Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 30, Eylül 2016, s. 659-672 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Published Date 29.06.2016 10.09.2016 Yahya POLAT Erciyes Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Oktay ÇOBAN Bozok Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Bölümü oktay.coban@bozok.edu.tr GÜREŞÇİLERE UYGULANAN KOENZİM Q10 VE ÇİNKO TAKVİYESİNİN KAS HASARINA OLAN ETKİSİNİN İNCELENMESİ 1 Öz Araştırmada, düzenli antrenman yapan güreşçilere takviye edilen koenzim Q10 (CoQ10) ve çinko nun (Zn), kas hasarı üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya, Talas güreş eğitim merkezinde bulunan ve aynı beslenme ve antrenman düzeyine sahip 12-16 yaş aralığındaki toplam 29 güreşçi gönüllü olarak katılmıştır. Sporcular 3 gruba ayrılmış ve bu gruplara rastgele dağıtılmıştır. A grubundaki gönüllülere CoQ10 takviyesi ile birlikte rutin güreş antrenmanı, B grubundaki gönüllülere çinko takviyesi ile birlikte rutin güreş antrenmanı, C grubundaki gönüllülere ise sadece rutin güreş antrenmanı yaptırılmıştır. Suplementler, sporculara günlük 1 kapsül olmak üzere 4 hafta boyunca her gün akşam yemeğinden 20 ile 30 dk sonra aynı saatlerde verilmiştir. Araştırmadaki istatistiksel analizler için SPSS adlı paket program kullanılmıştır. Gruplar arası karşılaştırma için wilcoxon testi, gruplar arası farklılığın kaynağı için kruskal wallis testi ve grup içi karşılaştırmaların analizi için ise Paired t testi kullanılmıştır. A grubunun ön test ve son testler arasındaki karşılaştırmaları sonucunda, kas hasarı belirtilerinden biri olan Laktat Dehidrogenaz (LDH), ve 1 Bu çalışma Güreşçilere Uygulanan Koenzim Q 10 Takviyesinin Kas Hasarı İle Eser Elementler Üzerine Etkisinin başlıklı yüksek lisans tezinden türetilmiştir.
Aspartat Aminotrensferaz (AST), değerlerinde P<0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Kreatin Kinaz (CK), ve Alanin Aminotransferaz (ALT) parametrelerinde ise P>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. B grubunun ön ve son testlerdeki kas hasarını belirleyen değerlerinin karşılaştırılması sonucunda AST değerinde P<0,01 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunurken, LDH, CK ve ALT parametrelerinde P>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. Sonuç olarak; 12-16 yaş grubu erkek güreşçilerde 1 aylık CoQ10 ve çinko takviyesinin, kas hasarı belirtilerinden olan CK, LDH, AST, ALT değerlerine etki yaptığı ortaya konmuştur. Anahtar kelimeler: Güreş, Koenzim Q10, Çinko, Kas hasarı. INVESTIGATION OF EFFECTS OF REGULAR COENYM Q10 AND ZINC SUPLEMANTATIONS ON MUSCLE DAMAGE OF WRESTLERS Abstract At this study, it was aimed to investigate the effects of regular coenzym Q10 and zinc (Zn) supplementation on muscle damage of wrestlers who train regularly. Total number of 29 wrestlers, between the ages of 12 and 16, voluntarily joined the research and the wrestlers were at the same nutrition and training level in Güneş Training Centre, Talas. Wrestlers were divided into 3 groups and were distributed randomly into these groups. Volunteers of group A were given CoQ10 supplement and also they had their routine wrestling training, volunteers of group B were given Zn supplement and also they had their routine wrestling training, and volunteers of group C solely had their routine wrestling training. Supplements were given to the wrestlers as single capsule daily, 20-30 min after dinner for 4 weeks. SPSS software package was used for statistical analysis of the study. In addition, wilcoxon testi was used for between-group comparisons, kruskal wallis test was used for the source of between-group differences, and Paired t test was used for the analysis of in-group comparisons. Statistically significant differences (p<0.05) were found in Lactate Dehydrogenase (LDH), which is one of the symptoms of muscle damage, and Aspartate Aminotransferase (AST) after the comparisons between pre-test and final test of group A. On the other hand, statistically significant differences (p>0.05) were not found in Creatine Kinase (CK), and Alanine Aminotransferase (ALT) parameters. After the comparison between the values of pre-test and final test that assess the muscle damage in group B, statistically significant differences (p>0.05) were not found in LDH, CK and ALT parameters whereas statistically significant differences (p<0.05) were found in AST value. Consequently, it was found that supplementation of CoQ10 and zinc to 12-16 years old male wrestlers affects CK, LDH, AST and ALT values, which are symptoms of muscle damage. Keywords: Wrestling, Co-enzym Q 10, Zinc, Muscle Damage. GİRİŞ 660
