Eğitim Bloğu 1. SİYASİ DİYALOG VE SİVİL TOPLUM
0. GİRİŞ: İspanya da engelliliğe ilişkin sosyal politikalar, 70lerden itibaren bir artış göstererek 20. Yüzyılın ortalarından bu yana bir gelişim ortaya koymaktadır. 1978 İspanyol Anayasası nın kabul edilmesinden sonra rehabilitasyon odaklı olan engellilik politikalarında fırsat eşitliği ve daha sonra da haklar ve ayrımcılığın engellenmesi yönünde bir dönüşüm başlamıştır. REHABİLİTASYON ODAKLI FIRSAT EŞİTLİĞİ ODAKLI (LISMI) HAKLAR VE AYRIMCILIĞIN ENGELLENMESİ ODAKLI (LIONDAU) Engellilerin Sosyal Entegrasyonu Yasası (LISMI 1982), rahabilitasyoncu modelin yetersizliklerine karşı fırsat eşitliği ilkesine önem vererek engelliler hakkında kamu politikalarında bir dönüm noktası ortaya koymaktadır. LISM, İspanyol Anayasası nın engelli kişilere tanıdığı ilk özel korumanın ilk kez somutlaşması anlamına gelmektedir. Fakat bu yasa, engelli kişilerin topluma aktif katılımını ve vatandaşlık haklarından tam olarak yararlanmalarını engelleyen engelleri ortadan kaldırmaktan çok engelli kişilerin korunmasını hedef alan ölçütlerin geliştirilmesine dayanmaktadır. Daha sonra, haklara ve ayrımcılığın önlenmesine dayanan odak noktasının en açık örneği, Fırsat Eşitliği, Ayrımcılığın Önlenmesi ve Engelli Kişilerin Evrensel Erişebilirliği Hakkında Kanun dur (LIONDAU 2003), bu yasa fırsat eşitliği hakkını etkinleştirmek için yeni teminatlar düzenlemektedir. Bu teminatlar iki türdedir: - Ayrımcılığa karşı önlemler - Pozitif eylem önlemleri KİŞİSEL OTONOMLİK ODAKLI (Yasa 2006) 2006 tarihli, Bağımlı Durumdaki Kişilere Yönelik Kişisel Otonomliğin ve Bakımın Teşvik Edilmesi Hakkında Kanun da İspanya da sosyal hizmetler sisteminin yapısını etkileyen bir diğer unsurdur. Bu düzenleme ile Bağımlı Kişilerin Otonomliği ve Bakım Sistemi (SAAD) oluşturulmaktadır, bu sistem, bireysel ve sosyal refahın elde edilmesi için uygulanan hizmetler ve eylemler, teknik ve profesyonel ekipler, ekipmanlar ve kamu mülkiyeti kaynakları ile uygulanmaktadır. Bu sistemin, İspanya sosyal hizmetler sistemine yeni bir gelişim veren ve rehber işlevini genişleten ve tamamlayan bir referans olması beklenilmektedir.
Son olarak, yeni modellere yönelen gelişme, aileler yerine engelli kişilerin kendilerini dikkate alan hizmetlerin yönetimi iddiasının büyük desteği ile yeni kendini temsil (öz temsil) girişimlerinin ortaya çıkmasını kolaylaştırmıştır. Bu yeni tür girişimlere bir örnek Bağımsız Yaşam Forumu dur, bu forum işlevsel farklılığı 1 bulunan erkek ve kadınların hakları için mücadele ve felsefi etki forumu olarak oluşturulmuş bir birlik olup aynı zamanda örgüt olmayan olarak tanımlanmaktadır. Bu yeni fikirler engelliliğin görülebilirliğinde ve hakların ileri sürülmesinde önemli gelişmeler ortaya çıkarmaktadır. 1. Siyasi diyalogda sivil toplum örgütlerinin rolü. Temsili demokrasiler günümüzde dönüşüm aşamasındadırlar, katılımcı karakterli ya da vatandaşların doğrudan entegrasyonuolarak adlandırılan başka bir sisteme doğru yönlenmektedirler: söz konusu sivil toplum, kamu konularının yönetiminde daha aktif bir rol üstlenerek kendileri tarafından seçilen sorumluluların sürekli takibini gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. İdarelerin ve yöneticilerin ya da şirketlerin ve diğer ağların ya da toplumsal hareketlerin kararlarına ve uygulamalarına itiraz ederek doğrudan halkın fikrine ve hükümetlere karşı çıkan, bunların faaliyetini toplum tamamlayıcı olarak ifade eden ve bu tamamlayıcılığı ortadan kaldırmak için düzenlenen araçlar ve kanallara girmeye çalışan ve tam anlamıyla muhalif, asi olarak tanımlanan hükümet dışı örgütler bulunmaktadır. Katılımcı demokrasinin kabulü ve resmi olarak açıklanması ve bunun temel araçlarından biri olan sivil diyaloğun gerçekleştirilmesi dünyanın belirli ülke ve bölgelerinde ortaya çıkan bir olgudur. Bununla birlikte, Ekonomik ve Sosyal Komitenin ifade ettiği üzere daha fazla gelişme gerekmektedir: Avrupa vatandaşlarının ve özel olarak Birliğin gelişiminde ve örgütlü sivil toplum ile kurulmuş olan güvenilir sivil diyalog kapsamındaki politikalarında gerçek anlamda etki sahibi olabileceği, bilgilendirilebileceği ve tartışabileceği örgütlerin işler hale getirilmesi gerekmektedir. Engelli kişilerin sivil toplum örgütlerinin düzenlenmesinde en önemli araçlardan biri şüphesiz siyasi diyalogu güdüleyen ve bu grubun yaşam koşullarında bir iyileştirme sağlayacak olan Engelli Kişilerin Hakları Hakkında Uluslararası Konvansiyondur, Birleşmiş Milletler tarafından 2006 yılında kabul edilmiştir, eşit koşullarda tüm insan haklarının ve temel özgürlüklerin tüm engelli kişiler tarafından tam kullanımının sağlanması, korunması ve güvence altına alınması ve insanlık onuruna saygı gösterilmesini sağlanmasını amaçlamaktadır. 21. yüzyılın insan hakları konusunda ilk kapsamlı belgesi ve bölgesel bütünleşme örgütlerine imzaya açılan ilk insan hakları konvansiyonu olarak görülmektedir. Engelli kişilere ilişkin eylemler ve odak noktalarının paradigmatik bir değişimine işaret etmektedir. Konvansiyon, açık bir şekilde bir toplumsal gelişim boyutu bulunan bir insan hakları belgesi olarak değerlendirilmiştir. Bu belgede engelli kişilere ilişkin kapsamlı bir sınıflandırma kabul edilmektedir ve tüm engelli kişilerin bütün insan haklarından ve temel özgürlüklerden faydalanabilmesinin gerekliliği vurgulanmaktadır. Engelli kişilere tüm hak kategorilerinin nasıl uygulanacağı açıklanmakta ve belirtilmektedir ve engelli kişilerin haklarını etkin bir şekilde kullanabilmeleri için uyumlandırmaların gerekli olduğu alanlar ve
