KOZMETĐK ÜRÜNLERDE MĐKROBĐYEL KONTAMĐNASYON

KOZMETĐK ÜRÜNLERDE MĐKROBĐYEL KONTAMĐNASYON Merih Kıvanç Anadolu üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü ESKĐŞEHĐR ÖZET Kozmetik ürünler özellikleri itibari ile mikroorganizmalar ile kontamine olma riski yüksek olan ürünlerdir. Açılmış kozmetik ürünlerde olduğu kadar açılmamış ürünlerde de mikrobiyal kontaminasyon görülebilir. Clostridium tetani, C. perfringens, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Moraxella sp., Pseudomonas aeroginosa, Enterobakter türleri, Klebsiella pneumonia, Candida albicans ve Aspergillus kozmetik ürünlede sıklıkla görülen mikroorganizmalardır. Bu mikroorganizmalar sağlık açısından potansiyel bir tehlike oluştururlar. Kozmetik ürünlerde bulunan bazı mikroorganizmalar ise ürünlerin bozulmasına neden olur. Bu ise büyük ekonomik kayıplara neden olabilir. Sağlıklı kozmetik ürünlerin üretimi ancak hijyenik kurallara dikkat edilerek iyi üretim uygulamaları ile yapılabilir. Bu derlemede kozmetik ürünlerin kontaminasyonu ve kontaminasyon sonucu ortaya çıkabilecek durumlar gözden geçirilmiştir. GĐRĐŞ Đnsanlar, çağlar boyunca süslenmeye ve bakımlı olmaya özen göstermişlerdir. Kozmetik ürünlerin kullanımı ile ilgili ilk arkeolojik verilere eski Mısır da rastlanmaktadır. Romalılar ve Mısırlı lar zehirli etkileri bilinmeksizin, sadece daha güzel görünmek için yaygın şekilde cıva kullanmışlardır (Anon, 2010). Sağlık Bakanlığı nın 24 Mart 2005 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Türk Kozmetik Kanunu na göre, Kozmetikler; insan vücudunun epiderma, tırnaklar, kıllar, saçlar, dudaklar ve genital organlar gibi değişik dış kısımlarına, ağız ve dişlere veya mukozaya uygulanmak üzere hazırlanmış, amaç veya yan amacı bu kısımları temizlemek, koku vermek ve koruma suretiyle iyi bir durumda muhafaza etmek, görünümünü değiştirmek ve vücut kokularını düzeltmek olan, saç boyaları ve saç rengi açıcıları da dahil bütün preparatlar ve/veya maddelerdir (Resmi gazete, 2005). Amerikan Đlaç ve Kozmetik Kanunu (FDCA), kozmetikleri kullanım amaçlarına göre şu şekilde tanımlamaktadır; Đnsan vücudunu temizlemek, güzelleştirmek, çekici hale getirmek veya görünümünü değiştirmek amacıyla deri ve eklerine, ovalama, sürme, serpme ve sıkma şeklinde uygulanan maddelere kozmetik denir (FDA, 2000). Kozmetik ürünler steril olmayan ürünler olup mikroorganizmaların kontaminasyonuna her an açık olan ürünlerdir. Bu ürünler, mikrobiyolojik açıdan incelendiğinde, aseptik koşullarda üretilmediklerinden patojen olmayan mikroorganizmaların varlığına rastlanmaktadır. Önemli olan bu bulaşanların patojenik özellik göstermemesi ve belirlenen sınır değerlerden yüksek olmamasıdır. Aksi halde, patojen mikroorganizmaları içeren kozmetik ürünler, kullanıcıyı güzelleştirmek yerine sağlığını tehlikeye atacak; hastalık meydana getirecek yada ürünün bozulmasına neden olacaktır. Kozmetik ürünlerde bulunan mikroorganizmaların tüketici sağlığı için tehlike oluşturduğu durumlar nadir olmakla birlikte, risk oluşturduğu çeşitli olgular rapor edilmiştir. Ürünlerin kullanıcıların sağlığına zarar vermesi, mikroorganizma üremesinin miktarına ve tipine bağlı olarak değişmektedir. Yapılan çalışmalarda kozmetik 1

ürünlerde gram negatif fırsatçı patojenlerin ürediği ortaya konmuştur. Ayrıca steril olmayan ürünlerin hastane enfeksiyonlarına neden olduğu anlaşılmıştır. Kozmetik ürünlerin kontaminasyonu ile ilgili ilk olay, 1946 da Yeni Zelanda da dört bebeğin Clostridium tetani ile kontamine olmuş talk pudrasının kullanılması sonucu ölmesidir (Siquet ve Devleeschouver,2001). Ancak 1960 dan sonra bu konuya eğilim başlamıştır. 1963 yılında tiroid tozu tabletlerini kullananlarda Salmonella enfeksiyonlarına rastlanmıştır (Brannan, 1996 ). P. aeruginosa içeren bir göz damlasını kullanan hastalarda yaygın göz enfeksiyonlarının oluştuğu bildirilmiştir. P. aeruginosa, Klebsiella sp. ile kontamine olan kozmetik ürünlerin kullanımına bağlı nazokomiyal enfeksiyonlar ve epidemiler rapor edilmiştir (Reid ve Wood,1979). Kozmetik ürünlerin oluşturduğu tehlikeler, bu alanda çalışanların dikkatini çekmiş ve yoğun olarak bu konu ile ilgili çalışmalara başlanmıştır (Dawson ve Reinhardt, 1981). Kozmetik ürünler, içerdikleri maddelerden dolayı mikroorganizma üremesi için uygun ortamlar oluşturmaktadırlar. Kozmetik ürünlerin formülasyonlarına bakıldığı zaman bunların içerdikleri mineraller, karbonhidratlar, şeker alkolleri, yağ asitleri, proteinler, aminoasitler, glikozidler, yağ alkolleri, steroidler, peptidler, vitaminler, bitkisel hammaddeler ve üreme faktörleri ile ürünlerde fazla miktarda kullanılan su mikroorganizmaların gelişmesi için çok uygun ortamlardır (Baird, 2004). Günümüzde kozmetik ürün içeriğini oluşturduğu bilinen maddelerin dışında, hayvansal proteinler ve vitaminleri içeren doğal kaynaklı maddelerin kullanılmasına eğilim vardır. Bu maddeler, mikroorganizmalar için besin kaynağıdırlar. Ayrıca bazı durumlarda bu maddeler kullanılan koruyucuları da inaktive edebilmektedirler (Özalp 1998). Krem ve losyonlarda kullanılan gliserin, mikroorganizmalar tarafından metabolize edilebilen bir madde olup Bacillus, Staphyloccocus ve Micrococcus tarafından metabolize edilebilmektedir (Flores ve ark., 1997). Kozmetik ürünlerde genellikle koruyucular kullanılmaktadır. Ancak mikroorganizmalar bu koruyuculara direnç kazanarak koruyucuyu etkisiz hale getirebilmektedir (Spooner, 1996). Ayrıca kozmetik ürünlerin asitliği ve nem miktarı da mikroorganizmaların gelişmesi için uygun ortam sağlamaktadır (Russell, 1996). Özellikle son yıllarda doğal ürünlere olan talebin artması nedeniyle bu ürünlerde kullanılan ham maddeler mikroorganizmaların çoğalmasını desteklemede önemli bir potansiyele sahiptir. Kozmetikler, üretim sırasında başta su olmak üzere, ortamda veya hammaddelerde bulunan mikroorganizmalarla kontamine olabilirler. Su en önemli kontaminasyon kaynağıdır. Ayrıca paketleme materyali, çalışan insanlar, üretim sırasında ve sonrasında kullanılan her türlü alet ve ekipman ile hava da kontaminasyona neden olabilmektedir. Üretim sonrasında saklama koşullarının iyi olmaması ve tüketici kullanımı sırasında da kontaminasyon riski ortaya çıkabilmektedir ( Russell, 1996, Clegg ve Perry, 1996). KULLANILMAMIŞ KOZMETĐK ÜRÜNLERDE GÖRÜLEN KONTAMĐNASYONLAR Krem, losyon, şampuan ve pudralar mikroorganizma üremesine özellikle duyarlı olan ürünlerdir. Su oranı yüksek olan kozmetik ürünler uygun koruma sağlanamadığı takdirde fungi ve bakterilerin üremesi için uygun ortamlardır. Göz farları ve pudralar gibi toz şeklindeki ürünler ise çevre koşullarına bağlı olarak kontaminasyona maruz kalabilirler (Tablo 1). 2