Ülkemizde ata sporumuz olarak bilinen güreş, dünyanın birçok ülkesinde ve ülkemizde yaygın olarak yapılmaktadır. Mücadele sporları içinde yer alan güreşte başarılı olmak için çok ağır antrenman şartlarında uzun süre antrenmanları devam ettirmek gerekmektedir. Uzun süreli ve yüksek şiddetli egzersizlere maruz kalan güreşçilerin performanslarında ani düşüşlere rastlanmaktadır. Farklı türdeki egzersizler farklı kasılma tiplerine bağlı olarak kas hasarı oluştururlar. Bunun yanında, ekzantrik kasılma diğer kasılma türlerine göre daha fazla kas hasarı oluşturmaktadır (Brown, Day ve Doneelly, 1999). Kas hasarı; şiddetli egzersizler sonrasında kaslarda tükenme, fonksiyon kaybı, güçsüzlük ve ağrı üreten bir durumdur. Kas hasarının değerlendirilmesinde kullanılan belirteçlerden bazıları CK, LDH, AST, ALT, gibi kas enzimlerinin serum düzeylerinin artmasıdır (Morgan ve Proske, 2001). Günümüzde performansın arttırılması açısından çeşitli araştırmalar yapılmakta olup, bu araştırmaların bir kısmı da ergojenik yardımcılar üzerinde yoğunlaşmaktadır. İnsanoğlu, yüzyıllar boyunca spor performansını artırarak başarıya ulaşmak, zaferler kazanma çabası içerisindedir. Bu başarıları kazanmak için sporcuları hem fiziksel hemde psikolojik olarak üst seviyede tutmaları gerekmektedir. Spor yapmanın duyguların kullanımı ve duyguların değerlendirilmesi olumlu yönde etkilediği söylenebilinir (Uğurlu ve Şakar, 2015). Bu çaba ve arayış, onları bazı doğal maddelerden faydalanmaya ve onların yararlarını araştırmaya yöneltmiştir. Koenzim Q10 (2,3 dimetoksi -5-metil- 6-dekaprenil benzokuinon) (CoQ10), yağda eriyen vitamin benzeri bir quinol ve mitokondriyal elektron taşıma zincirinin temel bir bileşeni olan lipofilik, endojen bir antioksidandır (İshrat, Khan, Hoda, Yousuf, Ahmad, Ansari, Ahmad ve İslam, 2006). Yaygın olarak ubiquinon, CoQ veya vitamin Q10 olarak da bilinir. Vücudun her yerinde bulunan ve enerji metabolizması için çok önemli olan bir bileşiktir (Bonakdar ve Guarneri, 2005). CoQ10, oksidatif hasarın ve hücresel enerji metabolizmasının yetersizliği ile oluşan bozuklukların tedavisinde kullanılmaktadır (Bonakdar ve Guarneri, 2005). CoQ10 mitokondride, başlıca mitokondri membranında bulunur ve enerji üretiminde anahtar rol oynar (Linnane, Kopsidas, Zhang, Yarovaya, Kovalenko, Papakostopoulos, Graves ve Richardson, 2002). Sağlıklı bireylerde oral CoQ10 alımının, egzersizle oluşan yorgunluk hissini azalttığı ve fiziksel performansı iyileştirdiği gösterilmiştir (Mizuno, Tanaka, Nozaki, Mizuma, Ataka, Tahara, Sugino, Shirai, Kajimoto, Kuratsune, Kajimoto ve Watanabe, 2008). Aynı zamanda, fiziksel egzersiz oksijen tüketimini ve dolayısıyla reaktif oksijen türlerinin oluşumunu arttırarak kas yorgunluğuna ve buna bağlı olarak oksidatif hasara neden olduğu, ancak CoQ10 kullanımının fiziksel performansı arttırarak yorgunluğu azalttığı düşünülmektedir (Eric, Wıtt, Abraham, Rezhıck, Chrıstıne, Vıguıe, Pamela ve Lester,1992). Çinko, vücudumuz için gerekli olan bir elementtir. Özellikle enzim ve hücrelerin sistemi açısından gereklidir. Bir insanın vücudunda yaklaşık 1,5-3gram çinko bulunmaktadır. Çinkonun metabolizmada yer alan birçok enzim için gerekli olması sebebiyle de, ciddi çinko eksikliği kas fonksiyonlarını olumsuz etkileyecektir. Düşük kas çinko düzeyi sonuç olarak dayanıklılık kapasitesini de azaltacaktır. Günlük ve sürekli olarak yapılan egzersizlerin çinko metabolizmasındaki bozukluktan sorumlu olabileceği, çinko metabolizmasındaki bozukluklar ve çinko kaybının da kas yorgunluğu ve güçsüzlüğüne yol açabileceği belirtilmektedir (Shımomura, Suzukı, Sugıyama, Hanakı ve Ozawa, 1991). Bu çalışmada, yıl boyu düzenli ve yoğun antrenman yapan ergen güreşçilere uygulanan antrenmanla birlikte CoQ10 ve çinko takviyelerinin kas hasarına olan etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. 661
