Tıp Araştırmaları Dergisi: 2008 : 6 (2) :86-92

Tıp Araştırmaları Dergisi: 2008 : 6 (2) :86-92 T AD ARAŞTIRMA Şanlıurfa / Ceylanpınar Devlet Hastanesi Yardımcı Sağlık Personelinin Tüberküloz Bilgi Düzeyi ve Mesleki Risk Algılaması Elif Köse, Mehmet Gencer Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları A.B.D Özet Amaç: Bu çalışma, Şanlıurfa ili Ceylanpınar ilçesi devlet hastanesinde görevli yardımcı sağlık personelinin tüberküloz (Tbc) ile ilgili bilgi düzeylerini, tutum ve davranışlarını değerlendirmek ve mesleki risk algılamasını belirlemek amacıyla gerçekleştirildi. Gereç ve Yöntem: Ankete 31 i kadın 12 si erkek toplam 43 yardımcı sağlık personeli alındı. Tüberküloz ile ilgili hizmet içi eğitim öncesi, eğitime katılan sağlık çalışanlarından, tüberküloz ile ilgili toplam 19 sorudan oluşan bir anket formunu cevaplandırmaları istendi. Bulgular: Katılımcıların yaş ortalaması 27.2±5.1 olarak tespit edildi. Tbc ile ilgili bilgi düzeyini ölçen sorularda katılımcıların %95.4 ü Tbc nin solunum yolu ile bulaştığını, %65.1 i en sık akciğerler olmak üzere akciğer dışı organlarda da hastalığın görüldüğünü, %93 ü akciğer tbc li hastaların en bulaştırıcı hastalar olduğunu, %79.1 i akciğer tbc tanısının balgam incelemesi ile konulduğunu belirtti. Sağlık çalışanlarının %58.1 i tbc yi bir meslek hastalığı olarak görmemekteydi. Anahtar Kelimeler: Anket, sağlık çalışanı, tüberküloz Yazışma Adresi: Dr. Elif Köse Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları A.B.D Sonuç: Sonuç olarak yardımcı sağlık personelinin bilgi eksikliklerinin, yersiz kaygılarının olduğu görülmüş ve hizmet içi eğitimlerinin bu ihtiyaca göre yapılması gerektiği düşünülmüştür. The Standard of Attainments about Tuberculosis and Risk Perception of Healthcare Workers in Sanlıurfa Ceylanpınarı State Hospital Purpose: This study was performed to evaluate the standard of attainments about tuberculosis (Tbc) and risk perception of healthcare workers in Sanlıurfa Ceylanpınar state hospital. Methods: 31 female, 12 male, totally 43 health care workers were participated in the questionnaire A self administered questionnaire with 19 questions about tuberculosis were applied to the healthcare workers who attended an education programme about tuberculosis, just before the education. Results: The mean age was 27.2±5.1. 95.4 % of the healthcare workers declared respiration as a way of tbc infection, 65.1 % of them were aware of extrapulmonary involvement of Tbc, 93 % of them declared pulmonary Tbc as the most infectious type of Tbc. 79.1 % of them knew that tbc was diagnosed bacteriologically, 58.1 % were in opinion that Tbc was not an occupational disease. Conclusion: In conclusion, the standard of attainments of the healthcare workers about tbc was found to be insufficient and so we think that

87 Köse ve Gencer education about tbc should be performed as necessity. Key Words: Questionnaire, healthcare worker, tuberculosis Tüberküloz (Tbc) insanlık tarihi kadar eski olan (1) ve binlerce yıldır dünyada insan sağlığını tehdit eden genç orta yaş grubu ölümlerinin önemli nedeni olan bir enfeksiyon hastalığıdır (2). Dünya sağlık örgütü (WHO) verilerine göre dünya genelinde 2006 yılında 9.2 milyon yeni tbc vakası saptanmıştır (3). Ülkemizde ise 2006 yılında Verem Savaş Dispanserlerine kayıtlı 18.544 yeni tbc vakası tespit edilmiştir (4). Tüberkülozda bulaşma hasta