Baird (1977) incelediği 147 kozmetik ürününden 48 inin bakteri ile kontamine olduğunu bildirmiştir. Bu bakterilerin hemoliz oluşturmayan kuagülaz negatif gram pozitif koklar, gram negatif çubuklar ve aerobik sporlu bakteriler olduğu saptamıştır. Tablo1.Kullanılmamış kozmetik ürünlerden izole edilen mikroorganizmalar Kaynak Kozmetik Mikroorganizma Baird, 1977 El kremi P. aeruginosa Maskara P. maltophilia Temizleme jeli P. putida Diş preparatları E. cloacae, E.herbicola, K. aerogenes Nemlendirici krem Moraxella osloensis Traş losyonu B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus Banyo jeli B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus Vücut sütü B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus, B. cuagulans, B. lentus, B. polymixa, B. pumilus,m. cristinae, M. lylae,m. sedentarius, S. aureus, S. epidermidis, S. saprophyticus Yüz temizleyicisi B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus, B. cuagulans, B. lentus, B. polymixa, B. pumilus,m. Flores ve ark. 1997 cristinae, M. lylae,m. sedentarius,s. aureus, S. epidermidis, S. saprophyticus Eye liner B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus, B. lentus, B. licheniformis, B. polymixa, B. pumilus, M. lylae, M. nishinamiyaensis, M. sedentarius,s. aureus, S. epidermidis Göz makyaj solventi B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus Saç şampuanı B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus Nemlendirici krem B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus, B. lentus, B. licheniformis, B. polymixa, B. pumilus, M. lylae, M. nishinamiyaensis, M. sedentarius, S. aureus, S. epidermidis, Yüz maskesi B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus, B. cuagulans, B. lentus, B. polymixa, B. pumilus,m. cristinae, M. lylae,m. sedentarius, S. aureus, S. epidermidis, S. saprophyticus Alkolsüz tonik B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus Krem fırçası B.badius, B. brevis,b. circulans, B. megatarium, M.roseus Valderrama ve ark. 1997 Göz kremi Candida parapsilosis Okeke ve Lamikanra Krem ve losyon Bacillus spp. S. aureus, KNS, E. coli, Pseudomonas spp. 2001 Behravan ve ark., 2005 Nemlendirici Gram pozitif basil, S. aureus Nemlendirici Gram pozitif basil, S. aureus, E. coli El ve yüz kremleri Gram pozitif basil, S. aureus, E. coli Campana ve ark.,2006 Banyo köpüğü S.warneri, P.putida, S. epidermidis Sıvı sabun S.warneri Latricia ve ark. 2008 Maskara S. epidermidis, Streptococcus spp., fungi Madai ve ark., 2011 Bebek şampuanı S.marcescens Mısır da yapılan bir çalışmada ise, ağız sularının az miktarda bakteri ve küfle kontamine olmasının yanı sıra Candida spp. barındırdığı da tespit edilmiştir (Brannan, 1996, Abdelaziz ve Ashour, 1987). 3

Güney Afrika da üretilen yüz kremleri ile el ve vücut losyonlarında kontaminasyon oranı oldukça yüksek olarak bildirilmiştir. En sık bulunan bakteriler P. aeruginosa ve Enterobacter gergoviae olarak saptanmıştır. Candida parapsilosis ve Aspergillus flavus ise en sık rastlanılan fungi olarak rapor edilmiştir (Anelich ve Korsten, 1996). Suudi Arabistan da hastanede bebekler görülen hastalığın sebebinin kontamineli bebek şampuanı olduğu saptanmıştır. Buradan izole edilen bakteri ise Serratia marcecens olarak bildirilmiştir (Madani ve ark.,2011). Ülkemizde, ise Ergün ve ark. (1987) şampuan, el kremi, saç toniği ve saç kremi örneklerinden P. aeruginosa, E. coli, S. aureus, B. subtilis, Enterobacter spp izole etmiştir. Yine ülkemizde incelenen kozmetik ürünlerden allıkta 120 kob/ml, talk ve bentonitte ise 3x10 3 den fazla mikroorganizma saptanmıştır (Sivri 2005). Altan (2010) diş ve ağız ürünlerini içeren incelediği 8 örnekten sadece bir örnekte 10 3 kob/g toplam canlı bakteri bulduğunu bildirmiştir. Ayrıca incelediği bütün örneklerde Gram negatif bakteri, kuagülaz negatif Stafilokok izole edeken bir ağız suyu örneğinde de Pseudomonas izole etmiştir. Kozmetik ve tuvalet malzemeleri çok fazla kullanılan malzemeler olmaları nedeniyle bunların kontaminasyonları potansiyel bir risk taşımaktadır. Bu yüzden bu ürünlerin belirli standartlarda üretilmeleri gerekmektedir. Kozmetik ürünlerin mikrobiyolojik kalitesinin belirlenmesi için bakteri, küf ve maya sayımları yapılmaktadır. Ülkelerin bu konuda kendilerine ait standartları bulunmaktadır (Baird 1996). Amerika Birleşik Devletleri Kozmetik Üreticileri Birliği (Cosmetics Toiletries and Fragrance Association )(CTFA) tarafından, kozmetik ürünler için mikrobiyolojik kalite sınırları belirlenmiştir (CTFA,1993). Üretici bu koşullara uymak zorundadır. Buna göre; bir ürünün bir gram veya mililitresinde mikroorganizma sayısı 1000 kob/gr ya da kob/ml yi geçmemelidir. Bebek kozmetik ürünleri ve göz kozmetik ürünlerinde ise, mikroorganizma sayısı 500 kob/gr ya da kob/ml yi geçmemelidir. Amerikan farmakopesine göre ise; Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus ve Salmonella typhimurium gibi bakteriler ile Candida albicans ve Aspergillus niger kozmetik ürünlerde bulunmamalıdır (USP,1990). Avrupa farmakopiside bunlara ilave olarak Enterobacter cinsinin bazı üyelerini buraya ilave etmiştir (Anon, 1998). Đngiltere de kozmetik, tuvalet malzemeleri ve Parfümeri Birliği (Cosmetics,Toiletries ve Perfumery Association, CTPA)(CTPA,1990) ne göre bir ürünün bir gram veya mililitresinde mikroorganizma sayısı 1000 kob/gr ya da kob/ml yi, bebek kozmetik ürünleri ve göz kozmetik ürünlerinde ise, 100 kob/gr ya da kob/ml yi geçmemelidir. Ülkemizde ise 8 Nisan 1994 tarihli Resmi gazetede yayımlanan ve daha sonra yürürlükten kaldırılan yönetmelikte ise bebek ve göz çevresi veya gözle temas edecek kozmetiklerin mililitresinde veya gramında 100 kob, ağız çevresi kozmetik ürünlerde en fazla 500 kob/gr ya da kob/ml diğer kozmetiklerde ise 500 kob/ml veya kob/ml mikroorganizma bulunmalıdır demekteydi. Kozmetik ürünlerde mikrobiyoljik kontroller sıkı bir şekilde yapılmaktadır. Bunun sonucunda bu kriterlere uymayan ürünler marketlerden toplanmaktadır. Kullanılmamış kozmetik ürünlerde bulunan mikroorganizmalar nedeni ile Avrupa birliğinde bir çok ürün geri çağrılmıştır (Tablo 2). 4