Gereç ve Yöntem Güreşçilere uygulanan CoQ10 çinko takviyesinin kas hasarı üzerine olan etkisinin karşılaştırılması amacıyla yapılan bu çalışmaya Talas Güreş Eğitim Merkezinde aynı antrenmanları yapan 12-16 yaş aralığında yer alan tesadüfî örnekleme yöntemi ile seçilen sağlıklı 29 erkek güreşçi katıldı. Sporculara yapılacak çalışma hakkın bilgi verildi. Sporculara sağlık sorunları olup olmadığı soruldu, herhangi bir sağlık sorunu olan çalışmaya dahil edilmedi. Araştırmaya katılan 29 gönüllü güreşçi 3 gruba ayrıldı ve sporcular gruplara rastgele dağıtıldı. A grubu (n:12) CoQ10 takviyeli egzersiz grubu, B grubu (n:12) çinko takviyeli egzersiz grubunu oluştururken, C grubu (n:5) ise sadece egzersiz grubunu oluşturdu. Suplementler sporculara günlük 1 tane kapsül olmak üzere 4 hafta her gün akşam yemeğinden 20 ile 30 dk sonra aynı saatlerde antrenör kontrolünde verildi. Çalışmada kullanılan Suplementler T.C. Tarım ve Köy işleri Bakanlığı izni ile ithal edilmiştir ve tabletler şeklinde kullanıldı. Araştırmada kullanılan CoQ10 GNC markalı CO-ENZYM 100 MG lık ve 30 tablet olan her doz tablette 100 mg iken, Araştırmada kullanılan Çinko ZINC PICOLINATE markalı 22 MG lık ve 100 tablet olan her doz tablette 22 mg kullanıldı. Çalışmaya katılan sporcular daha önce bu suplementleri hiç kullanmamışlardır. Egzersiz grubuna çalışma süresince bu suplementlerden uzak durmaları söylenmiş ve suplement kullanan sporculara suplementler günlük ve birer tane verilmiştir. Suplementler Tiritoğlu Eczanesinden (Kayseri) temin edildi ve çalışma başlangıcına kadar uygun koşullarda muhafaza edildi. Güreşçilere antrenman programı olarak haftanın 4 günü ve günde 2 saat genel ve güreşe özel antrenmanlar yaptırıldı. Sporcuların beslenme alışkanlıklarında herhangi bir değişiklik yapılmadı. Güreşçilerden CoQ10 ve çinko takviyesine başlamadan önce ve takviyenin sonrasında kan örnekleri Erciyes Üniversitesi merkez laboratuarında sağlık personelleri tarafından alındı. Çalışmaya katılan her bir gönüllüden, çalışma öncesi sabah aç durumdayken dinlenik şekilde ve 4 haftalık antrenman sonrası sabah aç durumdayken dinlenik şekilde olmak üzere iki kez EDTA lı CBC tüplerine 2 ml ve antikoagülant içermeyen jelli serum tüplerine 5 ml uygun koşullarda 2 tüp olmak üzere 3 tüp kan örnekleri alındı. Erciyes Üniversitesi Hastanesi merkez laboratuarı biyokimya bölümünde, Serumda Kreatin Kinaz (CK), Laktat Dehidrogenaz (LDH), Aspartat Aminotransferaz (AST) ve Alanin Aminotransferaz (ALT) 4000 devirde 10 dk. Santifuruj yapılarak, Siemens marka, ADVIA 1800 chemistry system modelli cihazda kontrollü ve kalibirasyon yapılarak çalışılmıştır. CK, LDH, AST, ALT. Birim IU/L cinsinden değerlendirildi. Bu çalışmanın dizaynı paralel grup karşılaştırmasıdır. Ayrıca Çalışma için etik kurul onayı alınmıştır. katılımcılarda onam formunu doldurmuşlardır. Araştırmadaki istatistiksel analizler için SPSS adlı paket program kullanılmıştır. Gruplar arası karşılaştırma için wilcoxon testi, gruplar arası farklılığın kaynağı için kruskal wallis testi ve grup içi karşılaştırmaların analizi için ise Paired t testi kullanılmıştır. 662
Bulgular Gruplara göre sporcuların yaş, boy, kilo ortalamalarına bakıldığında A grubu 14,25 1,05 yıl. B grubu 14,50 1,73 yıl. C grubu 15,80 0,44.yıl. Boy ortalamaları A grubu 156,92 8,36 cm, B grubu 159,08 159,08 cm C grubu 169,80 2,38 cm, Kilo ortalaması A grubu 50,42 10,22 kg. B grubu 51,58 16,88 kg., C grubu 60,80 6,53 kg. Olduğu görülmüştür. Tablo 1: Araştırma Gruplarının Demografik Özellikleri. Değişkenler Gruplar N X S F P Yaş (yıl) A Grubu 12 14,25 1,055 2,478 0,104 B Grubu 12 14,50 1,732 C Grubu 5 15,80 0,447 Total 29 14,62 1,399 Boy (cm) A Grubu 12 156,92 8,361 2,955 0,070 B Grubu 12 159,08 13,028 C Grubu 5 169,80 2,387 Total 29 160,03 10,795 Kilo (kg) A Grubu 12 50,42 10,229 1,183 0,322 B Grubu 12 51,58 16,887 C Grubu 5 60,80 6,535 Total 29 52,69 13,180 Araştırmaya katılan gruplara ait yaş, boy ve kilo parametrelerinde p>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. 663 Tablo 2. Araştırma Gruplarının Ön Test Değerlerinin Karşılaştırılması. Sıra X Değişkenler P Gruplar N Ortalaması LDH C Grubu 5 9,60 A Grubu 12 16,13 2,434,296 C Grubu 12 16,13 C Grubu 5 10,90 CK A Grubu 12 14,46 2,047,359 C Grubu 12 17,25 AST C Grubu 5 17,30 A Grubu 12 13,21 1,018,601 C Grubu 12 15,83 C Grubu 5 19,10 ALT A Grubu 12 13,58 1,517,468 C Grubu 12 14,71 p>0,05 Araştırma gruplarının ön test değerlerinin karşılaştırılması sonucu, ölçülen değerlerde p>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır.