bu hakların ihlal edildiği alanlar ile haklara yönelik korumanın güçlendirilmesinin gerekli olduğu alanlar ifade edilmektedir. o İspanya da durum: Engelli kişilerin haklarını savunmaya yönelik olarak kurulmuş olan İspanyol sivil örgütler, temel olarak üç düzeyde farklı Kamu Yönetimi organları ile işbirliği ve bazı durumlarda doğrulama ilişkisi sürdürmektedirler, sözkonusu üç düzey: Merkezi Yönetim (Sağlık, Sosyal Hizmetler ve Eşitlik Bakanlığı), Otonom Yönetim (Otonom Bölgelerin Sosyal Konular Konseyleri) ve Yerel (çeşitli belediyelerin Sosyal Konular Meclisleri); ayrıca, uluslararası düzeyde de özel olarak Avrupa kapsamında ilişkiler yürütmektedirler. Sivil toplumu temsil eden kurumlar (bizim durumumuzda, engelli kişileri ve onların ailelerini) refah Devleti içerisinde konumlarını Devlet tarafından sunulan temel sosyal hizmetler ortağı olarak tanımlamaktadırlar. Doğrudan eylem kapsamında işlevi, hizmetlerin yönetimine katılımla ve dolaylı şekilde ise uluslararası kurumlar nezdinde (örnek olarak, Engelli Kişilerin Hakları Hakkında Uluslararası Konvansiyon da) baskı grupları olarak siyasi faaliyetler vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Sivil kurumlar (sivil toplum örgütleri), özel sektör ve kamu sektörü olarak ifade edilen iki klasik sektörün neden olduğu boşluğu doldurmak için yapılanan Üçüncü Sektörü teşkil etmektedirler. Son yıllarda, Üçüncü Sektöre ilişkin kamu politikaları genişlemiş ve yoğunlaşmıştır. Temsil faaliyeti alanları: - İstihdam. - Erişim ve engellerin ortadan kaldırılması. - Eğitim. - Sağlık, önleme ve rehabilitasyon. - Sosyal tedbir ve korumalar. - En fazla etkilenen engelli kişiler. - Yeni teknolojiler ve bilgi toplumu. - Engelli kadınlar. - Kültür, eğlence ve spora erişim. Sivil toplum örgütleri, İspanya da, sivil sosyal ağda önemli bir konuma sahip olan vakıf sektöründe yer almaktadırlar. Bu türden binlerce örgüt bulunmaktadır ve kamu yararına çalışmakta ve çoklu alanlarda faaliyet göstermektedirler. Dernekler, vakıflar ile birlikte diğer büyük bir hükümet dışı örgüt türüdürler. Vakıf sektörü, İspanya da örgütlü sivil toplumun önde gelen ailelerinden biridir. Belirgin bir biçimde örgütlü bir sektördür. Tarihsel olarak, bir tarafta Vakıflar Merkezi ve daha sonra İspanyol Vakıflar Konfederasyonu bulunmaktadır. Bu iki kurumun paralel çalışma döneminden sonra süreç tek bir platform oluşturulması ile sonuçlanmıştır: İspanyol Vakıflar Birliği (2003), bu kurum çok çeşitli boyutlara, amaçlara ve faaliyet düzeylerine (yerel, bölgesel, otonom, ulusal ve uluslararası) sahip İspanyol vakıflarını biraraya getirmektedir. Görevi, vakıf sektörünün faydasına onun gelişimi ve güçlenmesi için çalışmaktır.
Engelli dünyasına yönelik İspanyol sivil toplum örgütleri aşağıdakilerdir: CERMI (Engelli Kişi Temsilcileri İspanyol Komitesi). http://www.cermi.es/es-es/paginas/portada.aspx İstenmeyen sosyal grup konumun farklında olan engelli İspanyol vatandaşlarının temsil, savunma ve eylem platformudur, haklarının tanınmasını sağlamak ve toplumun diğer kesimleri ile hak ve fırsat eşitliği altında tam vatandaşlık elde etmek amacı ile oluşturulan örgütler yardımıyla birararaya gelmeye karar vermişlerdir. CERMI nin en büyük başarısı, kendi iç uyumu ve birliğini önemli ölçüde geliştirerek İspanya da engelli sektörünü temsil eden bir platformu birararaya getirmek olmuştur. Bu başarı, CERMI nin İspanya da engellilik konusunda referans kurumu olarak görülmesi ve engelli kişilerin geçerli muhattabı olarak kamu ve sivil toplum yetkilerinin tanınması sonucunu ortaya çıkarmıştır. CERMI nin parçası olan örgütler: ONCE COCE FEAP CNSE FIAPA ASPA FEAFI PRED DOW FESP
FEDE FEDA 2. İspanyol sivil toplum örgütlerinin yerel, otonom ve merkezi siyasete katılımı. Engelli kamu politikaları hakkında Kamu Yönetiminde mevcut olan katılım organları aşağıdakilerdir: Merkezi düzeyde: Ulusal Engelli Konseyi, Sağlık, Sosyal Hizmetler ve Eşitlik Bakanlığı na bağlıdır, burada engelli kişileri temsil eden örgütler ile Devlet Genel Yönetimi arasında işbirliği kurumsallaştırılmaktadır. Engelli kişileri ve ailelerini temsil eden örgütlerin engellilik konusunda geliştirilen politikaların planlanmasına, takibine ve değerlendirilmesine entegrasyonuile bakanlıklar arası danışma organıdır. Bu organ, fırsat eşitliğinin, ayrımcılığın önlenmesinin ve engelli kişilerin evrensel erişiminin sağlanması konusunda görevlendirilmiş olan Özel Daimi bir Daireye sahiptir. http://www.msssi.gob.es/ssi/discapacidad/informacion/consejonacionaldisc.htm