Tablo 2. Avrupa ülkelerinde geri çağrılan kozmetik ürünler (Lundov ve Zachariae, 2008) Yıl Ürün Bakteri sayısı(kob/g)/maya küf sayısı (kob/g) 2005 Bebek şampuanı 2006 Çocuk ağız yıkama solusyonu Türler Şirket Üretildiği ülke Bildiren Ülke - P. aeruginosa Hobby Türkiye Almanya - Burkholderia cepacia Diario Đspanya Đspanya 2006 Makyaj seti 1.3X10 5 /7.9X10 3 Çin Đspanya 2006 Banyo jeli 1.0X10 5 K. oxytoca Balea Đsviçre Almanya 2006 Göz maskesi 5.0X10 6 Rusya Estonya 2006 Bebek kremi 6.5X10 3 P. aeruginosa Fresh Line Yunanistan Yunanistan 2006 Krem Candida albicans Effect Ukrayna Estonya 2006 Duş jeli 3.2X10 7 P. aeruginosa Soft & Gentle Almanya Almanya 2007 Maskara 3.5X10 3 Rival de loop Hollanda Hollanda 2007 Makyaj temizleyicisi 2007 Makyaj temizleyicisi 2007 Gece kremi 1.7X10 4 Recepto Babuski Agafii 5.0X10 5 P. aeruginosa Eumadis Fransa Fransa 3.0X10 5 P. aeruginosa Eumadis Fransa Fransa Rusya Estonya 2007 Göz kremi S. aureus I&M Naturkosmetik 2007 Diş macunu 4.2X10 7 P. aeruginosa UFSBD, MSA Klebsiella and Lang oxytoca Almanya Çin Almanya Fransa 2007 Vücut kremi 1.0X10 6 Aromababy Avusturaly Filandiya a 2007 Vücut P. aeruginosa Hanfwelt Avusturya Avusturya Losyonu 2008 Diş macunu 1.0X10 4 Enterobacteriacea Colgate Đrlanda Đspanya 2008 Bebek kremi P. aeruginosa Uriage Fransa Fransa 2008 Göz kontur Rhizobium Euphia Belçika Belçika kremi radiobacter 2008 Diş macunu 1.1X10 6 Colgate Güney Đspanya afrika 2008 Yüz sütü 6.0X10 2 P. aeruginosa Martina Almanya Almanya Gebhardt Naturkosmetik 2008 Güneş losyonu 8.0X10 6 E. cloacea E.faecium Enterococcus sp. Schonegger Avusturya Almanya KULLANILMIŞ KOZMETĐK ÜRÜNLERDE GÖRÜLEN KONTAMĐNASYONLAR Kozmetik ürünler kullanım sırasında da kontaminasyona maruz kalırlar (Tablo3). Başta kremler olmak üzere, göz farı, şampuanlar, rimeller, diş macunları, ağız suları, yüz pudraları, yüz losyonları gibi ürünler banyoda 5

sıcak ve nem altında tutulduklarında mikroorganizma üremesi görülebilmektedir. Bu ürünlerden elle kullanılanlara parmaklardan mikroorganizmalar geçebilir. Şampuan ve duşta kullanılan benzeri ürünlere ise kullanımı sırasında açık olan kapaktan sıçrama yolu ile mikroorganizma girişi olabilmektedir. Yine ağız sularına tükrükten mikroorganizmalar bulaşabilmektedir. Bu nedenle kontaminasyonu önlemek için kullanıcının da hijyen kurallarına uyması gerekmektedir. Güneş kremleri bütün aile tarafından kullanılmaktadır. Gün boyunca birkaç kez kullanıldığı da düşünülürse her açışta farklı kişilerden bulaşma söz konusu olacaktır. Bu ürünlerin birkaç saat mikroorganizmalar için optimum sıcaklıkta kaldığı düşünüldüğünde kontamine olan ürünlerdeki mikroorganizmalarda gelişerek tehlike oluşturabilirler. Buralardaki kontaminasyon miktarı kozmetiklerin bulunduğu kabın yapısına ve kapak durumuna bağlı olarak değişim göstermektedir. Altanlar (1988) incelediği 81 ruj örneğinin 34 ünde toplam aerobik bakteri sayısını 10 4-10 6 kob/g arasında olduğunu saptamıştır. Anar (1997), şampuan, krem, maskara ve ruj içeren 56 kullanılmış kozmetik üründe bakteriyal ve fungal kontaminasyonun sırası ile % 53.47 ve %35.64 olduğunu bildirmiştir. Brannan ve Dille (1990) inceledikleri 138 kozmetik üründen en az kontaminasyonun cilt solüsyonu içeren pompalı şişelerde %10 olarak bulmuşlardır. En yüksek kontaminasyon ise %71 oranı ile vidalı kapaklı şişelerde olduğunu ortaya koymuşlardır. Behravan ve arkadaşları (2005) kullanılmış kremlerde yüksek oranda basil bunu takiben S. aureus bulunduğunu bildirmişlerdir. Gram negatif bakterilerden E. coli nin ürünlerde %13 oranında bulunduğunu diğer gram negatif bakterilerin ise % 25 oranında olduğunu saptamışlardır. Çarkcı ve ark.(2008) kullanılan 84 kozmetik ürününde en az kontaminasyonun %18.18 ile cilt solüsyonu içeren spreylerde olduğunu saptamışlardır. En yüksek kontaminasyon ise kavanoz ve tüp ambalajlı ürünlerde sırasıyla %77.78 ve % 44.44 olarak bildirilmiştir. Kullanılmış ve tonik içeren ürünlerde kontaminasyon oranı %33.3 olarak bulunmuştur. Onurdağ ve ark.(2010) ülkemizde inceledikleri 73 kozmetik ürününden 10 nunda mikrobiyal kontaminasyon olduğunu bildirmişlerdir. Đnceledikleri örneklerden 5 inde toplam bakteri sayısı 10 3 kob/g olarak bulunurken, maya küf sayısı iki örnekte 10 3 kob/g olmuştur Altan (2010) kullanılmış diş pastası ve diş temizleme pudrasını içeren 3 örneğin hepsinde toplam canlı bakteri sayısını 10 3 kob/g seviyesinde bulmuştur. Campana ve ark (2006) 91 kozmetik ürününü incelemişler kullanılmamış ürünlerde mikroorganizma izole edilemezken kullanılmış şampuanlarda 4.0x10 3 kob/ml toplam bakteri saydıklarını S. epidermidis izole ettiklerini bildirmişlerdir. Aynı araştırıcılar kullanılmış ürünün sonunu analiz ettiklerinde banyo sabununda 6x10 2 ile 1.0x10 3 toplam bakteri saymışlardır. Bu örneklerden S.warneri, P. putida ve S. epidermidis izole etmişlerdir. Sıvı sabunlarda ise S.warneri ve toplam bakteri 1.0x10 3 kob/ml olarak bulmuşlardır. Far deneme ürünleri ile yapılan bir çalışmada ise doğal olarak bunların çok sayıda mikroorganizmayı içerdikleri saptanmıştır (Dawson ve Reinhardt, 1981). Staphylococcus, Micrococcus,, Corynebacterium, Acinetobacter, Bacillus ve Moraxella cinslerine ait üyeler saptanmıştır. Gram negatif bakterilerin ise daha az olduğu bildirilmiştir. 6