Tablo 3. Araştırma Gruplarının Son Test Değerlerinin Karşılaştırılması. Sıra Değişkenler Gruplar N Ortalaması X 2 P LDH C Grubu 5 14,60 A Grubu 12 12,42 2,369,306 C Grubu 12 17,75 C Grubu 5 17,30 CK A Grubu 12 13,29 0,942,624 C Grubu 12 15,75 AST C Grubu 5 16,10 A Grubu 12 11,79 3,066,216 C Grubu 12 17,75 C Grubu 5 15,10 ALT A Grubu 12 14,46 0,092,955 C Grubu 12 15,50 p>0,05 Araştırma gruplarının son test kas hasarı değerlerinin karşılaştırılması sonucu, ölçülen değerlerde p>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. Tablo 4. A Grubu Ön ve son Test Değerleri Karşılaştırılması. Değişkenler N Ölçümler x±sd Z P LDH 12 Ön test 230,25±21,19 Son Test 207,83±20,81-2,08 0,037 * CK 12 Ön test 21,69±4,38 Son Test 24,01±4,16-1,412 0,158 AST 12 Ön test 28,50±4,83 Son Test 23,58±3,39-2,121 0,034 * ALT 12 Ön test 21,33±4,22 Son Test 20,41±3,26-0,079 0,937 *p<0,05 A grubunun ön ve son test kas hasarını belirleyen değerlerinin karşılaştırılması sonucu LDH ve AST değerlerinde p<0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunurken, CK ve ALT parametrelerinde p>0,05 düzeyinde anlamlı farklılıklara rastlanmamıştır. 664
Tablo 5. B Grubu Ön ve son Test Değerleri Karşılaştırılması. Değişkenler N Ölçümler x±sd Z P LDH 12 Ön test 232,50±31,12 Son Test 229,08±34,23-0,863,388 CK 12 Ön test 23,51±6,36 Son Test 25,38±5,20-2,135,033 AST 12 Ön test 29,50±5,51 Son Test 26,16±3,73-2,657,008 ** ALT 12 Ön test 22,41±5,23 Son Test 22,83±7,14-0,307,759 *p<0,05 **p<0,01 B grubunun ön ve son test kas hasarını belirleyen değerlerinin karşılaştırılması sonucu AST değerinde p<0,01 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunurken, LDH, CK ve ALT parametrelerinde p>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklara rastlanmamıştır. Tablo 6. C Grubu Ön ve son Test Değerleri karşılaştırılması. Değişkenler N Ölçümler x±sd Z P LDH 5 Ön test 207,40±31,83 Son Test 221,60±31,59-0,944,345 CK 5 Ön test 19,32±5,34 Son Test 25,60±3,49-1,483,138 AST 5 Ön test 30,00±2,82 Son Test 25,60±2,88-2,023,043 * ALT 5 Ön test 23,80±3,70 Son Test 21,00±4,30-0,944,345 *p<0,05 C grubunun ön ve son test kas hasarını belirleyen değerlerinin karşılaştırılması sonucu LDH, CK, ve ALT parametrelerinde p<0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklara rastlanmamıştır. AST parametresinde p>0,05 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılığa görülmüştür. Tartışma ve Sonuç Bu çalışmada CoQ10 ve çinko kullanım periyodunda güreşçilerin vücut ağırlıklarında önemli değişim olmamıştır. Bu durumun çalışmaya katılan gönüllülerin antrenmanlı bireyler olması ve çalışmada sporculara suplement dışında hiçbir ekstra diyet programı uygulanmamasından ve egzersiz süresinin sürekli olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Genellikle alışılmamış kas aktivitesinden 24-48 saat sonra ortaya çıkan ağrı, hassasiyet ve eklem hareket açısında kayıp gecikmiş kas ağrısının belirtileridir (İtoh, Ochi ve Kitakoji, 2008). Kas hücrelerinin yaralanması sonucu CK salınır, 1-3 gün arasında yüksek kalır ve gecikmiş kas ağrısında güç kaybına neden olur (Nosaka, Newton ve Sacco, 2002). Mevcut çalışmada CK enzim aktivitesinin araştırma grupların ön test, son testleri arasında anlamlı bir farklılığa rastlanmamıştır. Gruplarının ön test ve son testler arasında istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamadı. Üç grubunda ikinci ölçümlerde kandaki CK seviyesinin ilk ölçümlere göre daha yüksek çıkmıştır. Yapılan çalışmada maratoncularda serum CK miktarı koşu sonrasında koşu öncesine göre 21 kat daha yüksek bulunmuş ve koşudan 4 gün sonra 665