Engellilik Hakkında Kraliyet Kurulu, otonom bir kurumdur, Sağlık, Sosyal Hizmetler ve Eşitlik Bakanlığı ile ilişkilidir, eksikliklerin önlenmesi, rehabilitasyon ve engelli kişilerin topluma entegrasyonu; gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde farklı Kamu İdareleri arasında benzer şekilde bunlar ve özel sektör arasında değişim ve işbirliğinin sağlanması; eğitim, araştırma ve geliştirme, bilgi, belge ve formasyon konularında faaliyet gösteren organlar, kurumlar, uzmanlar ve proje sahiplerine destek vermek ve engelliliğe ilişkin konular hakkında teknik düzenlemeler ve tavsiyeler yayınlama görevlerine sahiptir. Majesteleri Kraliçe, Kraliyet Kurulunun Onursal Başkanlığı görevini yürütmektedir. Otonom düzeyde: - Madrid Bölgesi Sosyal Konular Konseyi. - Madrid Bölgesi Engelli Kişiler Danışma Kurulu. - Madrid Bölgesi Temel Merkezler. - Madrid Bölgesi Sağlık Konseyi. http://www.rpd.es/
Yerel düzeyde: - Madrid Belediyesi. Sosyal Hizmetler Birimi. - Engellilik Belediye Kurulu. Söz konusu kurumların (otonom ve yerel), İspanyol Devleti ni oluşturan farklı Otonom Bölgeler de eşdeğerleri bulunmaktadır. Bizim faaliyet alanımızda bulunduğu için Madrid Bölgesi ndeki kurumları belirttik. 3. İlgili aktörler ve gerçekleştirilen Programlar Aşağıda, engellilik konusunda farklı İspanyol Kamu İdareleri tarafından (üç faaliyet düzeyinde: merkezi, otonom ve yerel) gerçekleştirilen programlar ve hizmetleri açıklayacağız: Merkezi düzeyde: Sağlık, Sosyal Hizmetler ve Eşitlik Bakanlığı: Engelli kişiler için hizmetler (primsiz emeklilik, LISMI hizmetleri ). Engellilik hakkında bilgi hizmeti (SID). Engellilik Devlet Gözlemevi (OED). Daimi Uzmanlık Dairesi (OPE). Fiziksel Engelli Kişiler için Tedavi Merkezleri (CRMF). Devlet Referans Merkezleri (CRE). Engellilik hakkında İspanya 2012-2020 Stratejisi... Otonom düzeyde (bizim durumumuzda, Madrid Bölgesi): Sosyal Konular Konseyi: 2012-2015 Engelli Kişiler iin Üçüncü Eylem Planı(*). Engelli Hizmetleri Servisleri. Engelli öğrencilere yardımlar. ASPAYM-MADRID tarafından yönetilen Bağımsız Yaşam Programı... (*)Engelli Kişiler için Eylem Planları, 6 genel eylem alanında geniş sayıda amaç ve eylemi düzenlemektedirler: - Engelliliğe ilişkin toplumsal bakım ve kişisel otonomliğin teşvik edilmesi. - Sağlık. - Eğitim. - İstihdam. - Toplumsal katılım. - Erken uyarı. Ve otizm spektrum bozukluğu olan kişiler için özel bir alan. Ayrıca, Eylem Planları dört yatay programı kapsamaktadır: Fırsat Eşitliği, Kadın, Kalite, Yenilikçilik ve Mükemmeliyet ve Evrensel Erişilebilirlik.
Temel amaçları, bağımsız yaşamın desteklenmesi, fırsat eşitliği, engelli kişilerin tam sosyal entegrasyonu, yenilikçilik ve mükemmeliyet ile hizmet kalitesinin optimize edilmesi, engelli kişilerin ve ailelerinin vatandaşlık kapsamında yaşam kalitelerinin iyileştirilmesidir. Uygulama için, Madrid Bölgesi, Sosyal Konular Konseyi vasıtasıyla, söz konusu Konseyin ve İstihdam, Eğitim, Sağlık gibi diğer konseylerin sorumluları ve teknik personelinden ve engelliliğe yönelik vakıf dünyasından kurumların temsilcileri ve teknik personelinden oluşan bir Öncü Grup oluşturmuştur. Çalışma, tartışılmak ve ilgililer arasında karara bağlanmak üzere teklifler hazırlayan komisyonlarda organize edilmektedir. İlk olarak hazırlanır ve daha sonraki aşamada nihai Eylem Planı oluşturulur. Engelli kişilerin sosyal kurumları bağlamında oldukça önemli bir başarı elde ettmiş bulunmaktayız: bu Eylem Planlarının hazırlanmasında söz ve oy sahibi olma, danışma, fikir bildirme ve engelli kişilerin haklarının savunulmasına ilişkin tüm konularda teklif sunma. Yerel düzeyde (bizim durumumuzda Madrid Belediyesi): Geçici bakım programları. Bilgilendirme ve oryantasyon hizmetleri. Engelli kişiler için yıllık istihdam fuarları... Sivil toplum örgütleri bağlamında, CERMI dünyanın en yüksek düzeyde engellilik temsilcisi olarak, ilgili yılda uygulamaya konulacak ola faaliyetleri, eylemleri ve programları (kendi bölgesel alanında engelli kişilere yönelik her kurumun hizmetlerinden ve projelerinden ve kolektif faydayı sağlamak için gerçekleştirilen eylemlerden bağımsız olarak) belirleyen yıllık özelliğe sahip bir Eylem Planı hazırlamakta ve uygulamaktadır. Örnek olarak, 2013 yılı için Eylem Planı aşağıdakileri kapsamaktadır: - 39/2006 sayılı Yasanın ve Bağımlı Kişilerin Otonomliği ve Bakım Sisteminin (SAAD) takibi. - CERMI, İstihdam ve Formasyon Komisyonu çalışmaları ile çabalarını istihdam konusunda oluşturulan talepleri İstihdam ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca dikkate alınmasına yoğunlaştıracaktır. - Kapsayıcı eğitim. - Sağlık. - Sosyal Hizmetler ve Haklar. - Engelli kişilerin ailelerine destek. - Trafik kazası mağdurları CERMI nin 2013 yılı boyunca eylimin bir vektörü olacak olan engellilik kamu politikalarının geliştirilmesi için uygulamalı sivil diyalog ilkesinin uygulanmasına yoğunlaşılacaktır.
