Avrupa Birligi nin Baltik Denizi ve Karadeniz Arasindaki Dogu Sinirlari Jernej ZUPANCIC Jan A. WENDT Recep EFE Gm 19 89 da komunizmin ęokuęunden sonra Dogu-Bati iliękilerinin iki kutuplu dunyasi tek kutuplu dunyaya dogru meyletti. Birleęik bir Avrupa nin kuresel ekonomik gucun ęekirdeklerinden biri olarak inęasinin doguya ve guneydoguya dogru genięlemesi ięin 20 yil gerekmiętir. Bu, Baltik ve Karadeniz arasindaki postsosyalist (geęię surecindeki) ulkelerde Bati Avrupa normlarinin ekonomik ve politik iliękilerin kurallarini uygulama sureciydi. Bu alan geęmięte guvenlik kuęagi iken, daha sonrasinda Avrupa fay kuęagina donuętu (Tunjić 2006, 153). Burasi, deniz ęevresi ve anakara kita arasinda stratejik olarak onemli bir alandir (Parker 1997). Jeopolitik dinamikleri gosteren baęlica gostergeler arasinda, sinir rejimlerinin doruk noktasi ve dalgalanmasi ile siyasi denge donemlerindeki siyasi degięiklikler vardir. Siyasi gelięmenin temel onceligi, iktidar unsurlari (ekonomik, siyasi, askeri ve kulturel) ile bu guęlerin ortaya koydugu ęikarlar arasindaki iliękilerdir. Resmi politik duzenlemeler sonradan gelir ve ihtiyaęlara gore uyarlanmaktadir. Avrupa-Atlantik butunleęmesi, dunyanin ideal-siyasal gelięim vizyonuna ve humanizme yaklaęik yirmi yil boyunca ilham kaynagi olmuętur. Bir taraftan AB ve ABD, diger taraftan Rusya arasindaki ęatięma ve stratejik ęikarlar, multeci-goęmen akini ve buna bagli goę krizi, Ingiltere nin Avrupa Birliginden ayrilmasi (Brexit) ve Neo-Osmanli politik hak iddialari; bunlarin hepsi ideal-po-
5 4 8 So sy a l Bilim ler I iginda Polonya Cumhuriyeti litik vizyonu bir kurgu olarak ortaya koydu. Geręekten de, jeopolitik iliękiler her zaman ięin guę dengeleri ve ęikarlar uzerine kurulmuętur. Yakin tarihte Baltik ve Karadeniz arasindaki bu bolge Orta, Guney ve Dogu Avrupa arasindaki geęię kuęagini oluęturuyordu, ancak bu bolge bugun yeni guvenlik paradigmasinin yani sira Avrupa uyum sureęleri ile karęi karęiyadir. Sonuę, Avrupa nin neredeyse tum ulkelerinin bulundugu guzel ve yeni bir siyasi haritadir: AB ve NATO uyeleri, AB adaylari, BDT ulkeleri, uluslararasi koruma altinda olan devletler ve bolunme-dagilma surecinde olanlar (Eski Yugoslavya ve eski ęekoslovakya gibi). Bati ve Dogu Avrupa arasinda yer alan bu buyuk cografi alan eski ve yeni jeopolitikler ięin neredeyse geręek laboratuvar olarak gorulebilir. Genel olarak, bu geęię bolgesinde yer alan butun sinirlar 2. Dunya Savaęi ndan sonra degięti. Ortadan kalkan Estonya, Letonya ve Litvanya ile Polonya nin dogu ve kuzey sinirlari, Sovyet yetkilileri ve Geęici Ulusal Birlik Hukumeti tarafindan 16.08.1945 tarihinde yeniden ęizildi. Ulkenin kuzey kesiminde, Polonya-Rusya siniri, eski Dogu Prusya yi, tahsis edilen sinirin guneyinde bulunan Polonya topraklarina (Warmia ve Masuria) ve ilk baęta Konigsberg Oblast olarak adlandirilan, daha sonra 4.016.1947 de imzalanan Sovyetler Birligi Anayasa Mahkemesi kararnamesine gore Kaliningrad Oblastina donuęen kuzey Sovyet topraklari olarak ikiye ayirdi. Polonya ve SSCB arasindaki 15.02.1951 tarihli antlaęma uyarinca, dogu sinirinda kuęuk fakat onemli bir degięiklik yapildi. Polonya, Solokiya ile Hoyuk nehirleri arasinda Sokal in batisinda 480 km2 lik bir alani kaybetti ve Ustrzyki Dolne ile birlikte Bieszczady de ayni buyuklukte bir daglik alani aldi. 1989-1990 yillari arasinda Orta ve Dogu Avrupa daki olaylarin bir sonucu olarak bolge ulkelerinde jeopolitik durumun tamamen degiętigi gorulmektedir. 