normal seyrine dönmüştür (Schneıder, Dennehy, Rodearmael ve Hayvard, 1995). Başka bir çalışmada serum CK değerlerinin uzun süreli egzersizler sonucunda artış gösterdiği ve 24-48 saat sonrasında pik yaptığını tespit etmişlerdir (Clarkson, Nosaka ve Braun, 1992). Kas hasarını belirlemede kullanılan CK, kontraktil veya taşıyıcı sistemlerdeki ATP yenilenmesini sağlayan baskın bir enzimdir ve iskelet kası, kalp kası ve beyinde bulunur. Enzimlerin hücre içindeki yerleşimi hücre hasarının derecesini belirlemede önemlidir. CK nın beş izoformu mevcuttur, sitoplazmada 3 izoenzim (CK-MM, CK-MB, CK-BB) ve mitokondride 2 izoenzim (sarkomerik ve non-sarkomerik) bulunur (Brancaccio, Lippi ve Maffulli, 2010). Kas hasarı oluştuğunda plazma ve serumda intersellüler bir enzim olan CK nın aktivitesi artar. Alışık olunmayan kısa süreli ekzantrik bir egzersizden 2-5 gün sonra CK seviyesi pik yapar (Güzel ve Eler, 2003). Yapılan çalışmada, yokuş aşağı yürüme ile vastus letaralis kasında egzersiz sonrasında maksimum istemli kas gücü azalırken, plazma CK ve miyoglobin seviyelerinin belirgin şekilde arttığı gözlenmiştir (Ahmadi, Sinclair ve Davis, 2008). Bizim çalışmamızda güreşçilere uygulanan CoQ10 ve çinko takviyesinin kas hasarının belirtilerinden biri olan CK seviyesini etkilemediği görülmektedir. Dört haftalık koenzim Q10 takviyesi kan koenzim Q10 seviyesini artırırken egzersizle oluşan kas hasarını etkilemediğini belirmiştir (Torlak, Okudan, Gökbel, Belviranlı ve Kıyıcı, 2012). Yapılan çalışmada E vitamini ve CoQ10 takviyesinin yoğun egzersizin neden olduğu kas hasarını ve lipid peroksidasyonunu etkilemediği bildirmiştir (Kwong, Kamzalov, Rebrin, Bayne, Jana ve Morris, 2002). yapılmış bir araştırma ise 4 hafta boyunca günde 150 mg CoQ10 takviyesinin sağlıklı sedanter erkeklerde maksimum oksijen tüketimini ve ventilatuvar eşiği etkilemediği gösterilmiştir( Zhou, Zhang, Davie, Gradisnik, Hu ve Wang, 2005). Çinko metabolizmasındaki bozukluktan günlük ve sürekli olarak yapılan egzersizlerin sorumlu olabileceği, çinko metabolizmasındaki bozukluğun ve çinko kaybının kas yorgunluğu ve güçsüzlüğüne yol açabileceği belirtilmektedir (Cordova ve Navas, 1998). Tahıl ürünleriyle 8 hafta boyunca beslenen atletlerde plazma çinko miktarında anlamlı azalmalar tespit edilmiştir (Schardt, 1994). Total CK değerlerinin artması demek, kas hasarının oluşması anlamına gelmektedir. Bizim çalışmamızda CK seviyesinde takviyeler yapıldıktan sonra grupların CK seviyelerinde artma görülmektedir. Bu durumun kas hasarı belirtilerinden CK seviyesine Çinko ve koenzimin etkisinin olmaması yanında sporcuların ikinci ölçümden önceki antrenman yoğunluğu ve dinlenme durumunun da etkili olabileceği düşünülmektedir. LDH laktik asidi pirüvik aside çeviren stoplazmik bir enzimdir. Hücre içi LDH düzeyleri serumdakinden 500 kat daha fazla olduğu için, serumdaki en ufak bir artış hücre hasarının bir göstergesidir (Karaçalıoğlu, Kılıç ve Çelik, 2006). Ayrıca ağır egzersizler sonrasında kanda LDH enzimlerinin artması sonucunda kaslarda ağrı meydana gelmektedir (Mougious, 2006). Mevcut çalışmamızda LDH enzim aktivitesinin araştırma gruplarının ön test, son testlerinin karşılaştırılması sonucu istatistiksel anlamlı bir farklılığa rastlanmamıştır. A grubunun, CoQ10 takviyesi yapmadan önceki alınan ölçümler ile takviye yapıldıktan sonra alınan ölçümlerde LDH enzim aktivitesi değerinde istatistiksel anlamlı farklılık görülmüştür. B ve C gruplarında ise öncesi ve sonrası LDH enzim aktivitesinde istatistiksel anlamlı farklılığa rastlanmamıştır. A ve B gruplarında takviyeden sonra LDH değerlerinde azalma olurken, C grubuna artış olmuştur. Plazma LDH, değerleri 200 km koşu öncesinde, ortasında ve yarışmanın hemen sonunda alınarak incelenmiş LDH değeri 100 km de 2.2 iken 200 km sonunda 3.7 yükseldiği bildirilmiştir (Chen ve Nosaka, 2006). LDH değerlerinde antrenman sonrası anlamlı bir artış belirlenmesi yapılan antrenmanlarda belirli oranlarda kas hasarı oluştuğunun göstergesi olarak 666