4. Siyasi diyalog için uygulama kurulları. Sonuç olarak ve siyasi diyalog için uygulama kurulları bağlamında aşağıda engellilik sivil toplum örgütlerinin temsil faaliyetini uygulama yollarını açıklayacağız: Engelli kişilerin Temsili ve savunması Platformu oluşturmak. Kamu Otoriteleri, Sosyal Kurumlar ve kendi engelli vatandaşları tarafından tanınmak. Temsil edilen gruba ilişkin konular için Geçerli bir Muhattap olmak. Aşağıdakiler vasıtasıyla Siyasi Eylemi uygulamaya koymak: - Teklif işlevi: Çözümleri önererek ve önlem ve eylemleri oluşturarak, şikayetler ve birincil ihtiyaçlara ilişkin olarak oluşturulmuş teklifleri sunmak. - Baskı grubu işlevi: kamu otoriteleri, sendikalar, kurullar, kanaat önderleri nezdinde. - Müzakere işlevi: temsil platformları, otoriteler ile müzakerelerde bulunmalı ve temsil ettiği toplumsal kesimin çıkarları her durumda savunmalıdırlar. - Ön danışma işlevi: engelli kişilere yönelik kararların alım sürecine aktif olarak katılmak. - Savunma ve ayrımcılığa karşı mücadele işlevi: örgütlü vakıf hareketi, engelli kişilerin haklarını ve özgürlüklerini güvence altına alan kuralların uygulamasını gözetmelidir. - Toplumsal duyarlılık işlevi: engellilik ve kamuoyu arasında ittifaklar oluşturan ve sağlayan mesajlar yayınlayarak engelli kişilerin gerçeğini kamuoyuna iletmek. - Ortak eylem işlevi: Eylem stratejileri ve hatları paylaşarak. Profesör Stephen W. Hawking in sözettiği üzere engellilik başarı için bir engel olmamalıdır. Gerekli destekler ile yaşamaya değer bir hayat sürülebilir. Engelli kişilerin muazzam potansiyelini serbest bırakmak için katılım engellerini ortadan kaldırma ve yeterli kaynak ve bilgi ayırma ahlaki yükümlülüğüne sahibiz. Diğer taraftan, sivil toplum örgütlerinin birincil görevleri bağlamında Müdahale stratejisi olarak bir refakat modeli ( Karmaşık destek ihtiyaçları bulunan kişilerin yatılı bakımına uygulanacak yaşam kalitesi modeli, Imserso 2011) belirtilmektedir. Sosyal ihtiyaç durumunda olan kişilere refakat etmeliyiz ve onları yönetmemeliyiz. Bu refakat empati geliştirerek bir yakınlık, akrabalık planı ile gerçekleştirilmelidir. Onu bir kişi olarak tanımamız ve hayati bir planı olduğunu kabul etmemiz gerekmektedir. Aktif katılım. Profesyoneller olarak hiçkimse için yürüyemeyiz, birileri ile birlikte yürüyebiliriz, ama onun yerine değil. Karıştırmak ve kişilere bunu yapması için fırsatlar vermek yanlık bir davranış olur.
Onlara söz vermek. Seslerinin duyurmalarını, ne düşündüklerini söylemelerini sağlamak, ihtiyaçlarını sormak; diğerlerinin onların için diğer anlarda konuşmaması baskın eğilim olmuştur. Bir rota oluşturmak. Sosyal refakat kişinin bir proje olduğu ; ve anlam ifade etme, ileriye bakma düşüncesine dayanmaktadır. Toplumda yaşamak. Bizim kişimizin inşası Ben ve Diğerleri ilişkilerine yoğunlaşan anlamlı bir bi leşene sahiptir. Gelecek yıllarda, engellilik daha büyük bir rahatsızlık nedeni olacaktır, çünkü yaygınlığı artmaktadır. Nüfusun yaşlanması ve engellilik riski yaşlı yetişkinler arasında daha yüksek olması ve ayrıca kronik hastalıkların dünya çapında artışı da dikkate alınmalıdır. Engellilik hakkında Dünya Raporu (2011), Milenyum Gelişim Hedefleri 2015 in özünde yeralan gelişmiş, daha iyi ve daha kalıcı bakış açıları elde etmek için eğilimin herhangi bir engel ile yaşayan kişilerin kurtulması sonucuna ve onların toplumsal katılımını, kaliteli bir eğitim almasını, iyi bir iş bulmasını ve seslerinin duyulmasını engelleyen engellerin kaldırılması sonucuna yönelmesi gerektiğini ifade etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü nün (2001) İşlevsellik, Engellilik ve Sağlık Uluslararası Sınıflandırması (CIF) engellilik bakım biyopsikososyal modeline dayanmakta olup spesifik bir sağlık koşulu ve bu kişinin yaşadığı ortamları temsil eden bir dış faktör ve çevresinin beklenti ve talepleri ile bireyin kapasiteleri arasında sürekli bir ayarlama süreci olduğunu varsaymaktadır. Bu bağlamda, engellilik bireysel bir özellik olmaktan çıkıp doğrudan aileyi ve toplumu etkileyen bir özellik haline gelmektedir. Yaşam kalitesi, insanların yaşamlarını etkileyen kararlara katılabilmeleri halinde artmaktadır. Topluma dahil olma ve tam katılım kaçınılmaz bir taleptir. Açıklama yazısı olarak, Sağlık, Sosyal Hizmetler ve Eşitlik Bakanlığı Engelli Destek Politikaları Genel Müdürü Bay Ignacio Tremino nun sözlerine yer veriyoruz: İdare sivil toplumla ve engelli kuruluşlarıyla elele gitmek gereksinimindedir ancak böyle ilerlemeye devam edebilir Önemli olan aynı masada Merkezi Yönetim, Otonom Yönetimler ve Engelli Kişiler Organizasyonlarının oturabilmeleri ve bu materyaldeki politikaları yaratabilmeleridir
Başvurulan kaynaklar: Doğrudan politik aktör olarak organize vatandaşlık: katılımcı demokrasi ve sosyal diyalog. Luis Cayo Pérez Bueno, Engelli Kişilerin Temsilcileri İspanyol Komitesi başkanı (CERMI). Engelli kişilerin haklarını korumada sivil toplum kuruluşlarının rolü. Susana Mosquera, Hukuk Doktoru. La Coruña Üniversitesi nde Araştırmacı. İspanya da engelliler hakkındaki toplumsal politikalar. Haklar temelinde bir perspektife doğru. Antonio Jiménez Lara ve Agustín Huete García. Salamanca Üniversitesi Engelli kişiler derneklerinin rolü: politik vakalar ve hizmet yönetimi. José Rodríguez García. Omurilik felçlilar Vakfı Başkanı 2010 yılına dek... Sağlıklı yetişme ve engellilik durumlarına uygun yardım için özel yardımlar ve devlet destekleri. Kendine yeterliği destekleyerek kurumlaşmayı azaltmak. Susana Martín Polo, Aspaym-Madrid.
