İNM 305 ZEMİN MEKANİĞİ 2015-2016 GÜZ YARIYILI Prof. Dr. Zeki GÜNDÜZ 1
DEĞERLENDİRME Ara sınav % 45 Kısa Sınav %15 1 ÖDEV % 10 Performans (Lab) 3 %30 Toplam : %100 Yıl İçi %60 FİNAL %40 2
Zemin Mekaniğine Giriş Zeminlerin Oluşumu İÇERİK Zeminlerin Fiziksel Özellikleri Zeminlerin Sınıflandırılması Zeminlerin Hidroliği Zeminde Gerilmeler Zeminlerin Sıkışması, Konsolidasyon ve Oturmalar Zeminlerin Gerilme-Şekil Değiştirme Davranışı ve Kayma Mukavemeti Kompaksiyon Yanal Toprak Basınçları 3
KAYNAKLAR Türkçe kaynaklar : "Zemin Mekaniği", Prof. Dr. Kutay ÖZAYDIN, Birsen Yayınevi, İstanbul 2005. "Zemin Mekaniği Problemleri" Prof. Vahit Kumbasar ve Fazıl Kip ÇAĞLAYAN Kitabevi, İstanbul. "Çözümlü Problemlerle Zemin Mekaniği", Prof.Dr.Kemal Özüdoğru, Doç.Dr.Oğuz Tan ve Doç.Dr. İ.Hakkı Aksoy, Birsen Yayinevi, 2. Baski, 160 sayfa Istanbul 1997. "Temel Zemin Mekaniği",Prof.Dr. B. Ali Uzuner, Teknik Yayınevi, Ankara. "Deneysel Zemin Mekaniği", Prof. Dr. Mustafa Aytekin, Teknik Yayınevi, Ankara 2004. 4
KAYNAKLAR İngilizce kaynaklar : "Soil Mechanics and Foundations", M. Budhu, John Wiley & Sons, 2000 USA. "Soil mechanics in Engineering Practice", K. Terzaghi and R.B. Peck, John Wiley, New York. "Soil mechanics ", John N. Cernica, John Wiley, 1995 New York. "Fundamentals of Geotechnical Engineering", Braja M. Das, Brooks Cole, 2000 USA. 5
BAZI TÜRKÇE KAYNAKLAR KONU ANLATIMI Kutay Özaydın Akın Önalp Holtz, Kovacs ÖRNEK B. Ali Uzuner Kumbasar, Kip Özüdoğru, Tan, Aksoy
ZEMİN MEKANİĞİNE GİRİŞ 7
TİPİK GEOTEKNİK PROJELERİ Geoteknik Lab. ~ deneyler Zemin Özellikleri Dizayn Bürosu ~ tasarım ve analiz İNŞAAT SAHASI 8
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE MÜHENDİSLİK YAPILARI 9
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI YÜZEYSEL TEMELLER zemin anakaya 10
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI YÜZEYSEL TEMELLER 11
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI DERİN TEMELLER Zayıf Zemin K A Z I K anakaya 12
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI DERİN TEMELLER 13
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI DAYANMA DUVARLARI Dayanma Duvarları Metro 14
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI TOPRAK DOLGU BARAJLAR kaynak kil çekirdek kaya dolgu zemin 15
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI BETON BARAJLAR kaynak beton gövde zemin 16
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI BETON BARAJLAR Three Gorges Dam, Hong Kong 17
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI TOPRAK İŞLERİ 18
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Zeminlerin Sıkıştırılması 19
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Zeminlerin Sıkıştırılması 20
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Zeminlerin Sıkıştırılması 21
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Dinamik Kompaksiyon 22
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Geotekstiller 23
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Donatılı Zemin Duvarlar 24
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI ZEMİN İYİLEŞTİRMELERİ Zemin Çivileri 25
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI PALPLANŞLAR yapı ankraj gemi palplanş 26
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI PALPLANŞLAR 27
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI HEYELANLAR ve ŞEVLERİN STABİLİTESİ 28
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI YANAL TOPRAK BASINÇLARI ve DERİN KAZILAR 29