kabul edilebilir. Elit sporcular üzerine yapılan çalışmada, Kendo sporu yapan profesyonel grupta CoQ10 takviyesinin kas hasarını azalttığı belirtmiştir (Kon, Tanabe, Akimoto, Kimura, Tanimura, Shimizu, 2008). Sağlıklı bireylerde oral CoQ10 alımının, egzersizle oluşan yorgunluk hissini azalttığı ve fiziksel performansı iyileştirdiği gösterilmiştir (Mizuno, Tanaka, Nozaki, Mizuma, Ataka, Tahara, Sugino, Shirai, Kajimoto, Kuratsune, Kajimoto, Watanabe, 2008). Yapılan bir çalışmada vitamin, mineral, aminoasit ve CoQ10 içeren spreyin kas gücü ve dayanıklılığına etkisini incelemişlerdir. Araştırmacılar CoQ10 içeren spreyin kas gücü ve dayanıklılığına olumlu etkisi olduğu sonucuna varmışlardır (Jacobson, Smith, Warren, Glass, Kline, Fedick, Stemm, 2009). CoQ10 takviyesinin kas hasarı ve oksidatif strese karşı koruyucu etkisi üzerine yapılan bir çalışmada, 20 gün boyunca 300 mg CoQ10 veya plasebo takviyesi alan 18 sporcuda CoQ10 takviyesinin kas hasarı belirteçlerinden miyoglobin ve CK konsantrasyonunu düşürdüğü, kas hasarını azalttığı sonucuna varılmıştır (Kon, Tanabe, Akimoto, Kimura, Tanimura, Shimizu, Okamoto ve Kono, 2008). Bir başka çalışmada, içerisinde CoQ10 unda bulunduğu bir enerji bileşimi sıçanlara verilmiş ve kas hasarı oluşturulmuştur. Sıçanlar, enerji bileşim grubu ve serum fizyolojik grubu olarak ayrılmışlardır. Sonuçta kas hasarı belirteçlerinden plazma CK, laktik asit ve laktat dehidrogenaz, serum fizyolojik alan gruba göre enerji bileşimi grubunda düşük çıkmıştır. Buradan enerji bileşiminin oluşan kas hasarını azaltabileceği sonucuna varılmıştır (He, Li, Feng, Shi, Chang ve Ye, 2008). Aminotransferazlar kaslarda mevcut olduğundan, serum konsantrasyonları ağır bir egzersizden sonra kas lifi tahribatından dolayı artar. Bu artış belirli oranda kas hasarı oluştuğunun göstergesi olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte literatürde egzersiz sonrasında ALT seviyesinin artığını bildiren çalışmalar mevcuttur (Yurtsever, 2008). Çalışmamızda araştırma gruplarının ALT enzim aktivitesinin ön test, son testlerinde anlamlı farklılık bulunmadı. A ve B gruplarının, CoQ10 ve çinko takviyesi yapmadan önceki ve sonrası karşılaştırılmasında bir miktar azalma varken bu azalmanın anlamlı olmadığı görülmüştür. Ayrıca C grubunun öncesi ve sonrası ölçümlerinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunamamıştır. Yapılmış bir çalışmada sadece diyetteki çinko eksikliğinin bile rat testislerinde oksidatif hasarı artırdığı rapor edilmiştir (Oteiza, Adonaylo ve Keen, 1999). Bizim çalışmamızda ALT değerinde Koenzin Q10 ve çinko takviyesinden sonraki ölçümlerde bir miktar azalma meydana gelmesiyle birlikte istatistiksel anlamlı farklılık bulunamamıştır. Futbolcularda C vitamini yüklenmesinden sonraki serum ALT düzeyleri yükleme öncesine göre anlamlı derecede farklılık bulamamıştır (Koçyiğit, Aksak, Atamer ve Aktaş, 2011). Akut yüzme egzersizi yaptırılan ratlarda akut egzersizin plazma MDA düzeylerini artırdığı, çinko eksikliğinde MDA düzeylerinin daha da arttığı, buna karşın çinko uygulamasıyla MDA düzeylerinin baskılandığı ortaya konulmuştur (Öztürk, Çetin, Hasanoğlu ve Yeşilkaya, 1990). Ekzentrik egzersiz sonrası ALT enziminin değişmediği bildirmiştir (Jones ve Newham, 1986). Biyokimyasal testlerden AST değerlendirilmesi karaciğer hücre harabiyeti testi olarak bilinir. Ancak akut myokard infaktüsü, kalp yetmezliği, perikardit, ve myokarditte yükselir. Kas distrofisi, kas yaralanması, kas içi enjeksiyonlarda yükselir (Duman ve Erden, 2004). Aminotransferazlar kaslarda mevcut olduğundan, serum konsantrasyonları ağır bir egzersizden sonra kas lifi tahribatından dolayı artar (Yurtsever, 2008). Çalışmamızda AST enzim aktivitesinin araştırma gruplarının ön test, son testlerinde istatistiksel anlamlı farklılık 667
bulunmadı. Gruplarının takviyeler yapılmadan öncesi ve takviyeden sonraki ölçümlerinde istatistiksel anlamlı bir faklılık bulundu. Grupların ikinci ölçümlerinde AST değerinde bir miktar azalma olmuştur. Yapılmış bir çalışmada, maksimal egzentrik egzersiz sonrası, AST değerlerinde artış bulunmuştur (Harbili, Gencer, Ersöz ve Demirel, 2008). Egzersizde çinko takviyesinin reaktif oksijen radikallerinin oluşumunu engellediğinin bildirilmesi, çinkonun antioksidan sistemle ilişkisi bakımından oldukça önemli olmasının yanı sıra çinkonun aynı zamanda sporcu sağlığı ve performansıyla da yakın ilişkili