Eğitim bloğu 2. REHBERLİK PROJESİ METODOLOJİSİ
1. Rehberlik edilen kişiyle hastanede ilk görüşme Rehberlik: Omurilik felçliya Tam Yardım projesi, prensip olarak, omurilik felçlisi ve/veya ailesi ve yakınları için büyük önem taşıyan iki safhası veya etabı boyunca geliştirilir: Hastane dönemi ve hastane sonrası dönem. Hastane periyodunda, yaşanan omurilik felciyle ilgili bilgisizlikten dolayı çok yüksek düzeyde belirsizlik duygusu hakimdir, bu da omurilik felçli kişide hastaneden eve dönüşte karşılaşacağı değişikliklerle ilgili anksiyete, korku vesaire hallerinin ortaya çıkmasına neden olur. Bu durum isabetli bir disiplinlerarası destek gerektirir zira yakın bir gelecekte karşılaşılacak değişiklikler çok fazladır. Yeni gerçekliğe adaptasyon da, omurilik felçlinin ailesinin ve yakınlarının da çaba ve gayretini gerektirecektir, çünkü bunlar tüm süreç boyunca kayda değer şekilde hazır bulunurlar ve etkilerler. Omurilik felçli kişilere yönelik danışmanlık projelerinin icrasında ASPAYM Madrid in tecrübesinden yola çıkarak, bunlardan yararlanan kişilerin durumla başa çıkabilme süreçlerinde bir iyileşme gözlenmiştir zira konuyla ilgili bilgi edinmişlerdir ve gereken spesifik kaynaklara ulaşabilmek için uygun desteğe sahip olmuşlardır. (rehabilitasyon tedavileri, ortoprotez malzeme, evin adaptasyonu vs...). Toledo Parapleks Ulusal Hastanesindeki yeni omurilik felçlilere 1993 yılında yapılan ziyaretlerde (Hospital Nacional de Parapléjicos de Toledo-HNPT), ASPAYM Madrid, burada hastaların hastane bakımından daha ötede bazı gereksinimleri olduğunu saptamıştır. Bu hastane, hastanın tedavi sürecinden sonra eve dönüş sürecine de adaptasyonunu garanti edecek tamamlayıcı bir hizmeti, eve dönüşe hazırlayarak vermekteydi. Geçmiş dönemlerde hastanede yatmış omurilik felçlilerden oluşan ASPAYM Madrid bünyesinde bu ilk eve dönüş dakikalarındaki bilgi ve destek ihtiyacı ilk elden bilinmekteydi. Bunun için, yardım etmek ve yolu kolaylaştırmanın, daha felcin ilk aylarından başlaması gereken bir süreç olduğu görüşü çok açıktı. 2008 yılında, ASPAYM Madrid tarafından başlanan proje, değişik otonom bölgelerdeki ASPAYM Ulusal Federasyonu üyelerine yayıldı. Projeyi uygulayabilmek için gereken kaynaklar ve araçlar kurumların hizmetine sunuldu ve koordinasyonu Federasyon gerçekleştirdi. 2. Tutors-Akran Danışmanlığı programının tanımı Tutors-Rehberlik programı: Yeni Omurilik Felçlisine Integral Hizmet, hastanın durumuyla ağırlaşan veya çözülen sosyo-ailevi ihtiyaçlara hizmet etmek Genel Hedefi etrafında toplanmıştır. Bu Genel Hedef şu Spesifik Hedeflere ayrılır: - Aile birliğini düzenlemede destek. Hastaya aileden birinin veya dışarıdan bir profesyonelin bakabilme kapasitesine katkıda bulunmak için ailevi rollerin yeniden yapılandırılması gereklidir. Bunun için de hastanın ve ailesinin yeni ailesel duruma adaptasyon sürecinde eşlik etmek ve aile danışmanlığı yapmak yoluyla müdahalede bulunur. - - Aile fertlerinin potansiyellerini iyileştirmek. Kişisel ve ailevi imkanların bilinçlendirilmesinde destek, zira kriz durumu bu özdeşleştirmeyi bozmaktadır. - Aile içi çatışmalarda ve karar alımında kaynaklanan zorluklarda arabuluculuk yapmak. Yeni durumdan dolayı oluşan aile çatışmalarının çözümlenme sürecinde pozitif kararları kolaylaştırmak.
