flora KLİNİK ÇALIŞMA/ RESEARCH ARTICLE Kronik Hepatit C Tedavisinin Yan Etkileri: Cilt ve Mukoza Etkilerinin Yüksek Görülme Oranı* High Incidence of Dermal and Mucosal Adverse Events # Hüseyin Şener BARUT 1, Özgür GÜNAL 1, Jale YÜKSEK 2, Ünal ERKORKMAZ 3 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Tokat, Türkiye 2 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Dermatoloji Anabilim Dalı, Tokat, Türkiye 3 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik ve Tıp Bilişimi Anabilim Dalı, Tokat, Türkiye * Bu çalışma verilerinin bir kısmı 5. APASL Single Topic Conference İstanbul Mayıs 2009 tarihinde poster bildiri olarak sunulmuştur. # Some parts of this study has been presented as poster presentation in the 5 th APASL Single Topic Conference, Istanbul in May 2009. ÖZET Giriş: Kronik hepatit C tedavisi sırasında hem pegile interferonun (PEG-IFN) hem de ribavirinin birçok yan etkisi olmaktadır. Çalışmamızda grip benzeri semptomlar ve hematolojik parametrelerdeki değişimler dışında sık görülen nöropsikiyatrik ve dermatolojik toksik etkiler, çeşitli otoimmün hastalıkların gelişimi gibi yan etkiler araştırılmış, özellikle mukozal-dermal yan etkilerin sıklığı ve tedavisi ayrıntılı olarak incelenmiştir. Hastalar ve Metod: Ocak 2008-Haziran 2009 tarihleri arasında, kronik hepatit C tedavisi için ribavirinle kombine PEG-IFN-α2a veya PEG-IFN-α2b tedavisi alan toplam 76 hastadan verileri tam olan 71 i çalışmaya alınmıştır. Tedavi takibinde her klinik vizitte yan etkiler sorgulanmıştır. PEG-IFN-α2a tedavisi alan hastalarda (28, %39.4) görülen yan etkiler, PEG-IFN-α2b alan hastalarda (43, %60.6) görülen yan etkilerle karşılaştırılmıştır. Bulgular: İki farklı tip PEG-IFN tedavisinin yan etkileri benzer bulunmuştur. Tüm hastalar ele alındığında psikiyatrik bozukluk hastaların %42.9 unda, tiroid hastalığı %11.4 ünde, %10 un üzerinde kilo kaybı %54 ünde, bulantı %47.9 unda, ishal %31.4 ünde, saç dökülmesi %79.1 inde, ağız kuruluğu %80 inde, ağızda lezyon/acıma yanma hissi %57.4 ünde, kaşıntı %74.3 ünde, döküntü %26.9 unda görülmüştür. Yetmiş hastanın 17 (%24.3) sine dermatit nedeniyle topikal steroid tedavisi verilmiştir. Sonuç: Kronik hepatit C tedavisi alan hastaların çoğunda çeşitli düzeylerde deri ve mukozalarda kuruluk görülmekte, yaklaşık dörtte bir kadarında da dermatit gelişmektedir. Ancak nemlendiriciler ve topikal steroidler ile bu hastaların dermatolojik lezyonlarının tedavisi mümkündür. Anahtar Kelimeler: Hepatit C, Kronik, Pegilate interferon-alfa2a, Pegilate interferon-alfa2b, Ribavirin, Yan etkiler, Dermatit 28 Geliş Tarihi/Received: 17/09/2009 - Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 12/03/2010