1989-1991 doneminde Sovyetler Birligi nin dię imparatorlugunun son derece hizli paręalanmasi geręekleęti ve bu durum ęekoslovakya, Polonya ve Macaristan in tam egemenlige kavuęmasina neden oldu. Alman Demokratik Cumhuriyeti, Federal Almanya Cumhuriyeti ile yeniden birleęmeye giden bir sureę baęlatti. Bir yil sonra, Sovyetler Birligi nin dagilmasi, ęekoslovakya nin paręalanmasi ve Alman birleęmesinden oturu, Polonya ve bolgedeki diger ulkelerin jeopolitik konumu tamamen degięti. Polonya, topraklarini ve sinirlarini degiętirmeden, komęu ulkelerin arasinda kaydedilen en hizli degięimini yaęadi. 1989 dan once Polonya nin uę komęu ulkesi vardi: SSCB, ęekoslovakya ve Demokratik Alman Cumhuriyeti. 1990 yilindan itibaren, yedi ulke ile ortak sinirlari vardi: Rusya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Slovakya, ęek Cumhuriyeti ve Almanya. Polonya sinirindaki degięiklikler yaninda, Avrupa da ekonomik ve politik olarak anlamli degięiklikler meydana geldi. Buyuk Catherine donemine uzanan Orta ve Dogu Avrupa daki (1917-1939 yillarinda kisa sureli bir ara vardi) hakimiyet done-
J er ne j ZupanCiC Jan A. Wendt Recep Efe 5 4 9 i minden sonra, Rusya, arda kalan ekonomik baglar nedeniyle biręok eski cumhuriyetle sinirli kalan ve hatta kendi topraklarinda konujlandirilmij Rus garnizonlariyla Dogu Avrupa ya geri dondu ve ulkeyi degijen derecelerde bagimsizlik imkanlariyla eski SSCB haleflerine birakti. Ukrayna nin Kirim bolgesinde bulunan Sevastopol da 2014 yilindaki savajin ęikijina kadar, bu Rus askeri limani ijler durumdaydi. Iki tane askeri us Belarus da bulunuyordu. Hancavicy Radar Istasyonu, Rus Havacilik ve Uzay Savunma tarafindan kontrol ediliyordu ve Volga-tipi radar Rus denizaltilarla iletijim ięin kullaniliyordu. Baltik Cumhuriyetlerinin AB Di i Sinirlari ve Kaliningrad Bolgesi SSCB nin ęokujuyle bajlayan ve daha sonra milyonlarca insanin Avrupa ya goęuyle 1989-2015 tarihleri arasinda geręeklejen sinir degijiklikleri, daha genij anlamda jeopolitik degijiklikler, AB ve NATO ulkeleri ięin onemli zorluklar ve sorunlar yaratti. Yeni sinirlarin olujmasi, Baltik ve Akdeniz arasindaki ulkelerin yeni konumlari nedeniyle ortaya ęikan bazi temel sorunlar junlardir: Rusya ve bajkani Putin ile olan sinir otesi iliękiler; Rusya ya komęu, ozellikle de Baltik cumhuriyetleri ile karma savaj tehdidi, Bati ve Kuzey AB ulkelerine toplu goęle ilgili sorunlar, AB ięerisinde geręeklejen ekonomik goęler ile beraber Ingiltere nin AB den ayrilmasinin (Brexit) sonuęlari ve AB nin ię politikasindaki degijiklikler. Yeni sinirlar ve yeni komjular, Finlandiya Korfezi tarafindan Estonya-Rusya sinirindan bajlayarak, Karadeniz tarafindan da Romanya-Ukrayna sinirina kadar