ATIK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ F. Betül BAYGÜVEN 10.03.2010 60
8. ATIK - 8.1. Genel Bu sektördeki emisyonlar esas olarak atık bertarafı sonucunda meydana gelir. Bu sektörde üretilen en önemli sera gazı CH 4 (metan) dır. Metana ek olarak katı atıkların yakılması sonucunda CO 2 ve N 2 O oluşur. Türkiye de 1 adet tehlikeli atık ve 2 adet tıbbi atık yakma tesisi bulunmasına rağmen, atığın farklı özelliklerinden dolayı tehlikeli atık yakma metodolojisi yeteri kadar açık olmadığından, atık yakılmasından kaynaklanan emisyonlar tahmin edilememiştir. Ayrıca, atıksu da veri eksikliğinden dolayı envanter içerisinde ele alınmamıştır. 10.03.2010 61
8.2 Katı atık bertarafı (6.A) Kaynak kategori tanımı: Bu sektör düzenli ve düzensiz atık bertarafından kaynaklanan emisyonları içerir. Bu kategori belediye katı atıklarından kaynaklanan CH 4 emisyonlarını içerir. Atık bertarafından kaynaklanan CH 4 emisyonu bakımından anahtar kategoridir. Metodoloji: Katı atık bertarafı, atık içerisindeki organik maddelerin anaerobik çözünme sürecinin sonucu olarak СН 4 yayar. Türkiye de salınan metan hacminin tahmini için IPCC rehberinde önerilen varsayılan metodoloji kullanılmıştır. Bu sektör anahtar kategori olmasına rağmen, CH 4 emisyonu tahmininde İlk Sıra Bozulma (FOD) metodu kullanılmamış olup, 1. Yaklaşım (Tier 1) yöntemi seçilmiş ve kullanılmıştır. 1990-2008 dönemi için hesaplamalar IPCC FOD yöntemine göre yapılacaktır. 10.03.2010 62
8.2 Katı atık bertarafı (6.A) Tahminlerde hem düzenli hem de düzensiz depolama alanları dikkate alınmıştır. Yıllık belediye katı atık bertaraf verileri belediye katı atık anketleri aracılığı ile derlenmektedir ve veriler bütün belediyelerden alınmaktadır. Fakat yıllık anket kesintili olarak yapılmıştır. Sadece 1994-1998, 2001-2004 ve 2006 yılları için veri mevcuttur. 2005 ve 2006 yılları için sadece düzenli depolama alanı verileri Atık Bertaraf ve Geri Kazanım Tesisleri İstatistikleri Anketinden alınmıştır. Diğerleri regresyon analizi ile tahmin edilmiştir. Kullanılan regresyon modelleri, doğrusal, logaritmik, kuadratik, kübik güç ve üstel regresyonlardır. En uygun model olarak kuadratik ve kübik modeller belirlenmiştir. 10.03.2010 63
8.2 Katı atık bertarafı (6.A) Türkiye de 1992 ve 1993 yıllarında sadece bir adet düzenli depolama alanı bulunmaktaydı, ancak bu yıllar için bertaraf edilen atık miktarı mevcut değildir. 1994 yılında bertaraf edilen atık miktarı 1992 ve 1993 tahminleri için kullanılmıştır. 1999 ve 2000 yılında sadece bir adet yeni düzenli depolama tesisi çalışmaya başlamıştır. Bu yüzden, düzenli alanlarda bertaraf edilen atık miktarı, 2001 yılında düzenli alanda bertaraf edilen atık miktarı ile aynı kabul edilmiştir. Fakat 1999 ve 2000 yılları için düzensiz alanlarda bertaraf edilen atık miktarı için regresyon modeli tercih edilmiştir. 10.03.2010 64
10.03.2010 65
8.2 Katı atık bertarafı (6.A) Metanın geri kazanımı ve sonraki kullanımları veri eksikliğinden dolayı bu hesaplamalarda dikkate alınmamıştır. Katı atık bertarafından kaynaklanan СН 4 emisyonu 1990-2007 periyodunda 304 Gg dan 1517 Gg a yükselmiştir. 2000 yılından itibaren emisyon göreceli olarak sabittir. 10.03.2010 66
8.2 Katı atık bertarafı (6.A) Belirsizlikler ve zaman serisi tutarlılığı: Nicel belirsizlik tahmini üretmek için yaklaşım, IPCC İyi Uygulamalar Rehberi ve Belirsizlik Yönetimi (2000) de tanımlandığı gibi uzman görüşlerinin kullanılmasıdır. Kaynak özgü QA/QC ve doğrulama: Bu kaynak kategorisi sera gazı envanterinin genel QA/QC prosedürü tarafından kapsanmaktadır. Yeniden hesaplama: 6.A sektöründe 1990-2007 arasında kirletici başına değişiklik bulunmamaktadır. 10.03.2010 67
Atık bertarafından kaynaklanan СН 4 emisyonu 10.03.2010 68
8.2 Atıksu (6.B) Bu sektör veri eksikliğinden dolayı şimdiye kadar ele alınamamıştır. Metodoloji çalışmaları tamamlanmış olup, 1990-2008 dönemi için hesaplama çalışmaları sürdürülmektedir. 8.3 Atık yakma (6.C) Türkiye de 1 adet tehlikeli atık ve 2 adet tıbbi atık yakma tesisi bulunmasına rağmen, atığın farklı özelliklerinden dolayı tehlikeli atık yakma metodolojisi yeteri kadar açık olmadığından, hesaplamalar tamamlanamamıştır. Ancak metodoloji çalışmaları devam etmektedir. 8.4 Diğer (6.D) Bu kategori Türkiye ile ilgili değildir. 10.03.2010 69
MSW T MSW F MCF Hesaplamalar Metan emisyonları (Gg/yıl) = (MSW T MSW F MCF DOC DOC F F 16/12 - R) (1-OX) = Üretilen toplam belediye katı atığı (Gg/yıl) = Katı atık bertaraf tesislerinde bertaraf edilen belediye katı atık fraksiyonu (ülkeye özgü varsayılan değer 1) = Metan düzeltme faktörü (fraksiyon) (düzenli depolama için varsayılan değer 1, düzensiz depolama için varsayılan değer 0.6) DOC = Biyokimyasal bozunmaya uğrayan organik karbon (fraksiyon) (0.10-0.21 varsayılan değer 0.15) DOC F = Depolama gazına dönüşen DOC fraksiyonu (varsayılan değer 0.77) F = Depolama gazındaki CH 4 fraksiyonu (varsayılan değer 0.5) R = Geri kazanılan CH 4 (Gg/yıl) OX = Oksidasyon faktörü (fraksiyon varsayılan değer 0) 10.03.2010 70