Kronik Hepatit C Tedavisinin Yan Etkileri: Cilt ve Mukoza Etkilerinin Yüksek Görülme Oranı Barut HŞ, Günal Ö, Yüksek J, Erkorkmaz Ü. SUMMARY High Incidence of Dermal and Mucosal Adverse Events Hüseyin Şener BARUT 1, Özgür GÜNAL 1, Jale YÜKSEK 2, Ünal ERKORKMAZ 3 1 Department of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Faculty of Medicine, University of Gaziosmanpasa, Tokat, Turkey 2 Department of Dermatology, Faculty of Medicine, University of Gaziosmanpasa, Tokat, Turkey 3 Department of Biostatistical and Medical Informatics, Faculty of Medicine, University of Gaziosmanpasa, Tokat, Turkey Introduction: During chronic hepatitis C therapy, both pegylated interferon and ribavirin cause numerous side-effects. In this study, we ascertained the side-effects other than flu-like symptoms and hematologic abnormalities, including neuropsychiatric and dermatologic toxicities, development of autoimmune disorders, and focused on frequencies and management of mucosal-dermal side-effects. Patients and Methods: Out of 76 patients who had received peginterferon (peginterferon alpha-2a or alpha-2b) combined with ribavirin treatment for chronic hepatitis C in the period of 2008 January-2009 July, 71 were included in the study. Patients were questioned about side-effects in each follow-up visit during treatment. Side effects seen in patients receiving peginterferon alpha-2a (28, 39.4%) were also compared to those of patients receiving peginterferon alpha-2b (43, 60.6%). Results: Adverse effects of two different types of peginterferon were found to be similar. When we took all patients into consideration, psychiatric disorders were seen in 42.9% of patients, thyroid disorder in 11.4%, weight loss over 10% in 54%, nausea-vomiting in 47.9%, diarrhea in 31.4%, alopecia in 79.1%, dry mouth in 80%, oral lesion/burning feeling in mouth in 57.4%, pruritus in 74.3%, rash in 26.9%. Topical steroid treatment was given to 17 of 70 patients (24.3%) because of dermatitis. Conclusion: In conclusion, most of the patients receiving treatment for chronic hepatitis C showed dryness of skin and mucous membranes in various levels, and one fourth of the patients developed dermatitis. Importantly, these dermatologic lesions can be controlled with emollients and topical steroids. Key Words: Hepatitis C, Chronic, Pegylated interferon-alfa2a, Pegylated interferon-alfa2b, Ribavirin, Adverse effects, Dermatitis GİRİŞ Günümüzde pegile interferon (PEG-IFN) alfa ve ribavirinden oluşan kombinasyon, hepatit C virüsü (HCV) ne bağlı kronik hepatitin standart tedavi şemasını oluşturmaktadır. Kronik hepatit C (KHC) tedavisinde kullanılan interferon (IFN) bazlı tedavilerde karşılaşılan en önemli zorluklardan biri hem PEG-IFN hem de ribavirinin birçok yan etkilerinin olmasıdır. Grip benzeri semptomlar, hematolojik, nöropsikiyatrik ve dermatolojik toksik etkiler, çeşitli otoimmün hastalıkların gelişimi en sık görülen yan etkilerdir [1]. IFN ye bağlı gelişen özellikle grip benzeri yan etkiler ve nötropeni, trombositopeni gibi hematolojik yan etkilerle baş etmek (antipiretik kullanımı veya doz azaltılması gibi yöntemlerle) nispeten daha kolay olmaktadır. Ancak iştahsızlık, kilo kaybı, depresyon, dermatit gibi diğer bazı ciddi yan etkiler de ortaya çıkabilmektedir. Bu yan etkiler hastanın