ulajan, Avrupa Birligi nin dogu siniriyla baglantili olan ikili ve ęok tarafli ilijkiler konusunda birden fazla ęozulmemij sorunu su yuzune ęikardi. Estonya ve Rusya arasinda tam olarak belirtilmeyen bir sinir sorunu, bu ulkeler arasindaki sinir ęizgisi konusunda bir anlajma imzalanmij olmasina ve Finlandiya Korfezi ile Narva Korfezi arasinda ęizilen sinir ęizgisine ragmen hala ęozulemiyor. Buna ek olarak, Rusya, bu sorunun Vatandajlik Kanunu nda 2015 te yeni degijiklikler yapilarak ęozulmesine ragmen Estonya makamlarinin ulkedeki Rus azinliga zulmetmeye devam ettigini iddia ediyor. Buna karjilik, bu sinirin tamamini kameralarin izlemesine ragmen, Estonya 12 metrelik bir sinir jeridi inja etmeyi ve sinir boyunca 2,5 metrelik yukseklikte bir ęit yapmayi planliyor. Tipki Estonya gibi Letonya da Rus azinligiyla ilgili problemlerle ve Rusya nin kendi durumlarini algilama bięimiyle ugrajiyor. Letonya nin Avrupa Birligi uyeligi konulu tartijmalar sirasinda, Rus Dijijleri Bakanligi na gore yerel dili ogrenmek zorunda kalan Rus azinliga uygulanan kulturel baskilar baglaminda Rusya, ulkenin insan haklarini ele alma bięimine karji resmi itirazda bulundugunu bildirdi. Kuzey komjusuna benzer jekilde, Letonya da Rus sinirinin belirlenmesiyle ilgili sorunlar yajiyor. Estonya-Rusya ve Letonya-Rusya sinirlari resmi olarak her iki tarafęa da ka-
5 5 0 So sy a l Bilim le r I iginda Polonya Cumhuriyeti bul gorse de sinir belirleme sureci sona ermemiętir. Fon eksikligi tartięmasi sureci erteleme bahanesi olarak kullandigi ięin Letonya makamlari, Rusya nin resmi sinir ęizgisini belirleme konusundaki itiraziyla ilgileniyorlar. Sadece Litvanya-Belarus siniri, bu iki ulke arasinda herhangi bir diplomatik tartięma yaratmamaktadir. Bununla birlikte, tam anlamiyla gelięmię sinir otesi ulaęim altyapisinin eksikligi ve Rusya tarafindan Aralik 2015 te karayolu taęimaciligi konusunda getirilen yeni yonetmelik duzenlemeleri Polonyali ve diger Avrupa Birligi taęimacilik ęirketleri ięin buyuk maddi kayiplara neden oldu; AB nin Rusya ile olan sinirlarini geęen kamyonlar ięin ile uzun araę kuyruklari yaratti. Gunumuzde, Polonya ve Litvanya ile siniri olan Rusya ya ait olan Baltik yerleęim bolgesidir. 16.08.1945 te Moskova da imzalanan anlaęmaya gore ęizilen yeni sinir, o tarihte Prusya, Polonya ve Litvanya SSC sinirlarina paralel olarak, daha sonra, bati yonunde, Goldapia nin kuzeyinden, Braniewo nun kuzeyindeki Gdańsk Korfezi kiyisina kadar ilerledi ve sonunda Pilau nun guneyine (ęu an Baltik olarak bilinir) ulaęti. Bu nedenle, hem Elblag daki limandan hem de Vistula Golu nun Polonya kisminda bulunan limanlar, Baltik Bogazi ndan SSCB kara sularini kullanarak Baltik Denizi ne ulaęim baglantisi saglamak zorunda kaldilar. Polonya Ulusal Kurtuluę Komitesi ve SSCB hukumeti arasindaki anlaęma, barię zamaninda gemilerin Baltik Bogazi ndan ozgurce gidebilecegini belirten bir protokol ięeriyordu. Bununla birlikte, aslinda geęię 1990 a kadar kapaliydi. Ayrica, Dogu Prusya nin kesin siniri ve Vistula Golu ile Vistula Spit in sinirlari 5.03.1957 tarihinde ęizildi. 