kişiden sağlam kişiye solunum yoluyla olmaktadır. Basil saçan bir kişi ile aynı ortamı paylaşan kişiler inhalasyonla bu basili akciğerlerine almakta ve tbc basili ile enfeksiyon gerçekleşmektedir (5). Sağlık çalışanlarının hastane kaynaklı olarak tbc basili ile karşılaşma oranlarının fazla olması ve basilin bulaşma yolunun solunum yoluyla olması nedeni ile enfekte olma dolayısıyla da hastalanma riskleri yüksek olarak görülmektedir. CDC (Amerikan Hastalıkları Kontrol Merkezi) raporuna göre tüm tbc vakalarının %3 ünü sağlık çalışanları oluşturmaktadır (6). Dünyanın farklı yerlerinde yapılan çalışmalarda, sağlık çalışanları arasında tbc ye yakalanma riski özellikle hemşirelerde ve hekimlerde daha fazla olmak üzere 3-6 kat arasında değişen oranlarda yüksek bulunmuştur (7,8,9). Sağlık çalışanlarının birçoğu tbc hastası ile karşılaştıklarında kendilerine ve kendileri vasıtasıyla ailelerine hastalığın bulaşacağını düşünerek belirgin bir kaygı ve endişe duymaktadırlar. Hastalık hakkındaki yanlış ve abartılı bilgilerde bu kaygının artmasına neden olmaktadır. Bilindiği gibi bir ülkede tbc kontrolünü sağlamada sağlık çalışanlarının işbirliği içerisinde olması çok önemli bir noktadır. Ancak kaygıları artmış sağlık çalışanları ile tbc un etkili bir şekilde kontrolünün sağlanmasının güç olacağı da açıktır. Bu nedenle sağlık çalışanları arasında tbc ile ilgili mevcut bilgilerin değerlendirerek yanlış bilgilerin ortaya çıkarılması ve doğru geçerli bilgilerin verilmesi sağlık çalışanlarına hem hastalığın bulaşma riskini azaltacak hem de tbc kontrol programının başarılı olmasına katkı sağlayacaktır (5,10). Biz de bu doğrultuda bu çalışmada ilçe devlet hastanesinde çalışan yardımcı sağlık personelinin tbc hakkındaki bilgi düzeylerini değerlendirmek ve eksiklerini saptamayı amaçladık. Gereç ve Yöntem Bu çalışma 2006 yılı Şubat ayında Şanlıurfa ili Ceylanpınar ilçesi devlet hastanesinde hizmet veren 43 yardımcı sağlık personelinde yapıldı. Bu sayı 2006 senesinde hastanede çalışan toplam yardımcı sağlık personeli sayısıydı ve tümüne ulaşıldı. Tüberküloz ile ilgili verilecek hizmet içi eğitim öncesinde katılımcıların demografik özelliklerini de içeren toplam 19 sorudan oluşan bir anketi cevaplamaları istendi. Tbc ile ilgili bilgi düzeyinin ölçüldüğü ulusal veya uluslar arası standart soru formu olmadığından sorular çalışmacılar tarafından oluşturuldu. Soruların 8 tanesi çoktan seçmeliydi. 11 soruya ise katılımcıların yazılı olarak cevap vermesi istendi. Anketteki sorularda tıbbi terimler Türkçeleştirildi ve herkes tarafından anlaşılabilir bir hale getirildi. Anlaşılamayan sorular taraf tutmaksızın açıklandı. Ankete katılan herkese bir sıra numarası verildi ve isim kaydedilmedi. Anket kişisel özellikler, tbc bilgi düzeyi, risk algılaması saptaması yapacak sorulardan oluşacak şekilde hazırlandı. İlk beş soru sırasıyla; cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, meslek, mesleki çalışma yılını içeren kişisel özellikleri öğrenmeye yönelik sorulardan oluşturuldu. Takip eden 14 soru temel tbc bilgi düzeyini ve tbc için risk algılamasını ölçmeyi amaçlıyordu. Bu sorular tbc nin bulaşma yolları, bulaşıcı tbc hastalığı formları, hastalığın bulaşmasından nasıl korunulduğu, hastalık tanıları, belirtileri, tedavisi, meslek hastalığı olarak görüp görmedikleri ile ilgiliydi. Demografik özellikleri belirleyen 5 soru dışındaki diğer sorular Tablo1 