hayat kalitesini düşürmektedir. Özellikle depresyon KHC de tedavi kesilmesinin başta gelen nedenlerinden biridir [2]. Ayrıca, son çalışmalarda kaşıntı ve kserozisle giden deri lezyonlarının KHC hastalarının tedavisi sırasında sık görüldüğü bildirilmektedir [3]. Yan etkiler, tedavide doz azaltılmasına yol açtığı veya tedavi kesilmesine neden olduğu için antiviral tedavinin de başarısızlığına neden olmaktadır. Bu yan etkilerin iyi yönetimi hastanın kalıcı yanıta ulaşmasında önemli bir faktördür [1]. Bu çalışmada kliniğimizde KHC nedeniyle PEG- IFN bazlı tedavi alan hastalarda görülen, grip benzeri belirtiler ve hematolojik laboratuvar değişimleri dışındaki yan etkiler değerlendirilmiştir. Ayrıca, KHC tedavisi sırasında sık karşılaşılan dermatolojik yan etkiler ve yönetimi de ayrıntılı olarak incelenmiştir. HASTALAR ve METOD Gaziosmanpaşa Üniversitesi Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniğinde, Ocak 2008-Haziran 2009 tarihleri arasındaki dönemde KHC nedeniyle PEG-IFN-α ve ribavirin (kiloya göre ayarlı) tedavisi verilen hastalar çalışmaya alınmış ve bu hastalarla ilgili veriler retrospektif olarak değerlendirilmiştir. Tedaviyi bitirmiş olan (en az altı ay tedavi almış) veya en az dokuz aydır bu tedaviyi almakta olan hastalar çalışmaya dahil edilmiştir. Her poliklinik 29
Barut HŞ, Günal Ö, Yüksek J, Erkorkmaz Ü. High Incidence of Dermal and Mucosal Adverse Events kontrolünde ve tedavi sonunda sorgulanan ve kaydedilen yan etkiler değerlendirilmiştir. Hastalar aldıkları PEG-IFN tedavilerine, kilo kayıplarına, yaşlarına ve karaciğer histolojik evrelerine göre gruplandırıldığında, yan etkiler yönünden istatistiksel karşılaştırma kikare yöntemiyle yapılmıştır. BULGULAR Çalışmaya alınan toplam 76 hastanın yaş ortalaması 54.76 ± 8.75 (30-70) yıl idi ve 63 ü kadın, 13 ü erkekti. Beş hastanın verileri eksik olduğu için yan etkiler açısından değerlendirme ve gruplar arasındaki istatistiksel karşılaştırma 71 hastanın verileri üzerinden yapılmıştır. Kırk üç (%60.6) hasta PEG-IFN-α2b ve ribavirin kombinasyonu tedavisi alırken, 28 (%39.4) hasta PEG-IFN-α2a ve ribavirin kombinasyonu almıştır. Tüm hastalar ele alındığında psikiyatrik bozukluk hastaların %42.9 unda, tiroid hastalığı %11.4 ünde, %10 un üzerinde kilo kaybı %54 ünde, bulantı %47.9 unda, ishal %31.4 ünde, saç dökülmesi %79.1 inde, ağız kuruluğu %80 inde, ağızda lezyon/acıma yanma hissi %57.4 ünde, kaşıntı %74.3 ünde, döküntü %26.9 unda görülmüştür. Kullanılan PEG-IFN nin tipine göre hastaların histopatolojik özellikleri ve yan etkilerin görülme oranları Tablo 1 de toplu olarak sunulmuştur. İki grup arasında hasta özellikleri açısından fark saptanmamıştır. Aynı zamanda yan etkiler açısından da istatistiksel olarak önemli bir fark bulunamamıştır. Yetmiş hastanın 35 (%50) ine cilt bulguları nedeniyle herhangi bir tedavi girişiminde bulunmak gerekirken, bunlardan 17 sinin tedavisinde topikal steroid de kullanmak gerekmiştir. Daha önce psöriyazis tanısı olan bir hastada, 48 haftalık