- Hasta-aile iletişimindeki problemlerde arabulucuk. Felcin kabullenilme sürecindeki farklı safhalar ve farklı başa çıkma tarzlarının varlığından kaynaklanan problemlerde arabulucuk. Profesyoneller, aile için uygun bir iletişim kanalı açmaya çalışırlar. - Çocuklara veya zorluk gösteren kişilere bilgi aktarımında danışmanlık. Profesyoneller, çocukları veya haberi aldığında zorluk gösterebilecek aile fertlerini bu bilgiye hazırlamakta önemli rol üstlenirler. - Sosyal ağların bağlantısı, çeşitliliği ve güçlendirmesi. Her bir hastanın koşulları göz önüne alınarak bunların sosyo-sağlık kaynaklarına erişimi kolaylaştırılır. - Hastane safhası periyodunda, yeni omurilik felçlisine, ailesine ve yakınlarına refakat etmek. Burada hastane dönemiyle eve dönüş dönemi arasında ortaya çıkabilecek sorunlara çözüm bulunarak bağlantı kurulur. - Yeni omurilik felçlisine ve/veya aile ve/veya yakınlarına hastane dönemi ve hastane sonrası dönemde psiko-sosyal desteği sunmak. Destek talep eden hastalar ve aile fertlerine bu hizmet sunulur. - ASPAYM ekibi aracılığıyla hastane periyodundan sonra yeni koşullara adaptasyonu, kolaylaştırmak ve sağlamak: sosyal hizmet uzmanları, psikologlar ve önceden omurilik felci geçirmiş kişiler. Hastanın olduğu kadar aile fertlerinin sosyal ilişkilerini kurumun kendi imkanlarını kullanarak kolaylaştırmak. 3. Temel çalışma ekibi Çalışma ekibi iki komponentten oluşur: Profesyonel ekip ve benzerler ekibi. Bu anlamda, profesyonel profili, psikolog, sosyal hizmetler uzmanı ve uğraşı terapistinden oluşmaktadır. Benzerler ise, omurilik felçlisine olduğu kadar ailesine de üstesinden gelinen deneyimleri aktarmada önemli araçlar olacaklardır. Böyleyken, profesyonel ekibin komponentleri programın hepsinde veya bir kısmında beraberce alabilecekken, benzerler ekibinin komponentleri daima hazır bulunacaklardır. yer 3.1. Profesyonel komponent: Psikolog Profesyonel psikolog, Yeni Omurilik Felçlisine İntegral Yardım programının değişik safhalarında olabilir, temel ekibin profesyonel olan komponentleri kadar olmayan geri kalanları için daima destek olmaya devam edecektir. Rehabilitasyon psikolojisinin değerlendirmesi temel olarak şunları kapsar: - Engellilik haline ayarlanmanın değerlendirmesi - Kişilik değerlendirmesi - Felçli ve ailesi için kognitif ve duygusal impakt ve başa çıkma. - Engellilik sonucu olarak acı impaktı ve cinsellikte değişiklikler. - Genel klinik psikolojiyle ilgili yönler (uyuşturucu kullanımı, post-travma stresi bozuklukları, depresyon, anksiyete ve diğer duygusal düzensizlikler).
- Doktor teşhisine bağlı olarak dikkat, hafıza, anlama, dil gibi alanları değerlendirmek gerekli veya gereksiz olabilir. Bütün bunlar omurilik felçli kişinin hayat kalitesindeki, aile hayatındaki ve topluma yeniden katılımındaki impaktı psikoterapik müdahalelere uyarlayarak, engelliliğin limitasyonlarını en aza indirmeyi başarmak, kişinin fonksiyonluğunu ve hayat kalitesini mükemmelleştirerek değerlendirmek içindir. Psikoterapik tedaviler sadece kayıpları kabullenmeyi değil, bireyi ve ailesini hastane çevresi dışındaki hayata hazırlamayı da hedefler. Bu tip müdahalelerin terapetist çalışma içerisinde en çok kullanıldığı durumlar, olumsuz izlerden kopma, duygusal ayarlamayla çalışma, duygusal süreç, felçle ilgili koşullar, ailesel işleyiş ve ailenin olayla başa çıkabilmesidir. Empati inşası, pozitif gayret kullanımı, problemleri çözme teknikleri, acının kontrolü, endişe kontrolü, depresyonda azalma, kontrol loküsü...bunların yanı sıra veteran omurilik felçli rehberlerin desteği de önemlidir. Psikoedukatif müdahaleler bireysel olduğu kadar, sadece omurilik felçlilerle veya ailelerle ya da felçliler ve aileleriyle beraber, grup olarak da yapılabilir. Hedefi fiziksel ve duygusal değişiklikleri anlamak ve bunun sonucu olarak problemlerin çözümüdür. Psikoedukatif düzeyde müdahale çeşitleri arasında, gelecek hedeflerin planlanmasında çalışmak, keyif verici maddelerin kullanımının ve aşırı kullanımının felç için önemi, omurilik felcine uyum ve bununla başa çıkma, hayat tarzının değiştirilmesi ve felç sonrası cinsel hayat vesaire vardır. Son olarak, profesyonel psikolog, muayene seanslarını ekibin üyeleri, aile veya kişinin rehabilitasyon süreci ve sonrasında toplumsal çevresine geri katılımını için sağlık alanında önemli gördüğü bir personelle gerçekleştirebilir. Bu muayeneler hedef olarak hastanın durumunu aydınlığa kavuşturmak, başka terapetik mekanlarda ortaya çıkan çatışmaları ve duyguları keşfetmek (fizyoterapi ve iş-uğraş terapisi departmanlarında)ekip üyelerine veya aile fertlerine gerekli gördüğü bilgiyi vermek ve ekibi felçli kişinin verebileceği tepkilerin yönetimi için eğitmektir. Hedefleri gerçekleştirmekte, psikolog, felçli kişiye yardım etmek için uygun gördüğü herhangi bir teknik ve terapetik ekolden yararlanacaktır. Psikofarmakolojik tedavi kullanımı, ciddi bir psikiyatrik patolojisi olsun olmasın felçlinin psikolojik stabilitesine yardımcı olmak için önemlidir. Psikofarmakolojik destek gerekliliği saptandığı kritik anlar için profesyonel psikiyatrist ile iyi bir ikili ilişkinin varlığı zorunludur. Sosyal hizmetler uzmanı Sosyal hizmetler uzmanı bu projede anahtar elementdir, hastane periyodunda olduğu kadar dış çevreyle kontak bağı olarak da tüm süreçde hazır bulunur. Ayrıca, hasta taburcu edildiğinde omurilik felçlisi kişiyle ve ailesiyle temel ilişkiyi sürdüren ve kişiyi ifade ettiği problem ve istekleri doğrultusunda diğer profesyonellerle görüşmelere ve diğer programlara dahil edebilen profesyoneldir. Sosyal hizmet uzmanlarının mesleki hedefi grup ve topluluklar için sosyal politikaları planlamak, projelendirmek, hesaplamak, uygulamak, değerlendirmek ve değiştirmekle uğraşmaktır. Pek çok işlevsel