Tablo 3. Kullanılmış kozmetik ürünlerden izole edilen mikroorganizmalar Ürün Mikroorganizma Kaynak Şampuan C. freundii, Enterobacter spp. Klepsiella spp. Losyon Pseudomonas spp. Serratia spp. Enterobacter spp. Klepsiella spp. Pseudomonas spp. Brannan ve Dille,1990 Serratia spp., Bacillus sp., S. epidermidis, Propionibacterum sp., Sarcina sp., Maya ve küf Nemlendirici Gram pozitif basil, S. aureus, E. coli, E. coli dışındaki Gram negatif bakteriler Behravan ve ark. 2005 El ve yüz kremleri Gram pozitif basil, S. aureus, E. coli Banyo sabunu S. warneri, P. putida, S. epidermidis Şampuan S. epidermidis Campana ve ark.2006 Sıvı sabun S. warneri Maskara Ruj S.epidermidis, Bacillus spp. E. coli, S. aureus, Candida spp. S. aureus,. Candida spp. Far Streptococcus spp., Bacillus spp. Onurdağ ve ark, 2010 Fodoten Streptococcus spp., Bacillus spp., Candida spp. Ağız suyu Gram negatif bakteri, Kuagülaz negatif Stafilokok, Diş temizleme pudrası Gram negatif bakteri, Kuagülaz negatif Stafilokok, E.coli Altan, 2010 Diş patı Gram negatif bakteri, Kuagülaz negatif Stafilokok KOZMETĐK VE TUVALET ÜRÜNLERĐNDEN BULAŞAN MĐKROORGANĐZMALAR Yapılan çalışmalar genelde göz enfeksiyonları üzerinedir. Đsviçre de yapılan bir çalışmada steril olmayan ürünlerde dikkat edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Farmosotikleri bugün pek çok ülke sıkı kontrollerden sonra piyasaya sürmektedir. Çünkü bu ürünlerin çok fazla sayıda mikroorganizma içerdiği dahası patojen mikroorganizmaları da taşıdığı bilinmektedir. Avrupa da yapılan bir çalışmada beş bin örneğin % 5 inin mikroorganizmalar ile kontamine olduğu saptanmıştır (Spooner,1996). Bu durum kullanıcılar için potansiyel bir risk taşımaktadır çünkü bu mikroorganizmaların arasında patojen olanlar da bulunabilir. Kozmetik üründeki sayısı düşük ols bile patojen mikroorganizmalar salgınlara yol açabilir. Bu nedenle bu ürünlerin kontamine olmamaları gerekmektedir. Kontamine olmuş kozmetiklerdeki patojen bakteriler, bütünlüğü bozulmuş cildi enfekte edebilir. Patojen bakteriler tarafından üretilen endotoksinler ve benzeri metabolitler ciltte aşınma, irritasyon ve allerjiye neden olabilir (Lachapelle ve Gour,1982). Steril olmayan ürünler ile yapılan çalışmalar bunların hijyenik kontrollerinin çok önemli olduğunu ortaya koymuştur. Kozmetik ve tuvalet ürünlerinin mikroorganizmalar ile kontamine olabileceği yukarıda verilen çalışmalar ile ortaya konmuştur. Bu ürünlerin çok yaygın bir şekilde kullanıldığı düşünülürse enfeksiyonların ortaya çıkabileceği açıktır (Spooner,1996). Mikroorganizmalarla kontamine olan ürün ya kullanıldığı yerde enfeksiyona ( Tablo 4) neden olur yada üründe bozulmaya yol açar. Kremlerde S. aureus en sık rastlanılan bakteriyal deri patojenlerinden biridir. S. aureus doğada en sık rastlanılan ve burun delikleri, koltuk altı, vagina, farinks ve hasarlı deri yüzeyinde kolonize olabilen bir bakteridir. 7

Bu bakterinin kremlerde yaygın olarak bulunması impetigo (iltahaplı deri hastalığı), folikül iltihabı, çıban gibi deri ve mukoza enfeksiyonlarının ortaya çıkmasına neden olabilir. S. aureus ile kozmeti ürünlerin kontaminasyonu Stafilokoksik soyulmuş deri sendromu (scalted skin syndrome)na neden olur. Enfeksiyon, deri ve mukoza bariyerinde bozulma sonucu stafilakokların doku içine veya kan dolaşımına girmesiyle başlar (Anelich and Korsten, 1996, Berhavan ve ark., 2005). Darmstadt (1997 )çocuklarda görülen deri enfeksiyonlarının %70 inin etkeninin S. aureus olduğunu bildirmiştir. Cildin kozmetik kremlerle nemlendirilmesi sonucu değişen nem durumundan dolayı mikroorganizmalarla enfeksiyon riski artmaktadır, kremin kontamine olma durumunda ise enfeksiyon riskinin daha da artacaktır (Abdelaziz ve Alkofahi, 1989). Ergun ve arkadaşları (1987), kullanılmamış 62 kozmetik ürünün 2'sinde (%3,22), Kabukçu (1997), kullanılmamış 104 şampuanın 3'ünde (%2,88), Dawson ve Reinhardt (1981) kullanılmış kozmetik ürünlerin %1,0'inde, Çarıkçı ve ark. (2008) 84 adet açılmış kozmetik ürünlerin 2 sinde S. aureus saptadıklarını bildirmişlerdir. Çarıkçı ve ark. (2008) açılmış 84 adet kozmetik ürünün %33.33 ünden koagülaz negatif Staphylococcus (KNS) izole ettiklerini bildirmişlerdir. Altan (2010) incelediği diş ve ağız ürünlerinin hepsinde KNS bulmuştur. KNS'ler deride orofarinkste ve gastrointestinal kanalda bulunurlar. Yapay kalp kapağı kaynaklı endokardit, periton diyalizine bağlı enfeksiyonlar ve prostetik kalça eklemi sendromlarının en önemli etkenidirler. Tablo 4. Kozmetik ürünlede bulunan mikroorganizmalar nedeni ile ortaya çıkabilecek hastalıklar Mikroorganizma Neden olabileceği hastalık S. aureus Stafilokoksik soyulmuş deri sendromu Deri iltihapları Đltahap,sepsis,toksik şok sendromu C.tetani Tetanoz C. perfringens Gazlı gangren P. aeruginosa Sepsis, konjunktivit Klebsiella spp. Konjunktivit Enterobacter Enterit C.albicans Dermatit C. parapsilosis Konjunktivit Aspergillus spp. Allerjen Fusarium spp. Allerjen, konjunktivit Çarıkçı ve ark. (2008) 127 örneğin 2'sinde P. aeruginosa saptanmışlardır. Pseudomonas toprakta lağım sularında yaygın olarak bulunan bir çok çevreye kolaylıkla uyum sağlayan bir bakteridir. Pseudomonas sp. suda hatta deiyonize suda bile üreyebilen bir bakteridir. Kozmetiklerde bu bakterinin bulunmasının bir tehlikeli kabul edilmektedir. P. aeruginosa insanlarada enfeksiyona neden olabilir. P. aeruginosa nın korneal ülsere neden olduğu rapor edilmiştir (Abdelaziz ve Alkofahi, 1989). Kozmetik üründe P. stutzeri gibi fırsatçı patojenin varlığı aynı 8