tedavi bitiminden hemen sonra psöriyazis lezyonlarında alevlenme olmuştur. Hastalar %10 un üzerinde ve altında kilo kaybına uğrayanlar şeklinde iki gruba ayrıldığında, %10 un üzerinde kilo kaybı olan hastalarda döküntü daha sık görülmüş (p< 0.05), diğer yan etkiler açısından bir fark görülmemiştir. Median yaşa göre hastalar iki gruba bölündüğünde daha genç yaşta olan hastalarda tiroid disfonksiyonu görülme sıklığı daha çok bulunmuştur. Histolojik evreye göre yan etkiler karşılaştırıldığında hafif evrede olanlarla ileri evrede olanlar arasında fark bulunamamıştır. TARTIŞMA KHC hastalarında PEG-IFN-α ve ribavirine bağlı birçok yan etki görülse de, hastaların çoğu yan etkileri tolere edebilmekte; tedaviyi tamamlayabilmektedir ve tedavi kesildiğinde ya da bittiğinde bu yan etkiler genellikle düzelmektedir. Ciddi yan etkiler hastaların %25-33 ünü etkileyebilir ve çok nadiren bu yan etkiler hayatı tehdit edici olabilir [1]. Klinik olarak önemli yan etkilerin tedavisindeki standart yaklaşım PEG-IFN ve/veya ribavirin dozunu azaltmaktır. Yan etkiler doz azaltımıyla düzelmezse veya çok ciddiyse tedavinin sonlandırılması gerekli olabilir. Ancak doz azaltılması veya tedavinin erken kesilmesi kalıcı viral yanıtta düşmelere yol açar. Bu, özellikle optimal virolojik yanıtı elde etmek için tam doz tedaviye ihtiyaç duyan genotip 1 hastalar için belirgindir. Yan etkileri tanımak ve yönetmek önemlidir. Uygun yan etki yönetimi hastanın antiviral tedavisine devam etmesini sağlayabilir ve dolayısıyla kalıcı viral yanıt şansını artırır [1]. Ciddi yan etkiler nedeniyle tedavi kesilmesi PEG- IFN ve ribavirin tedavisi alan KHC hastalarının %7-12 sinde görülmektedir [4]. IFN bazlı tedavilerde tedavi kesilmesinin en başta gelen nedeni depresyondur. Dermatolojik yan etkiler, sık rastlanan nedenler arasında yer almaz. Geniş çaplı çalışmalara göre ciddi dermatolojik yan etkiler nedeniyle hastaların ancak %0.1 inde tedavi kesilmek zorunda kalınmıştır [5]. Ancak KHC tedavisi sırasında görülen dermatolojik yan etkiler, hem PEG-IFN lerin ruhsatlandırma çalışmalarında hem de diğer çalışmalarda görüldüğü üzere önemli boyutlardadır [3,6]. Dermatolojik yan etkilerin sıklığı konusunda çalışmalar arasında farklar vardır ve bu yan etkiye odaklanan çalışmalarda sıklığın yüksek olduğu ve ribavirinin dermal olayları artırdığı gözlenmektedir. Çalışmamızda yan etkiler açısından iki farklı tip PEG-IFN (PEG-IFN-α2a ve PEG-IFN-α2b) karşılaştırıldığında, yan etkilerin görülme sıklıkları birbirine benzer bulunmuştur ve tüm hastalar ele alındığında psikiyatrik bozukluk hastaların %42.9 unda, tiroid hastalığı %11.4 ünde, uykusuzluk %57.8 inde, %10 un üzerinde kilo kaybı %54 ünde, bulantı %47.9 unda, ishal %31.4 ünde, saç dökülmesi %79.1 inde, kaşıntı %74.3 ünde, döküntü %26.9 unda görülmüştür. PEG-IFN nin KHC de ruhsatlandırılması için yapılmış geniş çaplı çalışmalarda PEG-IFN-α ve ribavirin tedavisi sırasında, depresyon %22-31, uykusuzluk 30
