T U R 2002 T U R İ Z M EKONOMİSİ Ö Z A Y Y I L D I Z TUR 2002 Turizm Ekonomisi 1. Turizm Olayı 2. Turist ve Turistik Talep 3. Çekim Unsuru ve Hedef Bölge 4. Turistik Üretim ve Turizm Endüstrisi 5. Turizm Piyasası 6. Turizmin Moneter Ekonomik Etkileri 7. Turizmin Reel Ekonomik Etkileri 8. Turizmde Dengeyi Etkileyen Unsurlar 9. Türkiye Turizmi 10. Dünya Turizmi Ders 7. Turizmin Reel Ekonomik Etkileri 7.1. 7.2. 7.3. 7.4. Turizmin Bölgeler Arası Gelişmişlik Farklarını Giderici Etkisi 12:25 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 3 12:52 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 4 7.1. 12:54 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 6 1
TURİZM 14/03/2017 Turizm, emek yoğun bir etkinliktir. Turizm üretimi kişisel hizmete dayalıdır ve otomasyon olanağı azdır. Bu sebeple turizm gelişimi, turizm (doğrudan) ve etkilediği iş alanlarında (dolaylı ve uyarılmış) büyük oranda istihdam alanı yaratır. İç ve dış turizm talebinin karşılanması amacıyla turistik mal ve hizmet üretimi turizmle doğrudan ve dolaylı ilişkisi olan sektör ve alt sektörlerde istihdamın artmasına neden olur. Turizmin istihdam etkisi, turizmin gelişmesine ve turizm talebinin yoğunluğuna bağlı olarak artar. 13:02 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 7 13:03 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 8 Turizmin gelişmesi Yatırım dönemi Sınırlı iş hacmi İşletme dönemi Sürekli iş hacmi Yatırımları arttırır Turistik talep artışı İstihdamı arttırır Turistik işletmelerin sayısını ve faaliyetlerini arttırır İşgücü talebi artar Sermaye yoğun Emek yoğun DOĞRUDAN İSTİHDAM ETKİSİ DOLAYLI İSTİHDAM ETKİSİ UYARILMIŞ İSTİHDAM ETKİSİ Devamlı / Mevsimsel İstihdam İlgili Sektörler Genel Ekonomi 13:07 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 9 12:55 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 10 Turistik İstihdamın Özellikleri Turizmin mevsimlik karakterinden kaynaklanan özellikler: İşletmelerde devamlı personel yanında mevsimlik personel çalıştırılması Turistik talep değişmelerine bağlı olarak eksik istihdam şartları ortaya çıkar. Personel sayısında mevsimlik talep değişmelerine bağlı aşırı dalgalanmalar olur. Kalifiye işgücü talebinin artması işgücünün mobilitesini yükseltir. Mevsim dışında istihdamın düşüşü sosyal bir maliyet yaratır. Turistik İstihdamın Özellikleri Gelişmekte olan sektörlerde tarım sektöründen işgücü transferi yarı kalifiye ve kalifiye olmayan işgücüne istihdam yaratır. Turistik işletmelerin büyüklüğü istihdam edilecek personel sayısını etkiler. Piyasada işgücü talebinin artması ücretleri yükseltir. Kadın personel sayısı diğer sektörlere göre yüksektir. Eğitim görmüş kalifiye personel oranı ülkelere, bölgelere, işletme türlerine göre farklılıklar gösterir. Sektördeki çalışma koşulları çalışma saatleri bakımından ağırdır. 13:22 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 11 13:24 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 12 2
Emek yoğun üretim tarzı nedeniyle turistik harcamaların direk istihdam etkisi yüksek olduğundan, sektör diğer sektörlerden de yararlandığı için ek istihdam etkisi de yaratmaktadır. Ek istihdam etkisini azaltan unsurlar: Gelirlerin tasarrufa ayrılması Atıl fonlar İthal malların kullanımı Turistik İstihdam Etkisi a. Genel İstihdam Etkisi Turistik tüketim harcamalarının yarattığı gelir etkisi, turizm sektöründe doğrudan istihdam, sektöre girdi veren sektör ve alt sektörlerde dolaylı istihdam etkisi yaratarak toplam istihdamı etkiler. Gelirlerin tekrar harcanması ile ikinci derece istihdam etkileri ortaya çıkar. 