de gösterilmiştir. İstatistiksel Analiz: Doldurulan anket formları değerlendirilerek elde edilen veriler SPSS 11.0 for windows paket programına kaydedildi. Verilerin analizinde Chi square testi ve tanımlayıcı istatistik kullanıldı. p< 0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Bulgular Anket için belirlenen 43 sağlık çalışanının tümü çalışmaya katılmayı kabul etti. Ankete katılanların 31 i kadın (yaş ortalaması 26.6±4.8 yıl), 12 si erkekti (yaş ortalaması 28.8±5.8 yıl). Şekil 1 de katılımcıların mesleki dağılımları görülmektedir. Eğitim durumu açısından değerlendirildiğinde; sağlık çalışanlarının 13 ü (%30.2) lise dengi, 16 sı (%37.2) yüksek öğretim-ön lisans ve 14 ü (%32.6) lisansüniversite mezunu olduğu saptandı. Mesleki kıdem ortalaması erkeklerde 5.7±5.3 yıl ve kadınlarda 5.2±4.9 yıl olarak bulundu. Katılımcıların 11 i (%25.6) tbc ile ilgili hiçbir mesleki eğitim almadığını, 21 i (%48.8) yüzeysel

88 Yardımcı Sağlık Personelinde Tüberküloz Bilgi Düzeyi kişi sayısı 20 15 10 5 0 hemşire laborant R.T A.T.T S.Memuru meslek Ebe T.Sekreter A.T Seri 1 Şekil 1. Katılımcıların mesleki dağılımları (R.T: Radyoloji teknisyeni, A.T.T: Acil Tıp Teknisyeni, S.Memuru: Sağlık Memuru, T.Sekreter: Tıbbi Sekreter, A. T: Anestezi Teknisyeni) ve yetersiz bir eğitim aldığını, 11 i (%25.6) ise iyi ve yeterli düzeyde tbc ile ilgili eğitim aldığını belirtti. Yüzde 28 i (%65.1) mesleki eğitim ve mezuniyet sonrası dahil olmak üzere tbc hastalığı tanısı almış hasta ile karşılaştığını, %5 i (%11.6) ise çalıştığı kurumda tbc hastasının takip ve tedavisinde aktif görev aldığını ifade etti. Sağlık çalışanlarının %4.7 sinin ise aile fertlerinden birinde tbc hastalığı geçirme öyküsü mevcuttu. Tbc ile ilgili bilgi düzeyini ölçen sorularda %95.4 ü tbc nin hasta kişiden sağlıklı kişiye solunum yolu ile bulaştığını, %2.3 ü ağız yolu ile iyi temizlenmemiş yiyecek ve içeceklerden bulaştığını, %2.3 ü ise bulaşma yolunu bilmediğini belirtti. Tbc nin hangi organlarda hastalık yaptığına ilişkin soruya %65.1 inin en sık akciğerler olmak üzere akciğer dışı organlarda da hastalığın görüldüğü, %16.3 ünün sadece akciğerde, %18.6 sının akciğerle birlikte sadece lenf bezlerinde hastalığın görüldüğü şeklinde cevap verdiği saptandı. Yüzde 93 ü akciğer tbc li hastaların en bulaştırıcı hastalar olduğunu, %4.7 si lenf bezi %2.3 ü deri tbc li olan hastaların en bulaştırıcı hastalar olduğunu ifade etti. Katılımcıların %88.7 si akciğer tbc belirtilerini doğru olarak cevapladı. Akciğer tbc tanısının nasıl konulduğu sorusuna ise %13.9 u PPD testi ile, %79.1 i balgam incelemesi ile, %7 si kan tahlili ile tanı konulur şeklinde cevap verdi. Bulaştırıcı olduğu tespit edilen akciğer tbc li bir hastaya hastane ortamında sağlık hizmeti sunarken alacağınız önlemler ne olurdu şeklindeki soruya %90.6 sı bulunulan ortamın havalanmasını sağlayacağını ve maske takacağını, %4.7 si kendisine bulaşın olup olmadığını anlamak için hasta ile temas sonrasında film çektireceğini, %4.7 si ise BCG aşısı yaptırmak için bir sağlık kuruluşuna başvuruda bulunacağını ifade etti. Katılımcıların %14 ü BCG aşısının ömür boyu koruyucu olduğuna ve %8 i iyi, dengeli beslenmenin ve spor yapmanın tbc den korunmada önemli olduğuna inanmaktaydı.tedavi ile ilgili bilgi düzeylerini değerlendirmek için sorulan sorulara sağlık çalışanlarının %76.7 si tbc tedavisinin birden fazla ilaçla 6 ay yapıldığı, %14 