KADIKÖY RASİMPAŞA KENTSEL SİT SINIRLARI İÇİNDEKİ TARİHİ YAPILAR VE CEPHE ÖĞELERİNE YÖNELİK TİPOLOJİK YÖNTEM ÖNERİSİ

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI İSTANBUL V NUMARALI KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA BÖLGE KURULU MÜDÜRLÜĞÜ KADIKÖY RASİMPAŞA KENTSEL SİT SINIRLARI İÇİNDEKİ TARİHİ YAPILAR VE CEPHE ÖĞELERİNE YÖNELİK TİPOLOJİK YÖNTEM ÖNERİSİ UZMANLIK TEZİ Özlem İYİER EKİM - 2012 İSTANBUL

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI İSTANBUL V NUMARALI KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA BÖLGE KURULU MÜDÜRLÜĞÜ KADIKÖY RASİMPAŞA KENTSEL SİT SINIRLARI İÇİNDEKİ TARİHİ YAPILAR VE CEPHE ÖĞELERİNE YÖNELİK TİPOLOJİK YÖNTEM ÖNERİSİ UZMANLIK TEZİ Özlem İYİER Tez Danışmanı İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürü Dr. A. Metin YILDIRIMLI EKİM - 2012 İSTANBUL

Özlem İYİER tarafından hazırlanan KADIKÖY RASİMPAŞA KENTSEL SİT SINIRLARI İÇİNDEKİ TARİHİ YAPILAR VE CEPHE ÖĞELERİNE YÖNELİK TİPOLOJİK YÖNTEM ÖNERİSİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Dr. A. Metin YILDIRIMLI(Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

KÜLTÜR ve TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI ve YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı : Özlem İYİER Tez Konusu : Kadıköy Rasimpaşa Kentsel Sit Sınırları İçindeki Tarihi Yapılar ve Cephe Öğelerine Yönelik Tipolojik Yöntem Önerisi Tez Danışmanı :Dr. A. Metin YILDIRIMLI İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürü Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. 22/10/2012

SINAV YETERLİK KOMİSYONU NA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. 22/ 10 /2012 Özlem İYİER Uzman Yardımcısı (Sanat Tarihçi)

ÖNSÖZ İstanbul un Türkiye nin en hızlı kentleşen ili olması kent mekanlarında yeni politikaların önünü açmaktadır. Hızlı kentleşme ve nüfus artışının getirdiği yeni kent politikaları tarihi mekanların da çehresini değiştirmektedir. Özellikle kent merkezlerine yakın kentsel sit alanları bu değişim ve dönüşümleri mekanların değer kazanmasıyla daha hızlı yaşamaktadırlar. Bu politikaların taşınmaz kültür varlıkları üzerindeki olumsuz etkilerinin giderilebilmesi, kültür varlıklarına ilişkin verilerin sistematik ve standart bir çerçeve içinde toplanmasıyla mümkün olacaktır. Kadıköy İlçesi, Rasimpaşa Kentsel Sit Alanı dahilinde yapılan bu çalışmada, 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başı ahşap iskelet ve yığma sistem geleneksel şehir yapılarına ilişkin standart bir veri tabanı hazırlanabilmesi için standart bir tespit yöntemi geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu yöntemle sağlanan veriler ülke çapında koruma politikalarının daha sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesine ve önceliklerin belirlenmesine yardımcı olacaktır. Tezimin yazım süreci boyunca her türlü destek ve yardımlarını benden esirgemeyen İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürü ve tez danışmanım Dr. A. Metin YILDIRIMLI, mimar Hamza DALKILIÇ ve Deniz Fevziye GÜNDOĞDU ile arkadaşlarım Buket ve Vuslat a ayrı ayrı teşekkür ve şükranlarımı sunarım. i

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ TABLOLAR, RESİMLER ve ŞEKİLLER DİZİNİ i iii iv vi GİRİŞ 3 Çalışmanın Amacı 4 Çalışmanın Kapsamı ve Yöntemi 4 1. BÖLÜM KADIKÖY İLÇESİ 5 1.1.Kadıköy İlçesi nin Konumu 6 1.1.1.Rasimpaşa Mahallesi ve Yeldeğirmeni Semti nin Konumu ve Sınırları 7 1.2 Kadıköy ün Tarihçesi 8 2. BÖLÜM OSMANLI MİMARLIĞINDA BATIYA AÇILMA 9 2.1. 19.Yüzyıl Osmanlı Mimarlığı 10 2.1.1. Kadıköy ün Sosyal, Tarihsel ve Mekansal Gelişimi 11 2.1.2. Yeldeğirmeni nin Sosyal, Tarihsel ve Mekansal Gelişimi 13 3. BÖLÜM İNCELENEN KONUTLARIN TİPOLOJİ YÖNTEMİ ile ÇÖZÜMLENMESİ 14 3.1. Uzun Hafız Sokak taki Konutların Çözümlenmesi 51 3.2. Yeldeğirmeni Sokak taki Konutların Çözümlenmesi 70 3.3. Bina Cephe Özellikleri ve Elemanları 70 3.3.1. Çıkmalar 71 3.3.2.Kapı ve Pencereler 71 3.3.3.Balkon ve Balkon Korkulukları 72 3.3.4.Saçak, Silme ve Parapetler 72 3.3.5.Süsleme 73 ii

3.4. Yeldeğirmeni ndeki Sivil Mimarlık Örnekleri 76 3.5. İncelenen Yapıların Sorunları 77 3.5.1. Tarihi Yapılara Getirilen Kullanımlar 77 3.5.2. Koruma Amaçlı İmar Planından Kaynaklananlar 78 3.5.3. Çağdaş Ek Sorunları 78 3.5.4. İkamet Edenlerin Sosyal Tabakaları ve Bakımsızlık 79 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 82 KAYNAKÇA 85 ÖZET 87 ZUSTELLUNG 89 ÖZGEÇMİŞ 90 iii

KISALTMALAR DİZİNİ Bkz İBB KAİP GEEAYK KVKBK Bakınız İstanbul Büyükşehir Belediyesi Koruma Amaçlı İmar Planı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu iv

TABLOLAR, RESİMLER ve ŞEKİLLER DİZİNİ Birinci Bölümün Tablo, Fotoğraf, Şekil ve Haritaları Harita 1.1. Kadıköy İlçesi..6 Harita 1.2. Kadıköy İlçesi Rasimpaşa Mahallesi nin Konumu.7 İkinci Bölümün Tablo, Fotoğraf, Şekil ve Haritaları Tablo 2.1. Çalışma Alanının Mekansal Gelişimini Gösteren Tarihi Haritalar...13 Üçüncü Bölümün Tablo, Fotoğraf, Şekil ve Haritaları Harita 3.1. Rasimpaşa Kentsel Sit Alanı Sınırı ve Çalışılan Tescilli Yapılar.....14 Tablo 3.1. 997 ada, 31 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 1... 15 Tablo 3.2. 997 ada, 30 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 3.....17 Tablo 3.3. 997 ada, 29 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 5... 18 Tablo 3.4. 997 ada, 28 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 7-9..... 19 Tablo 3.5. 997 ada, 27 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 11....... 20 Tablo 3.6. 997 ada, 25 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 15... 21 Tablo 3.7. 997 ada, 24 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 17...... 22 Tablo 3.8. 997 ada, 23 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 19... 23 Tablo 3.9. 997 ada, 21 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 23.. 24-25 Tablo 3.10. 213 ada, 19 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 67.....26 Tablo 3.11. 213 ada, 16 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 73....27 Tablo 3.12. 213 ada, 4 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 97.....28 Tablo 3.13. 213 ada, 2 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 101.....29 Tablo 3.14. 213 ada, 1 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 103..... 30 Tablo 3.15. 193 ada, 104 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 100/A....... 31-32 Tablo 3.16. 193 ada, 102 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 96... 33 Tablo 3.17. 193 ada, 101 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 92.......34 Tablo 3.18. 193 ada, 96 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 82.....36 v