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI TÜNELLER 30
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI BAZI GEOTEKNİK DENEYLERİ Vane Kesme Deneyi Standart Penetrasyon Deneyi 31
GEOTEKNİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI BAZI GEOTEKNİK DENEYLERİ Üç Eksenli Basınç Deneyi 32
ZEMİNLERİN OLUŞUMU ve ZEMİN MEKANİĞİNİN KONUSU 33
ZEMİNLERİN OLUŞUMU Dünyamızın yüzeyi zemin veya kaya olarak nitelendirilen tabii malzemeler ile kaplanmıştır. Kayaların ve zeminlerin oluşumlarını, özelliklerini ve değişik çevre ve yüklenme koşulları altında davranışlarını inceleyen bilimlere genel olarak yer bilimleri adı verilmektedir. Yeryüzünün 4,5 milyon yıllık tarihi boyunca dağların meydana gelişi, ayrışma ve erozyona uğraması, bunun sonucu ortaya çıkan malzemelerin taşınması, değişik çevre koşulları altında çökelmesi, sıkışması ve çimentolaşması ile farklı formasyonların meydana gelmesi ve bunların çeşitli devirlerde uğradığı değişimler jeoloji biliminin konuları arasında yer almaktadır. 34
ZEMİNLERİN OLUŞUMU 35
ZEMİNLERİN OLUŞUMU Zemin olarak nitelendirilen malzemeler ise esas olarak kayaların çevre koşulları etkisi altında ayrışması ve parçalanması sonucu meydana gelmektedir. Bazı durumlarda organik maddeler de zeminlerin bileşenlerinden birini oluşturmaktadır. Kayaların ayrışmasına yol açan etkenler mekanik ve kimyasal olarak iki ayrı grup içinde düşünülebilir. Isı farklılıkları, don, rüzgar, su ve bitki köklerinin etkisi gibi fiziksel nedenlerin yol açtığı mekanik ayrışma sonucu kayalar parçalanmaktadır. Kayaların içinde yer alan bazı yarı duraylı mineraller ise kimyasal ayrışmaya uğrayarak birtakım ikincil minerallere dönüşmektedir. 36
ZEMİNLERİN OLUŞUMU FİZİKSEL-MEKANİK Yüklenme-Boşalma sonucu kırılma Isıl Kökenli Gerilmeler Islanma Kuruma Kristallenme KİMYASAL Oksitlenme Redüklenme Hidratlanma Hidroliz Çözünme Metal iyonu sökülmesi Katiyon Değişimi 37
ZEMİNLERİN OLUŞUMU Kayaların ayrışması sonucu oluşan daneler ana kayanın bulunduğu yerde kalarak zemin tabakaları oluşturabildiği gibi, birçok durumlarda rüzgar, su ve hareket eden buzullar gibi kuvvetlerin etkisi altında çok uzaklara kadar taşıyabilmekte ve belirli bölgelerde çökelerek zemin tabakalarının oluşmasına yol açabilmektedir. Birinci tür zemin tabakalarına yerinde oluşmuş zeminler, ikinci türden olanlara ise taşınmış zeminler adı verilmektedir. 38
ZEMİN MEKANİĞİNİN KONUSU İnşaat Mühendisliği açısından, inşaat faaliyetleri sırasında karşımıza çıkan zemin tabakalarının mühendislik özelliklerini incelememiz gerekmektedir. Diğer mühendislik malzemelerinde olduğu gibi, zeminlerin davranışını incelerken de mekanik bilimin kavramlarından ve yöntemlerinden yararlanmamız mümkün olmaktadır. Yalnız zeminlerin sürekli bir katı ortam değil fakat danelerden oluştuğu ve bu danelerin arasında hava ve/veya su bulunduğu hususunu göz önüne almamız gerekmektedir. Daha ilerdeki bölümlerde göreceğimiz gibi, zemin-su etkileşimi ve zemin içinde suyun hareket edebilme özelliği, zeminlerin mühendislik davranışı üzerinde büyük oranda etkili olmaktadır. Dolayısıyla, zemin davranışını incelerken hidrolik biliminin kavram ve yöntemlerinden de yararlanmamız gerekli olmaktadır. Yukarıdaki gözlemlerin ışığı altında zemin mekaniği, zemin olarak nitelendirilen tabii malzemelerin davranışlarını mekanik ve hidrolik prensiplerinden yararlanarak inceleyen bilim dalı olarak 39 tanımlanabilir.