Kronik Hepatit C Tedavisinin Yan Etkileri: Cilt ve Mukoza Etkilerinin Yüksek Görülme Oranı Barut HŞ, Günal Ö, Yüksek J, Erkorkmaz Ü. Tablo 1. PEG-IFN-α2a + ribavirin (n= 28) ve PEG-IFN-α2b + ribavirin (n= 43) alan hasta gruplarının bazı klinik özellikler ve yan etkiler açısından karşılaştırılması PEG-IFN-α2b PEG-IFN-α2a ve ribavirin Toplam Sayı % Sayı % Sayı % p Kadın cinsiyet 26 92.9 33 76.7 59/71 83.1 0.108 Yaş ortalaması 55.61 53.74 0.385 Kilo kaybı oranı* 11.57 11.31 0.714 Knodell evre 3 15 55.6 21 51.2 36/68 52.9 0.919 Ishak evre 2 19 70.4 26 63.4 45/68 66.2 0.740 İştahsızlık 25 89.3 37 90.2 62/69 89.9 1 Halsizlik-yorgunluk 26 92.9 38 88.4 64/71 0.696 Psikiyatrik bozukluk 12 44.4 18 41.9 30/70 42.9 1 Bulantı-kusma 11 39.3 23 53.5 34/71 47.9 0.354 İshal 10 37 12 27.9 22/70 31.4 0.592 Tiroid fonksiyon bozukluğu 2 7.4 6 14 8/70 11.4 0.472 Saç dökülmesi 20 76.9 33 80.5 53/67 79.1 0.967 Kaşıntı 20 71.4 32 76.2 52/70 74.3 0.867 Döküntü 9 34.6 9 22 18/67 26.9 0.392 Yüzde pullanma ve kaşıntı 4 15.4 7 17.1 11/67 16.4 1 Enjeksiyon yerinde kızarıklık 11 42.3 23 54.8 34/68 50 0.454 Ağızda lezyon veya 15 55.6 24 58.5 39/68 57.4 1 acıma yanma hissi Kuru ağız 24 85.7 32 76.2 56/70 80 0.502 Angular keilitis 14 51.9 15 36.6 29/68 42.6 0.320 Kserozis 17 68 22 56.4 39/64 60.9 0.506 Jeneralize pruritus 14 51.9 29 69 43/69 62.3 0.236 Lokal pruritus 7 27 4 9.3 11/69 15.9 0.087 Seboreik dermatit 2 8 4 9.8 6/66 9.1 1 Numuler dermatit 0 0 1 2.4 1/66 1.5 1 Cilt tedavisi 15 55.6 20 46.5 35/70 50 0.623 Topikal steroid tedavisi 6 22.2 11 25.6 17/70 24.3 0.974 Uykusuzluk 14 53.8 23 60.5 37/64 57.8 0.784 Öksürük 11 42.3 12 31.6 23/64 35.9 0.540 Sinüzit 2 11.1 2 13.3 4/33 12.1 1 Üriner infeksiyon 3 17.6 4 23.5 7/34 20.6 1 * Kaybedilen vücut ağırlığının başlangıçtaki vücut ağırlığına oranı % olarak verilmiştir. %37-40, bulantı %29-43, ishal %22, saç dökülmesi %21-36, kaşıntı %22-29 ve dermatit %20-21 oranında görülmüştür [6-8]. Görüldüğü gibi uykusuzluk, saç dökülmesi ve kaşıntı oranları bizim çalışmamızda yüksek bulunmuştur; bunun nedeni Türkiye de KHC hastalarının genellikle ileri yaşta olması ve bu nedenle de infeksiyon yaşının ileri olması olabilir. Ancak Türkiye den Nayman Alpat ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada kaşıntı ve saç dökülmesi oranları yönünden bizim çalışmamıza çok yakın oranlar elde edilmiştir [9]. Literatürdeki çeşitli verilere göre tedavi sırasında tiroid hastalığı gelişme oranı yaklaşık %10 dur ve bizim çalışmamızda da buna çok yakın bir oran (%11.4) elde edilmiştir [4,10]. Tiroid hastalığı nedeniy- 31
Barut HŞ, Günal Ö, Yüksek J, Erkorkmaz Ü. High Incidence of Dermal and Mucosal Adverse Events le hiçbir hastada tedavi kesilmemiş sadece hipertiroidi gelişen bir hastada geçici olarak PEG-IFN dozuna ara verilmiştir. Bu hastada daha sonra hipotiroidi oluşmuş ve oral tiroid hormonuyla birlikte antiviral tedavisine devam edilmiştir. Tiroid hastalığı altındaki ana mekanizmanın IFN nin otoimmüniteyi indüklemesi olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, IFN