Tablo 3.19. 193 ada, 95 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 80....37 Tablo 3.20. 193 ada, 150 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 76......38 Tablo 3.21. 193 ada, 91 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 74..... 39 Tablo 3.22. 193 ada, 88 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 68....40 Tablo 3.23. 193 ada, 87-86 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 64-66...41 Tablo 3.24. 193 ada, 80 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No:80..43 Tablo 3.25. 193 ada, 73 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 26..... 44 Tablo 3.26. 193 ada, 72 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 24......45 Tablo 3.27. 193 ada, 70-71 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 20-22..47 Tablo 3.28. 193 ada, 68-69 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 16-18..48 Tablo 3.29. 193 ada, 67 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 14.... 49-50 Tablo 3.30. 193 ada, 66 parsel-uzun Hafız Sokak Kapı No: 12...50-51 Tablo 3.31. 998 ada, 75 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:3.... 52 Tablo 3.32. 998 ada, 71 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:62. 53 Tablo 3.33. 195 ada, 44 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:13.....55 Tablo 3.34. 195 ada, 43 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:15.....56 Tablo 3.35. 195 ada, 41 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:19.....57 Tablo 3.36. 195 ada, 40 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:54.....58 Tablo 3.37. 198 ada, 26 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:29.....60 Tablo 3.38. 198 ada, 25 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:31.61 Tablo 3.39. 198 ada, 23 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:35.62 Tablo 3.40. 198 ada, 21 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:39...63-64 Tablo 3.41. 205 ada, 8 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:36...65 Tablo 3.42. 205 ada, 4 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:26......66 Tablo 3.43. 212 ada, 13 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:20.....67 Tablo 3.44. 212 ada, 11 parsel-yeldeğirmeni Sokak. Kapı No:16.....68 Tablo 3.45. 212 ada, 26 parsel-yeldeğirmeni Sokak Kapı No:4/6. 69 Grafik 3.1. Tescilli Yapıların Özgün Yapım Sistemleri.....75 Grafik 3.2. Çalışma Alanındaki Yapılar....75 Grafik 3.3. Tescilli Yapıların Kat Adedi...75 Grafik 3.4. Tescilli Yapılarda Balkon ve Çıkmalar.... 76 Grafik 3.5.Tescilli Yapıların Güncel Durumları...76 vi

GİRİŞ Türkiye de kültürel miras, 19. yüzyıl başından itibaren çıkarılan çeşitli yasal düzenlemeler ve oluşturulan kurumsal yapılarla koruma altına alınmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet Dönemi ne de devreden yasal düzenlemeler gelişen koruma bilinciyle birlikte yerini Cumhuriyet Dönemi yeni kurumları ve yasalarına bırakmıştır. Türkiye de korumaya ilişkin ilk yasal düzenleme 13 Şubat 1869 tarihinde kabul edilen Birinci Asar-ı Atika Nizamnamesi dir. İkinci Asar-ı Atika Nizamnamesi 1874 tarihinde, üçüncüsü ise 7 Nisan 1884 tarihinde yayımlanmıştır. Üçüncü Asar-ı Atika Nizamnamesi, ilk ikisinden farklı olarak sadece taşınır eşyaları değil, mükemmel yapıların da devletçe korunması gereğini kabul ederek taşınmaz malları da bu yasa kapsamı içine almıştır. Yayımlanan üç nizamname de ilke olarak eski eserlerin devlet malı olduğu ve Osmanlı öncesi dönemlerle sınırlandığını benimsemiştir (Özdemir, 2005). 20 Nisan 1906 tarihinde yayımlanan Dördüncü Asar-ı Atika Nizamnamesi ile taşınmaz eski eser kavramının sınırları genişletilmiş, yapı kalıntılarından ev, cami, medrese, kilise, sinagog, sur, tiyatro, köprü, stadyum, hipodrum, hamam, rıhtım, höyük, mezar odaları gibi yapılar korunması gerekli eser sayılarak çevreleri de dikkate alınarak eski esere doğrudan yada dolaylı zarar verecek yakınlıkta her türlü işlemde bulunulması yasaklanmıştır (Resuloğlu, 2005). Osmanlı Devleti nden Cumhuriyet e miras kalan 1906 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi 67 yıl yürürlükte kalmıştır. Cumhuriyet in kurulmasından sonra, çeşitli yasal düzenlemelerle eski eserlerin bakım ve onarım sorumlulukları, değişik kurumlara dağıtılmıştır (Madran, 2005). 1906 yılında yürürlüğe giren son Asar-ı Atika Nizamnamesi, 1973 yılında yürürlüğe giren, kültür ve tabiat varlıklarının korunması, bakımı ve değerlendirilmesine ilişkin

çağdaş kavram ve yaklaşımlar içeren, Cumhuriyet tarihinin ilk koruma mevzuatını özelliğini taşıyan 1710 sayılı Eski Eserler Yasası ile kaldırılmıştır (Yıldırımlı, 2011). Yasa ile ülkemizde arkeolojik, kentsel, doğa ve tarihi sit alanları koruması başlamıştır. 1951 yılında kurulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu ise hem ilke koyan hem de uygulamaya yönelik karar alan ve yasayla oluşturulmuş ilk kurum olma özelliğini taşımaktadır. 1710 sayılı Kanun GEEAYK a tescil ve onarım kararlarını alma yetkisi, imar planlarının yapımında görüşünün alınması zorunluluğu ve bu planların korumayı sağlamak amacıyla değiştirilebileceği gibi haklar tanımıştır. 1710 sayılı Eski Eserler Yasası, 1983 yılında çıkarılan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun çıkarılmasıyla ortadan kalkmıştır. Yasa sit, kültür varlığı, tabiat varlığı, koruma, korunma gibi kavramları tanımlamış, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını örneklendirerek listelemiş, bunların devlet malı niteliğinde olduğunu hükme bağlamıştır (Özdemir, 2005). Korumaya ilişkin karar alma yetkisinde ise GEEAYK kaldırılarak oluşturulan bölgesel koruma kurullarına devredilmiştir. 1987 tarihli 3386 sayılı yasa ile değiştirilen 2863 sayılı yasanın 51-56. maddelerine göre merkezde ağırlıklı olarak bakanlıkların üst düzey bürokratlarından oluşan Yüksek Kurul koruma ilkelerinin belirlenmesi, koruma kurullarının arasında eşgüdümün sağlanması, genel sorunlara ilişkin görüş vermekle görevlendirilmiştir. Özellikle 20. yüzyılda teknolojik gelişmelerle birlikte inşaat sektöründeki gelişmeler yapı/kent dokularının daha hızlı değişmesine yol açmıştır. Büyük şehirlerdeki nüfus artışı da bu değişim/dönüşümleri tetikleyen en önemli unsur olmuştur. 20. yüzyılda başlayan bu değişim/dönüşümlerin en hızlı yaşandığı kent ise İstanbul dur. Hızlı kentleşmeye paralel olarak hızla artan nüfusun yarattığı konut sorununa sürekli yeni çözümler üretilmesi gerekmiştir. Güncelde ise konut alanlarının kent çeperine taşınmaları devam etmekte fakat merkezi iş alanlarının da