18.03.1958 tarihinde Gdańsk Korfezi kara sularinin sinir ęizimi geręekleęti. Ayrica, Baltik Denizi nin kara sulari, kita sahanligi ve gumruksuz ekonomik bolge 17.07.1985 tarihinde ayni sureci yaęadi. Sovyetler Birligi nin ęokuęunden sonra, halefi olan Rusya nin siniri hię bozulmadan kaldi. Polonya sinirlari Belarus ve Ukrayna ile resmi olarak, bu iki ulkenin bagimsizliklarini ilan ettikleri Agustos 1991 den yururluktedir. Polonya nin AB Uyesi Olmayan Devletlerle Sinirlari Polonya nin dogu ve kuzey sinir meselesi, yalnizca transit ulke konumu nedeniyle degil (Wendt 2001), ayni zamanda 1945 ten sonra Polonya nin yeni sinirlarinin dięinda kalan buyuk Polonyali azinlik yuzunden Polonya nin uluslararasi iębirliginde onemli bir sorun olmuętur (Barwiński 2013). Diger bir sorun, Polonya nin AB ye girięinden bu yana belirgin bir artię kaydeden dogu Polonya sinirinda sinir otesi turist trafiginin gelięimi ve faydalaridir (Wendt 2010). AB nin dogu siniri olan Polonya nin kendi ulusal dogu siniri, ayni zamanda AB nin dahili dogu komęularindaki degięimi etkileyen bir faktor olan difuzyon sistemleri, kurumlar ve demokratik standartlardir (Wendt 2002). Polonya, Ukrayna
J e r n e j ZupanCiC Jan A. Wendt Recep Efe (2008), Belarus (2010) ve Rusya (2011) ile yerel sinir trafigi konusunda anlajmalar imzaladi. Ukrayna ile 2008 yilinda imzalanan anlajma, Avrupa Komisyonunun itirazlari nedeniyle 2009 da hayata geęirildi. 2010 yilindan itibaren Belarus ile imzalanan anlajma hala ijlev gormemektedir. Belarus a gore, bunun sebebi yajadiklari teknik sorunlardir. Hukumetler arasi ek anlajma (Ekim 2016) sonrasinda, Belarus Cumhurbajkani Polonya ile vizesiz girij bajlatmaya karar verdi. 27.07.2012 de yururluge giren Rusya ile vizesiz girij sadece Kaliningrad Oblast vatandajlarini kapsamaktadir. Anlajma Polonya tarafinda, Warmian-Masurian ve Pomeranya illerinde yajayan vatandajlari kapsiyor. Polonya nin dogu ve kuzey sinirlariyla ilgili ana sorunlar, ayni zamanda AB nin dij sinirlari olmasi ve Rusya Federasyonu tarafindan yurutulen dij politikaya malzeme olmasi nedeniyle ęok karmajiktir. Oncelikle, Polonya dij politikasinin asil sorunu, Rusya Federasyonu ile surekli gergin ilijkilerdir. Rusya nin Ukrayna daki dij politikasi, Polonya nin guvenligi ięin geręek bir tehdittir. Her ikisi de Rusya nin Kirim yarimadasinin ijgali ve Polonyalilarin Rus dogal gaz ve petrol bagimliligindan kaynaklanan enerji guvenligiyle dogrudan ilijkilidir (Bieńczyk-Misala 2016). En buyuk sorunlardan biri, bajta Ukrayna olmak uzere Belarus tan Polonya ya yaz doneminde zirveye ulajan buyuk ęapli ekonomik agirlikli goętur. Yaklajik bir milyon Ukraynalinin Polonya da ikamet ettigi ve hem yasal olarak hem de yasadiji olarak ęalijtigi tahmin ediliyor. Polonya ya ekonomik goę Ukrayna daki bolgesel savajin (Donetsk bolgesi) patlak vermesinden sonra artti. Sonuę olarak, Ukraynada siyasi istikrarsizlik nedeniyle Polonya da multeci statusune bajvuruda bulunan Ukraynali multecilerin sayisi giderek artmaktadir. Ukrayna, dogu sinirlari uzerinden AB ye ulajmayi hedefleyen BDT ve BDT li olmayan