ü tek ilaç ile 1 aydan kısa süreli olduğunu belirtti ve %9.3 ü tedavinin nasıl yapıldığı hakkında herhangi bir bilgisinin olmadığı şeklinde cevap verdi. Ankete katılan sağlık çalışanlarının öğrenim durumları ve meslek dağılımları ile hastalığı doğru tanımlama, bulaşma yolunun bilinmesi, hangi organlarda hastalık yaptığı, hastalığın tanısının nasıl konduğu, korunma yolu, tedavisi ile ilgili sorulara doğru cevap vermeleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (p>0.05). Katılımcıların %58,1 inin tbc yi bir meslek hastalığı olarak görmediğini ifade etti. Meslek grupları kendi aralarında değerlendirildiğinde ise hemşirelerin %54.6 sı tbc yi mesleki bir hastalık olarak görmezken laborantların, anestezi ve radyoloji teknisyenlerinin hepsi tbc yi bir meslek hastalığı olduğunu ifade etti. Meslek dağılımları, öğrenimleri sırasında tbc hastalığı ile ilgili mesleki eğitim alma, önceden tbc tanısı almış hastayla karşılaşmış olma ve aktif tbc hasta takibinde bulunma durumu ile tbc yi bir mesleki hastalığı olarak görüp görmeme durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamadı (sırasıyla p=0.08 p=0.096, p=0.856, p=0.929) Katılımcıların 22 (%51.2) si tbc hastası olmaları durumunda büyük bir umutsuzluğa düşeceklerini ve hayal kırıklığına uğrayacaklarını, 21(%48.8) katılımcı ise hastalığın tedavisi mümkün olduğu için iyileşebileceğine inandığını ve tedavisi için verilen ilaçlarını düzgün kullanmasının bunda etkili olacağını ifade etti. Tartışma Etkin bir tbc kontrolü sağlamak birinci basamak koruyucu sağlık hizmeti sunan kurumların (VSD, Sağlık Ocakları) yanı sıra ikinci basamak sağlık hizmeti sunan kurumların da görev ve yetkileri dâhilindedir. İl ve ilçelerdeki yataklı tedavi merkezleri sevkli gönderilen ya da direkt başvuruda bulunan tbc hastalarına öncelikli poliklinik hizmeti vermek, gerekirse yatırarak tedavi etmek, yatırılmayanların tedavilerini düzenleyerek ilgili birimlere bildirmekle sorumlu kuruluşlardır (11,12). Bu nedenle de ülkemizde sağlık hizmetlerinin her basamağında tbc hastası

89 Köse ve Gencer ile karşılaşma oranı yüksek olan sağlık personelinin tbc hakkında iyi düzeyde bilgi sahibi olması zorunludur. Verem Savaş Daire Başkanlığı verilerine göre 2005 yılında Şanlıurfa ilinde %78.6 sı akciğer tbc si olmak üzere 384 tbc vakası tespit edilmiş ve tbc insidansı 23.2/100.000 olarak saptanmıştır (13). İlçede ise 2005 yılında ilçe VSD de 4 tanesi ARB pozitif toplam 19 hasta tbc tanısı ile tedavi hizmeti almıştır. Bir sağlık kuruluşuna bir yılda 6 dan az tbc hastasının başvurması ya da her bir tbc li hasta başvurusuna karşılık 100 personel düşmesi durumunda tbc ye maruz kalma riski düşük olarak değerlendirilmektedir (5). Bu durum göz önüne alındığında ilçe hastanesinde çalışan personelin tbc ye maruz kalma riski açısından düşük risk taşımadığı söylenebilir. Hastanemiz çalışanlarının tbc hakkındaki bilgi düzeylerinin saptanması ve varsa eksikliklerin giderilmesi de bu nedenle önem kazanmaktadır. Ülkemizde sağlık çalışanlarının tbc ile ilgili bilgi düzeyini değerlendiren çalışmalar genel olarak hekimler üzerinde yapılmıştır (14). Katılımcıların tümü yardımcı sağlık personeli olan çalışmamızdaki verilerin değerlendirilmesi de personel dağılımı ile birebir benzerliği olmasa da kısıtlı sayıda yapılmış diğer çalışmalardaki bulgular incelenerek yapılmıştır. Gencer ve arkadaşları Şanlıurfa ilinde pratisyen