KESİTSEL RŞTIRMLR KESİTSEL RŞTIRMLR PREVLNS RŞTIRMSI DURUM SPTM RŞTIRMSI ROSSSETIONL STUDY ROSSSETIONL SURVEY PREVLNE STUDY BSELINE SURVEY 1 2 Kesitsel çalışmalar, belirli bir populasyonda, belirli bir anda (nokta zamanda), belirli bir konunun (belli bir maruziyet, hastalık veya sağlıkla ilgili herhangi bir olayın) sıklığını (veya düzeyini) saptamaya yönelik araştırmalardır. Örneğin, belli bir populasyonda çalışmanın yapıldığı anda Hepatit B virus infeksiyonu prevalansı, sigara içme prevalansı bebeğini emziren kadınların oranını saptamak üzere kesitsel çalışma yapılabilir. 3 4 TNS 2008 Kesitsel çalışmalarda, kişilerle nokta zamanda görüşülür ve araştırma konusu olan bilgi(ler) onlardan alınır. lınan bilgilere göre, kişiler ilgilenen özelliği olanlar ve ilgilenilen özelliği olmayanlar şeklinde sınıflanır. 5 6 1
TNS 2008 Kesitsel çalışmalarda yalnızca araştırmanın (survey) saptamayı amaçladığı sağlık sorunu/ sağlıkla ilgili olayın prevalansı saptanmaz, aynı zamanda bu sağlık sorunu/ sağlıkla ilgili olayla ilgili potansiyel risk faktörleri konusunda da bilgi toplanır. 7 8 Örneğin bir bölgede Hepatit B sıklığını saptamak üzere yürütülen bir kesitsel çalışmada; sosyoekonomik durum, iv ilaç kullanımı cinsel davranış gibi Hepatit B infeksiyonu açısından potansiyel risk faktörleri konusunda da bilgi toplanabilir. 9 ÖRNEK 1966 yılında BD de tütün kullanımı prevalansı, tütün kullanımına yönelik tutum ve inançlar ve ilgili diğer değişkenleri saptamak amacı ile kesitsel bir çalışma yürütülmüştür. nkette tütün kullanımı ile ilgili olan sorular şunlardır: tütün kullanımı (geçmiş çalışma anında) tütün kullanımını bırakma davranışı gelecekte tütün kullanımı ile ilgili düşünceler tütün kullanmayı bırakma konusunda inançlar tütün kullanmayı bırakma konusuna isteklilik Sigarayı bırakma nedeni Genelde tütünün sağlık etkileri konusunda tutumlar ve inançlar, Tütün bırakanlarda bırakma dönemindeki sosyal baskılar 10 Kesitsel çalışmalar, aynı zamanda sağlıkla ilgili bir olayda toplumun bilgi, tutum davranış inançlarının saptandığı (KP knowledge, attitude and practicebeliefs) araştırmalardır. Kesitsel çalışmalar (survey) yalnızca toplumda hastalıkların sıklığını değil, toplumun koruyucu ve tedavi hizmetlerinden yararlanma durumunu da değerlendirmek üzere yürütülebilir. 11 12 2
14 EVREN ÖRNEK Etken Şişmanlık Sonuç DM Sonuç DM RŞTıRM TSRıMı Uygun örnekleme yöntemi ile yeterli sayıda Ölçme Etken Şişmanlık Sonuç DM Sonuç DM 13 B D B D BD BD EVREN ÖRNEK Uygun örnekleme yöntemi ile yeterli sayıda Ölçme B Etken Şişmanlık D Etken Şişmanlık B D Sonuç DM Sonuç DM Sonuç DM Sonuç DM 15 16 TOPLM B B D D TOPLM BD BD TOPLM B B D D TOPLM BD BD P (prevalans) = BD 17 P (etken)= P (etken) = B D 18 3