yasadiji goęmenlerin bajlica geęij ulkesi olmayi bugun de surduruyor. Ayrica, Ukrayna, Kafkasya bolgesinden ve Orta Asya ulkelerinden gelip Rusya Federasyonu na dogru (veya Rusya Federasyonu ndan) giden goęmenlerin bajlica geęij rotasidir. Bu iki goęmen akiminin ne derece baglantili oldugunu belirlemek kolay degildir. Bir diger konu ise, AB nin yani sira Rusya ve Polonya arasindaki transit trafige ęozum bulunamamasidir. Rusya 1990 li yillardan beri, gemilerini aęik Baltik Denizi nden Kaliningrad Oblast indaki Vistula Tatlisu Golune geęmesini saglayan Baltik Bogazi kanaliyla dolajimi duzenli olarak engelliyor. Baltik Bogazi ni geęme sorunu, Polonya ve Kaliningrad Oblast arasindaki dolajimi kolaylajtirmak ięin Polonya nin Vistula Spit te kanal aęmayi dujunmeye bajlamasina sebep oldu. Yeni kanal, Rusya dan bagimsiz olarak Gol ve Elblag limanindan Polonya gemilerinin serbest jekilde hareket etmesini saglayacaktir. Ukrayna ile yerel sinir trafigi 2012 de UEFA Avrupa Futbol ampiyonasi ortak organizasyonundan bu yana buyuk bir sorun yajamadan ijliyor, ancak Ukrayna daki
5 5 2 So sy a l Bilim le r I iginda Polonya Cumhuriyeti sinir altyapisinin zayifligi nedeniyle Polonya-Ukrayna sinirindaki buyuk trafik sikięikliklari devam etmektedir. Ukrayna sinirinda oldugu gibi, Polonya-Belarus sinirinda da alięverię turizmi gelięiyor. Alięverię turizminde insanlar gunubirlik gelip alięverię yapar ve sonra ulkelerine geri donerler. Polonya ya gelen Ukraynali ve Belarus vatandaęlari yiyecek ve giyecek olarak hemen her ęeyi satin alirlar. Rusya baęta olmak uzere gunu birlik yurtdięina giden Polonyalilar petrol satin alirlar ve kaęak sigara getirirler. Diger onemli bir konu, Ruslarla alięverię turizminin gelięiminin bir sonucu olarak, Rusya ile Kaliningrad bolgesindeki kuęuk sinir trafigidir. Bu Rus alięverię turizminde buyuk bir gelięmeye neden olmuętur. Maalesef, Polonya-Rusya sinirindaki tum iliękiler gibi, bu tamamen Moskova nin kararlarina baglidir. Rusya nin Kirim i ilhakina bir ceza olarak Rusya ya uygulanan ekonomik yaptirimlara ve Ukrayna daki bolgesel savaęa bir tepki olarak, baęta Polonya olmak uzere AB ulkeleri Rusya ile surdurulen dię ticareti sinirlandirdi. Aralik 2015 teki verilere gore, Moskova nin getirdigi kisitlamalar nedeniyle, Polonya-Rusya sinirindaki trafik, 2014 yilinda 6,5 milyon kięiden 2015 yilinda 5,9 milyona duętu. Ayni donemde, Vergisiz Tasarruf Hesaplari temel alinarak hesaplanan Ruslarin Polonya da yaptigi alięverięin degeri %13 oraninda duętu. Eskiden Avrupa nin en askerileętirilmię bolgelerinden biri olan Kaliningrad Bolgesi, 1991 den sonra yogun bir Polonya-Rus iębirligi bolgesi haline geldi (Wendt 2004). Suę oranlarinin artacaginin ongorulmesinden dolayi, bu iębirligi ięe yaramadi; Rus vatandajlarini ilgilendiren olaylarda hafif bir artię olsa da, orantisal olarak geęię sayisindaki artiętan daha azdir (Dudzińska & Dyner 2013). Karpatlar ve Bogazlar Arasindaki AB Di i Sinirlar Karpatlar ile Bogazlar arasindaki dogu siniri, I. Dunya Savaęi ndan bu yana onemli bolgesel degięiklikler geęirmiętir. 