kent merkezlerinde bulunması, sorunun içeriğini değiştirmekte ve yeni yapısal / kentsel düzenlemeleri gerektirmektedir. Çoğunlukla kent merkezlerine yakın bulunan tarihi kent dokuları da önceleri artan nüfusun barınma sorununu çözmek için değişimler yaşamıştır. Günümüzde ise baskının türü değişmiş ve iş alanlarının (ticarethane, hotel, otel v.b.) artan baskısı altında dönüşümler yaşanmaktadır. Kadıköy İlçesi ise Anadolu yakasının nüfus yoğunluğu yüksek iki ilçesinden biridir. Kent merkezine yakın kentsel sit alanları, bir yanda yatayda ve düşeyde büyüyen yeni yapıların istilasına, diğer yanda ise tek yapı ölçeğinde kullanım / konfor amaçlı değişikliklere maruz kalmaktadır. Koruma politikalarının da dönemsel farklılaşan bu değişimler çerçevesinde güncellenmesi gerekmektedir. Güncel ihtiyaçları göz ardı etmeyen fakat tarihi yapının / dokunun da kişiliğini ezmeyen koruma anlayışının ve bunlara veri sağlayacak yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Çalışmanın Amacı 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başı ahşap iskelet ve yığma sistem geleneksel şehir yapılarına ilişkin standart bir tespit yöntemi bulunmamaktadır. Bunun sonucunda da geleneksel yapılarımıza ilişkin sağlıklı ve kolay erişilebilir bir veri tabanı oluşturulamamıştır. Bu nedenden ötürü kentsel dokuyu oluşturan kültür varlıklarının analizi tipolojik sınıflama ile yapılmıştır. Bu çalışmada 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başında inşa edilmiş olan korunması gerekli kültür varlıklarına yönelik bir tespit yöntemi geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu şekilde yapıdaki müdahalelerin, bozulma ve deformasyonun saptanmasında standart bir yöntem geliştirilerek kültür varlıklarımızın sağlıklı envanterlerinin çıkarılabilmesi ve korunmaları için alınması gereken genel önlemlerin belirlenmesi amaçlanmıştır 3

19. yüzyıl sonu ile 20. Yüzyıl başı ve ortalarında inşa edilen kagir, ahşap ve eski betonarme yapıların cepheleri tipolojik ayrım ile analiz edilmiş, cephesel değerlendirmeler istatiksel verilere dönüştürülmüştür. Bu anlamda çalışma, alanının dönemsel verilerini ortaya çıkaracak ileride yapılacak çalışmalara kaynaklık edebilecektir. Bu çalışma sonucunda standart bir veri tabanı hazırlanabilecektir. Bu verinin sistematik ve standart bir çerçeve içinde toplanması, ülke çapında koruma politikalarının daha sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesine ve önceliklerin belirlenmesine yardımcı olacaktır. Çalışmanın Kapsamı ve Yöntemi Çalışma alanına Rasimpaşa Kentsel Sit Sınırları içinde yer alan Uzun Hafız ve Yel değirmeni Sokakları dahil edilmiştir. Yapıların ve sokak dokularının geçirdiği değişim / dönüşümlerde tarihi haritalardan yararlanılmış ve güncel sokak dokusuyla karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışmamda 45 adet tescilli kültür varlığının tipolojik çözümlemesi yapılmıştır. Yapıların kat sayıları, cephe elemanları, yapım malzemesi ve süsleme detayları incelenerek tablolar oluşturulmuştur. Yeni ve tescili yapılmamış / kaldırılmış yapılar incelenmemiş fakat tarihi dokuya etkileri genel olarak değerlendirilmiştir. Yapılan istatiksel veriler ve arşiv kaynaklarından da yararlanılarak tarihi yapılarda tespit edilen değişim / dönüşümler sonucunda sorunlar ve çözüm önerileri üzerine tezler geliştirilmiştir. 4

1. KADIKÖY İLÇESİ 1.1. Kadıköy İlçesi nin Konumu Kadıköy, doğusunda Maltepe ilçesi, batısında İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi, kuzeyinde Üsküdar ve Ataşehir İlçeleri, güneyinde ise Marmara Denizi ile çevrilidir. Toplam 21 mahallesi bulunmaktadır. Altı tepe üzerine kurulmuştur. Bu tepeler doğudan batıya doğru Göztepe, Fikirtepe, Acıbadem, Altıyol, Cevizlik (Küçük Moda) ve Koşuyolu dur (Kaynak: Kadıköy Belediyesi, www.kadikoy-bel.tr. Erişim Tarihi: Temmuz/2012). Kadıköy ü oluşturan toprak parçası, Büyük ve Küçük Çamlıca Tepeleri ile (266 m. ve 267 m.) başlar ve Kadıköy Selimiye sahillerinde (30 40 m.) yüksek yarlarla sona erer. Kadıköy İlçesi sahil yönünde iki küçük koy ve iki yarımadadan oluşur. Moda Yarımadası ve Fenerbahçe Yarımadası arasındaki yarım ay şeklindeki Kalamış Koyu, Kadıköy ün en önemli doğal güzelliklerinden biridir. Kadıköy ün tek deresi ise Bizanslıların Halkidonos Potamos (Kadıköy Deresi) adını verdikleri Kurbağalı Dere dir. 5

Harita 1.1. Kadıköy İlçesi (Kaynak: Kadıköy Belediyesi, www.kadikoy-bel.tr. Erişim Tarihi: Temmuz/2012) 1.2. Rasimpaşa Mahallesi ve Yeldeğirmeni Semti nin Konumu ve Sınırları Rasimpaşa Mahallesi, Kadıköy ün 21 mahallesinden biridir. Kadıköy ün batı ucunda bulunup Üsküdar ile sınırı oluşturur. Rıhtım Caddesi ile Haydarpaşa arası sahilden başlayarak kuzeyde demiryolu üst geçidine kadar uzanır. Yeldeğirmeni Semti, Rasimpaşa Mahallesi nin beş semtinden biridir. Haydarpaşa ve Kadıköy iskeleleri arasındaki koy boyunca uzanan kordondan içerisi Yeldeğirmeni olarak bilinir (Belge, 1993). Kuzeyinde Haydarpaşa Çayırı, güneyinde Halitağa Caddesi, doğusunda Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı, batısında ise Marmara Denizi bulunan tepelik bir yerleşimdir. 6