ZEMİN MEKANİĞİNİN KONUSU Zeminler; doğal bir malzeme olup, katı, sıvı, gaz gibi üç değişik fazda bileşenlerden meydana gelmişlerdir. Zeminlerin bu yapısı; diğer inşaat mühendisliği malzemelerine göre davranışlarının anlaşılmasını daha zor bir malzeme haline getirmektedir. Zemin olarak tanımlanan malzemeler içinde özellikleri beton ve su kadar birbirinden farklı malzemeler yer almaktadır. Zeminler, genel olarak, homojen ve izotrop olmayan ayrıca özellikleri çevre koşullarına, jeolojik tarihçesine ve zamana bağlı olarak büyük değişiklikler gösteren inşaat malzemeleridir. Bu açıdan, zeminlerin mühendislik davranışları; genel analitik modeller ile tanımlanamamakta ve sabit malzeme katsayıları ile ifadesi mümkün olmamaktadır. 40
ZEMİN MEKANİĞİNİN KONUSU Zemin özelliklerinin her proje sahası için deneysel olarak belirlenmesi ve bu yapılırken arazide geçerli olacak koşulların dikkatle göz önüne alınması gerekmektedir. Dolayısıyla, deneysel yöntemler zemin mekaniğinin ayrılmaz ve vazgeçilemez bir parçasını oluşturmaktadır. Deneysel olarak belirlenebilen birçok zemin özelliği ise, ancak belirli koşullarda geçerliliğini korumaktadır. 41
ZEMİN MEKANİĞİNİN KONUSU Zeminlerin çok karmaşık bir malzeme olmaları nedeni ile, zemin mekaniği ve temel inşaatı problemlerinde temel kavramların iyi anlaşılması ve mühendislik tecrübesi çok özel bir öneme sahiptir. Birçok inşaat malzemesi için, tasarım ve uygulama problemlerinin çözümünde genel olarak malzeme davranışının tam olarak kavranması gerekmeden belirli katsayıların kullanılması yeterli olabilmektedir. Fakat zemin ile ilgili problemlerde, kullanılacak malzeme özelliklerinin hangi koşullarda belirlendiğini ve geçerliliğini koruduğunu anlamadan ve bu konularda yeterli tecrübe birikimine sahip olmadan güvenli ve ekonomik mühendislik çözümleri elde etmek mümkün olmamaktadır. 42
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ Uygulamada karşımıza çıkan problemler için yeterli çözümler geliştirilmesi ancak zeminlerin davranışının iyi kavranması ile mümkün olmaktadır. Zemin Mekaniğinin konusu genel olarak zeminler ile ilgili temel kavramların ve davranış biçimlerinin incelenmesi ile sınırlı tutulmaktadır. Uygulama problemleri için mühendislik tasarımları geliştirilmesi temeller derslerinin konusunu oluşturmaktadır. Zeminler ile ilgili başlıca inşaat mühendisliği problemleri aşağıda özetlenmiştir. 43
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ 1- Temeller ile ilgili problemler: Bütün mühendislik yapıları (binalar, köprüler, karayolları, barajlar, vb.) zemin veya kaya tabakaları üzerine oturtulmaktadır. Yapıların kendi ağırlıklarından ve hareketli yüklerden kaynaklanan yüklerin tabii zemin veya kaya tabakalarına aktarılmasını sağlayan sistemlere genel olarak temel adı verilmektedir. Yapı temellerinin zemin tabakaları üstüne veya içine oturtulması durumunda, yapıdan aktarılacak yükler altında arazideki zeminlerin davranışının tasarım aşamasında göz önüne alınması gerekmektedir. Uygulanan yükler altında zeminin mukavemetinin aşılması durumda göçme meydana gelmesi ve üst yapının güvenliğinin toptan tehlikeye girmesi söz konusu olmaktadır. 44
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ Zeminler aynı zaman yük altında büyük şekil değiştirmeler (sıkışmalar) gösterebilen malzemelerdir. Temel altındaki zemin tabakalarının mukavemeti aşılmasa bile, sıkışmalardan dolayı ortaya çıkan oturmalar yapı üzerinde çok zararlı etkiler yapabilmektedir (Örneğin Haliç kıyılarında zemine batan veya yana yatan binaları, birçok binalarda meydana gelen çatlamaları düşünelim). Tabii zeminler çok heterojen bir yapıya sahip olduğu için, özellikle yapının değişik noktaları altında farklı oturmalar meydana gelmesi üst yapı üzerinde arzu edilmeyen zorlamalar yaratmaktadır. 45
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ Problemin tasarım aşamasında göz önüne alınmasını zorlaştıran bir başka husus zemindeki oturmaların çok uzun süre devam edebilmesi (bazen onlarca yıl boyunca) olmaktadır. Dolayısıyla, iyi tasarlanmış bir temel sisteminin üst yapıdan gelen yükleri temel altı zemin tabakalarında göçme veya aşırı oturmalara yol açmayacak şekilde zemine aktarması gerekmektedir. Zemin yüzüne yakın tabakaların yeterli mukavemet ve sıkışma özelliklerine sahip olması durumunda yüzeysel temel sistemleri kullanılmaktadır. İnşaat sahasındaki zemin yüzüne yakın tabakaların yapıdan gelecek yükleri güvenlikle taşıyacak özelliklere sahip olmaması durumunda ise, yapı yüklerinin daha derinlerdeki sağlam zemin veya kaya tabakalarına aktarılması, yani derin temel sistemlerinin (kazıklı temeller gibi) uygulanması 46 yoluna başvurulması gerekmektedir.
