Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Evlili 1996 - Adana Cilt: 2 Say TRAKYA DA UYGULANAN ARAZİ TOPLULAŞTIRMALARININ KIRSAL ALANDA VE R İM LİLİĞ E ETKİLERİ E r o l ÖZK Yrd. Doç. Dr.Aydın GÜREL2 1. GİRİŞ Hızlı nüfus artışı, ülkeleri kaynakların daha verimli ve ekonomik kullanılması doğrultusunda yeni önlemler almaya zorlamaktadır Tarım arazileri, nüfusa orantılı artırılmadığından birim alandan alınan verimi artırma yolları aranmaktadır. Verim artışı da toprak ve su kaynakları, tarımsal bünye, çiftçinin teknolojik düzeyi ve tarımsal girdilerin miktar ve kalitesiyle ilişkilidir. Tarımsal kalkınmada ilk koşul olan tarımsal bünyenin düzeltilmesi için en başta, mülkiyet ve kullanım sisteminin düzenleyicisi olan arazi toplulaştırması ile arazi ıslahı, toprak muhafaza, sulama, drenaj, tesviye, yol gibi altyapı tesislerinin yapılarak doğal koşulların iyileştirilmesi, çiftçinin eğitimi, tarımsal işletmelerin rasyonel bir şekilde düzenlenmesi gelmektedir Arazi toplulaştırması; toprakların, üretim tekniğinin ekonomik olarak uygulanmasını, toprak korunumu ve tarımsal sulama önlemlerinin alınmasını güçleştirecek derecede parçalanmış, dağılmış ve şekilleri bozulmuş olduğu durumlarda; olanaklar ölçüsünde bunları bir arada birleştirmek, şekillerini düzeltmek,çiftçi ailesinin yaşam düzeyini yükseltmek için teknik, ekonomik ve sosyal yönden gerekli önlemleri almaktır diye tanımlanabilir (Takka, 1993). Türkiye'deki nüfus artışı, toprak üzerindeki nüfus baskısını da giderek artırmaktadır. Artan nüfusun tarım dışı sektörlere çekilememesinden ve miras hukukundan kaynaklanan çeşitli faktörlerin etkisiyle tarımsal araziler sürekli parçalanmakta ve optimum büyüklüğünün altına düşmektedir. Parçalanmalar, sulanan alanlarda çok daha hızlı olmaktadır. Çok parçalı ve dağınık arazilerde tarımsal faaliyetler güçleşmekte, üretim ve verim artırılamamaktadır. Bu sorun tarım işletmelerinin çoğunluğunu oluşturan küçük işletmelerde daha barizdir. Ülke genelinde ve Trakya'da, özellikle sulanan alanlarda arazilerin aşırı parçalanarak, parsellerin iyice küçülmesi birçok olumsuzluğu da getirmiştir. Bölgede yapılan çalışmalarda, bazı yörelerde tarımsal üretimin 1 1Köv Hizmetleri Alatürk Araştırına Enstitüsü. K IR K LA R E Lİ : Trakya Üniversitesi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi. Tarım Ekonomisi Bölümü. TEKİRDAĞ.
Tiirk iye 2. Tarım /ikonam i si Kongresi, l:\iiil / lw ( - Adana Cilt: 2Sayf olanaksız hale geldiği, ancak arsa büyüklüğünde parsellerle sıkça karşılaşılmaktadır. 2. ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ YARARLARI Aşağıda, arazi toplulaştırmasının başlıca yararlarına Trakya bölgesinde yapılan etüd ve araştırma sonuçları ile değişik bölgelerden araştırma sonuçlarından bazı örnekler verilerek kısaca değinilmiştir - Sulanan alanlarda sulama oranları ve buna bağlı olarak da tarımsal gelir artmaktadır:özellikle çok küçük ve dağınık parsellerden oluşan sulama alanlarında, sulanan alan miktarı projede öngörülen alana kıyasla düşük kalmaktadır Örneğin 1991 yılında Trakya bölgesindeki toplam 10 adet sulama sahasında sulama oranının % 27 43 olduğu hesaplanmıştır (DSİ, 1993) Bu, arazilerin bir kısmı sulama tesislerinden tam yararlanamıyor demektir Trakya'daki uygulamalarda; örneğin. Edirne-Meriç-Uınurca köyü a razi toplulaştırması sonrası sulama ve drenaj sisteminden faydalanma oram % 30'dan % 100'e. Uzunköprii-Kurduköy toplulaştırması sonrası ise parsel bazında % 20'den % 100'e, alan bazında % 20'den % 93'e, Uzunköpru- Saçlımüsellim'de % 25 48'den 0o 100'e çıkmıştır (Köy Hiz İl Md Kayıtları) - Sulama projeleri maliyetleri düşmektedir: Proje maliyetinde Konya-Karamaıı-Gödet toplulaştırmasında %42 5, Çumra-Dineksaray toplulaştırmasında % 50.6 tasarruf sağlanmıştır (Sipahi ve Takka. 