nin benzer mekanizmayla vitiligo, liken planus, psöriyazis ve lökositoklastik vaskülite yol açtığı literatürde olgu raporları şeklinde bildirilmiştir [1,11]. Bizim çalışmamızda, sadece bir hastada, 48 haftalık tedavinin bitiminden hemen sonra psöriyazis lezyonlarında alevlenme gelişmiştir. Olgularımız içinde antiviral tedavi öncesi başka dermatolojik hastalığı olan hasta bulunmamaktadır. Çalışmamızda tedavi sırasında hastalarımız başlangıçtaki vücut ağırlıklarının ortalama olarak %11 ini kaybetmişlerdir. Bu oran Seyam ve arkadaşlarının bildirdikleri orana (%8.9) çok yakındır [12]. Bu kayıp büyük oranda tedavi sırasında gelişen iştahsızlığa bağlıdır. Kaşıntı ve kserozis KHC hastalarının tedavisi sırasında önemli bir problem oluşturmaktadır. Bundan büyük ölçüde ribavirin sorumludur. Çünkü ribavirinli kombinasyon tedavisi alanlarda dermal yan etkilerin sadece IFN monoterapisi alanlara göre daha sık görüldüğü çeşitli çalışmalarda ortaya konmuştur [13,14]. Ayrıca, kaşıntı ve döküntünün yanında iştahsızlık, bulantı, farenjit, dispne ve öksürüğe de yol açar; hemolitik anemiye sebep olduğu için de halsizlik ve yorgunluğa katkı yapar [2,15]. PEG-IFN ve ribavirin kombine tedavisi alan KHC hastalarının %20-25 inde kaşıntı, kserozis ve egzematöz lezyonlarla karakterize dermatit tablosu gelişmektedir [3,16]. Bu lezyonlar daha çok derinin sürtünmeye maruz kalan bölgelerinde görülmesine karşın çok yaygın tarzda da olabilmektedir. Çalışmamızda kaşıntı hastaların büyük bir kısmında, kserozis ise %60.9 unda görüldü; ancak tedaviyi gerektirir derecede dermatit tablosu hastaların %24 ünde gelişti. Kserozisli hastalara nemlendiriciler, dermatit gelişen hastalara topikal steroidler verildi ve literatürdeki çalışmalara benzer şekilde hiçbir hastada antiviral tedavi kesilmek zorunda kalınmadı. Lubbe ve arkadaşları, bu deri reaksiyonunun nedeni olarak, IFN ve ribavirinin immünolojik mekanizmayla gecikmiş kontakt sensitizasyonu artırmasını, öne sürmüşlerdir [3]. Bizim çalışmamızda döküntü, %10 dan daha fazla kilo kaybı olanlarda olmayanlara göre istatistiksel olarak önemli derecede daha fazla görülmüştür. Bunun nedeni, kilo kaybıyla birlikte ribavirinin kan düzeyinin yükselmesi ve bunun sonucunda deri yan etki insidansının artması olabilir. Çalışmamızın ilginç sonuçlarından birisi, kombinasyon tedavisi alan hastalarda ağızda yara veya ağız içinde yanma-acıma hissinin ve ayrıca angular keilitisin sık görülen bir yan etki olmasıdır. Ağız mukozasında belirgin yanma-acıma hissi ve/veya oral mukozal lezyon hastalarımızın %57.4 ünde, angular keilitis %42.6 sında gelişmiştir. Ağızda kuruluk ise hastaların daha büyük bir kısmında (%80) görülmektedir. Ağızda kuruluk ve buna bağlı gelişen angular keilitis ve ağızdaki acıma-yanma hissi daha çok ribavirin etkisine bağlıdır. Benzer şekilde ribavirinin dispne ve öksürük yapıcı etkisi de bulunmaktadır. Bu yan etkilerden dolayı hastalarda tedavi kesilmesi gerekmemiştir. KHC tedavisi alan hastalarda görülen oral lezyonlar