ve uzman hekimlerden oluşan toplam 187 sağlık çalışanına tbc nin bulaşma yolları, kliniği, tanısı ve tedavi ile ilgili 15 sorudan oluşan bir anket uygulamıştır. Hastalığın bulaşma yolu olarak hekimlerin %98.9 u solunum yolu ile olduğunu belirtmiştir (15). Çiftçi ve arkadaşları %26.8 i doktor %73.2 si yardımcı sağlık personelinden oluşan 256 kişiye uyguladıkları tbc anketi çalışmalarında tbc nin solunum yolu ile bulaştığını ankete katılımcılarını %92.3 ünün doğru olarak cevapladığını saptamıştır (10). Çalışmamızdaki katılımcıların ise %95.4 ü Tbc nin hasta kişiden sağlıklı kişiye solunum yolu ile bulaştığını, %2.3 ü ağız yolu ile iyi temizlenmemiş yiyecek ve içeceklerden bulaştığını %2.3 ü ise bulaşma yolunu bilmediğini belirtmiştir. Diğer çalışmalara paralel olarak çalışmamızdaki katılımcıların tbc hastalığının bulaşması ile ilgili bilgi düzeylerinin benzer oranlarda ve yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. Çalışmamızdaki katılımcıların çok önemli bir kısmı hastalığın bulaşma yolunu doğru olarak ifade etmesi önemlidir. Ayrıca çalışmamızda meslek grupları ile hastalığın bulaşma yolunu doğru olarak cevaplama durumu arasında fark bulunmamıştır. 2005 yılı Amerikan Hastalıkları Kontrol Merkezi (CDC) nin sağlık merkezlerinde tbc basilinin yayılımının önlenmesi için hazırladığı rehbere göre sağlık çalışanları için riskli olan çalışma bölgeleri olarak hasta odaları, acil servisler, yoğun bakım, cerrahi odaları, laboratuarlar, bronkoskopi üniteleri, balgam indüksiyon ya da inhalasyon terapi odaları, otopsi odaları, dializ üniteleri, diş tedavi üniteleri gösterilmiştir (16). 2006 hizmet yılında ilçe hastanesi yoğun bakım ve bronkoskopi ünitesi dışındaki diğer birimleri bünyesinde taşımaktadır. Bu nedenle hastanedeki tbc yayılımı için riskli bölgeler olan ünitelerde çalışan yardımcı sağlık personelinin büyük oranda tbc nin solunum yolu ile bulaştığını bilmesi tbc enfeksiyonundan korunmada gerekli önlemleri alması için uygun davranışı göstereceği düşüncesini doğurmaktadır. Ancak her zaman doğru bilgi uygun davranışın gösterileceği anlamına gelmemektedir. Bu doğrultuda katılımcılara akciğer tbc si olan hasta ile hastane ortamında karşılaştığında alacağı önlemler sorulmuştur. Sonuçlar değerlendirildiğinde %90.7 si bulunulan ortamın havalanmasını sağlayacağını, maske takacağını, %4.7 si kendisine bulaşın olup olmadığını anlamak için kısa süre içinde film çektireceğini, %4.7 si ise BCG aşısı yaptırmak için bir sağlık kuruluşuna başvuruda bulunacağını belirtmiştir. Sağlık personelinin tbc hastası ile karşılaştığında yapması gereken yaklaşımın büyük oranda doğru olması önemlidir. Ancak yine de çalışanların %9.3 ü korunma yöntemi olarak uygun olmayan bir yöntemi seçmesi dikkat çekicidir. Ne yazık ki bu durum hastanemizde hatalı inanışlara sahip personelin akciğer tbc li hasta ile karşılaştığında uygun olmayan davranışı göstereceği ve tbc basiliyle enfekte olma risklerini arttıracağı kaygısını doğurmuştur. Katılımcıların tbc de organ tutulumu ile ilgili olarak sorulan soruya makul düzeylerde doğru cevap verdikleri ve %93 gibi büyük bir oranda da en bulaştırıcı organ tutulumu olan hastaların akciğer tbc olan hastalar olduklarını ifade ettikleri görülmüştür. Akciğer tbc nin klinik bulguları hakkında ise katılımcıların %88.7 si doğru cevap vermiştir. Bu da katılımcıların tbc ile ilgili temel bilgilere genellikle sahip olduklarını düşündürmüştür. Akciğer tbc tanısının nasıl konulduğu sorusuna ise %79.1 i balgam incelemesi ile tanı konulur şeklinde cevap vermiştir. Çalışmaya alınan yardımcı sağlık personelinin verdiği bu cevaplar mesleki görevleri hastalıkların direkt tanısını koymak olmamasına rağmen kabul edilebilir ölçülerde bilgi düzeylerinin olduğunu göstermektedir. Katılımcıların %13.9 u ise PPD nin tanıda önemli olduğunu ifade etmiştir. Cirit ve arkadaşları (17) çalışmasında hekimlerin

