bu cevapları dikkate alınız. Adım-5: Karar verme sürecinin kimle ilgisi olması gerektiğini kararlaştırın. tüm taraflar, en iyi çıkarlara menfaatlere sahip olmak hakkına sahiptirler eğer tüm tarafların gerçekten hakkı olduğunu düşünemiyorsanız, onların bakış açısından bazılarının rollerini oynayınız Bu problem (durum) için kararınıza ve etkinlik planınıza kesinlikle girmesi gereken kişileri, grupları veya kurumları listeleyiniz. Sonra bu girdiyi nasıl elde edeceğinizi gösteriniz. Not: Sınırla zaman ve gizliliği koruma nedenleriyle ve bazı durumlarda, doğrudan elde edilen taraftan ziyade diğer taraftan olan girdi karar vermede önemli rol oynayabilir. Bu karar ve etkinlik planında girdiye Bu girdi nasıl elde edilmelidir? kim sahip olmalıdır? Şimdi, tavsiyeyi ve sonuç kararı kimin gerçekleştirmesi gerektiğini listeleyiniz. Tavsiye kararı ve etkinlik planı geliştirme kimleri içermelidir?
Gerçekten kim sonuç kararı ve eylem planını gerçekleştirmelidir? Kararınızı ve eylem planınızı belirlemede bu cevapları dikkate alınız. Aşama: Tüm olası alternatifleri belirleyiniz. Etik olarak oluşturulacak bir kararın ikinci adımı, alternatif kararların, etkinliklerin veya araştırma seçeneklerinin mümkün olduğu kadar geniş kapsamda belirlenmesidir. Bu gibi alternatifler, tüm tarafların tüm isteklerini ve gereksinimlerini yansıtırlar. Bu adımda, alternatiflerin belirlenmesinde yargılama yapılmamalı veya önyargılı davranılmamalıdır. Adım-6: Tüm geçerli alternatifleri (davranış alternatiflerini) belirleyiniz ve değerlendiriniz Bu problemin olası alternatif çözümlerinin bir listesi için hızla beyin fırtınası gerçekleştirin. Alternatif-1 Alternatif-2 Alternatif-3 Alternatif-4 Alternatif-5 Sonra aşağıdaki listede verilen 3 kontrol-kapı kriterini kullanarak tüm alternatifleri değerlendiriniz. Sadece bu üç kriterle uyuşan alternatifler geçerli olur. Şimdi, Adım-2 de sol kolonda belirlenen büyük tarafları listeleyin. Sonra, herbir taraf ile ilgili, herbir geçerli alternatifin en önemli sonuçlarını yazınız. Sonuç olarak, herbir taraf hakkında sonuçları gözden geçirilmiş listeye sahip olduktan sonra tercih ettiğiniz geçerli alternatifleri seçin. Bir etkili karar verme ve eylem planı için Hakem-Çıkış kriteri Sadece aşağıdaki 3 kriteri sağlayan alternatifleri listeleyin: 1-Adım-2 de listelenen büyük taraflarca olan zararı önleyin veya azaltın. 2-Adım-4 ten geçerli değerlerin ve etik değerlerin birlikte önceliklere göre sıralanan listesini onaylayınız. 3-Gerçekten probleme uygulanabilen çözüm iyi ve uygulanabilir midir? Alternatif-1 Alternatif-2 Alternatif-3 Alternatif-4 Taraflar Herbir taraf için alternatifin sonuçları Benimsenen alternatif, geçerli alternatif #...dir. Kararınızı ve eylem planınız belirlemede bu cevapları dikkate alınız. Aşama Uygunluk testi uygulayınız.