1913 te Ikinci Balkan Savaęindan sonra Romanya Guney Dobruja yi ele geęirdi (Gerolymatos 2002: 125-140; Ilieę, Wendt, 2014). Birinci Dunya Savaęi bittikten sonra bu ulke doguda bulunan Bessarabia ve Kuzey Bukovina da genię alanlara sahip olan Ciskarpathia ya dogru genięledi (Wendt, 2004). Macaristan, Pannonia Ovasi nin orta kismiyla sinirliydi, kuzeyinde, ęekoslovakya kuruldu (Crampton, 1997). 2. Dunya Savaęi ndan sonra Ukrayna Pannonia Ovasi na ulaęti; Bukovina ve Bessarabia yi ele geęirdi. Bessarabia nin eski merkez bolumunde Moldova yeni bir cumhuriyet olarak kuruldu ve ayri bir Moldovali milleti ęekillendi (King, 2000). Komunist rejimlerin 1989 da yikilmasindan sonra (Sebestyen, 2009) dię sinirlarda hiębir degięiklik olmadi. Ancak, bu sinirlar ięinde etnik isyancilar yuzunden topraklarin paręalanmasi sureci baęladi. Rusya nin siyasi destegi ile 14. Rus Ordusu Moldova da otonom bir orduya donuęumu geręekleęti. Aslina bakilirsa, Dogu Mol-
J er ne j ZupanCiC Jan A. Wendt Recep Efe dova topraklarinda Pridnestrovya Moldavya Cumhuriyetinin kurulmasina yol aęan Transnistria nin Moldova ile olan anlaęmazligindan dolayi ayrilma isteklerini destekledi. Rus etkisiyle bagimsiz Transdnestria kuruldu, ancak uluslararasi alanda (Hupchick, Cox, 2001) ęu ana kadar Rusya ve Ukrayna dięinda taninmadi. Moldova da bazi siyasi partiler Romanya ve Moldova nin birleęmesi ięin firsat arayięlarina baęladilar. Ittihatęi hareketin yeterli destegi yoktu; diger bir engel de Rus ve Ukrayna muhalefetiydi. Ukrayna da oldugu gibi, 2013 ten sonra Moldova da da, Rusya nin dogrudan nufuz alanina girerek (Derlaga, Wendt, 2006: 141-158) Avrupa ya uyum sorunlari yaęanmasinda etkili oldu. Romanya ve Ukrayna, Karadeniz deki kita sahanligi konusunda deniz ihtilafiyla ilgili bazi goruę ayriliklari yaęadilar. Sorun, 2009 da uluslararasi deniz hukuku mahkemesi tarafindan eęitlik ilkesi ile ęozulmuętur. Romanya ve Bulgaristan, bu ulkelerdeki sayisal azinliklar tarafindan toprak ve kulturel ozerklik beklentileriyle karęi karęiya kaldi. Her iki azinlik da, yakin geęmięte tarihsel hegemonyayi temsil eden ulkeleri (Macaristan ve Turkiye) etkiledi. Bu koęullar sinir otesi iębirligi duzeyini duęurmektedir. Sosyalist donemde bu sinirlar kapatildi, kisitli ve siki kontrollu sinir geęięleri yapildi. Romanya ve Bulgaristan, 20. yuzyila kadar Tuna nehri uzerinde herhangi bir kopruye sahip degildi ve nehir uzerindeki kasabalari neredeyse her turlu iębirliginden yoksundular. En buyuk ikinci Avrupa nehri olan Tuna komęu ulkeler arasinda bir ulaęim ve ticaret alaniydi, ama ayni zamanda da dogal bir engeldi. Birleętiriciden ęok ayriętirici bir dogal sinirdi. Komunizmin sona ermesinden sonra, sinir otesi iletięimin ozgurleęmesi, ilk ve ęok sembolik onlemlerden biri haline geldi. Biręok Avrupa girięimi ve projesine ragmen, sinir otesi iębirliginin seviyesi hala ilimlidir. Slovakya nin, Macaristan ve Ukrayna ile olan dogu siniri Schengen Bolgesi nin dię sinirlarinda kalmaktadir; Romanya ve Bulgaristan in normal bir sinir kontrolu vardir. Ancak sinirlarin buyuk bir bolumu AB uyesi olmayan ulkelerledir (Sirbistan, Moldova, Ukrayna, Makedonya ve Turkiye). Bu sinirlar, AB ięin ekonomik ve emniyet filtresi gorevi gormektedir. Karadeniz ve Balkan Karpatlari nin bati kesimi, siyasi sureęlerin evrilmesi, ozellikle Ukrayna daki ię savaę ve buyuk bir goę akini nedeniyle son on yilda buyuk zorluklarla karęi karęiya kalmiętir. AB nin dię sinirlarinin guvenli hale getirilmesinin siyasi sinirlarin araęsallaętirilmasinda kilit bir rolu olmuętur. Sinirin jilet gibi keskin tel ęitlerle kapatilmasi, Karadeniz kiyisindan Edirne ye, Merię nehri alt kiyilarindan Ege denizine, Macaristan ve Slovenya sinirlarina kadar genię bir alanda uygulanmaya baęlanmiętir. Sinirlarin Guncel Onemi Baltik ve Karadeniz arasindaki Avrupa-Arasi genię bir cografi bolgede ve geęię doneminde, bir taraftan etnik faktorler, diger taraftan Postsosyalist ulkelerin butun-
5 5 4 So sy a l Bilim le r I iginda Polonya Cumhuriyeti leęme (AB ve NATO ile) egilimlerinden dolayi dinamik bolgesel paręalanma sureęleri geęirdiler. Mevcut siyasi harita, ęikartan akla gelebilecek uluslararasi konum ve durumlarin mozaik bir resmini bize gosteriyor; bu da Avrupa yi ęevreleyen topraklar ięin yeni zorluklar anlamina gelmektedir. Burasi siyasi paręalanma nedeniyle Avrupa nin ekonomik ve demografik aęidan zayif bir bolgesidir ve mutevazi askeri guę, Turkiye nin ve Rusya nin jeopolitik iddialarina maruz kaldi. Bu guęlerin her ikisi de birbirinden farkli zit kuvvetler olmasina ragmen, karęilikli ve ęogunlukla olumsuz etkilere sahip olabilirler. Bu alanlarda bolgesel paręalanmanin devami mumkundur. En savunmasiz ulkeler Baltik ulkeleri ve Ukrayna dir. Bununla birlikte, ozellikle Macaristan ve Romanya da birleętirme surecinin geręekleęmesi mumkundur. AB nin genięlemesi, ekonomik, kulturel ve askeri guvenligin temel bir onceligi gibi gelmesinden sonra, ideal-siyasi goruęlerin bir hayal oldugu ispatlanmiętir. Ingiltere nin Avrupa birliginden ęikięi (Brexit), AB nin genięlemesinin artik tamamlandigini ve bir siyasi varlik olarak politikalarini surdurmek istiyorsa, AB nin ekonomik, bolgesel ve kulturel politikalarini radikal bir ęekilde yeniden duzenlemesi gerekmektedir. Avrupa milliyetęiliginin hafife alinmasi tehlikelidir ve Avrupa kulturune daha fazla onem veren politikalar gerekmektedir. Iębirligini ongoren ama Rusya ve Turkiye nin AB ile butunleęmesini engelleyen politikalarin geliętirilmesi gerekiyor. Bu durum, Avrupa yi dogu sinirinda ęevreleyen topraklar uzerinde gelecekte sinir politikalari aęisindan onemli etkilere sahip olacaktir. Sinir kontrolu kavrami siniri kapatmak anlamina gelmiyor, ama bazi alanlarda dikkatli olunmasi ve iębirliginin arttirilmasi gerekmektedir. Bu baglamda ię ve dię sinirlarda ikili iębirligine ozel onem verilmelidir. BDT ulkelerinden Polonya ya ve AB ye ayni zamanda Polonya ve Romanyadan diger AB ulkelerine yonelen buyuk ięgucu goęu ęok onemli bir siyasi meseledir. Kalkinma politikalarinin onemli bir kismi, AB uyesi olmayan ulkelerin ęifte vatandaęliklarini, AB nin azinlik uyesi ulkelerini sinirlamaktir ve Ruslarin Baltik Devletleri ndeki yerini sorgulamaktadir.