üründe P. aeruginosa 'nın da üreyebileceğinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. Pseudomonas sp. antiseptik ve dezenfektanlarda canlılığını devam ettirebilmektedir. Burkholderia cepacia seyreltik losyonlarda ya da zayıf korucu etkinliği olan koruyucu içeren ürünlerde gelişebilmektedir (Tattawasart ve ark., 1999, Mcdonnell ve Russel, 1999). Çarıkçı ve ark. (2008) 84 kullanılmış kozmetik ürününden kavanoz ambalajlı 2 üründe E. coli saptamışlardır. Abdelaziz ve ark. (1989a), 150 kozmetik üründen sadece 1 tanesinden E. coli izole etmişlerdir. Kabukçu (1997)'de 104 şampuan örneğinin 2'sinden E. coli, Okeke ve Lamikanra (2001), ise 24 krem ve 25 losyondan oluşan 49 üründen 8'inde E. coli saptamıştır. Araştırıcılar bunun su kaynaklı olabileceğini ileri sürmüşlerdir. Klebsiella çevrede çok yaygın olarak bulunan patojen bir bakteridir. Klebsiella pneomoniae aniden ortaya çıkan pnömoninin sebebidir (Brannan, 2006). Özellikle bebek losyonlarında bulunan Klebsiella türlerinin bebeklerde konjunktivite neden olabildiği ve el kremlerinde bulunan Klebsiella türlerinden kaynaklanan septisemi vakaları bildirilmiştir (Morse ve ark.,1967, Sahour ve ark., 1989). Clostridium toprakta bulunan sporlu anaerobik bir bakteridir. Üyelerinin çoğu saprofittir. Clostridium perfringens gazlı gangrene neden olur. Clostridium novyi ve Clostridium tetani de insanlarda hastalık oluşturan diğer türlerdir. MĐKROORGANĐZMALARIN GELĐŞEBĐLDĐĞĐ KOZMETĐK ÜRÜNLER Genelde kozmetik ve tuvalet malzemelerinden mikroorganizmalar yüzeysel olarak geçerler. El dezenfektanlarında çok miktarda kontaminasyon olduğu ortaya konmuştur. Bazı ürünlerin yüzeysel olarak 1 cm 2 de taşıdığı mikroorganizma sayısı önemlidir. Fusarium un yaptığı kornea enfeksiyonunun kozmetik ve tuvalet malzemelerinden geçtiği ortaya koyulmuştur. Göz Ürünleri Göz enfeksiyonları çok sık oranda meydana geldiğinden gözle ilgili ürünler bir çok soruna neden olabilmektedir. Kontamine olmuş göz ve göz çevresinde uygulanan kozmetik ürünler kronik göz infeksiyonuna neden olabilmektedir (Reid ve Wood, 1979). P. aeroginosa enfeksiyonu sonucu körlük dahi ortaya çıkabilmektedir (Spooner, 1996). Göz farlarında ve rimellerde, P. aeruginosa saptanmıştır. Ciddi göz infeksiyonları, kontamine olmuş kozmetik ürünlerin göz ve çevresinde kullanımına bağlanmıştır (Abdelaziz ve ark., 1989 b). Kontamine olmuş rimelin aplikatörü ile epitelin çizilmesi infeksiyon ile sonlanabileceği ortaya konmuştur (Abdelaziz ve Alkofahi, 1989). Kontak lens solüsyonları, temizleme solüsyonları, yumuşak lensler vb. kullanımlarından da mikroorganizmalar bulaşabilir. Özellikle lenslerle kontaminasyon sıklıkla gerçekleşmektedir. Bakteriyal ve fungal hastalıklar da ortaya çıkabilir (Spooner, 1996). Göz kalemlerinin iç kısımları gözde mukoz doku ile temas etmektedir. Bu ürünlerde sadece kalemin içi değil ahşap olan dış kısmı ve kapak ta kontamine olabilmektedir. Bu ürünlerde küfler ve gram negatif bakteriler ile 9