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ Özet olarak, yapıların güvenliği ve maliyeti, en uygun ve ekonomik temel sisteminin seçilmesi ve tasarımı ile doğrudan ilgili olmaktadır. Birçok inşaat projesinde uygulanacak temel sistemi ve temel altı zemin tabakalarının beklenebilecek davranış biçimi projenin yapılabilirliği etkileyecek boyutlara ulaşabilmektedir. Bu nedenlerden dolayı, proje sahası ile ilgili zemin araştırmaları önemli yapıların yer seçiminde ve tasarımında ilk önemli adımı oluşturmaktadır. 47
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ 2- Zeminlerin İnşaat Malzemesi Olarak Kullanılması: İlk çağlardan beri insanlar binaların, ulaşım sistemlerinin ve su toplama ve depolama yapılarının inşasında zeminleri inşaat malzemesi olarak kullanmışlardır. Bugün için de karayolları ve havaalanları kaplamaları altında, su seddeleri ve toprak barajlar inşasında, vb. birçok inşaat mühendisliği projesinde zeminler doğrudan inşaat malzemesi olarak yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Zeminlerin inşaat malzemesi olarak kullanılmasında, yapının amacına uygun malzemenin seçilmesi, zeminin usulüne uygun olarak yerleştirilmesi ve sıkıştırılması gibi hususlara dikkat etmek gerekmektedir. 48
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ Örneğin, su tutan yapılarda (barajlar gibi) esas amaç suyun yapı arkasında depolanması olduğuna göre zeminin su geçirgenliğinin düşük olması gerekmektedir. Diğer taraftan, yüksek barajların inşasında ekonomik kesitler elde edebilmek için mukavemeti yüksek malzemeler kullanılması gerekmektedir. Birbiri ile çelişkili bu amaçların sağlanabilmesi için barajın çekirdek kısmı ve şevleri ayrı cins zeminlerden inşa edilmektedir. Gerek zemin yapılarında, gerekse kaplama ve temel altı dolgularında zeminin mukavemeti ve sıkışabilirliği zeminin yerleşim sıkılığı ile doğrudan ilişkili olmaktadır. Dolayısıyla, toprak dolguların usulüne göre sıkıştırılarak yerleştirilmesi ve inşaatta kullanılacak zeminlerin sıkıştırılabilme (kompaksiyon) özelliklerinin incelenmesi 49 gerekmektedir.
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ 3- Kazılar ve Şevler: Zemin yüzeyinin eğik olması durumunda, şev açısı ve yüksekliğine bağlı olarak, zemin kütlelerinin yer çekimi kuvvetleri etkisi altında kayma tehlikesi mevcuttur. Tabii şevlerde, kazı kenarlarında ve dolgu şevlerinde kaymalar meydana gelmesinin önlenmesi inşaat mühendisliğinin en karmaşık ve zor problemlerinden birini oluşturmaktadır. Kazı ve dolgularda güvenli şev açısının ve yüksekliğinin seçilebilmesi ve tabii şevlerin kaymaya karşı güvenlik katsayılarının belirlenebilmesi için zeminlerin kısa ve uzun süreli kayma mukavemetlerinin ve muhtemel kayma yüzeyinin belirlenmesi gerekli olmaktadır. 50
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ 4- İstinat Yapıları: Kazı ve dolgu şevlerinin uzun süre düşey olarak tutulabilmesi için zemin kütlesinin önüne bir istinat yapısı yerleştirilmesi gerekli olmaktadır. Ayrıca bazı durumlarda tabii şevlerin önünde ve liman yapılarında da istinat yapıları kullanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan istinat yapıları arasında istinat duvarları (kagir veya betonarme), palplanşlar, yerinde dökme kazıklar ve bentonit-hendek duvarlar gibi yapılar sayılabilir. Bu yapıların tasarımı için yapı arkasındaki zemin kütlesinden gelecek basınçların ve kazı tabanı seviyesi altındaki zeminlerin mukavemet ve sıkışabilirlik özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. İstinat yapısının güvenliği (ve dolayısıyla arkasındaki zemin kütlesi ile üzerinde yer alan yapıların güvenliği) zemin özelliklerinin sağlıklı olarak belirlenmesi durumunda 51 sağlanabilmektedir