1993). - İşletme merkezi ile parseller arası mesafe azalmakta, her parsel yola bağlaıımaktadır:yol mesafesinin azalınası ile yakıt tüketimi ve yıpranma da azalmakta, işletme giderlerinde de tasarruf sağlanmaktadır Örneğin Edirne - Uzunköprü - Sığırcılı köyiı toplulaştırma projesinde yol mesafesi ortalama % 75.39 oranında azalmış, bir hektara düşen yol miktarı ise 0.25 m'deıı 3.63 nı ye çıkmıştır (Özkan, 1991). Çumra - Dineksarav projesinde ise ortalama yol mesafesi % 70 azalmıştır (Sipahi ve Takka. 1993) - Net arazi kullanma alanı ve parsel büyüklükleri artmakta, parsel şekilleri düzenlenmektedir: Toplulaştırm a uygulanan proje alanlarında net kullanılan alanda artış olduğu da belirlenmiştir Örneğin E skişehir-alpu toplu-laştırması ile parsellerin ortalama net kullanım alanında % 4 04 artış, ortalama çevre uzunluğunda % 29 65 azalma sağlanmıştır (B üke r ve B ölükoğlıı, 1990). Ortalama parsel alanı ise. Örneğin Uzunköpıü- Balabankoııı'da 0.77 hektardan 2.75 hektara, Uzunköprü-Saçlımiisellim'de 0.18 hektardan I 04 haktara çıkm ıştır İşletm e başına düşen ortalama parsel
Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi. Evini 1996 - Adıma C ıll - 2 Soy f. 401 adedi ise Balabankonı da 7 47'den 2 OO'ye. Saçlımüsellim toplulaştırmasında 6.61'den I. I5'e inmiştir (Köy Hizmetleri II Müdürlüğü Kayıtları). - Tarımsal işletmelerdeki işgücünden tasarruf sağlanmaktadır: Örneğin Eskişehir - Alpu'da ortalama traktör çalışma zamanında işletme başına % 5.79, hektar başına % 7 81, optimum zamana göre ise % 16 azalma saptanmıştır (Büker ve Bölükoğlu, 1990) Tokat-Erbaa-Kızılçubıık projesinde toplulaştırma sonrası, sürüm işleminde 2 53 saat/hektar, parsel şekillerinin dü-zeltilmesi ile de yine sürüm işleminde 0 29 saat/hektar olmak üzere, toplam olarak sadece süriim işlemi için 2 82 saat/hektar makina gücü tasarrufu olduğu saptanmıştır (Koral ve Güney, 1994) - Birim alanda kullanılan tarımsal girdiler azalmakta, birim alandaki verim artmaktadır: Örneğin Uzunköprü - Sığırcık koyu toplulaştırma alanında yapılan araştırmada, çeltik üretiminde kullanılan tarımsal girdiler kg/da olarak, N 19.59'dan 13.31'e, P2O5 II 38'den 5 88'e, yabancı ot ilacı 4 22'den 2.20'ye düştüğü, dekara çeltik veriminin ise 473 kg'dan 647 kg'a çıktığı saptanmıştır (Özkan. 1990) Bu yararlarının sonucunda, arazi toplulaştırması sonrasında işletmelerde gelir artışı sağlandığı muhakkaktır. Örneğin l'zunköpru- Sığırcılı toplulaştırma alanında çeltik üretiminde brüt gelirin % 38 oranında arttığı belirlenmiştir (Özkan, 1990). Erbaa-Kızılçubuk köyü toplulaştırma alanında yapılan araştırmada da, ürün deseninin değişmesi sonucunda dekara tartılı ortalama net gelirin % 542 arttığı; buğdayda % 27, şeker pancarında % 38 oranında verim artışı; buğdayda % 26, şeker pancarında % 24, ayçiçeğinde % 9 oranında maliyet azalışı olduğu belirlenmiştir (Koral ve Güney, 1994) Arazi toplulaştırmasının ikincil yararları da kısaca şöyle sıralanabilir: 1-Kamusal fiziki tesislerden doğan parsel parçalanmaları önlenmektedir 2-Kamulaştırmamn yarattığı arazi kayıpları ve küçülmeler önlenmektedir 3-Sulama, ilaçlama, gübreleme vb tarımsal işlerde teknik yöntemlerin uygulanması kolaylaşmakta, iş verimi ve girdilerin etkinliği artmaktadır 4- Parselleri korumada kullanılan materyalden tasarruf sağlanmaktadır 5-Varisler arasındaki mülkiyet ve çiftçiler arasındaki sulama suyu, sınır, vol anlaşmazlıkları arazi toplulaştırma projeleri ile bir hayli azalmaktadır 3. UYG ULAM ADA KARŞILAŞILAN TEM EL SORUNLAR Türkiye'de 1988 yılı sonuna kadar. 25857 tarım işletmesinde ve 86000 ha. arazide 141 adet proje uygulanmış ve 86707 olan parsel adedi
Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, 1996 - Adana ( 'ih:2 Sayfa:M)2 47678'e indirilerek % 45'lik toplulaştırma oranı sağlanmıştır İşletme başına düşen parsel sayısında ise % 55 azalma sağlanmıştır (Köy Hiz. Bülteni, 1989). Trakya'da yapılan etüd ve alan çalışmalarında; çiftçilerin tutuculuğu, bilinçli olmamaları, uygulanan projenin uzun zaman alması, toplulaştırmanın yapıldığı yıl çiftçilere yalnızca hububat ekim izni verilmesi gibi etkenlerin, arazi toplulaştırmasına karşı çiftçilerin ilgisizliğine neden olduğu gözlenmiştir. Görülebilen asıl neden ise, çiftçilerin toplulaştırma konusunda bilgisiz olması ve toplulaştırmanın niteliğini bilmemeleridir. Bu bilgi ve yayım eksikliği uygulamanın yaygınlaşmasında olumsuz rol oynamaktadır Projelere çiftçilerin itirazları genelde şu nedenlerden kaynaklanmaktadır: a) Açık olarak yapılan ve ikna edilemeyen itirazlar:proje giderlerinin ileride kendilerinden tahsil edileceği, arazilerin kısmen ya da tamamen ellerinden alınacağı, iyi arazilerin kötü arazilerle değiştirileceği, projeden sonra işletmenin kendi arzularına bırakılmayacağı vb. endişeler. Bazılarının da atalarından kalan arazilerin yer değiştirmesini istememeleri. b) Açıkça söylenmeyen, bazı gizli nedenlerle yapılan itirazlar: Kişisel çıkarlar için yapılan karşı propogandalar ve politik çıkar amaçlı itirazlar. Yapılan araştırma, inceleme ve gözlemlerde ayrıca, ilgili kurumlar arasında sağlıklı bir işbirliği ve koordinasyon kurulamadığı gözlenmiştir. 4. SONUÇ Türkiye tarımında verim artırıcı önlemlerin başında gelen sulama projelerinin daha faydalı ve sürekli olabilmesi için, ülkemizin koşullarına göre benimsenen görüş, prensip ve yöntemleri içeren özel bir "Arazi Toplulaştırma Kanunu" ile bu kanuna dayanan arazi toplulaştırma uygulama programlarına gereksinme bulunmaktadır Aksi taktirde arazi toplulaştırma projelerinin çağdaş koşullara uygun şekilde uygulanabilmesi güçtür Gerek çiftçilerimizin taleplerinin, gerekse DSİ Genel Müdürlüğünün sulama projeleri alanlarındaki taleplerinin karşılanabilmesi buna bağlıdır. İlk yapılması gerekenin, çiftçi eğitimlerinde konunun öneminin anlatılması, hatta tamamlanmış örnek projelerin köy önderlerine ve örnek çiftçilere gösterilerek gör, öğren, kabullen metodunun işletilmesi ve diğer kurulularla iyi bir koordinasyon kurulması olduğu anlaşılmaktadır. Arazi toplulaştırma programlarını yürütecek bağımsız ünitelerin kurularak, bu konuda yeni teknolojilerin uygulanması da akılcı ve çağdaş bir yol olacaktır
Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül 1996 - Adana Cilt: 2 Sayfa:403 KAYNAKLAR Büker,M.,Bölükoğlu,H 1990. Arazi Toplulaştımasmın Teknik ve Ekonomik Analizi Köy Hiz. Arş.Ens. Yay.No:228. Seri No: 177.Eskişehir. DSİ. 1993. DSİ'ce İnşa Edilerek İşletmeye Açılan Sulama ve Kurutma Tesisleri (1992-1993). DSİ Genel Müdürlüğü Yayınlan. Ankara. Koral,A İ., Güney,D. 1994. Tokat-Erbaa-Kızılçubuk Köyünde Uygulanan Arazi Toplulaştırmasının Ekonomik Analizi. Köy Hiz. Arş.Ens.Yayını. Tokat. Köy Hizmetleri. 1989. Köy Hizmetleri Bülteni. Sayı: 26,27,28,29,30. Ankara Köy Hizmetleri Edirne İl Müdürlüğü Kayıtları, 1985-1995 yılları Özkan, E. 1991. Arazi Toplulaştırması Seminer Notları. Atatürk Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü.Kırklareli. (Yayınlanmamış) Özkan,E. 1990. Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri İle Birlikte Uygulanan. Toplulaştırma Projelerinin Yararlarının Saptanması. (Uzunköprü- Sığırcılı Projesi). Atatürk Arş.Ens. 1984,1985,1989,1990 Yıllıkları. Kırklareli. Sipahi,Ö. Takka,S. 1993. Karaman Gödet Barajı Sulama Sahası Arazi Toplulaştırma Projesi. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara. Takka,S. 1992. Arazi Toplulaştırması. Kültürteknik Derneği Yay.No.l. Ank.