Hastalık/ durumla ilgili şüpheli maruziyetlerin etkisini değerlendirmede araştırma grubu maruz ve maruz olmayanlar şeklinde sınıflanır. Maruz ve maruz olmayanlarda ilgili hastalık/ durumun prevalansı hesaplanır ve karşılaştırılır. Yaşam boyu OK Meme kisti kullanımı Evet Hayır Evet 124 3123 3247 Hayır 77 2567 2644 201 5690 5891 OK Kullananlarda meme kisti prevalansı = 124 / 3247 = % 3.8 OK Kullanmamışlarda meme kisti prevalansı= 77 / 2644 = % 2.9 Prevalans oranı = 1.3 Maruz kalanların prevalansının maruz kalmayanların prevalansına bölünmesi prevalans oranı nı verecektir. 19 20 Prevalans oranı, maruz kalmayanlarda prevalans düşükse (%10 dan az) ve hastalığın süresi maruz kalan gruptaki vakalarla maruz kalmayan gruptaki vakalarla benzer ise insidans hız oranı nın iyi bir tahminini verecektir. Maruziyetin farklı düzeyleri için sınıflama yapılabilir. Maruziyetin artan düzeylerinde prevalansın artışı doz cevap ilişkisi yani ilişkinin nedenselliği konusunda kanıt sağlayacaktır. 21 22 Örnek: Bir üniversitenin sağlık hizmetlerinden yararlanan kadınlarda HPV infeksiyonu belirleyicilerini saptamak üzere kesitsel bir çalışma yürütülmüştür. Kliniğe başvuran 467 kadına sosyodemografik değişkenler ve cinsel davranış sorularını içeren bir anket uygulanmıştır. HPV infeksiyonu laboratuar yöntemi ile saptanmıştır. HPV infeksiyonu ile medeni durum ve yaşam boyu cinsel partner sayısı arasındaki ilişkiler değerlendirilmiştir. Ley ve ark 1991 Kadın sayısı HPV infeksiyonu Prevalans oranı prevalansı (% 95 G) Medeni durum Bekar 437 47.4 1.0 (ref) Diğer 30 20.0 0.4 (0.2 0.9) Kadın sayısı HPV infeksiyonu Prevalans oranı prevalansı (% 95 G) Yaşam boyu cinselpartner sayısı 1 90 21.1 1.0 (ref) 23 101 32.7 1.5 (0.92.4) 45 93 54.8 2.6 (1.7 4.0) 69 66 56.1 2.7 (1.7 4.3) 10 102 68.6 3.3 (2.1 4.9) Trend X 2 = 53.10 p< 0.0001 23 24 4
10 partneri olan kadınların partner sayısı bir olan kadınlara göre prevalans oranı şu şekilde hesaplanmıştır: Yaşam boyu cinsel partner sayısı HPV pozitif HPV negatif 10 partnet 70 32 102 1 partner 19 71 90 89 103 192 Prevalans (10 eş) = 70 / 102 = % 68.6 Prevalans (1 eş) = 19/ 90 = % 21.1 Prevalans oranı = (% 68.6) / (% 21.1) = 3.3 Kesitsel çalışmalarda olası risk faktörünün hastalığa yakalanma açısından kaç kat risk oluşturduğu odds ratio hesaplanarak değerlendirilebilir. 25 26 OO/OR = (olasılıklar oranı) xd Bx Kesitsel çalışmalarda da olgukontrol çalışmalarında olduğu gibi hastalığı olan ve olmayanlarda maruziyet oddsları karşılaştırılır (maruziyetin odds oranı). 