Yardımcı Sağlık Personelinde Tüberküloz Bilgi Düzeyi 90 %25 i bakteriyoloji dışında bir yöntem ile tanı konulabileceğini, Soysal ve arkadaşları (18) ise 130 hekime PPD ve BCG konuşundaki görüşlerini araştırdığı anket çalışmasında hekimlerin %76.9 u PPD nin tanıda değerli bir yeri olduğu görüşünü vermişlerdir. PPD nin tbc hastalığı tanısında önemli yeri olmamasına rağmen sağlık personelinin PPD yi hastalık tanısında önemli olduğunu düşündüğü görülmektedir. Katılımcıların %14 ü sağlık çalışanının BCG aşısının olmasının ömür boyu koruyuculuk sağlayacağına inandığı saptanmıştır. Bunun nedeni tbc nin bir enfeksiyon hastalığı olması ve genel bilgi olarak enfeksiyon hastalıklarının kontrolünde aşının önemli ve temel bir korunma şekli olarak bilinmesinden kaynaklanabilir. Ancak çalışmamızdaki katılımcıların %78 inin tbc hastalarının tespit edilip erken tedaviye başlanılmasının tbc den korunmada en etkili yol olduğunu belirtmesi önemlidir. Bilindiği gibi bir ülkede tüberküloz kontrol programının temelini teşhis ve tedavi basamağı oluşturmaktadır. Sağlık çalışanlarının da bunun bilincinde olması tbc kontrolünün başarılı olmasını sağlayacak önemli noktalardan biridir. Sağlık personelinin yapılmış bir çok çalışmada tbc açısından risk taşıdığı gösterilmiş ve özelliklede doktorlar, hemşireler ve laboratuar çalışanlarının tbc riski en yüksek meslek grupları olduğu ifade edilmiştir. (7,8,9,19). Yüzde 65.1 i daha önceden tbc hastası ile karşılaşan ve %11.6 sı de bizzat tbc hasta takibinde bulunmuş olan katılımcılara bu bilgi doğrultusunda tbc yi bir mesleki hastalığı olarak görüp görmediği sorulmuştur. Çalışmamızda katılımcıların %58.1 i ve meslek gruplarından da tbc bulaşması için risk oranı yüksek olan hemşirelerin %54.6 sı tbc yi bir meslek hastalığı olarak görmemiştir. Katılımcıların mezuniyet öncesi tbc ile ilgili aldıkları eğitim düzeyleri, daha önceden tbc hastası ile karşılaşma ve aktif tbc hasta takibinde bulunma durumu ile tbc yi mesleki bir risk olarak görme arasındaki ilişki incelenmiş ve arasında da anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Sonuç olarak katılımcıların tbc hakkındaki temel bilgileri değerlendirildiğinde özellikle bulaşma yolu konusunda yeterince bilgi sahibi olmalarına rağmen mesleki risk taşıdıklarının farkında olmadıkları görülmektedir. Ayrıca katılımcılar tbc hastası olmaları durumundaki hislerini sorgulayan soruda %51.2 si büyük bir umutsuzluğa düşeceklerini ve hayal kırıklığına uğrayacaklarını, tedavisinin güç olduğunu belirterek olumsuz düşüncelerini aktarmışlardır. Verilen cevaplarda kesin tedavisi olmasına rağmen eskiden beri tbc nin tedavisi güç ve öldürücü olabilen bir hastalık olarak düşünülmesi yanı sıra tbc hastalarının toplum tarafından dışlanan hastalar olarak görüldüğü gibi yanlış inanışların varlığının yardımcı sağlık personeli arasında da devam ettiği görülmüştür. Bu nedenle mezuniyet öncesi ve sonrası