kontaminasyon sıklıkla ortaya çıkabilmektedir (Katusin-Razem, 2001). Oral Ürünler Oral patojenler ile kontamine farmasötik ürünlerin alınmasını takiben çeşitli enfeksiyonlar ortaya çıkabilir. Özellikle Salmonella ile enfeksiyonları bu şekilde meydana gelebilir. Enterik patojenlerin oral yolla bulaştığı bilinmektedir (Spooner, 1996). Diş macunları ve ağız suları antimikrobiyal koruyucular içermelerine rağmen bakteri ve fungi ile kontaminasyona maruz kalabilmektedirler. P. aeruginosa, S. aureus ve Candida türleri sıklıkla kontaminasyona neden olur. Diş macunlarının ağız sularına göre daha sık kontamine olduğu bildirilmiştir (Ashour ve ark, 1987). Diş fırçalarında da mikroorganizma kontaminasyonları görülmüştür (Taji ve Rogers, 1998). Taji ve Rogers (1998), kullanılmış diş fırçalarında Staphyloccoc spp. ve Streptococcus spp. izole etmiştir. Ayrıca bu diş fırçalarında Candida, Corynebacteria, Pseudomonas ve koliform bakterilerin de bulunduğunu buna karşın Streptococcus mutans ve Lactobacillus izole edilmediğini rapor etmişlerdir. Özellikle immünolojik olarak baskılanmış veya organ transplantasyonlu hastalarda, gingival lezyonlar yolu ile patojenik mikroorganizmaların taşınmasında diş fırçalarının önemli bir rol oynayabileceği düşünülmektedir (Filho ve ark. 2000). Dudak boyaları genellikle koruyucu içermelerine rağmen, bazılarında küf üremesi görülmektedir. Küflerin dudak boyalarının üzerinde üremesi genellikle kullanım sırasında solunum yoluyla nemlenmesinden sonra gerçekleştiği bildirilmiştir (Özalp 1998). Solunum ile Đlgili Ürünler Gram negatif bakteriler ile kontamine non-steril sulu preparatlar hastanelerde solunum enfeksiyonları ile ilişkili bulunmuştur (Spooner, 1996). Deri Ürünleri P. aeroginosa vücut içerisine deriden çok fazla girmektedir. Selülozlu bandajlardan, kremlerden, plasterlerden vb. den bulaşmaktadır. Ortapetik yaralarda P.aeroginosa kontaminasyonu görülmesinin muhtemelen ıslak plaster bandajlardan ekspire edilen su olduğu ve bu yolla bakterinin bulaştığı düşünülmektedir. P. multivorans infekteli ameliyat yaralarından izole edilmiştir. Bu bakteri klorheksidin-cetrimid dezenfektanının seyreltik solüsyonu ile ameliyatlardan önce derinin silinmesiyle yaraya bulaşmaktadır. Mililitrede 10 6 kob Pseudomonas dan daha fazla sayıda bulunması durumunda infeksiyon meydana gelebilir (Spooner, 1996). Dezenfektan maddelerde, antiseptiklerde de Pseudomonas bulunabilmektedir. Antiseptiklerden P. cepecia ve P. aeroginosa bu ürünlerin kullanıldığı ortama yayılmaktadır. Bakır veya çinko kökenli krem, ilaç gibi maddelerde de kontaminasyon nedeniyle bozulma olabilmektedir. Çinko bazlı kremler yatalak hastalarda derideki açık yaralarda kullanılmaktadır. Kontamine olmuş ürünlerin kullanılması infeksiyonun ortaya çıkmasına neden olabilir. Kremlerin bozulmasına en çok sebep olan grup küflerdir. Bulaşmaya kremin koyulduğu kaplar özellikle de kapaklar neden olmaktadır. Kapak açıldığı zaman havada bulunan küf sporları kapağa yapışmaktadırlar. Tüp şeklinde olan kaplarda da kontaminasyon meydana gelmektedir, bulaşma yine kapaktan olmaktadır. Ürünlerin bir kez kontamine olmaları bile kullanılmayacak duruma gelmelerine neden olabilmektedir (Spooner, 1996). 10

Pudranın ana bileşeni talktır. Talk yüksek adsorbant özelliğine sahip olduğundan çevresel kontaminantları ve mikroorganizmaları tutabilir. Talk içeren ürünlerde küflenme sıklıkla ortaya çıkar (Özalp 1998). Clostridium perfringens ve Clostridium tetani ile kontamine olmuş talk pudrası kullanımına bağlanan ciddi cilt infeksiyonları rapor edilmiştir. Kontaminasyon oranı yüksek ürünler kullanıcıda cilt infeksiyonu riskini arttırmaktadır (Ashour ve ark. 1989). Bu tip ürünlerin sıklıkla bebekler üzerine, bazen de inflamasyona uğramış veya hasar görmüş cilt üzerine uygulandığı göz önüne alınırsa risk daha iyi anlaşılabilir. Yüksek su içerikleri nedeniyle şampuanlar özellikle gram-negatif bakterilerin gelişmesine uygun ortamlardır (Özalp 1998). Şampuanlar genel olarak Enterobacteriaceae ve Pseudomonadaceae tarafından kontamine olmaktadır (Brannan, 1996). Tıraş kremlerinin şampuanlara göre daha yüksek oranda mikroorganizma kontaminasyonuna maruz kaldığı görülmüş ve en sık görülen mikroorganizmanın Staphylococcus türleri olduğu belirlenmiştir (Abdelaziz ve ark, 1989). Sabunlarda en sık izole edilen mikroorganizma P. aeruginosa dır. Özellikle ellerden ve yüzden devamlı bir mikroorganizma geçişi olabilir (McGarrity, 1973). Sabunlarda sıklıkla bulunan Clepsiella pnemonia da hastane enfeksiyonlarında çok sık görülen bir mikroorganizmadır, ayrıca el kremlerinde de bol miktarda mevcut olabilmektedir. Ayrıca deterjan, temizleme solüsyonu, el kremleri vb. ürünlerde de C. tetani ve P. aeroginosa nın varlığı tespit edilmiştir. Diğer Ürünler Seyreltme işlemi yapılan ürünlerde özellikle yağlı bileşikler içindeki koruyucunun oranı da düşebilmektedir. Bu da koruyucunun etkisini azaltır. Klerokrezol en fazla kullanılan koruyuculardan biridir ve koruyucunun etkinliği için iyi bir dağılım şarttır. MĐKROORGANĐZMALARIN KOZMETĐK ÜRÜNLER ÜZERĐNE ETKĐSĐ Kozmetik ürünlerin bozulması sonucunda ortaya çıkan en önemli sorun ekonomik yönden olmaktadır. Çünkü maddi anlamda büyük kayıplara yol açabilir. Ayrıca eğer bozulma görüntüde yoksa ürün kullanılacağı için kişiler açısından da potansiyel tehlike yaratır. Bozulma her zaman görüntüye yansımayabilir. Eğer kontaminasyon üretim sırasında olursa, depolamada mikroorganizma sayısı artabilir ve ürün bozulabilir. Yada depolama sırasında sayıca artış olmasa bile satış zamanı uygun ortam oluşursa, rafta beklerken yine sayıca artış olabilir. Diğer bir ihtimalde ürün evlere girdikten ve kullanılmaya başlandıktan sonra şişenin yarısı boşaldığından yine kontaminasyon olabilir. Aynı şekilde kremlerin elle alınması sırasında da kontaminasyon gerçekleşebilir. Rimellerin tükürük vb. maddelerle ıslatılması da kontaminasyona yol açar. Ürün sentetik bileşiklerden meydana geliyorsa kontaminasyondan daha az etkilenir, ancak organik bileşiklerden meydana geliyorsa mikroorganizma bu maddeleri daha rahat kullanır ve ürün böylece daha hassas hale gelir. Mikroorganizmalar kozmetik ürünlerin bozulmasına neden olabilir. Bu bozulma dış görünüşte olabilir. Yada 11