27 28 Bu açıdan incelendiğinde kesitsel çalışmalarda olgu ve kontroller analiz aşamasında tanımlanır. Olgukontrol çalışmalarında olgu ve kontrollerin tanımlanması dizayn aşamasındadır. Yaşam boyu OK Meme kisti kullanımı Evet Hayır Evet 124 3123 3247 Hayır 77 2567 2644 201 5690 5891 OK Kullananlarda meme kisti prevalansı = 124 / 3247 = % 3.8 OK Kullanmamışlarda meme kisti prevalansı= 77 / 2644 = % 2.9 Prevalans oranı = 1.3 Kesitsel çalışmalarda maruz kalmayanların (baseline) prevalansı düşükse, odds oranı, prevalans oranına yakın bir değer alır Memekisti olanlarda OK maruziyetodds u = 124 / 77 = 1.6103 Memekisti olmayanlardaok maruziyetodds u= 3123/2567= 1.2165 Odds oranı (OROlasılıklar Oranı)= 1.32 29 30 5
Yaşam boyu cinsel partner sayısı HPV pozitif HPV negatif 10 partnet 70 32 102 1 partner 19 71 90 89 103 192 Prevalans (10 eş) = 70 / 102 = % 68.6 Prevalans (1 eş) = 19/ 90 = % 21.1 Prevalans oranı = (% 68.6) / (% 21.1) = 3.3 Elde edilen odds oranı ( 8.2), prevalans oranından (3.3) oldukça farklıdır. maruz kalmayanların (baseline) prevalansı yüksekse (tek partneri olanların prevalansı % 21.1), odds oranı prevalans oranı açısından iyi bir tahmin vermez. HPV pozitiflerde maruziyet odds u= 70 / 19 = 3.68 HPV negatiflerde marzuiyet odds u = 32 / 71 = 0.45 Odds oranı = 3.68 / 0.45 = 8.2 31 P (prevalans) = BD P (etken) = B P (etken) = OO/OR = (olasılıklar oranı) D D B 32 KORONER KLP HSTLIĞI İNSİYET sayı % sayı % sayı % ERKEK KDIN Badıllıoğlu O, 2003 14 15.4 77 84.6 91 100.0 10 5.7 166 94.3 176 100.0 24 9.0 243 91.0 267 100.0 PREVLNS P(prevalans) = P (erkeklerde)= P (kadınlarda) = OO/OR = (olasılıklar oranı) 24 267 14 91 10 176 14x166 10X77 = %9.0 =%15.4 = %5.7 =3.02 33 34 İzmir, Konak Sağlık Grup Başkanlığı 2039 yaş genç erişkinler Hipertansiyon sıklığı ve risk etmenleri nüfus: 302 546 Örnek: 1 076 Tüm Sağlık Ocaklarına bir hafta içinde başvuran kişiler PLNLMD DİKKT EDİLMESİ GEREKENLER ÖRNEK SEÇİMİ UYGUN ÖRNEKLEME YÖNTEMİ YETERLİ ÖRNEK BÜYÜKLÜĞÜ Ulaşılan: 642 kişi (% 59.7) RŞTIRMY KTILIM 35 36 6
İzmir, Konak Sağlık Grup Başkanlığı 2039 yaş genç erişkinler Hipertansiyon sıklığı ve risk etmenleri nüfus: 302 546 Örnek: 1 076 Tabakalı, küme Ulaşılan: 885 kişi (% 82.3) 37 OLUMLU ÖZELLİKLERİ HIZLI KOLY DH DÜŞÜK MLİYETLİ DEĞİŞMEYEN ÖZELLİKLERİ TNIMLMK İÇİN UYGUN BELİRLİ BİR ZMN KESİTİNDE TOPLUMUN SĞLIK HİZMET GEREKSİNİMİ KONUSUND ÖNEMLİ BİLGİLER VEREBİLİR. YNI ÇLIŞMD BİRDEN FZL MRUZİYET VE İZLENEBİLİR. LR TOPLUM YNSITILBİLİR 38 OLUMSUZ ÖZELLİKLERİ NEDEN İLİŞKİSİNDE RDIŞIKLIĞIN GÖZLENEMEMESİ NEDENSEL İLİŞKİNİN TM BELİRLENEMEMESİ KULLNILM NEDENLERİ NEDEN İLİŞKİSİNİ DEĞERLENDİRMEK SĞLIKL İLGİLİ BİR OLYIN SIKLIĞINI BELİRLEMEK KIS SÜRELİ, DH FTL OLGULRIN TEMSİL EDİLEMEMESİ NDİR SORUNLR İÇİN UYGUN OLMMSI YENİ BİR TEST VEY UYGULMYI DEĞERLENDİRMEK TEKRR EDİLEREK ZMN İÇİNDE RİSK FKTÖRÜ ve HSTLIK SIKLIĞINDKİ DEĞİŞİMİ İNELEMEK 39 40 7