Harita1.2. Kadıköy İlçesi Rasimpaşa Mahallesi nin Konumu (Kaynak: Kadıköy Belediyesi, www.kadikoy-bel.tr. Erişim Tarihi: Temmuz/2012) 1.3. Kadıköy ün Tarihçesi Yenikapı da 2004 yılından bu yana yapılan kazılar Tarihi Yarımada nın yerleşim tarihini günümüzden 8500 yıl geriye taşımakla birlikte 1 İstanbul il sınırları dahilinde şimdiye kadar bilinen ilk yerleşme, M.Ö. 5000-3000 arasında Kadıköy sınırlarında bulunan Fikirtepe de idi. M.Ö. 1000 yılları civarında ise Fenikeliler tarafından bir ticaret kolonisi kurulmuştur. Korint den gelen Megaralılar ın öncü grupları, M.Ö. 685 yılında Marmara nın doğu kıyılarına, Halkidona ya da Rumca İ Hora Ton Tiflon (Körler Ülkesi) ne 1 http://www.istanbularkeoloji.gov.tr/ Erişim Tarihi: 18.09.2012 7

yerleşmişler. Başka bir Megariyen kabilesi de yaklaşık 17 yıl sonra BİZANS idaresinde Sarayburnu na yerleşmiştir (Ekdal, 1996). Halkidona nın da sınırlarına girdiği Bithinya Devleti, M.Ö. 133 yılında Bergama Krallığı nın eline geçmiştir. M.Ö. 74 yılında Romalıların bir bölgesi haline gelen Halkidona, M.S. 330 yılında Bizans Kralı Konstantin in saldırılarına uğramıştır. 7. yüzyılda Halkidona Arapların, Perslerin ve Avarların saldırılarına uğramıştır (Türker, 2008). 13. yüzyılda Haçlı seferleri, 14. yüzyılda Osmanlı akınları ile tamamen tahrip olmuştur. 1330 yılında Orhan Bey, Maltepe Savaşı ile Halkidona yı Osmanlı topraklarına katmıştır. Önce Haçlı seferleri sonra Osmanlı akınlarıyla karşı karşıya kalan Halkidona, 1350 lerde tamamen terk edilmiş harap bir kent haline gelmiştir. 1350-1850 yılları arasında ıssız bir köy olarak kalmıştır (Türker, 2008). İstanbul un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet, Halkidona ya kadı olarak Hızır Bey i atamış ve zaman içinde bugünkü adıyla Kadının Köyü şeklinde anılmaya başlamıştır (Türker, 2008). 8

2. OSMANLI MİMARLIĞINDA BATIYA AÇILMA 2.1. 19.Yüzyıl Osmanlı Mimarlığı 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda özelikle askeri alandaki başarısızlıklara çözüm arama çabaları, birçok yeniliğin önünü açmıştır. Bu girişimlerin temelleri Osmanlının Batı kültürünü tanımaya başladığı 18. yüzyıla dayanmaktadır. Ancak birçok konuyu ele alıp çözümler üretebilecek ve bunları uygulayabilecek yeni kurumların oluşturulması 19. yüzyıl modernleşme süreci içinde gerçekleştirilmiştir. İdari sistemin yeniden düzenlenmesi ve kontrolü sağlanmış, kentsel ve mimari mekânlarda da önemli çalışmalar bu yeni koşullar altında yapılabilmiştir (Öncel, 2010). Bunun sonucunda klasik Osmanlı / İslam kent imajı, Avrupai biçimleri ve unsurlarını içeren daha kozmopolit bir imaja dönüşmüştür (Çelik, 1998). Azınlık gruplarının Tanzimat ın ilanıyla kazandıkları haklar kısa zamanda inşaat alanına da uygulanır biçimde nizamnamelere girmiştir. Önceleri kat yüksekliği sınırlaması getiren Müslüman - gayrimüslim ayrımı, Tanzimat Fermanı ile birlikte ortadan kalkmıştır. Bu durumun fiziksel çevre üzerinde gözle görülür etkileri olmuştur. Kent ve inşaat faaliyetlerini düzenleyen nizamnamelerin ilki 1848 de hazırlanmış ve 1882 yılına kadar altı nizamname çıkarılmıştır (Çelik, 1998). 1848 yılında yayınlanan Ebniye Nizamnamesi, bir sene sonraki II. Ebniye Nizamnamesi kent düzenlemesine ilişkin çıkarılan tüzüklerdir. Tüzükler, konutların yükseklikleri, kat sayıları, yol genişlikleri gibi kent düzenlemesine yenilikler getirmiştir. Bu tüzüklerde özellikle İstanbul da sürekli yaşanan yangınlar sebebiyle ahşap yerine kâgir kullanımları teşvik amacıyla bir dizi kolaylıklar sağlanmıştır. Kent ölçeğinde kurumsal reformların ele alınmasının nedenlerinden biri de Kırım Savaşı ndan sonra İstanbul a yerleşen ve düzenli bir kent hizmeti bekleyen 9

yabancıların istekleri olmuştur. Bu gelişmeler ve yasalarla getirilen düzenlemelerle geleneksel ahşap konut mimarisi yerini yeni yapı tiplerine bırakmıştır (Öncel, 2010). Kurumsal anlamda ilk çalışma ise özel bir nizamnameyle ve 1857 yılında resmi gazetede ilan edilerek kurulan, Galata ve Beyoğlu nu içine alan Altıncı Belediye Dairesi dir. Altıncı Daire Belediyesinin bölgedeki çalışmalarıyla kentsel ve mimari dokudaki değişimler başlamıştır. Galata da başlayan ve bugünkü beş veya altı katlı kâgir yapılardan oluşan sıkışık kent dokusu zamanla şehrin diğer alanlarında görülmeye başlanmıştır. Bunu takiben 1869 yılında İstanbul Özel İdare Nizamnamesi ile Şehir Emaneti kurularak İstanbul 14 Belediye Dairesi ne ayrılmış fakat sadece Adalar ve Tarabya belediyeleri işlerlik kazanmıştır (Çelik, 1998). 1877 yılında kurulan Belediye örgütü ile İstanbul 14 Bölgeye ayrılmış ve Kadıköy 14. Bölge olmuştur. 2.1.1. Kadıköy ün Sosyal, Tarihsel ve Mekansal Gelişimi Anadolu Yakası ve Kadıköy, Bizans çağında küçük köylerdir ve kentle organik ilişkileri yoktur. Kadıköy, 16. yüzyıldan itibaren İstanbul un bir parçası olmaya başlamıştır (Eyüboğlu, 1991). 18. yüzyıla kadar Kadıköy genellikle Rum nüfusunun yerleştiği sayfiye yeridir. Ayrıca seçkinlerin de yazlık köşklerinin bulunduğu bir yerleşimdir (Ekdal, 1996). 19. yüzyılda Osmanlı nın uluslararası ilişkilerinin gelişmesiyle birlikte ticaret amacıyla İstanbul a gelen Levantenlerin Kadıköy de yerleşimleri görülmektedir. Özellikle Rasimpaşa Mahallesi, Moda, Bahariye, Altıyol, Yoğurtçu ile Erenköy ve Bostancı da yerleşimlerine rastlanmaktadır (Eyüboğlu, 1991). Kadıköy ün gelişmesi 1840 lardan sonra başlayan vapur seferleri ile başlar. 1871-1873 yılları arasında inşa edilen Haydarpaşa-İzmit demiryolu da Kadıköy ün gelişmesine ivme kazandırır. Demiryolu hattının hizmete girmesiyle Haydarpaşa Garı; ilçeye havagazı üreten Gazhane, Posta İdaresi kurulur. 10