dış görünüş normal olabilir ancak toksik etkiye sahip olabilir (Spooner.1996). Dış Görünüşte Bozulma Eğer ortam şartları uygunsa mikroorganizma sayısı artar ve ürünün görüntüsünde çeşitli farklılıklar meydana gelir. Mikroorganizma üremesine bağlı olarak bozulmuş bir üründe koku ve/veya gaz oluşumu, renk ve ürünün viskozitesinde değişiklikler görülebilir. Özellikle dezenfektanlar, antiseptikler, gözle ilgili preparatlarda bozulma olabilmektedir. Organoleptik özelliklerde meydana gelen değişimler şu şekilde özetlenebilir (Spooner.1996); Görülebilir Etkiler; Özellikle sıvılarda yüzeyde bir zar, bulanıklık, kolloidal tabaka vb. oluşabilir. Katılarda ise pigment oluşturan renkli koloniler gözlenebilir. Örneğin Micrococcus lar sarı bir tabaka meydana getirirler. Özellikle kozmetiklerde kullanılan yumurta tozu mikroorganizmalar için besin kaynağı olur. Pseudomonas aeroginosa yeşil koloniler meydana getirir. Ortam ph sı ve oksidasyon-redüksiyon dengesi bozulabilir. Şampuan yapımında kullanılan sürfektanlar gram negtif bakterilerce parçalanabilirler, buda şampuanın köpürmesini engeller. Örneğin Pseudomonas aeruginosa bu parçalamayı gerçekleştirebilmektedir (Spooner, 1996). Yine şampuanlarda, mikroorganizma gelişmesi sonrasında kaygan çökeltiler, ince zarlar, renk değişimi, koku oluşumu ve köpürme özelliğinin kaybı gibi durumlar gözlenebilir (Özalp 1998). Koku; Ürünlerde alışılagelmişin dışında bir koku meydana gelebilir. Örneğin aktinomisetler geosmin, toprak kokusu gibi kokarlar. Mayalar alkol kokusuna neden olurlar. Tat; Ağızdan alınan ürünlerde etkili bir faktördür. Ancak ilaç gibi maddelerin tadı normalde de kötü olduğu için bu yolla bozulma pek anlaşılmaz. Mikroorganizmalar aldehit, keton, alkol vb... gibi 100 ün üstünde madde üretirler. Bunlarda tat da bozulmalara yol açarlar. Dokunsal Etkiler (Ürünün Tekstürü); Her ürünün kendine özgü bir yapısı vardır. Kontaminasyon sonrası sıvı ürünlerin vizikozitesi değişir. Ürün deriye sürüldüğünde bu farklılık hissedilir. Kremlerde topaklaşma vb. durumlar ortaya çıkar. Görsel-Đşitsel Değişiklikler; Ağır bir şekilde kontaminasyon varsa görsel olarak kapta şişme olur, yada mikroorganizmaların ürettiği gazlar nedeni ile patlama olabilir. Örneğin gliserol ün bu şekilde patlama özelliği vardır. Aynı şekilde malt ekstrat ozmofilik mayalar tarafından kullanılır, eğer kutuda şişme çok fazla olursa patlama olur. Klebsiella türleri, gliserin içeren krem ve losyonlarda, iyi korunmamış ürünlerde sıklıkla gaz oluştururlar (Özalp 1998). Toksik Etkiler Mikroorganizmalar organoleptik özelliklerde herhangi bir değişim meydana getirmeden antibiyotikler gibi meydana getirdikleri metabolik ürünler aracılığı ile toksik etkide bulunabilirler. Genelde toksin oluşumuna ağır kontaminasyonlarda rastlanır. Üretim sırasında mikroorganizma yok edilse bile toksinler ortamda kalır. Mikroorganizmaların ürettiği katabolik ürünler; organik asit, amin vb. içeren ürünler, de toksik etkiye sahip olabilmektedirler. Aspergillus ve Pseudomonas türlerinin toksik etkilerine sıkça rastlanmaktadır. Gram (-) bakterilerde bulunan lipopolisakkarit tabakadaki lipit ağı endotoksin üretmektedir. Bakteri ölse 12

bile toksini ortamda kalır. Kozmetik ürünlerde bakterilerin ve fungusların üremesi sonucu oluşan metabolik ürünler alerjik reaksiyonlara yol açabilir (Larry ve Millikan, 2001). Corynebacterium ve Pseudomonas türleri göz damlalarını etkisiz hale getirirler. Clodosporium türleri kortizonu parçaladıklarından dolayı kortizon içeren ürünlerde bozulmaya neden olurlar. Penicillium türleride şurupların yapısını bozmaktadırlar. Kozmetik ürünler steril olmayan ürünler olduğundan ve bileşimleri gereği yüksek kontaminasyon riski taşıyan ürünlerdir. Kozmetik ürünler mikroorganizmalarla kontamine oldukları zaman ya mikroorganizmanın ürettiği toksik madde bireye zarar verir yada mikroorganizma ürünün bileşenlerini parçalayarak ürünün yapısını bozar. Patojen olan mikroorganizmalar ise sağlık açısından büyük risk taşımaktadır. Kozmetik ürünlerine mikroorganizmaların kontaminasyonu engellemenin en iyi yolu hijyenik kurallara dikkat ederek üretimdir. Kontaminasyonu engellemenin en iyi yolu ham materyalden başlayarak üretim ve üretim sonrası paketleme, paketleme materyalleri, depolama ve satış sırasında hijyenik kurallara sıkı bir şekilde uyulması ile sağlanabilir. Bu ise günümüzde iyi üretim uygulamaları (Good manufacturing practise=gmp) ile üretim kontrol edilebilmektedir. Kullanıcıların da hijyen kurallarına uyarak ve bu ürünleri uygun şekilde muhafaza ederek kullanması kontaminasyon riskini azaltacaktır. KAYNAKLAR Abdelaziz AA, Alkofahi A.1989 Microbiological profile of selected samples of Al-Kohl eye cosmetics in Northern Jordanian provinces before and after use. Zentralbl Fuer Bakteriol. Mikrobiol. und Hyg. B, 187,244-253. Abdelaziz A.A,, Ashour M.S.1987 Microbial contamination of a hexetidine mouth wash. Zentralbl Bakteriol Mikrobiol Hyg B, 184, 262-268. Abdelaziz,A.A., Ashour, M.S.E., Hefni, H., 1989a Microbiol contamination of cosmetics and personal care items in Egypt eye shadows, mascaras and face creams, J. Clin. Pharm. Therap., 14, 21-28. Abdelaziz AA, Ashour MSE, Hefni H, El-Tayeb OM. 1989b Microbial contamination of cosmetics and personal care items in Egypt-eye shadows, mascaras and face creams. J Clin PharmTher 14,21-28. Altan S. 2010. Ağız ve diş preparatlarında farmasötik ve mikrobiyolojik kalite kontrol çalışmaları. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Ens. Yüksek Lisans Tezi. Altanlar N. 1988 Yurdumuzda üretilen ve kullanılan dudak boyalarının mikrobiyolojik kalite kontrolleri üzerine araştırmalar. Ankara Üniversitesi sağlık bilimleri enstitüsü. Yüksek lisans tezi Ankara. Anar D. 1997 Bazı kozmetiklerin mikrobiyel yönden incelenmesi. Ege Üniv. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yüksek lisans tezi. Đzmir. Anelich, L.E. and Korsten, L. 1996. Survey of microorganisms associated with spoilage of cosmetic creams manufactured in South Africa. Int. J. Cosmet. Sci. 18, 25 40 Anon 1998. European Pharmacopeia. Strasbourg, France:European pharmaxopeia secretariat. Anon 2010 Dermoday Kozmetologları. Kozmetik ürünlerin tarihi. http://www.dermoday.com/dosyalar / 1235044094.pdf. Erişim tarihi: 07.01.2010 13