J e r n e j ZupanCiC Jan A. Wendt Recep Efe Ą KAYNAKęA Barwiński M. (2013) Polish interstate relations with Ukraine, Belarus and Lithuania after 1990 in the context of the situation of national minorities. European Spatial Research and Policy, vo. 20, no. 1, pp. 5-26. Bieńczyk-Missala A. (2016), Poland s foreign and security policy: main directions. Journal Revista UNISCI, no. 40, pp. 101-117. Crampton R. J. (1997), Eastern Europe in the twentieth century and after, San Francisco: Routledge, 552 pp. Derlaga A., Wendt J. (2006), Cross-border co-operation between the Republic of Romania, Ukraine and Moldova. [in:] J. Kitowski (ed.), Regional transborder co-operation in countries of Central and Eastern Europe a balance of achievements, Warsaw: PAN, Geopolitical Studies, no 14, pp.141-158. Dudzińska K., Dyner A.M. (2013), Mały ruch graniczny między obwodem kaliningradzkim a Polską wyzwania, szanse, zagrożenia. Policy Paper, nr 29 (77), PISM, pp. 1-6. Eastern Borders. Annual Overview 2012 (2012), Warsaw: FRONTEX, 42 pp. Gerolymatos A. (2002), The Balkan Wars. Conquest, Revolution, and retribution from the Ottoman era to the twentieth century and beyond. New York: Basic Books, 298 pp. Hupchick D. P., Cox H. E. (2001), The Palgrave Concise Historical Atlas of Eastern Europe, New York: Palgrave, 130 pp. Iliej A., Wendt J.A. (2014), The Evolution of Historical Regions and Borderlands (1916 2011) at the Northern Romanian Ukrainian Border, [in:] M. Bufon, J. Minghi, A. Paasi (eds.), The New Euopean Frontiers, Cambridge Scholars Publishing, p. 289-303. King C. (2000), The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture. Stanford: Hoover Institution Press, 303 pp. Parker G. (1997), Zahodna geopoliticna misel v 20. stoletju, Ljubljana: Fakulteta ta druzbene vede, 274 pp. Sebestyen V. (2009), Revolution 1989. The Fall of the Soviet Empire, London: Phoenix, 259 pp. Tunjić F. (2006), The»Europe in Between«and the OSCE. [in:] M. Bufon, A. Gosar, S. Nurkovic, A.L. Sanguin (eds.), The western Balkans. A European Challenge, Koper: Annales, pp. 151-178. Wendt J. (2001), The geopolitical aspects of transit in Central Europe. [in:] M. Antonsich, V. Kolossov, M.P. Pagnini (eds.), Europe Between Political Geography and Geopolitics, t. II, Roma: Societa Geografica Italiana, Roma, pp. 651-659. Wendt J. (2002), Diffusion du processus democratique de l Union Europeenne a l Europe centrale: comparaison de la Pologne et de la Roumanie. Mosella, vol. 27, no. 3-4, pp. 53-58. Wendt J. (2004), Przestrzenne zróżnicowanie i uwarunkowania przenikania systemu demokratycznego w Polsce i w Rumunii. Carta Blanca, Warszawa. Wendt J. (2010), Changes on East neighbors tourism in Poland. [in:] J. Wendt (ed.), Chosen problems of geographical research in Poland and Romania, Oradea, EUO, pp. 9-16.
5 5 6 So sy a l Bilim le r I iginda Polonya Cumhuriyeti Wendt J., Ilieę A. (2004), Kaliningrad: region de menace ou de cooperation? [in:] Y. Richard, A.L. Sanguin (eds.), L Europe de l Est quinze ans apres la chute du mur, Paris: L Harmattan, pp. 35-40.