ribavirin etkisine bağlı olabileceği gibi IFN nin immüniteyi tetikleyici etkisine de bağlı olabilir [17]. Literatürde IFN tedavisi sırasında oral liken planus lezyonlarının ortaya çıkması veya önceden var olan lezyonların arttığı ile ilgili bazı olgu raporları mevcuttur [18-20]. Ribavirinle kombine IFN tedavisi sırasında (ribavirinle kombine) tam olarak liken planus kriterlerini karşılamayan ancak ilaca bağlı oral likenoid lezyon olarak tanımlanan lezyonların ortaya çıktığı üç olgu bildirimi vardır [17,21]. Bu nedenle antiviral tedavi sırasında liken planus kriterlerini taşımayan oral likenoid lezyonlar belki de sanılandan daha sık görülmektedir. Bu konuda daha ileri ve geniş kapsamlı çalışmalara gereksinim vardır. Literatürde KHC tedavisi sırasında, PEG-IFN-α2a ve PEG-IFN-α2b nin yan etkiler yönünden karşılaştırıldığı sadece bir çalışma bulunmuştur. Bu çalışmada 22 hastaya PEG-IFN-α2a ve ribavirin kombinasyonu verilirken, 18 hastaya PEG-IFN-α2b ve ribavirin kombinasyonu verilmiş ve sonuçta yan etkiler yönünden iki grup arasında fark saptanmamıştır [9]. Bizim çalışmamızda da farklı PEG-IFN alan hastalar arasında yan etkiler yönünden istatistiksel olarak önemli düzeyde fark bulunmamıştır. Sonuç olarak; KHC tedavisinde ribavirinle kombine kullanılan PEG-IFN-α2a ve PEG-IFN-α2b arasında iştahsızlık, kilo kaybı, bulantı-kusma, ishal ve diğer nöropsikiyatrik ve mukozal-dermal yan etkiler açısın- 32
Kronik Hepatit C Tedavisinin Yan Etkileri: Cilt ve Mukoza Etkilerinin Yüksek Görülme Oranı Barut HŞ, Günal Ö, Yüksek J, Erkorkmaz Ü. dan fark bulunmamaktadır. Ancak bu tedaviler sırasında mukozalarda ve deride kuruluk ve dermatit sık görülen yan etkilerdir. Bu deri reaksiyonlarının nemlendiriciler ve topikal steroidlerle kontrolü mümkündür ve bunun hem hasta hem de hekim tarafından bilinmesi tedavinin erken kesilmesini önleyecek ve sonuçta hastanın kalıcı viral yanıta ulaşma şansı artacaktır. KAYNAKLAR 1. Shiffman ML. Side effects of medical therapy for chronic hepatitis C. Ann Hepatol 2004;3:5-10. 2. Scott LJ, Perry CM. Interferon-alpha-2b plus ribavirin: A review of its use in the management of chronic hepatitis C. Drugs 2002;62:507-56. 3. Lübbe J, Kerl K, Negro F, Saurat JH. Clinical and immunological features of hepatitis C treatment-associated dermatitis in 36 prospective cases. Br J Dermatol 2005;153:1088-90. 4. Russo MW, Fried MW. Side effects of therapy for chronic hepatitis C. Gastroenterology 2003;124:1711-9. 5. Maddrey WC. Safety of combination interferon alfa-2b/ribavirin therapy in chronic hepatitis C-relapsed and treatment naive patients. Semin Liver Dis 1999;19(Suppl 1): 67-75. 6. Fried MW, Shiffman ML, Reddy KR, Smith C, Marinos G, Goncales FL, et al. Combination of peginterferon alfa-2a plus ribavirin in patients with chronic hepatitis C virus infection. N Engl J Med 2002;347:975-82. 7. Manns MP, McHutchison JG, Gordon SC, Rustgi VK, Shiffman M, Reindollar R, et al. Peginterferon alfa-2b plus ribavirin compared with interferon alfa-2b plus ribavirin for initial treatment of chronic hepatitis C: A randomised trial. Lancet 2001;358:958-65. 