sektörde metodolojik yaklaşımlar kullanarak, örgütsel çevrelerde geniş bir yelpazede çalışırlar ve toplumun değişik sektörlerine mikrososyal, medyososyal ve makrososyal düzeyde hizmet ve imkan sunarak iş görürler. Fonksiyonları arasında, önemli olan birisi, kişiyi ve ailesini bilgilendirmek, oryantasyon sağlamak ve danışmanlık yapmaktır. Bu işlev kişiselleştirilmiş ve bireyselleştirilmiştir. Ayrıca, sosyal hizmetler uzmanı, daima bireyle işbirliği yaparak problemlerin çözümünü bulmayı amaçlar. Bu müdahale oryantasyon olabileceği gibi farklı kaynak ve hizmetlerden de türeyebilir ama daima sonradan izlemeye tabidir. Sosyal hizmetler uzmanı, hastanın kendisi veya aile ferdinin ifade ettiği eksiklik ve ihtiyaçlara ek olarak kendisi de saptamalar yaparak, gözlemleyerek ve gündelik gerçekliğe inerek mevcut durumu analiz ederler ve talep edilen çözümler için kişiye alternatiflerle, komple bir görüş sunarlar. Spesifik olarak ekibin içerisinde sosyal hizmetler uzmanı rehabilitasyonda olduğu kadar önleyici düzeyde de sosyo-ailevi teşhis ve tedavi değerlendirmesi yapma işlevini görür. Hastaneye yatış anından itibaren ailevi durum değerlendirmesi son derece önemlidir. Bunun için aile geçmişini öğrenmek, genogram sunmak gereklidir zira bunun yardımıyla aile bünyesi incelenebilir. Aile hakkındaki bilgilerin kayıt edilmesi ve aile ilişkilerinin hatlarının belirlenmesi gerekir. Sosyal hizmetler uzmanı açısından şunlar da gereklidir: - Hastanın ve ailesinin, İfade edilen veya edilmeyen, tahmin edilen ve saklı ihtiyaçlarını belirlemek. - Engellilik halinin gidişatı hakkındaki endişe ve korkuları tanımak. - Pratik olduğu kadar(ekonomik ve materyal) duygusal imkanlardan da (sürekli bakıcı, hastanın çevresinde kuvvetli duygusal bağları olan kişiler) haberdar etmek. Sosyal hizmet uzmanları, hastaların ve ailelerinin ihtiyaçlarını belirlerler ve rehabilitasyon süreci aracılığıyla bu ihtiyaçları çözümlerlerine ulaşırlar. Son hedef hastayı ve ailesini bilgilendirme ve fiziki, ekonomik ve duygusal olarak özdeşleşme aracılığıyla bakıma ve başarılı bir görev aktarımına hazırlamaktır. Uğraşı terapisti Uğraşı terapisti, OMS ye göre işini, işlevsel mekanizmayı restorasyona yarayan, hastalıkları önleyen ve sağlıklı kılan, terapetik amaçlı aktiviteler gibi tekniklerle, metodlarla ve uygulamalarla yapan kişidir. İnvalidan defisitleri toparlar ve davranışsal varsayımları, bunların derin anlamlarını, bireyin profesyonel, zihinsel, fiziksel ve toplumsal tüm alanlarda geniş bağımsızlığı ve topluma olası geri-entegrasyonuiçin değerlendirir. Uğraşı terapisti spesifik olarak günlük işleri gerçekleştirmek için işlevsel kapasiteyi, kognitif işlevi ve rehberlik edilen ve rehber tarafından planlanmış hedefleri uygun hale getirmek için güncel kapasiteyi değerlendirecektir. İş-uğraş terapistinin işlevleri: İşlevsel değerlendirme Günlük Hayat Aktivitelerinde Antrenman (AVD) Adaptasyon/İşlevsel yeniden adaptasyon Stimülasyon ve tanılı yeniden eğitim Stimülasyon ve sensöryel integrasyon Ortez değerlendirmesi, tasarımı ve antrenmanı ve destek ürünleri
Protez kullanma antrenmanı Evin ve iş yerinin adaptasyonu Yönlendirme/ Mesleki yeniden yönlendirme Boş zamanları değerlendirme ve eğlencede yol gösterme Aktivitelere adaptasyon Hastane safhası süresince, bu profesyonel, eve ve yakın çevreye yani banyoya, sokak kapı girişine vesaire adaptasyonda aileyi desteklemekle yükümlüdür. Bütün program boyunca, İş-Uğraşı Terapistinin başlıca işlevi destek ürünlerinin satınalımında veya adaptasyonunda yol göstermektir.(tekerlekli sandalye, banyoda yardımlar..), binmeye elverişli arabaların satınalımında, halk taşımacılığında hareket desteği, evde veya yakın çevrede hareket kolaylığı, öğrenim hayatına veya iş hayatına devam etmek istediğinde bunlara adaptasyonları sağlamada yol gösterme, devlet yardımlarına başvurmada (sosyal hizmetler uzmanıyla beraber)ve diğer ilgili meselelerde yol göstericilik yapmaktır. Ayrıca, bir yerden bir yere giderken ve taşınmalarda ortaya çıkacak gereksinimlerde aileye gereken destekleri verecektir. 3.2. Profesyonel olmayan eleman: Benzerler Benzerler grubu, ekibin profesyonel olmayan kısmını oluştururlar, ekibin temel kısmıdırlar, bunlar veteran omurilik felçli kişilerdir ve profesyonel ekibin eleman veya elemanlarına hastane döneminde olduğu kadar eve dönüş safhasında da eşlik ederler. Yeni omurilik felçli kişinin normalleşmiş sosyal hayata yeniden entegrasyonusürecini hızlandırmada, yardım, kontak ve deneyim aracılığıyla yardımcı olurlar. Eski omurilik felçli: 1. Omurilik felcinin spesifik konuları üzerinde bilgi ve tecrübesini aktarır. 2. Günlük hayata dair beceri ve kolaylıkları pratik uygulamalar aracılığıyla öğretir. 3. Pozitif ve iyimser davranışlara yönlendirir. 4. Rehberlik edileni ve ailesini merak ettikleri konularda destekler ve yol gösterir. Veteran omurilik felçli, öncelikli özellik olarak dirence sahip olmalıdır ki dirençli rehber olabilsin, yani sıkıntılı yaşamsal bir devreden geçen felçli kişiye vereceği destekle onu hayatta fırsatlara sahip olmaya devam edebilsin. Böyleyken, dirençli rehber, kendi deneyimi aracılığıyla yeni omurilik felçlisine ve ailesine en iyi opsiyonları sunabilecektir. Direnç, zor durumlardan güçlenerek çıkabilme kapasitesidir. En dirençli kişiler stresli durumlar karşısında en büyük duygusal dengeye sahiptirler ve baskı durumlarına daha dayanıklıdırlar. Bu da onlara olaylar karşısında kontrol duygusu ve mücadele kapasitesi verir. Dirençlilik, sarsıcı hadiselerin meydana gelmesine rağmen, zor hayat şartlarına ve başa gelen felaketlere katlanmaya ve bunlara rağmen geleceğe umutla bakarak gelişmeye olanak verir.