13:27 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 13 13:28 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 14 Bir bölge ekonomisine bölge dışından yapılan para enjeksiyonu, bölgesel ekonominin gelişmesine ve tüketim harcamalarının artmasına neden olur. Gelişme kutbu Yerel harcama: Turistik hareketlerin başlamasından önce durgun olan bölgesel piyasa sadece bölge halkının ihtiyaçlarını karşılayan normal bir üretim kapasitesine sahip Turizmin gelişmesi: Yerel ekonomi canlanır ve turizm mevsimindeki yoğun talebin karşılanması amacıyla istihdam ve yatırımlarda artış olur 13:29 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 15 13:38 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 16 Yerleşme merkezinde devamlı yaşayan nüfusun tüketim harcamalarının yarattığı istihdam yanında, bölgeye gelen turistlerin harcamaları da ek istihdam yaratacağından bölgedeki toplam istihdamda artış meydana gelir. Piyasa fonksiyonu Bölgesel mal ve hizmet üretimine yönelik toplam bölgesel istihdam ele alınarak; bölgesel ve milli dışsatım ürünleri talebinin yatırım talebini karşılayan ve kamu faaliyetlerini gerçekleştiren istihdam miktarı: E r = E rc + E rl + E rg + E rx Toplam bölgesel istihdam Yerel tüketime hizmet eden bölgesel istihdam Yatırım faaliyetlerine hizmet eden yerel istihdam Çeşitli kamu faaliyetlerine hizmet eden yerel istihdam Bölgesel dışsatıma hizmet eden yerel istihdam 13:38 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 17 13:48 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 18 3
Etkinlik Faktörü Belli bir bölgedeki turistik istihdamın toplam istihdam içindeki payı, diğer bir ifadeyle etkinlik faktörü şu şekilde hesaplanır: Etkinlik faktörü: %X / %Y %X: Bölgede turistik istihdam / toplam istihdam %Y: Ülkede turistik istihdam / toplam istihdam 13:49 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 19 7.2. Turizm endüstrisi, turistik gereksinimlerin karşılanmasında ekonominin bütün sektörleriyle yakın ilişki içinde bulunmakta, onları şekillendirmekte ve bazılarını yeniden meydana getirmektedir. Turizm gelişimi, bu sebeplerle ekonominin diğer sektörlerinde de canlanma yaratmaktadır. Tarım sektörü: Temel olarak yiyecek içecek üretimi, ayrıca kırsal alanların turizme açılmasıyla arazi kullanımı ve tarımla uğraşanlar için yeni fırsatlar Sanayi sektörü: Ağırlıklı olarak yeni tesis inşaatı, ayrıca ulaşım endüstrisi, dekorasyon, mutfak malzemesi vb. üreticileri Hizmetler sektörü: Bilgi endüstrisi, eğlence, bankacılık, sigorta, lüks ve sanatsal üretim, kamu faaliyetleri, destekleyici hizmetler 13:52 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 21 13:52 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 22 Hizmetler sektörü içinde yer alan turizm diğer sektörlerle de yakın ilişki içerisindedir. Ülke ekonomisinde iç ve dış turizm hareketlerinin yarattığı tüketim-gelir hacmi tüm sektörlerde canlanma ve harekete neden olur. Bölgede sürekli yaşayan yerel halk ile bölgeye tatil amaçlı gelen turistlerin ihtiyaçlarının birbirinden farklı olması, turiste hizmet sunan sektörlerde çeşitliliğin artmasına neden olur. 1. Turizm faaliyetlerinin gelişmesinin ilk aşamasında; insanların genel ihtiyaçlarının karşılanmasındaki özellikleri taşır. 2. İkinci aşamada; konut üretimine ilişkin sanat, donatım ve hizmetler canlılık kazanır. 3. Üçüncü aşamada; rahatlık ön plana çıkar ve yüksek maliyetli ürün ve hizmet üretimi hareketlenir. 4. Dördüncü aşamada; turistin güvenliği sağlanır. 5. Beşinci aşama ise lüks turizmdir. 13:53 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 23 13:54 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 24 4