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNDE ZEMİN PROBLEMLERİ 5- Yeraltı Yapıları: Zemin tabakaları içine gömülü yapıların tasarım ve inşaası için arazideki zeminlerin özelliklerinin ve davranış biçimlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Zeminler içinde açılan tünellerin duraylılığı ve tünel kaplamasına gelecek toprak basınçlarının hesabı, zemin içine gömülü su boruları ve depoları gibi yapılara ve bodrum duvarlarına gelecek basınçların hesabı, zeminlerle ilgili inşaat mühendisliği problemlerinden bir kısmını oluşturmaktadır. Yeraltı yapılarının tasarım hesapları yanında inşaat yönteminin seçilmesi ve inşaatın yürütülmesi sırasında da zeminle ilgili özelliklerin dikkate alınması gerekmektedir. 52
ZEMİN MEKANİĞİ PROBLEMLERİNİN ANALİZİ Zemin mekaniğinin tanımının, mekanik ve hidrolik prensiplerinin zeminlerle ilgili problemlere uygulanması olarak yapılabileceğini görmüştük. Yukarıda özetlenen zeminlerle ilgili inşaat mühendisliği problemleri, hesap yöntemleri açısından üç grupta incelenebilir: 1- Stabilite Problemleri: Bu tür problemlerde zeminin ani ve toptan göçme olasılığı ve bunun zemin kütleleri ve/veya üzerlerinde yer alan yapıların güvenliği üzerindeki etkisi araştırılmaktadır. Bu gruba giren problemler arasında temellerin taşıma gücünün hesabı, şevlerin ve istinat yapılarının duraylılık hesapları sayılabilir. 53
ZEMİN MEKANİĞİ PROBLEMLERİNİN ANALİZİ 2- Elastik ve Plastik Şekil Değiştirme Problemleri: Zeminler üzerine yük uygulandığı zaman elastik (geri gelen) ve plastik (kalıcı) şekil değiştirmeler meydana gelmektedir. Bu şekil değiştirmelerin müsaade edilebilir sınırlar altında kalmasının sağlanması gerekmektedir. Aksi halde yapının toptan güvenliği tehlikeye girmese bile, fonksiyonunu yerine getirmesini engelleyecek, görünüşünü bozacak veya taşıyıcı olmayan elemanların (ahşap çerçeveler ve camlar gibi) zarar görmesine yol açacak etkiler ortaya çıkabilmektedir. Bu gruba giren problemlerde, zeminlerin gerilme-şekil değiştirme ve gerilme-oturma-zaman davranışlarının belirlenmesi ve uygulanacak yükler altında meydana gelmesi olası şekil değiştirmelerin hesaplanması gerekmektedir. Bu tür problemlerin en yaygın karşılaşılanı oturma hesapları 54 olmaktadır.
ZEMİN MEKANİĞİ PROBLEMLERİNİN ANALİZİ 3- Zemin İçinde Su Hareketi ile İlgili Problemler: Zeminler su geçirgenliği olan malzemeler oldukları, için, zemin içinde su akımı ve bununla ilgili sorunlar zemin mekaniğinin önemli konularından birini oluşturmaktadır. Bu problemlerin çözümü için hidrolik prensiplerinden yararlanılmaktadır. Zemin mekaniği açısından önemli olan yalnızca sızan su miktarı ve hızı değil, fakat aynı zamanda sızan suyun zemin kütleleri ve üzerlerindeki yapılara uyguladığı basınçlar ve zemin davranışı üzerinde etkisi de çok önemli olmaktadır. Zemin içinde oluşan su basınçları ve su akımı aynı zamanda stabilite ve hacimsel şekil değiştirme problemlerinin analizinde de büyük oranda etkili olmaktadır. 55
ZEMİNLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Zemin mekaniği mekanik ve hidrolik kanunlarının zeminle ilgili problemlere uygulaması şeklinde tarif edilebilir. Mühendis- Zemin İlişkileri 1- Zemin, yapılarda temel altı ortam görevi yapar. Mühendislik yapısı kararlarında zemin özellikleri birinci derecede etkilidir. Temellerin taşıma gücünde zemin özellikleri önemlidir. 2- Bazen zemin inşaat malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Barajlar, seddeler, ulaşım yapıları dolguları 3- Mühendis doğadaki zemini değişik şekillere sokmak ister. Şevli kazı, dolgu 4- Zemin katı cisimlere ait özelliklerin hiçbirini taşımaz 56