1860 yılında 250 yapının yok olduğu yangından sonra şehrin fazla büyümediği görülür. Fakat 1864 tarihli Tarik ve Ebniye (Yol ve Yapı) Nizamnamesi ne dayanan daha düzenli bir yol strüktürü ortaya çıkar. 19. yüzyıl sonlarına doğru dikkate değer bir gelişme Yeldeğirmeni nde görülür. J. Pervititch tarafından hazırlanan sigorta haritaları incelendiğinde düzgün sokaklarıyla apartmanlaşan bir yerleşim ortaya çıkar. 1922 yılında çıkan yangında 270 ahşap evin yanması sonucu ve yeni yapılaşmayla birlikte kâgir yapıların inşası hız kazanır. Yapı oranları, yapı kütleleri büyüyerek avlular küçülür, yeşil alanlar azalır; bitişik nizamlı, avlusuz, bahçesiz kagir yapılar yapılır. Kâgir yapı yapılmasının devlet tarafından teşvik edilmesine karşın, konutların ahşap olarak yapılması Cumhuriyet dönemine kadar süregelmiştir (Kuban, 1998). Kadıköy ve çevresinde de konutlar 1960 lara kadar çeşitlilik gösterir. Bahçeli müstakil ev ve köşklerin yanında Rum ve Ermeniler tarafından dar cepheli küçük konutlar da bulunmaktadır. 1940 lardan itibaren mevcut yapıların yıkılarak yerlerine betonarme yapıların yapıldığı bir süreç başlamıştır. 1973 te hizmete giren Boğaziçi Köprüsü ve çevre yolu bağlantıları ile birlikte Kadıköy ve çevresi cazip konut bölgesi haline gelmiştir. 2.1.2. Yeldeğirmeni nin Sosyal, Tarihsel ve Mekansal Gelişimi Yeldeğirmeni, yerleşim olmadan önce Haydapaşa Çayırı'nın içinde kalan bir alandır. 16. yüzyıla kadar Haydarpaşa - Yeldeğirmeni arası Kadıköy ün dinlenme ve gezinti yeridir. Bölge halkını Türk ve Rumlar oluşturmaktadır. 11

18. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu ya gönderilen askerlerin toplanma yeri olarak kullanılmakta; komutanlar savaşın son hazırlıklarını burada yapmaktaydılar. Atlılar Haydarpaşa çayırında, yayalar Yeldeğirmeni ve Talimhane de eğitilirlerdi. 1774-1789 yılları arasında, padişah I. Abdülhamit tarafından 4 yel değirmeni yaptırılmıştır. Semtin ismi de, saray ve halkın un ihtiyacını karşılamak için kurulan bu yel değirmenlerinden gelir. Levantenlerle birlikte bölgede var olan Türk, Rum, Ermeni ve Musevilerin varlığı Yeldeğirmenin nin kentsel dokusuna çeşitlilik kazandırmıştır. Yeldeğirmeni nde bulunan Fransızlara ait Kız ve Erkek Sörler Okulu (Bugünkü Kemal Atatürk Ortaokulu ve Çocuk Misafirhanesi binaları), Hemdat İsrael Sinagogu ve Ayia Yorgi Kilisesi bu çeşitliliğin kentsel mimariye katkılarıdır. Yeldeğirmeni'nde 19. yüzyılın ikinci yarısında yerleşim hızlanmış, özellikle Kuzguncuk taki yangından sonra Yahudiler bu semte yerleşmişlerdir (Hürel, 2010). Yahudilerin semte yerleşmeleriyle apartmanlaşma başlamıştır. Bu apartmanlar aynı zamanda Kadıköy ün de ilk büyük apartmanlarıdır. Cumhuriyet in ilk yıllarında Yeldeğirmeni çoğunlukla Türk ve Musevilerden oluşmaktaydı. Daha az sayıda da Rum ve Ermeniler bulunmaktaydı. (Giz, 1998) Yeldeğirmeni yerleşim planı, ızgara sisteminde, birbirini dik kesen yollarla oluşturulmuştur. Yolların sınırladığı birimler tümüyle yapı adası olarak ortaya çıkmıştır. Sokakların birbirine paralel olması yapı adalarını düzgün bir dikdörtgene dönüştürmektedir. Binalar, yolların iki tarafından ön ve yan bahçesiz olarak sıralanmıştır (Eyüboğlu, 1991). Yapı adalarının kesişme noktalarındaki köşede yer alan binaların köşeleri kırılarak, kare formunda meydanlar oluşturulmuş ve binalar bu meydana baktırılmıştır. Bu 12

meydanlar dışında sokakta açık alan bulunmamaktadır. Yeldeğirmeni, 20. yüzyıl başlarında bugünkü şehir şemasına yakın şeklini almıştır. Goad ın 1905 Nisan ayında bitirilen Kadıköy sigorta haritalarına bakıldığında sokaklar boyunca çoğunlukla dar parsellere oturan ahşap evler ve yer yer bitişik nizamda kâgir sıra evler göze çarpmaktadır. Yapı adalarının ise tümü yapılaşmamıştır. Bu durum 1937 yılında Pervitich tarafından hazırlanmış olan haritalarda da okunabilmektedir. 1946 tarihli hava fotoğraflarına bakıldığında yapı adalarının dolmaya başladığı, 1982 tarihli hava fotoğraflarında ise yapı adalarında neredeyse boş yer kalmadığı tespit edilmektedir. Tablo 2.1. Çalışma Alanının Mekansal Gelişimini Gösteren Tarihi Haritalar 1-1905 Goad Sigorta Haritası. 3-1946 tarihli hava fotoğrafı. 2- Pervitich haritası. 4-1982 tarihli hava fotoğrafı. (Kaynak: İstanbul Şehir Rehberi www.sehirrehber.ibb.gov.tr. Erişim Tarihi: Temmuz/2012) 13

3. İNCELENEN YAPILARIN TİPOLOJİ YÖNTEMİ ile ÇÖZÜMLENMESİ Çalışma, Rasimpaşa Kentsel Sit Alanı dahilinde bulunan Yeldeğirmeni Semti nde bulunan ve birbirini kesen Uzun Hafız ve Yeldeğirmeni Sokakları nda yapılmıştır. 2 Hata! Düzenleme alan kodlarından nesneler oluşturulamaz. Harita 3.1. Rasimpaşa Kentsel Sit Alanı Sınırı ve Çalışılan Tescilli Yapılar. (Kaynak: İstanbul V Numaralı KVKBK Arşivi) 3.1. Uzun Hafız Sokak taki Konutların Çözümlenmesi Tablo 3.1. 997 ada, 31 numaralı parsel. Uzun Hafız Sokak Kapı No: 1 ADA 997 PARSEL 31 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 1 KAT 2 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Ticaret Konut Güncel X Ticaret Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H 2 Uzun Hafız Sokak ta bahçe duvarı bulunan Hemdat İsrail Sinagogu haritada gösterilmiş fakat çalışma dahiline alınmamıştır. 14