olduğunu gösterir (Littarru ve Tiano, 2005). Koçyiğit ve ark. nın yapmış olduğu çalışmada Futbolcularda C vitamini yüklenmesinden sonraki serum AST düzeyleri yükleme öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulundu (Koçyiğit, Aksak, Atamer ve Aktaş, 2011). Egzentrik egzersizle AST değerlerinin değişmediğini belirtmişlerdir (Nosaka ve Clarkson, 1997). Literatürde CoQ 10 ve çinkonun AST üzerine etkileriyle alakalı bir çalışmaya rastlanmamakla beraber çalışmamızda ortaya çıkan sonuçlar CoQ10 ve çinkonun kandaki AST seviyesini düşürdüğü görülmüştür. Sonuç olarak, 12-16 yaş grubu erkek güreşçilerde, 1 aylık CoQ10 takviyesinin kas hasarı belirtileri olan CK ve ALT değerlerinde istatistiksel anlamlı farklılık oluşturmadığı. Fakat LDH ve AST değerlerinde istatistiksel anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Çinko takviyesinin kas hasarı belirtileri olan CK ve LDH nın sonrası yapılan ölçümlerinde artış varken, AST ve ALT değerlerinin sonrası ölçümlerinde azalma olmuştur. Çalışmanın sonucunda elde edilen bulgulardan yola çıkarak ileride yapılacak olan geniş ölçekli çalışmaların CoQ10 ve çinko takviyesinin kas hasarı üzerine olan etkilerini aydınlatacağı ve fizyolojik dozda CoQ10 ve çinko uygulamasının sporcularda oluşabilecek kas hasarını azaltabileceği dolayısıyla da performansa olumlu katkı yapabileceği söylenebilinir. 668 KAYNAKLAR Ahmadi S, Sinclair PJ and Davis MG. (2008). Muscle oxygenation after downhill walkinginduced muscle damage. Clin Physiol Funct imaging, 28, 55-63. Brancaccio P, Lippi G, Maffulli N. (2010). Biochemical markers of muscular damage. Clin Chem Lab Med, 48, 757-767. Brown S, Day S, Doneelly A. (1999). İndirect evidence of human skeletal muscle damage and collegen breakdown eccentric muscle action. J Sport Sci, 17(5), 397-402. Bonakdar RA and Guarneri E. (2005). Coenzyme Q10. Am Fam Physician, 72(6):1065-70. Chen T.C, And Nosaka K.(2006). Responses Of Elbow Flexors To Two Strenuous Eccentric Exercise Bouts Separated By Three Days. Journal Of Strength And Conditioning Research, 20(1): 108 116. Clarkson, P.M., Nosaka, K., Braun, B. (1992). Muscle Function After Exercise-Induced Muscle Damage and Rapid Adaptation, Medicine and Science in Sports and Exercise, 24(5):512-520. Cordova A and Navas FJ. (1998). Effect of training on zinc metabolism: changes in serum and sweat zinc concentrations in sportsmen, Ann Nutr Metab, 42:274 282.
Duman C, Erden F. (2004). Birinci basamak sağlık hizmetlerine yönelik biyokimyasal laboratura verilerinin kısa yorumu, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 13(7), 256-262. Eric,H.Wıtt, Abraham, Z. Rezhıck, Chrıstıne, A. Vıguıe, Pamela, S.R. Lester, P. (1992). Exercise, oxidative damage and effects of antioxidant manipulation. J.Nutr, 122:766-773. Güzel N, Eler S. (2003). Bir müsabaka süresince elit erkek plaj hentbol oyuncularının kan glikoz, laktat ve kreatin kinaz düzeylerindeki değişimler. Fizyoterapi Rehabilitasyon Dergisi, 1, 25-32. Harbili S, Gencer E, Ersöz G, Demirel H. A. (2008). Orta Şiddetli ekzentrik egzersiz diğer hasar belirteçlerini etkilemeksizin plazma kreatin kinaz düzeyini arttırır, Selçuk Üniversitesi Besyo Bilim Dergisi, 10 (1): 21 31. He L, Li G, Feng X, Shi H, Chang D, Ye K, Wang S. (2008). Effect of energy compound on skeletal muscle strain injury and regeneration in rats. Ind Health, 46(5), 506-512. İshrat T, Khan MB, Hoda MN, Yousuf S, Ahmad M, Ansari MA, Ahmad AS, İslam F. (2006).Coenzyme Q10 modulates cognitive impairment against intracerebroventricular injection of streptozotocin in rats. Behav Brain Rest, 171(1), 9-16. İtoh K, Ochi H, Kitakoji H. (2008). Effects of tender point acupuncture on delayed onset muscle soreness- a pragmatic trial. Chinese Medicine, 3: 14. 669 Jacobson B H, Smith D B, Warren A J, Glass R G, Kline C, Fedick J L, Stemm J. (2009). Assesment of effectiveness of a sublinguinal, ergogenic spray on muscle strentgh and power. Journal of strentgh and conditioning research, 23, 2326-2330. Jones, D.A., Newham, D.J. (1986). Experimental human muscle damage: morphological changes in relation to other indices of damage. J. Physiology, 375:435-448. Karaçalıoğlu A.