Dirençli rehber, omurilik felci olmadan evvelki durumuna dönemeyeceğinin tamamen bilincindedir ama yine de olup biteni yadsımadan hayatını güncel koşullara göre geliştirerek sürdürmeye devam edebilecek kapasitededir. Şema: Dirençli omurilik felçli rehber özellikleri. 1. Hayatını kontrol ettiğini hisseder 2. Stresli durumlarla başedebilir 3. Diğer insanlara empatisi vardır 4. Duygusal bir iletişim ve kişisel kapasiteler geliştirir 5. Gerçekçi hedefler koyar 6. Başarısızlıktan da, başarıdan da ders çıkarır Kaynak:Bu kılavuz için Forés ve Grané den uyarlandı (2011). Bu durumda, rehbernun yararlanacağı DİRENÇLİ SİSTEMLER vardır ve bunları yer aldığı Rehberlik programının gidişatında aktarmalıdır. Dirençli Aile: Dirençli aile kendi fertlerinin herbirinin olumsuz durumlar karşısında aile bütünlüğünü koruyarak büyümeye devam etmesine olanak tanır. Dirençli aile için hayatta başa gelenler, devam eden, yapıcı bir sürecin parçasıdır, omurilik felcinin ortaya çıkmasıyla hayatlarında oluşan durumun üstesinden gelebilmek için aktif, sağlıklı ve duyarlı formlar yaratarak alternatiflerin geliştirilmesi ve durumla başedebilmektir. Arkadaşlar ve dirençli ortak çevre: Ortak çevre, özellikle arkadaşlar, zor durumlarla kolektif halde başedebilmek için gerekli imkanların ve kapasitelerin kullanılmasını ve omurilik felçli kişinin çevresinde karşılaşacağı engelleri aşmasını sağlar. Dirençli ASPAYM Madrid Derneği: Dernek üyeleri karşılıklı hareket eder ve paylaşımda bulunurlar bu da kolektif olarak ilerlemeye izin veren faktörleri kuvvetlendirici bağlantılar yaratmaya izin verir. 4. Program safhaları: Tutors-Akran Danışmanlığı Programı: Omurilik felçlisine İntegral Yardım üç büyük safhaya dağıtılmıştır, ilk ikisi hastane ortamında uygulanır, üçüncüsü hastanede olabileceği gibi aynı şekilde kişi taburcu olduğunda yaşadığı yerde yapılabilir. İlk safha, anahtar safhadır zira burada profesyonel ekip, ekibin geri kalan kısmıyla koordinasyon sağlar, gelişmeleri planlar. Ziyaretler ve bunların periyodikliği programlanır. İkinci safhada genel olarak hastaneye yatışın üçüncü ayına denk gelen subakut safhadaki yeni omurilik felçlilere ziyaretler başlar. Bu sırada, vakaların çoğunluğunda kişiler çözülmesi gereken problemler hakkında bilgi edinmeye ve orta vadede adaptasyona başlayabilirler. Bu bilgilendirme giderek fazlalaşır ve taburcu olma anı yaklaştıkça, vakalara göre spesifik hale gelir.
Eğer aile refakat etmekteyse, bunlar da bilgilendirmeye tabi tutulmanın yanında, gerekli işlemleri gerçekleştirmeye de başlayabilirler ve böylece hastanın taburcu olmasına dek pek çok muamele sonuçlanabilir. Üçüncü safhada, vakaların izlenmesi gerçekleşir ve engellilik işlemleri, mobilite danışmanlığı, eğitim ve iş hayatına giriş hakkındaki sorularda yönlendirilmelerine devam edilir. Bu izleme, yeni omurilik felçli kişinin eve dönüşünde, kişisel ve ailesel ihtiyaçlarında rehberliğin uygulanmasına başlamaya olanak sağlar. Rehberin profili: Geniş deneyimli Eski Üye Belli derecede bağımsızlık ve kendine yeterlik Belli dozda sosyallik ve sosyal katılım Dinleme ve iletişim kapasitesi Motivasyon, sabır ve uyumluluk Rehberlik edilen kişiyle benzeşen varyantlar (Felç düzeyi, cinsiyet, lezyon nedeni, yaş ) Proaktif ve dirençli kişi Rehberlik edilenin profili Yeni üye veya maksimum becerilerine ulaşmamış üye Programa katılım ve motivasyon Öğrenme isteği ve kapasitesi Tanımlanamayan problemlere öngörülen olası çözümlere duyarlılık Kişisel, ailesel ve olanaklar bakımından hazırlık Rehberiyle benzeşen varyantlar 5. Sosyal kurumlar için proje geliştirme planı İlk safha: 1. Ön değerlendirme: Adayların seçimi (rehberlik edilen) - Profesyonellerle rehberler arasında görüşmeler - Pretest hazırlanması ( Omurilik felçlinin Çokboyutlu Değerlendirme Skalası. Ek1) 2. Planlama: - Hedeflerin saptanması ve bu hedeflerin yerine getirilmesi için somut imkanların tespiti. İkinci safha: Programın uygulanması ve izleme. 1- Rehberlerin uygulamaları 2- Teknik ekibin rehber ve rehberlik edilen ile izleme toplantıları (her iki ya da üç haftada bir. İzleme sayfası-ek 3) 3- Meydana çıkabilecek durumlara adaptasyon (izleme sayfasında kayıt altına alınırlar)
Üçüncü safha: Sonuçların değerlendirilmesi. - Post-test fişi (Ek 1) - Son değerlendirme: Sonuçlar, elde edilen hedefler ve elde edilmesi beklenenler (Her bir rehberinn raporu) - Rehberlik edilen için memnuniyet anketi (Ek 2) - Ekibin tamamının toplantısı, burada test öncesi ve test sonrası fişlerdeki önemli değişiklikler ve rehberlik edilenin memnuniyet anketi değerlendirilir. Rehberliğin uygulamadaki başarısını ve memnuniyeti tanımlayabilmek için sürekli bir değerlendirme amaçlanmaktadır. KAPAK ÇEVİRİSİ: Tutors Akran Danışmanlığı Projesi Uygulama Kılavuzu 2013 Rehberler Versiyonu