verilecek tbc eğitimlerinin sağlık çalışanları arasındaki hatalı inanışların önüne geçilmesinde önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Tbc ile savaşın kazanılması için tüm sağlık çalışanlarının aktif katılımı sağlanmalı ve tbc ile mücadele çok yönlü olarak ele alınmalıdır. Tüm sağlık çalışanları tbc nin epidemiyolojisi, kliniği, tanısı, bulaşma için risk faktörleri, çalıştıkları yerlerde alınması gereken önlemler konusunda eğitilmeleri ayrıca varsa hastalık hakkındaki yanlış veya abartılmış bilgilerle artmış endişeleri giderilmelidir. Bunun için hizmet içi eğitimlere önem verilmeli ve belli periyotlarla eğitimler tekrarlanarak bilgilerin yenilenmesi sağlanmalıdır. Bu anket çalışması sonucunda hastanemizdeki yardımcı sağlık personelinin tbc ile ilgili yüksek oranda olmasa bile bilgi eksikliklerinin ve yersiz kaygılarının olduğu görülmüş ve buda sonraki hastane içi eğitim hizmetlerine rehber olmuştur. Tablo 1: Sorular 1- Tüberküloz hastalığı nasıl bulaşır? a. Sindirim yolu ile enfekte olmuş yiyecek ve içecekler bulaştırır b. Kan alıp verme, enjeksiyon gibi tıbbi girişimler ile c. Deri yolu ile kesikler, yara yerinden bulaşır d. Solunum yolu ile hasta kişiden sağlam kişiye bulaşır e. Hastalığın bulaşma yolu hala bulunamamıştır. 2- Tüberküloz hangi organlarda hastalık yapar? a. Sadece akciğerleri etkileyen bir hastalıktır. b. Akciğer ile birlikte sadece lenf bezlerini etkileyen bir hastalıktır c. En sık akciğerler olmak üzere akciğer dışı birçok organlarda da görülebilen bir hastalıktır d. Beyin ve sinir sistemini etkileyen bir hastalıktır e. Sindirim sistemini etkileyen bir hastalıktır. 3- Hangi tüberküloz formu bulaştırıcıdır?

91 Köse ve Gencer a. Deri tüberkülozu b. Tüberküloz lenfadenit (Lenf bezini tutan tüberküloz) c. İshalle seyreden barsak tüberkülozu d. Akciğer tüberkülozu e. Menenjit tüberküloz (Beyin zarını tutan tüberküloz) 4- Akciğer tüberkülozunun belirtileri nelerdir? a. Ağızdan kan gelmesi b. Balgam c. Ateş ve gece terlemesi d. Uzun süren öksürük e. Hepsi 5- Akciğer tüberkülozunun tanısı nasıl konulur? a. Kan testleri ile b. PPD deri testi ile c. Balgam incelemesi ile d. Doktorun yaptığı fizik muayenesi ile e. Akciğer grafisi ile 6- Aşağıdakilerden hangisi tüberkülozdan sağlık çalışanlarının korunma yoludur? a. Sağlık çalışanlarının BCG (tüberküloz aşısı) yapılması ömür boyu koruyuculuk sağlar b. Dengeli beslenmek ve spor yapmak c. Tüberküloz hastalarını tespit edilerek erken tedavilerinin başlanması ve hasta ile karşılaşıldığında bulaşı engelleyici tedbirlerin alınması d. Hastaların hastaneye alınmaması çok gerekli durumlarda özel odalarda muayene edilmesi e. Hiçbir fikrim yok 7- Bulaştırıcı olduğu tespit edilen akciğer tüberkülozlu bir hastaya hastane ortamında sağlık hizmeti sunarken alacağınız önlemler ne olurdu? a. Bulunulan ortamın havalanmasını sağlar ve hastaya da kendime de maske takarak korunmaya çalışırım b. Hasta ile temas sonrası BCG (tüberküloz aşısı) yaptırmak için ilgili sağlık kuruluşuna başvururum c. Hasta ile temastan sonra hastalığın bulaşıp bulaşmadığını anlamak için akciğer filmi çektiririm. d. Hastanın muayenesi ve tetkikleri sırasında kullanılan eşyaları ayırarak bir daha kullanmadan önce dezenfeksiyonunu sağlarım e. Hiçbir önlem almaya gerek görmediğim için herhangi bir önlem almam. 