Etik karar verme sürecinin üçüncü adımı, seçeneklerin, etkinliklerin, alternatif önerilerin veya tekliflerin, kurumun, organizasyonun veya projenin etik değerleri, kodları ve rollerine göre geçerliliklerinin (uygunluklarının test edilmesidir. Adım-7: Bir kötü durum senaryosu ile benimsenen alternatifin test edilmesi 1-Adım-6 da seçilen ve benimsenen geçerli alternatifi çizelgeye yazınız. 2-Benimsediğiniz alternatifinizin gerçekleştirilmesi esansında yanlış gidebilecek bir durumu varsayan bir kötü durum senaryosunu düşünün ve tanımlayın. O, muhtemelen kötü gidecektir. 3-Bir kez daha Adım-2 deki büyük tarafları sol taraftaki kolona kopyalayın. 4-Herbir taraf için kötü senaryonun sonuçlarını listeleyin ve üzerinde düşünün. Diğer sonuçlar doğrudan bir özel tarafla ilişkili olmayabilir. 5-Son olarak gerçekten kötü senaryonun gerçekleşme olasılığının yüzsini belirleyin. Sonra verdiğiniz bu yüzdenin ilişki (ilgi) derecesini kontrol edin. Eğer gerekirse, benimsenen geçerli alternatifinizi gözden geçirin veya bir başka geçerli alternatif seçin. Benimsediğiniz geçerli alternatifin kısa tanımı Kötü senaryonuzun kısa tanımı Taraflar Herbir taraf üzerindeki herbir alternatifin sonuçları Özel taraflarla doğrudan ilgili olmayan diğer sonuçlar Kötü durum senaryosu olasılık değerlemesi: Geçekten bu senaryonun gerçekleşme olasılığının yüzdesi nedir? % Sizin benimsediğiniz alternatif hakkında verdiğiniz bu yüzdenin ilgi derecesini kontrol ediniz..ilgisiz biraz ilgili.ciddi derecede ilgili tehlikeli derecede ilgili Kararınızı ve eylem planınızı belirlemede bu cevapları dikkate alınız. Adım-8: Bir engelleyici bileşen ekleyiniz. Şimdi sizin benimsediğiniz alternatifleri alın (muhtemelen yeniden gözden geçirilmiş, kötü senaryo analizine göre göre belirlenmiş) ve tekrar oluşmadan problemi önleyebilmeye yardım eden bazı etkinlik adımlarını ilave edin. Genellikle, benimsenen alternatifler, sadece anında problemi çözmeye odaklanır. Bu bileşen konusunda düşünceler üretmek için, problemi etkileyen etkin güçleri listelediğiniz Adım-3 e geri dönünüz. Tekrar oluşmadan problemi önleyebilen etkinlik adımları Aşama: Probleme uygun düşünce geliştirin ve bir etkinlik planı yapınız. Problemin (ikilemin) bir daha tekrarlamaması için düşünce geliştirin ve bir etkinlik planı yapınız.
Adım-9: Bir kısa ve bir uzun süreli eylem planı tasarlayın ve oluşturun. Kısa vadeli, orta ve uzun vadeli önleyici karar ve eylem planınızı listeleyin Kısa ve orta vadeli çözüm kararı ve genel strateji Kısa ve orta vadede gerçekleştirilecek eylem adımları, çözüm kararları ve stratejiler Uzun vadeli önleyici çözüm kararı ve genel strateji Uzun vadede gerçekleştirilecek eylem adımları, önleyici kararlar ve stratejiler Etik değerlendirme Kararınızı ve eylem planınızı etik olarak değerlendiren 3 neden düşünün ve listeleyin. Adım-10: Etkin karar vermenin testi Tam değil Tamamen Evet Etkin karar verme testi 0 1 2 3 4 5 Ġlgili bilgi testi: Bu problem için bir bilgilenmiş karar ve eylem planı yapmak için mümkün olduğu kadar çok bilgi bulduk mu? Kapsama testi: çıktıya sahip olma hakkına sahip olanları veya bu kararı ve etkinlik planı yapmada gerçek içeriğe sahip olanları olabildiğince içeriyor mu? Sonuçlar testi: onlar tarafından önemli derecede etkilenebilen herhangi kişiler konusunda kararların ve etkinlik planının sonuçlarını birbiriyle uyumlu hale getirmeye çabaladık mı? Etik ilkeler testi: bu problemle ilgili düşündüğünüz etik ilkeler bu karar ve eylem planını onaylıyor mu? 5. Hakkaniyet testi: eğer bu problemdeki taraflardan iri olsaydık bu kararı ve eylem planını, verilen tüm koşullarda algılayabilir miydik? 6.Evrensellik testi: bu kararın ve eylem planının bizi de içeren tüm benzer durumlara uygulanabilir evrensel bir kanun olmasını isteyebilir miyiz? 7. Önleyicilik testi: bu karar ve etkinlik planı oluşmadan önce benzer problemleri önler veya azaltır mı? 8. Gün ışığı (veya 60dk. TV programı) testi: bizim kararımızı ve eylem planımızı etkinlikler
konusundaki her şeyi herkesin bileceği kapsamlı bir toplumsal söyleme nasıl dönüştürebiliriz?