Ö, Kılıç S, Çelik T. (2006). Geri dönüşümlü iskeminin Miyokard Hasarı ile ilgili Biyokimyasal Belirteçlerin Serum Düzeyleri Üzerine Olan Etkisinin Araştırılması, Gülhane Askeri Tıp Dergisi, 48:87-93. Kon M, Tanabe K, Akimoto T, Kimura F, Tanimura Y, Shimizu K, Okamoto T, Kono I. (2008). Reducing exercise-induced muscular injury in kendo athletes with supplementation of coenzyme Q10. Br J Nutr, 100(4):903-9. Koçyiğit Y., Aksak, M.C, Atamer,Y., Aktaş A. (2011). Futbolcu ve basketbolcularda akut egzersiz ve C vitamininin karaciğer enzimleri ve plazma lipid düzeylerine etkisi Klinik ve Deneysel Araştırmalar Dergisi / Journal of Clinical and Experimental Investigations, 2 (1): 62-68. Kwong L.K, Kamzalov S, Rebrin I, Bayne A.V, Jana C. K, Morris P. (2002). et al Effects of coenzyme Q(10) administration on its tissue concentrations, mitochondrial oxidant generation, and oxidative stress in the rat, Free Radic Biol Med, 1:627-638. Linnane AW, Kopsidas G, Zhang C, Yarovaya N, Kovalenko S, Papakostopoulos P, Graves S, Richardson M. (2002). Cellular redox activity of coenzyme Q10: effect of CoQ10 supplementation on human skeletal muscle. Free Radic Res, 36(4), 445-453.
Littarru G.P and Tiano L. (2005). Clinical aspects of coenzyme Q10: an update, Curr Opin Clin Nutr Metab Care, 8:641-646. Mizuno K, Tanaka M, Nozaki S, Mizuma H, Ataka S, Tahara T, Sugino T, Shirai T, Kajimoto Y, Kuratsune H, Kajimoto O, Watanabe Y. (2008). Antifatigue effects of coenzyme Q10 during physical fatigue. Nutrition, 24(4), 293-299. Mougious V. (2006). Exercise Biochemistry. Versa Press, United States of America, pp 290-296. Morgan D.L. Proske U. (2001). Muscle Damage from Eccentric Exercise: Mechanism, Mechanical Signs, Adaptation and Clinical Applications. The Journal of Physiology, 537:333-345. Nosaka K., Clarkson P. M. (1997). Influence of Previous Concentric Exercise on Eccentric Exercise Induced Muscle Damage, J Sports Sci, 15(5): 477-83. Nosaka K, Newton M, Sacco P. (2002). Delayed onset muscle soreness does not reflect the magnitude of eccentric exercise induced muscle damage. Scand J Med Sci Sports, 12, 337-346. Oteiza PI, Adonaylo V.N, Keen C.L. (1999). Cadmium-induced Testes Oxidative Damage in Rats can be Influenced by Dietary Zinc Intake, Toxicology, 137(1): 13 22. Öztürk, A., Çetin, N., Hasanoğlu, A. ve Yeşilkaya, A.(1990). D vitamini eksikliğine bağlı raşitizmde serum çinko ve bakır düzeyleri, Gazi tıp Dergisi, 2: 81 84. Schardt F. (1994). Effects of doses of cereal foods and zinc on different blood parameters in performing athletes, Z Ernahrungswiss, 33:207 216. Schneıder, C.M, Dennehy, C.A., Rodearmael, S.J, Hayvard, J.R. (1995). Effects Of Physial Activity on Creaitiane Phopshokinase And The Isoenzyme Creatine Kinase MB., Ann Emerg Med, 25(4):520-524. 670 Shımomura Y, Suzukı M, Sugıyama S, Hanakı Y, Ozawa T. (1991). Protective Effect Of Coenzyme Q10 On Exercise-Induced Muscular Injury. Biochem Biophys Res Commun, 15:176(1). 349-55. Torlak.S, Okudan.N, Gökbel.H, Belviranlı.M, Kıyıcı.A. (2012). Dört haftalık koenzim Q10 desteğinin sedanter genç erkeklerde egzersizle oluşan kas hasarı üzerine etkileri Genel Tıp Dergisi, 22(1): 11-15. Uğurlu F.M, Şakar M. (2015). Spor yapan ve spor yapmayan üniversite öğrencilerinin duygusal zekâ ve mutluluk düzeylerinin karşılaştırılması, Akademik sosyal araştırmalar dergisi, Yıl: 3, Sayı: 17, s. 461-469. Yurtsever Ö. (2008). Akut Miyokard infarktüsünde High Sensitif CRP Düzeyleri, Uzmanlık Tezi, Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul, ss 15-16. Zhou S, Zhang Y, Davie A, Marshall-Gradisnik S, Hu H, Wang J. (2005). et al Muscle and plasma coenzyme Q10 concentration, aerobic power and exercise economy of healthy men in response to four weeks of supplementation, J Sports Med Phys Fitness, 45:337-346.
671
672