Pencere Boşluğu Alt E Kapı Alt E Doğrama Alt E Kapı Alt E Alt - Üst H Boşluğu Üst - Üst H Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) İki katlı, yarı kagir yapıdır. Uzun Hafız Sokak ve Rıhtım Caddesi kesişiminde yer almaktadır. Uzun Hafız Sokak ta bitişik nizam olarak konumlanmıştır ve komşu binalarla birlikte sıra ev olarak tasarlanmıştır. Özgün kullanımında tamamı konuttur. Özgün giriş, Uzun Hafız Sokak a bakan cephenin sağında bulunmaktadır. Yapının Uzun Hafız Sokak a bakan cephesi iki bölümlüdür. Sol bölümde iki taş silme, katları birbirinden ayırmaktadır. Bu iki silme arasına ise 13 sıra tuğla yerleştirilmiştir. Bu bölüm köşeyi dönerek yapının Rıhtım Caddesi ne bakan cephesinde de devam etmektedir. Yapının ikinci katındaki bütün pencereler, basık taş kemerlidir ve pencere kilit taşları belirgindir. Uzun Hafız Sokak a bakan cephenin sağ köşesinde ise köşeli çıkma bulunmaktadır. Çıkmanın sol tarafına da yapıdaki diğer pencerelerden daha küçük bir pencere yerleştirilmiştir. Giriş kapısı, bu pencere ile aynı aks üzerindedir. Bu bölümde küçük pencere altından başlayan taş silme, çıkmanın altından da geçmektedir. Ayrıca çıkmanın altında, çıkmayı birinci kattan ayıran bir taş silme daha mevcuttur. Yapının Rıhtım Caddesi ne bakan cephesinin ikinci katında ise basık taş kemerli ikili pencereler arasından, tuğla pilastr geçmektedir. Yapıdaki bütün pencereler giyotin sistemdir. Pencereler, etek hizasından başlayarak parapete kadar uzanan tuğla pilastrlarla ayrılmıştır. Her iki cepheyi de birleştiren tek ayrıntı, pencere üstlerinden yapıyı boydan boya dolaşan taş silmedir. Yapı, saçak parapetiyle sonlandırılmıştır. Günümüzde ticari işleve uydurulması amacıyla giriş katta büyük açıklıklarla doluluk boşluk oranları değiştirilmiştir. Ayrıca giriş kat cephesinde bulunan reklam 15

panolarının yoğunluğu ve düzensizliği yapının dışarıdan algılanmasını engellemektedir. Yapının bakım onarıma ihtiyacı vardır. Tablo 3.2. 997 ada, 30 numaralı parsel- Uzun Hafız Sokak Kapı No:3 ADA 997 PARSEL 30 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 3 KAT 2 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı kagir X X Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst 16

Özgün X Konut Konut Güncel X Ticaret Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt E Doğrama Alt E Kapı Alt E Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst E Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) İki katlı, yarı kagir yapıdır. Özgün kullanımında tamamı konuttur. Giriş, cephenin sağ tarafında bulunmaktadır. Giriş kapısının bulunduğu bölüm dışında, birinci kat cephesi boştur. Yapının ikinci katının sol tarafında köşeli çıkma, sağ tarafında ise köşeye yerleştirilmiş bir pencere bulunmaktadır. Pencerelerin düz alınlıklarına köşe taşları yerleştirilmiştir. Köşe taşları arasında ise çiçek motifi bulunmaktadır. Çıkma altından başlayan taş silme, cephenin sonuna kadar devam etmektedir. Yapıyı boydan boya dolaşan dar, taş saçak ise füruşlarla hareketlendirilmiştir. Yapı, saçak parapetiyle sonlandırılmıştır. Günümüzde ticari işleve uydurulması amacıyla giriş katta büyük açıklıklarla doluluk boşluk oranları değiştirilmiştir. Üst kat pencere doğramaları pimapenle yenilenmiştir. Yapının bakım onarıma ihtiyacı vardır. Tablo 3.3. 997 ada, 29 numaralı parsel- Uzun Hafız Sokak Kapı No:5 17

ADA 997 PARSEL 29 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 5 KAT B+2 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü X Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Boş Boş Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt H Kapı Alt H Doğrama Alt H Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst H Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Yüksek bodrumlu, iki katlı, yarı kagir yapıdır. Cephenin sağ tarafında yer alan giriş, birinci kat boyunca yükselir. Özgün kullanımında konuttur. Giriş kapısı, basık kemerli derin bir niş içerisine alınmıştır. Birinci kat cephesinin sol tarafında ise iki pencere bulunmaktadır. Yapının ikinci kat cephesini kaplayan köşeli çıkma, konsollarla desteklenmektedir. Pencerelerin düz alınlıklarına köşe taşları yerleştirilmiştir. Köşe taşları arasında ise çiçek motifi bulunmaktadır. İkinci kat pencerelerinin ahşap panjurları vardır. Çıkma altından taş silme geçmektedir. Yapıyı boydan boya dolaşan dar saçak ise füruşlarla hareketlendirilmiştir. Yapı, saçak parapetiyle sonlandırılmıştır. 18

Yapı, mail-i inhidam durumundadır. Mevcutta yapıdan kopan parçaların sokaktan geçenlerin can güvenliğini tehlikeye atmasının engellenmesi için önlem alınmıştır. Tablo 3.4. 997 ada, 28 numaralı parsel- Uzun Hafız Sokak Kapı No:7-9 ADA 997 PARSEL 28 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 7-9 KAT 3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi X Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Konut Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt H Kapı Alt H Doğrama Alt H Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst H Üst H Üst H Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Üç katlı, yarı kagir, ikiz binadır. Birinci kat boyunca yükselen giriş kapıları köşelere alınmıştır. Konut olarak kullanılmaktadır. Birinci katta köşelerde bulunan kanatlı ahşap kapılar, dekoratif başlıklı gömme sütunlar arasına alınmıştır. Kapılar arasında kalan bölüme ise iki pencere yerleştirilmiştir. Bu iki pencerenin ortasına yerleştirilen konsol, iki yapı arasındaki sınıra işaret etmektedir. İkinci kat cephesini köşeli iki çıkma kaplamaktadır. İkinci 19

kat pencereleri, ahşap panjurlu giyotin sistemdir. Yapılarda çıkmalar üzeri, balkon olarak tasarlanmıştır. Çıkma üzeri boydan boya uzanan kırık saçak, füruşlarla hareketlendirilmiştir. Yapı, silmeyle sonlandırılmıştır. Tablo 3.5. 997 ada, 27 numaralı parsel- Uzun Hafız Sokak Kapı No:11 (Kaynak: İstanbul V Nolu KVKBK Arşivi) ADA 997 PARSEL 27 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 11 KAT 3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk X X İyi Tarihi X Bakımlı Kagir Orta İyi Balkon Yarı Kagir Kötü Orta Çıkma Betonarme Yıkık X Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Konut Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt - Kapı Alt - Doğrama Alt - Kapı Alt - Alt - Boşluğu Üst - Boşluğu Üst - Üst - Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Üç katlı ahşap yapıdır. İkinci ve üçüncü katlarda cephe ahşapla kaplanmıştır. Özgün kullanımında konuttur. Giriş, cephenin sol tarafına alınmıştır. Girişin sol tarafa alındığı birinci kat cephesinin sağ tarafında doluluk boşluk oranları değişmiştir. Kanatlı, ahşap giriş kapısı tuğla dikmeler arasına alınmıştır. İkinci kat cephesinin sağ tarafına köşeli çıkma yerleştirilmiştir. İkinci katı üçüncü kattan geniş 20