Ashour M.S.E., Hefni H, El-Tayeb O.M., Abdelaziz A.A. 1987 Microbial contamination of cosmetics and personal care items in Egypt-1-contamination of tooth pastes and mouth-washes. Journal of the Society of Cosmetic Chemists 38, 435-41. Baird R.M. 1977. Microbial contamination of cosmetic products.j.soc. Cosmet. Chem. 28,17-20. Baird R.M.1996. Microbial contamination of manufactured products:official and unofficial limits. In. Baird R.M., Bloomfield S.F., Microbial Quality Assurance in Cosmetics. Toiletries and Non-Sterile Pharmaceuticals. Taylor and Francis Lt. UK. Baird R.M. 2004 Microbial spoilage, infection risk and contamination control In: Denyer SP, Hodges AN,Gorman SP. Eds. Hugo s and Russell s pharmaceutical microbiology. 7th Ed. UK: Blackwell Publishing company. Behravan, J., Bazzaz, F. and Malaekeh, P. 2005 Survey of bacteriological contamination of cosmetic creams in Iran (2000). Int J Dermatol 44, 482 485. Brannan DK. 1996.Cosmetic Preservation. Cosmet. and Toiletries, 111, 69-83. Brannan K.D. 2006. Biology of microbes. Đn:(Ed.Geis P.A.) Cosmetic microbiology. A. Pratical Approach.Second Ed.Taylor and Francis group CRS Press New York. Brannan K.D., Dille J.C. 1990 Type of closure prevents microbiol contamination of cosmetics during consumer use, Appl. and Environ. Microbiol., 56,1476-1479. Campana R.,Scesa C., Patrone V., Vittoria E., Baffone W.2006. Microbiologycal study of cosmetic products during their use by consumers:health risk and efficacy of preservative systems.letters in Appl. Microbiol. 43,301-306. Clegg A. Perry B.F. 1996. Control of microbial contamination during manufacture. In. Baird R.M., Bloomfield S.F Microbial Quality Assurance in Cosmetics. Toiletries and Non-Sterile Pharmaceuticals Second Ed. Taylor and Francis Lt. UK. CTFA.1993 Microbiological limits for cosmetics and toiletries.cosmetic, Toiletry and Fragrance Association, Microbiology Guidelines. CTPA.1990 Microbial quality management limits and guidelines. Cosmetic, Toiletry and Perfumery Association,London. Çarıkçı A.i.Y.,Uçar F., Yalçın H.T., 2008. Kozmetik ürünlerde bakteriyal ve fungal kompoziyonun klasik yöntemler ve PCR yöntemi kullanılarak saptanması. Elektronik Mikrobiyoloji Dergisi, 1, 1-16. Darmstadt G L 1997 Oral antibiotictherapy for uncomplicated skin infections in children. Pediatr Infect Dis J. 16,227-240. Dawson N.L. and Reinhardt D.J., 1981 Microbial flora of inuse, display eye shadow testers and bacterial challenges of unused eye shadows. Appl. and Environ. Microbiol., 42,297-302. Food and Drug Administration 2000 Center for Food Safety and Applied Nutrition Office of Cosmetics and Colors April 28. Flores M., Morillo M., Crespo M.L.1997.Deterioration of raw materials and cosmetic products by preservative resistant microorganisms.đnt. Biodeterioration and Biodegradation, 40,157-160. Katusin-Razem B. 2001.Radiation Decontamination of Pharmaceutical and Cosmetic Raw Materials and Adjuvants, IAEA Second Co-ordinated Research Progress Report. April 2000- March 2001, Zagrep. 14

Lachapelle G, Gour L.1982. Improved method for the enumeration of gram-negative bacteria in cosmetics. Cosmetic and Toiletries 97,63-66. Larry E., Millikan M. D. 2001.Cosmetology,cosmetics, cosmeceuticals:definitions and regulations Clinics in Dermatology, 19, 371-374. Latricia D.P., Wickham M.G. Enloe R.A. Hill D.N. 2008. Microbial contamination associated with mascara use. Optometry. 79,587-593. Lundov M.D., and Zachariae C. 2008. Recalls of microbiologycally contaminated cosmetics in EU from 2005 to May 2008. Int.J. of Cosmetic Sci.30, 471-474. Madani T.A., Alsaedi S., James L., Eldeek B.S.,Jiman-Fatani A.A., Alawi M.M., Marwan D.,Cudal M., Macapagal M. and Bahlas R. 2011 Serratia marcescens-contaminated baby shampoo causing an outbreak among newborns at King Abdulaziz University Hospital, Jeddah, Saudi Arabia. J.of Hospital Infection. 78, 16-19. Mcdonnell G., Russel, A.D. 1999, Antiseptics and disinfectans: activity, action and resistance, Clincal Microbiology Reviews, 12,147-179. Okeke I.N., Lamikanra A. 2001 Bacteriological quality of skin-moisturizing creams and lotions distributed in a tropical developing country. J. of Applied Microbiol.91, 922-928. Onurdağ F. K., Özgen S., Abbasoğlu D. 2010. Microbiologycal investigation of used cosmetic samples. Hacettepe Univ. J. of faculty of Pharmacy,30,1-16. Özalp M.1998 Kozmetik ürünlerde görülen mikrobiyolojik kontaminasyonlar. Türkiye Klinikleri Journal of Cosmetology, 1,167-76. Reid,F.R., Wood,T.O., 1979, Pseudomonas corneal ulser the causative role of contaminated eye cosmetics, Arch. Ophtalmol. 97,1640-1641. Resmi Gazete, 5324 sayılı Kozmetik Kanunu, 2005. Russell M. 1996. Microbiologycal control of raw materials. In. Baird R.M., Bloomfield S.F Microbial Quality Assurance in Cosmetics. Toiletries and Non-Sterile Pharmaceuticals Second Ed. Taylor and Francis Lt. UK. Siquet, F., Devleeschouver,M.J., 2001, Handbook of Cosmetic Science and Technology, Ed. Barel, A., Marcel Dekker Incorporated, New York. Sivri N.N.2005. Türkiye Piyasasında Mevcut Bazı Kozmetiklerin Gama Radyasyonla Dekontaminasyonu. 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi 2005 20-24 Nisan Ondokuz Mayıs Üniversitesi Samsun Spooner D.F.1996. Hazards associated with the microbiological contamination of cosmetics, toiletries and nonsterile pharmaceuticals. In. Baird R.M., Bloomfield S.F Microbial Quality Assurance in Cosmetics. Toiletries and Non-Sterile Pharmaceuticals Second Ed. Taylor and Francis Lt. UK. Taji S.S., Rogers A.H. 1998 The microbial contamination of toothbrushes. A Pilot Study. Australian Dental Journal 43,128-30. Tattawasart U., Maillard J.Y., Furr J.R., Russel, A.D. 1999 Comparative responses of Pseudomonas stutzeri and Pseudomonas aeruginosa to antibacterial agents, J. of Appl. Microbiol., 87,323-331. USP, 1990 United States Pharmoccopea XXII, 1990, U:S: pharmocopeal convention, Rockwille. Valderrama K.J., Marquina D., Peinado J.M. 1997. Isolation, characterization and effect of Candida parapsilosis isolated from a deteriorated cosmetic Int. Biodeterioration and Biodegradation 40,151-155. 15