8- Akciğer tüberküloz hastalığının tedavisi hangisidir? a. Hastalığın tedavisi hakkında hiçbir fikrim yok b. Birden fazla değişik tüberküloz hastalığına özel ilaçlarla ve en az 6 ay c. Tek bir tüberküloza özel ilaçla ve 1 aydan daha kısa d. Cerrahi tedavi e. Antibiyotik tedavisi ve vitamin desteği 9- Öğrenim hayatınız sırasında tüberkülozla ilgili mesleki bir eğitim aldınız mı? Bu konudaki düşünceleriniz nelerdir? 10- Meslek yaşantınızda tüberküloz hastası ile karşılaştınız mı? 11- Meslek yaşantınızda tüberküloz hastası takibi ve tedavisi sırasında aktif olarak görev yaptınız mı? 12- Aile bireyleriniz arasında tüberküloz hastalığı geçiren var mı? 13- Tüberküloz hastalığını sağlık çalışanlarının mesleki bir hastalığı olarak görüyor musunuz? 14- İleriki yıllarda tüberküloz hastası olsanız düşünceleriniz ne olurdu? Kaynaklar 1. Çalışır H. Tüberküloz epidemiyolojisi ve tüberküloz kontrolü.tüberküloz Tanı ve Tedavisi Ders Notları.Toraks Derneği Ulusal Akciğer sağlığı kongresi, 2000:61-78 2. Coşkun F, Özyardımcı N. Tüberküloz epidemiyolojisi. Akciğer arşivi, 2003;4: 61-64 3. Global Tuberculosis Control Surveillance, Planning, Financing WHO Report 2008:1 4. T.C Sağlık Bakanlığı Verem Savaş Daire Başkanlığı. Türkiye de Verem Savaşı 2008 raporu 5. Özkara Ş, Sağlık Kurumlarında Tüberküloz Bulaşması ve Alınması Gereken Önlemler. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, Nisan 2002; 3:(1):089-097 6. CDC; NIOSH (National İnstitute for occupational safety and healthy : Tuberculosis: http://www.cdc.gov/niosh/topics/tb/ 7. Hasoğlu S,Tanrıkulu AC, Dağlı C. Tuberculosis among healthy care workers in ashort working period. Am J İnfect Control, Feb 2005;33:(1):23-26 8. Laniado- Laborin R, Cabrales-Vargas N. Tuberculosis in healthy care workers at a general hospital in Mexico. İnfect Control Hosp Epidemilo, May 2006;27:(5):449-452

Yardımcı Sağlık Personelinde Tüberküloz Bilgi Düzeyi 92 9. Jo KW, Woo JW, Hong Y. Insidance of tuberculosis among healthy care workers at a private university hospital in South Korea. Int J Tuberc Lung Dis, Apr 2008;12: (4):436-440 10. Çiftçi F, Torun Ö, Bozkanat E. Sağlık Çalışanlarında tüberküloz bilgi düzeyi ve risk algılaması. Toraks Dergisi, Aralık 2007;8:(4):221-226 11. Sağlık Hizmetlerinin yürütülmesi hakkında yönerge. Sağlık Bakanlığı Verem Savaşı Hizmetleri; Madde 67:36 12. Sağlık Hizmetlerinin yürütülmesi hakkındaki yönerge. Sağlık Bakanlığı. Hastanelerde Hizmetin yürütülmesinde esaslar; Madde 197:199 13. Gümüşlü F, Özkara Ş, Özkan S. T.C sağlık Bakanlığı Verem Savaşı Daire Başkanlığı. Türkiye de Verem Savaşı 2007 raporu:29 14. Hacıevliyagil S.S. Tüberkülozda Bulaşma. XXIII. Ulusal Tüberküloz ve Göğüs Hastalıkları Kongresi. Tüberküloz ve Tüberküloz kontrolü Kongre kitabı, 2003: 16-20 15. Gencer M. Ceylan E. Bayat A.Şanlıurfadaki hekimlerin tüberküloz tanı ve tedavisine yaklaşımları. Solunum, 2007;9:(1):33-36 16. CDC.MMWR. Guidelines for Preventing the Transmission of Mycobacterium tuberculosis in health-care settings, 2005 December; 30:(54):RR-17:3 17. Cirit M, Orman A, Ünlü M. Afyon ilindeki hekimlerin Tüberküloz Tanı ve Tedavisine Yaklaşımları. Toraks Dergisi, 2003;4:(2):133-137 18. Soysal F, Aras G, Karadal F. PPD, BCG ve kemoproflaksi konusunda hekimlerimizin görüşleri. Solunum 2001;3:27-30 19. Kılınç O, Uçan E.S, Çakan A. İzmir de sağlık çalışanları arasında tüberküloz hastalığı riski: tüberküloz meslek hastalığı olarak kabul edilebilir mi? Toraks Dergisi,2000;1:(1):19