ahşap saçak ayırmaktadır. İkinci kattaki çıkmanın üzeri balkon olarak düzenlenmiştir. Balkonu ahşap dikmeler taşımaktadır ve balkon korkuluğu süslemelidir. Yapıdaki bütün pencereler ahşap giyotin sistemdir. Yapı, geniş ahşap saçakla sonlanmaktadır. Tablo 3.6. 997 ada, 25 numaralı parsel -Uzun Hafız Sokak Kapı No:15 ADA 997 PARSEL 25 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 15 KAT 4+T E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı Kagir Kötü Orta X Çıkma X Betonarme X X Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Ticaret Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt E Doğrama Alt E Kapı Alt E Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst H Üst E Üst H Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Dört katlı betonarme apartman yapısıdır. Özgün kullanımında konut, mevcutta ise hotel olarak kullanılmaktadır. Giriş, cephenin sol tarafında yer almaktadır. Birinci katın sol tarafında bulunan giriş kapısı, içeri doğru tasarlanmıştır. İkinci kattan dördüncü kata kadar cephe düzeni simetriktir. Cephe yüzeyi ikiye ayrılmış ve 21

her bölüme pencere yerleştirilmiştir. Pencereler fransız balkonludur. Yapı, saçakla sonlandırılmıştır. Günümüzde ticari işleve uydurulması amacıyla giriş katta doluluk boşluk oranları değiştirilmiştir. Pencereler doğramaları pimapenle yenilenmiştir. Tablo 3.7. 997 ada, 24 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No:17 ADA 997 PARSEL 24 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 17 KAT B+3+T E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir X X Orta X İyi Balkon H Yarı Kagir Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Bodrum Özgün X Konut Konut Güncel X Konut Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt H Doğrama Alt E Kapı Alt E Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst H Üst E Üst H Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Yüksek bodrum üzerine üç katlı, kagir yapıdır. Konut olarak kullanılmaktadır. Giriş, cephenin sağ tarafında yer almaktadır. 22

Bodrum kat cephesi dışında yapı, rustik duvar örgülüdür. Katlar silmelerle birbirinden ayrılmaktadır. Birinci kat boyunca yükselen, derin bir niş içine alınan giriş kapısı, kanatlı demir kapıdır. Birinci katta demir korkuluklu iki pencere bulunmaktadır. İkinci ve üçüncü katlar simetrik düzenlenmiştir. Cephenin simetri ekseninde orta bölüm çıkma yapmıştır. İkinci kattaki düz çıkma üçüncü katta da devam etmektedir. Çıkmanın sağ tarafında pencere açıklığı, sol tarafında ise balkon mevcuttur. Yapı, saçak parapetiyle sonlandırılmıştır. Ticarethane olarak kullanılan bodrum katta büyük açıklıklarla doluluk boşluk oranları değiştirilmiştir. Yapının bakım onarıma ihtiyacı vardır. Tablo 3.8. 997 ada, 23 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No: 19 ADA 997 PARSEL 23 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 19 KAT B+3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk X X İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon Yarı Kagir Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Konut Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt H Kapı Alt H Doğrama Alt H Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst H Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) 23

Yığma bodrum ve subasman üzerine üç katlı, ahşap yapıdır. Konut olarak kullanılmaktadır. Giriş, cephenin sağ tarafına alınmıştır. Cephenin sağ tarafına alınan giriş kapısının önü, balkon olarak düzenlenmiştir. İkinci ve üçüncü katlar simetriktir. Cephenin simetri ekseninde orta bölüm çıkma yapmıştır. Çıkma, ahşap konsollarla desteklenmektedir. İkinci kat, üçüncü kattan füruşlarla hareketlendirilmiş saçakla ayrılmaktadır. Çıkmanın yanlarında birer pencere bulunmaktadır. Üst kat pencerelerinde ahşap panjurlar mevcuttur. Yapı, ahşap eliböğründelerle desteklenen geniş bir saçakla sonlandırılmıştır. Yapıyı sonlandıran geniş saçağın ahşaplarında kopmalar tespit edilmiştir. Yapının bakım onarıma ihtiyacı vardır. Tablo 3.9. 997 ada, 21 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No: 23 ADA 997 PARSEL 21 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 23 KAT B+6+T E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi X Tarihi Bakımlı X Kagir X X Orta İyi X Balkon X Yarı Kagir Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün Konut Konut 24

Tablo 3.9. Devam 997 ada, 21 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No: 23 Güncel Ticaret Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt H Kapı Alt H Doğrama Alt E Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst E Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Yarı bodrum üzerine altı katlı kagir apartman yapısıdır. Giriş, cephenin sağ tarafına alınmıştır. Özgün kullanımında konut mevcutta ise otel olarak kullanılmaktadır. Bodrum ve giriş kattaki sıva fugalarıyla elde edilmiş bolaj duvar örgüsü, üst katlarda yerini yine aynı yöntemle elde edilmiş rustik duvar örgüsüne bırakmaktadır. Bodrum kat, birinci, üçüncü ve beşinci katlar üzerinde yapı cephesini bölümlere ayıran kat silmeleri bulunmaktadır. Giriş, bodrum ve birinci kat boyunca yükselmektedir. Bodrum kat ve birinci kat pencereleri, diğer kat pencerelerinden farklı olarak basık kemerlidir. Giriş katın sol tarafında iki pencere bulunmaktadır. İkinci kattan itibaren cephenin simetri ekseninde orta bölüm çıkma yapmıştır. İkinci kat çıkması konsollarla desteklenmektedir. Çıkmanın sağ ve sol yanlarına pencere yerleştirilmiştir. İkinci kattan itibaren bütün pencereler dikdörtgen çerçevelidir. Çıkma pencerelerinin altlarındaki dar dikdörtgen panoların ortalarına çiçek motifi yerleştirilmiştir. Silmeyle ayrılmayan katlarda çıkma pencerelerinin üst örtüleri bulunmaktadır. Yapı, saçakla sonlandırılmıştır. Yapının giriş kapısı ve bütün pencere doğramaları pimapenle yenilenmiştir. 25

Tablo 3.10. 213 ada, 19 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No:67 ADA 213 PARSEL 19 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 67 KAT 3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk X X İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı Kagir Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Ticaret Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt H Doğrama Alt E Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst H Üst H Üst H Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Üç katlı, ahşap iskelet yapıdır. Giriş, cephenin sol tarafına alınmıştır. Konut olarak kullanılmaktadır. Cephenin sol tarafına alınan giriş, birinci kat boyunca uzanır. Giriş kapısı, kapı üstü penceresi olan kanatlı ahşap kapıdır. Birinci kat cephesinin sol tarafındaki açıklık sonradan büyütülmüştür. İkinci katta, cepheyi büyük oranda kaplayan köşeli çıkma bulunmaktadır. Çıkmanın üzeri balkon olarak düzenlenmiştir. Ahşap panjurları olan 26

çıkma pencereleri, giyotin sistemdir. Üçüncü katta üç pencere bulunmaktadır. Yapı, ahşap saçakla sonlandırılmıştır. Yapının giriş katının sol tarafındaki açıklık büyütülmüştür. Cepheyi kaplayan ahşaplarda kopmalar tespit edilmiştir. Yapının bakım onarıma ihtiyacı vardır. Tablo 3.11. 213 ada, 16 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No:73 ADA 213 PARSEL 16 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 73 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk X X İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon Yarı Kagir Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Ticaret Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt H Doğrama Alt E Kapı Alt E Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst E Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Üç katlı, ahşap iskelet yapıdır. Giriş, cephenin sol tarafına alınmıştır. Konut olarak kullanılmaktadır. 27