8. Hadziyannis SJ, Sette H Jr, Morgan TR, Balan V, Diago M, Marcellin P, et al. Peginterferon-alpha2a and ribavirin combination therapy in chronic hepatitis C: A randomized study of treatment duration and ribavirin dose. Ann Intern Med 2004;140:346-55. 9. Nayman Alpat S, Usluer G. Kronik aktif hepatit C tedavisinde kullanılan iki farklı pegile-interferon ile ribavirin kombinasyon tedavisinin yan etkileri. FLORA 2008;13:72-8. 10. Prummel MF, Laurberg P. Interferon-alpha and autoimmune thyroid disease. Thyroid 2003;13:547-51. 11. Dalekos GN, Hatzis J, Tsianos EV. Dermatologic disease during interferon-alpha therapy for chronic viral hepatitis. Ann Intern Med 1998;128:409-10. 12. Seyam MS, Freshwater DA, O Donnell K, Mutimer DJ. Weight loss during pegylated interferon and ribavirin treatment of chronic hepatitis C. J Viral Hepat 2005;12:531-5. 13. Manjón-Haces JA, Vázquez-López F, Gómez-Díez S, Hidalgo-García A, Pérez-Alvarez R, Soler-Sánchez T, et al. Adverse cutaneous reactions to interferon alfa-2b plus ribavirin therapy in patients with chronic hepatitis C virus. Acta Derm Venereol 2001;81:223. 14. Sookoian S, Neglia V, Castano G, Frider B, Kien MC, Chouela E. High prevalence of cutaneous reactions to interferon a plus ribavirin combination therapy in patients with chronic hepatitis C virus. Arch Dermatol 1999;135:1000-1. 15. Davis GL, Esteban-Mur R, Rustgi V, Hoefs J, Gordon SC, Trepo C, et al. Interferon alfa-2b alone or in combination with ribavirin for the treatment of relapse of chronic hepatitis C. N Engl J Med 1998;339:1493-9. 16. Dereure O, Raison-Peyron N, Larrey D, Blanc F, Guilhou JJ. Diffuse inflammatory lesions in patients treated with interferon alfa and ribavirin for hepatitis C: A series of 20 patients. Br J Dermatol 2002;147:1142-6. 17. Giuliani M, Lajolo C, Sartorio A, Scivetti M, Capodiferro S, Tumbarello M. Oral lichenoid lesions in HIV-HCV-coinfected subjects during antiviral therapy: 2 cases and review of the literature. Am J Dermatopathol 2008;30:466-71. 18. Varela P, Areias J, Mota F, Canelhas A, Sanches M. Oral lichen planus induced by interferona-n1 in a patient with hepatitis C. Int J Dermatol 2000;39:239-40. 19. Guijarro B, Lopez Sanchez AF, Hernandez Vallejo G. Presence of lichen planus during a course of interferon alpha-2a therapy for a viral chronic C hepatitis. Med Oral 2001;6: 358-63. 20. Nagao Y, Kawaguchi T, Ide T, Kumashiro R, Sata M. Exacerbation of oral erosive lichen planus by combination of interferon and ribavirin therapy for chronic hepatitis C. Int J Mol Med 2005;15:237-41. 21. Armour K, Lowe P. Complicated lichenoid drug eruption. Australas J Dermatol 2005;46:21-4. Yazışma Adresi/Address for Correspondence Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Şener BARUT Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 60100 Tokat-Türkiye E-posta: senerbarut@yahoo.com 33