Bu şekilde turizm diğer sektörler üzerinde yarattığı dolaylı etkiden kaynaklanan sürükleyici bir rol oynamaktadır. Turizmin oluşturduğu ek talep nedeniyle ürünlerin yerel halkın ödediği fiyattan ve dışsatım fiyatlarından daha yüksek fiyatlara satılması diğer sektörlerdeki üreticilerin ilgisini çeker ve üretimde kalite ve miktar bakımından farklılık gerçekleşir. Turizmin Tarım Sektörüne Etkisi İç ve dış turizmin yarattığı ek talep ve turizm mevsimindeki kısa süreli fiyat artışları tarım sektörünün toplam gelirini arttırır ve canlanmaya neden olur. Gıda ve içki gibi ürünlerin turizm sektöründe pazar bulması turistlerin isteklerini karşılayacağından, dünya standartlarına ulaşma çabaları artar. Turistlere çiftlik hayatının yaşatılması da bu alanda çalışan çiftçilerin bir başka gelir kaynağıdır. 13:54 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 25 13:55 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 26 Turizmin Sanayi Sektörüne Etkisi Tüketim malı üreten sanayi kolları üzerinde turizmin etkisi oldukça yüksektir. Ara malı üreten (deri ve deri ürünleri, seramik) sanayilerde turizm ek talep yaratır. Yatırım malı üreten sanayilerde ise turizmin etkisi azdır. Turizmin Hizmet Sektörüne Etkisi Bir hizmet üretimi olan turizm gelişmekte olan ülkelerde ekonomik kalkınmayı gerçekleştiren faktörlerden biridir Emek yoğun üretimin kullanılması ise işsizliğin büyük ölçüde giderilmesini sağlamaktadır. Turizm piyasa fonksiyonunu harekete geçirerek hizmetler sektörünün şu etkinlik alanlarını geliştirir: Cari tüketimle ilgili üretim sektörü (manav, market, kasap) Donatım sanatları ile ilgili üretim sektörü (elektrikçi, boyacı, demirci) Konforla ilgili üretim sektörü (parfümeri, çiçekçi, modaevi) Yardım ve güvenlik hizmetleri ile ilgili üretim sektörü (sağlık kurumları, banka, sigorta) Lüks hizmetlerle ilgili üretim sektörü (gece kulübü, sauna, antikacı) 13:56 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 27 13:57 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 28 7.3. 13:58 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 30 5
Fiziksel Altyapı: Enerji kaynakları, su, ulaşım, haberleşme araçları, hijyen (kanalizasyon), işaretler, yollar ve duraklar, kamp yerleri Bir bölgede turizmin gelişmesi açısından önemli rol oynayan ve bölge halkının da gereksinimlerini karşılayan hizmetler Bir yörenin turizme açılabilmesi bu olanakların var olmasına ve turizm sezonunda meydana gelen yoğunlukla birlikte turistler ve yerel halk tarafından kaliteli olarak kullanılmasına bağlıdır. Üstyapı: Ulaşım sistemi, turistik tesisler, olanaklar, sağlık, güvenlik vb hizmetler, doğal ve kültürel zenginliklerin bakım, onarım ve düzenlemesi Ulaştırma Bir yörede turizmin gelişmeye başlamasının ön şartı ulaşılabilirlik ve artan talebe cevap verebilmedir. Yöredeki ulaştırma olanakları turizm mevsimi dışındaki ulaşım talebinin üzerinde bir kapasiteye sahip olmalıdır. Ulaştırma turistik verilere değer kazandırır, turizmi kalite ve nitelik bakımından geliştirir. Turizme bağımlı ulaştırma; turistlerin ihtiyacına cevap veren gezinti yolları ve özel ulaşım araçlarından (teleferik, lift, fayton gibi) oluşmaktadır. 14:04 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 31 14:05 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 32 Turizm Mahallindeki Altyapı Turizm mahallindeki; su, kanalizasyon, ısıtma, aydınlatma, yeşil alanlar, plajlar, hediyelik eşya satan yerler, haberleşme sistemleri turizm arzına imkan sağladığı gibi bu olanakların iyileştirilmesi ve uluslararası standartlara ulaştırılması turizm talebini arttırır. Kurumsal Alt-Yapıya Etkisi Kamu idarelerinin turizm nedeniyle yaptıkları faaliyetler, ürettikleri mal ve hizmetler turizmin kurumsal altyapısını oluşturmaktadır. Doğrudan İlgili Kurumlar; genel olarak turizm sektörünün sorunları ile ilgilenen kurumlardır. Merkezi idare Mahalli idare Dernekler Dolaylı İlgili Kurumlar; gümrük faaliyetlerini yürüten, vize pasaport işlemleri ile ilgilenen kurumlardır. 