Girişin sol tarafa alındığı birinci kat cephesindeki açıklık sonradan büyütülmüştür. İkinci kat cephesi beyaz fayansla kaplanmış ve büyüklükleri farklı olan iki pencere yerleştirilmiştir. Üçüncü kat cephesi ahşap kaplamadır. Çıkmanın yanlarına ise pencere yerleştirilmiştir. Yapı, geniş ahşap saçakla sonlandırılmıştır. Tablo 3.12. 213 ada, 4 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No:97 ADA 213 PARSEL 4 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 97 KAT YB+3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Konut Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt H Doğrama Alt E Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst H Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Yarı bodrum üzerine yarı kagir yapıdır. Giriş, cephenin sol tarafına alınmıştır. Konut olarak kullanılmaktadır. 28

Katlar silmeyle birbirinden ayrılmaktadır. Girişin sol tarafa alındığı birinci kat cephesindeki pencere açıklığı sonradan büyütülmüştür. Giriş kapısı, kanatlı ahşap kapıdır. İkinci kat cephesinin ortasında bulunan çıkmanın üzeri balkon olarak tasarlanmıştır. Çıkmanın ön cephesine yan yana iki giyotin sistemli pencere yerleştirilmiştir. Üçüncü katta ise üç pencere bulunmaktadır. Birinci katta açıklığı genişletilmiş ve doğraması değiştirilmiş olan pencere hariç bütün pencereler, ahşap giyotin sistemdir. Yapı, silmeyle sonlandırılmıştır. Tablo 3.13. 213 ada, 2 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No:101 ADA 213 PARSEL 2 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 101 KAT 3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü X Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Konut Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt H Doğrama Alt H Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst - Üst H Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Üç katlı yarı kagir yapıdır. Giriş, cephenin sağ tarafına alınmıştır. Özgün kullanımında konuttur. 29

Girişin sağ tarafa alındığı birinci kat cephesinin sol köşesine bir pencere yerleştirilmiştir. Bu pencere ile giriş kapısı arasında üzeri kapalı bir açıklık daha mevcuttur. İkinci kat cephesinin köşelerine birer giyotin sistemli pencere, orta bölüme ise dikdörtgen bir pencere yerleştirilmiştir. Bu kattaki pencereler tuğla örgülerle birbirinden ayrılmıştır. Köşelerdeki giyotin pencerelerin tuğla kemerlerinin kilit ve köşe taşları mermerdendir. Yapı, düz olarak sonlanmaktadır. Yapıdaki çıkma ve üzerindeki balkon ortadan kaldırılmıştır. Yapının bakım onarıma ihtiyacı vardır. Tablo 3.14. 213 ada, 1 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No:103 ADA 213 PARSEL 1 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 103 KAT 2 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Ticaret Ticaret Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt E Doğrama Alt E Kapı Alt E Alt - Boşluğu Üst E Boşluğu Üst E Üst E Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) 30

İki katlı, yarı kagir yapıdır. Uzun Hafız Sokak ile Karakolhane Caddesi kesişiminde yer alır. Özgün kullanımında konuttur. Özgün giriş, Uzun Hafız Sokak ta bulunmaktadır. İkinci kat cephesine asimetrik yerleştirilen balkonda dört pencere bulunmaktadır. Cephede bulunan diğer pencerelerden biri de örülerek kapatılmıştır. Yapının Karakolhane Caddesi ne bakan birinci kat cephesi tamamen açıklıktır. İkinci kat cephesinin sağ tarafına köşeli çıkma, sol tarafına ise bir pencere yerleştirilmiştir. Yapı, parapetle sonlanmaktadır. Günümüzde ticari işleve uydurulması amacıyla giriş katta büyük açıklıklarla doluluk boşluk oranları değiştirilmiştir. Yapıdaki iki pencere açıklığı da örülerek kapatılmıştır. Tablo 3.15. 193 ada, 104 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No: 100/A ADA 193 PARSEL 104 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 100/A KAT 3 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi X Tarihi Bakımlı X Kagir Orta İyi Balkon X Yarı Kagir X Kötü Orta X Çıkma X Betonarme X Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün - - Güncel X X Ticaret Ticaret 31

Tablo 3.15. Devam 193 ada, 104 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No: 100/A Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt H Kapı Alt H Doğrama Alt H Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst H Boşluğu Üst H Üst H Üst H Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Üç katlı betonarme yapıdır. Uzun Hafız Sokak ile Karakolhane Caddesi kesişiminde yer alır. Birinci katta yedi adet giriş bulunmaktadır. Yapının birinci kat cephesi seramikle kaplanmıştır. Bu kat, boydan boya uzanan bir silmeyle ikinci kattan ayrılmaktadır. Yapının Karakolhane Caddesi ne bakan cephesinde, ikinci kat ortasında bulunan çıkma, alttan dekoratif demir konsollarla desteklenmiştir. Çıkma ve cephedeki diğer pencereler alçı çerçeve içine alınmış giyotin sistemdir. Basık kemerli pencerelerin kilit taşları süslemelidir. Sağ köşeye denk gelen pencerenin bulunduğu bölüm küçük bir çıkma olarak tasarlanmıştır. Birinci katı üst kattan füruşlu hafif dışa taşkın bir silme ayırmaktadır. İkinci kat cephesinde ise düz çerçeveli pencereler bulunmaktadır. Yapının çapraz konumdaki ikinci katı köşeli çıkmalıdır ve üzeri balkon olarak tasarlanmıştır. Yapının Karakolhane Caddesi ne bakan cephesindeki pencere düzeni, Uzun Hafız Sokak ta da devam eder. Yalnız bu cephenin ikinci ve üçüncü katları çıkmalıdır ve çıkma, cephenin büyük bölümünü kaplamaktadır. Birinci katta sağ köşeye gelen pencerenin yuvarlak alçı kemerinin ortasında çelenk süsleme görülür. Aynı pencerenin alt kısmındaki dikdörtgen alan ise alçıdan geçmeli dairelerle süslenmiştir. Yapı, silmeyle sonlandırılmıştır. 32

Tablo 3.16. 193 ada, 102 numaralı parsel - Uzun Hafız Sokak Kapı No: 96 ADA 193 PARSEL 102 SOKAK: Uzun Hafız KAPI 96 KAT 4 E H YAPIM SİST. ÖZGÜN GÜNCEL DURUMU ÇEVREYE UYUM TESCİL Ahşap İsk İyi Tarihi X Bakımlı X Kagir Orta X İyi Balkon X Yarı Kagir X X Kötü Orta Çıkma X Betonarme Yıkık Kötü ÜSLUP Geleneksel 1920-30 1940-60 1970-80 Eklektik Benzetme İŞLEV Zemin Üst Özgün X Konut Konut Güncel X Ticaret Konut Müdahale E H E H E H E H E H Pencere Alt E Kapı Alt E Doğrama Alt E Kapı Alt H Alt - Boşluğu Üst E Boşluğu Üst H Üst E Üst - Üst - (Kaynak: Özlem İyier, Kişisel Arşiv/2012) Dört katlı, yarı kagir yapıdır. Giriş, cephenin sol tarafına alınmıştır. Konut olarak kullanılmaktadır. Katlar silmelerle birbirinden ayrılmıştır. Cephenin sol tarafına alınan giriş, derin bir niş içine alınmıştır. Giriş kapısı, kanatlı demir kapıdır. Giriş katın sağ tarafında bulunan açıklık sonradan büyütülmüştür. Birinci kattaki çıkma, demir konsollarla desteklenmektedir. Üzeri balkon olarak düzenlenen çıkmada yan yana iki pencere, cephenin sağ ve sol yanında ise birer pencere bulunmaktadır. İkinci kattaki dört 33