14:05 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 33 14:06 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 34 7.4. Turizmin Bölgeler Arası Gelişmişlik Farklarını Giderici Etkisi Doğrudan etki: Yeni hedef bölgelerin gelişimi: Artan kamu hizmetleri, istihdam, yatırımlar, turizm geliri İç turizm: gelirin tekrar dağılımı Dolaylı etki: Komşu bölgelerde gelişim etkisi (girdi sağlama) Uyarılmış etki: Artan turizm sayesinde artan ulusal gelir ve gelirin dağılımı Belirleyici unsur: Turistik yoğunlaşma 14:09 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 36 6
Kaynaklar Timur, A., Turizm Ekonomisi ders notları Goeldner, Charles R., J.R. Brent Ritchie & Robert W. McIntosh, Tourism, Principles, Practices, Philosophies, John Wiley & Sons, NY, 2000 Lickorish, Leonard & Carson L. Jenkins, An Introduction to Tourism, Butterworth-Heinemann, Oxford, 1999 www.tdk.gov.tr www.unwto.org Yıldız, Ö. Türkiye de Şarap Turizmi: Çeşme Örneğinde Ürün Geliştirme Modeli, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, T.C.Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Turizm İşletmeciliği Programı, İzmir, 2009. Yıldız, Ö. Turistik Çekim Unsuru Olarak Yerel Yiyecek İçecek Üretiminin Ekonomik Sürdürülebilirliği Kazdağı Örneği, yayınlanmamış doktora tezi, T.C.Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Turizm İşletmeciliği Programı, İzmir, 2015 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, BM Genel Kurulu, 10 Aralık 1948 tarih ve 217A(III) sayılı karar International Recommendations for Tourism Statistics 2008, UNWTO Toskay, T. Turizm Olayına Genel Yaklaşım, 2. Baskı, Der Yayınları, İstanbul, 1983 Olalı, H. ve Timur, A. Turizm Ekonomisi, Ofis Ticaret Matbaacılık, İzmir, 1988 Kozak, N. vd, Genel Turizm (7. Baskı) İlkeler Kavramlar, Detay Yayıncılık, Ankara, 2008 İçöz, O. (ed), Genel Turizm Turizmde Temel Kavramlar ve İlkeler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007 Özgüç, N., Turizm Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1984 Richards, G., Raymond, C., Creative Tourism, Atlas News, sayı: 23, 2000, ss. 16 20 Tan, Siow-Kian, Shiann-Far Kung, Ding-Bang Luh, A Model of Creative Experience in Creative Tourism, Annals of Tourism Research, 2013, Cilt: 41 Hacıoğlu, N. Ve Avcıkurt, C. (editörler), Turistik Ürün Çeşitlendirmesi, Nobel Yayınevi, Ankara, 2007. Bramwell, B., Coastal Mass Tourism: Diversification and Sustainable Development in Southern Europe, Channel View Publications, UK, 2004 İçöz, O., Turizm İşletmelerinde Pazarlama, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001. İçöz, O., Turizm Ekonomisi, 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005 Doğan, Hasan Zafer, Turizmin Sosyo-Kültürel Temelleri, Detay Yayıncılık, Ankara, İkinci Baskı, 2004 Olalı, Hasan, Turizm Politikası ve Planlaması, İstanbul, 1990 Rıdvan Karalar (ed.), Genel işletme, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 2001 Timur, A., Turistik Ürün Politikası Ders Notları Victor Middleton, OverallTourism Product, Tourism Marketing and Managment Handbook, Der: StephenF. Witt ve Luiz Mountinho, Prentice Hall Inc., New Jersey, 1989 12:25 TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ 38 7