X. ÜNİTE TURKİYE DE MERKEZİ HÜKÜMET BÜTÇESİNİN HAZIRLANMASI VE TBMM NDE ONAYLANMASI BÜTÇE DÖNEMİ ( MALİ YIL ) Bütçenin uygulanma dönemine mali yıl denir. Bu süre genellikle bir yıldır ve takvim yılıyla aynı lması gerekmez.mali yılbaşının saptanmasında ülkelerin gelenekleri, ülke eknmisi, İklim ve tarımsal üretim kşulları, yasama rganının çalışma takvimi, ülkedeki yatırımın ve bayındırlık hizmetlerinin durumu, yasalarla getirilmiş lan ilkeler gibi nedenler rl ynar. Ülkemizde mali yılbaşı Meşrutiyet Döneminde 1Mart. Mart ayının mali yılbaşı larak seçilmesinde en önemli etken TBMM nin çalışma takvimi lmuştur. 1981 yılında Genel Muhasebe Kanununda yapılan değişiklikle mali yılbaşı 1 Ocak tarihine alınmıştır. Parlamentya mali yıl başından yetmiş beş gün önce sunulması ilkesi getirilmiştir. Türk vergi sisteminde, gelir vergisinin ilk taksiti Mart ayında tplanmaktadır. 1 Ocaktan itibaren uzun bir süre hazineye önemli tutarda nakit gelmemesi, bütçe uygulamasın lumsuz etkilemekte kamu hizmetlerinin aksamasına neden lmaktır.bu sakıncaların giderilmesi eknmik ve mali yönden önemlidir. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE SÜRECİ Bütçe Hazırlama Süreci 5018 sayılı Yasa gereği bütçe süreci rta vadeli prgram hazırlık çalışmaları ile başlamaktadır.ana hatlarıyla süreç şu aşamalardan geçmektedir. 1. Orta Vadeli Prgram 2. Orta Vadeli Mali Plan 3. Bütçe Teklifinin Hazırlanması 4. Bütçe Tasarısının Oluşturulması 5. Bütçenin Parlamentda Kanunlaşması 6. Bütçenin Uygulanması ve Snuçların İzlenmesi - Orta Vadeli Prgram 5018 sayılı Yasanın 16.maddesinde merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci, Bakanlar Kurulunun Mayıs ayının snuna kadar tplanarak kalkınma planları, stratejik planlar ve genel eknmik kşulların gerekleri dğrultusunda makr plitikaları,ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel eknmik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca hazırlanan rta vadeli prgramı kabul etmesiyle başlar.
Orta Vadeli Prgramın içeriğinden beklenenler; kamu ve özel kesim için bir çerçeve niteliğinde lması,hükümetin amaçları plitikaları ve öncelikleriyle ilgili bilgi sunması, uzun vadeli amaçlar dğrultusunda üç yıl içinde hangi hedeflere yğunlaşacağını belirlemesi bütçe uygulama snuçları ile eknmik şartlardaki değişmelere göre her yıl yenilenerek dinamik bir yapı luşturmasıdır. - Orta Vadeli Mali Plan Orta vadeli mali plan bütçe hazırlık sürecinde yer alan ikinci belgedir. Söz knusu maddeye göre Orta Vadeli Mali Plan, Orta Vadeli Prgram ile uyumlu lmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin tplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve brçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanları içeren bir belgedir. Orta vadeli Mali Planda yer alması düşünülen önemli bir unsur 2002 yılından beri uygulaması devam eden ancak 5018 sayılı Yasayla kurumsal kimlik kazanan ödenek tavanlarıdır.belirlenmiş lan tavanlar kurumlar için ayrılmış lan maksimum kaynağı göstermektedir. - Bütçe Çağrısı ve Bütçe Hazırlama Rehberi Bütçe çağrısı Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanır ve Başbakanın nayıyla yayınlanır. Bütçe çağrısı genel esaslar çerçevesinde, bütçe hazırlığına yer verirken bütçe hazırlama rehberi daha ayrıntılı bütçe tekniğine göre, yıl bütçesinin özelliklerini gösteren ilkeleri kapsar. Kamu Kuruluşlarının yatırım prgram hazırlama sürecini yönlendirmek üzere,yatırım Genelgesi ve eki Yatırım Prgramı Hazırlama Rehberi ise Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca hazırlanmaktadır.hazırlanan bu her iki dküman Haziran ayının snuna kadar Resmi Gazetede Yayımlanmaktadır. GİDER BÜTÇESİNİN HAZIRLANMASI Harcamacı Kuruluşlarda Bütçe Tekliflerinin Hazırlanması Kuruluşların bütçe tekliflerini Temmuz ayı snuna kadar Maliye Bakanlığına ve Devlet Planlama Teşkilatına göndermesi gerekmektedir. Kamu kuruluşlarının bütçe tekliflerini hazırlamaları 1-31 Temmuz tarihleri arasında lacaktır. Bütçe hazırlama rehberinde istenen frmlar genelde gider cetveli (A Cetveli) ve gelir cetveli (B Cetveli) luşturmak amacıyla istenen frmlardır. Bunun yanında ilk kez 2006 yılı bütçe hazırlama süreci ile talep edilen finansman cetveli (F Cetveli de) bütçe teklifinin içerisinde yer almaktadır. Gider Cetveli : kurumların hizmetleri talep ettikleri ödenek miktarlarını içeren bir cetveldir. Genel bütçeli özel bütçeli ve düzenleyici ve denetleyici kurumların tamamı gider cetveli hazırlarlar.
Gelir Cetveli: Kurumların elde etmeyi hedefledikleri gelir tahminlerinin yer aldığı bir cetveldir. Bütçe tekliflerinde isten üçüncü cetvel finansman cetveldir.cetvel özel bütçeli kuruluşlar, düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar ile bütçesi denk lmayan kurulumlarca hazırlanacaktır. Bütçelerin açık veya fazla vermesi finansman cetvelinin knusudur.finansman Cetveli bütçe açıklarının nasıl finanse edildiklerini veya bütçe fazlalarının nasıl kullanılacağını gösterir. Analitik Bütçe Sınıflandırması (ABS) Türkiye de 1970 li yıllarda prgram bütçe ile başlamıştır.ancak uygulamada lduğu yaklaşık tuz yıllık dönemde sistemi geliştirmek ve deneyimlerden yararlanmak yerine Analitik bütçe sınıflamasına geçilmiştir. Öncelikle pilt larak seçilen, Enerji ve tabi Kaynaklar Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı,Sahil güvenlik Kmutanlığı, Karaylları Genel Müdürlüğü, Hacettepe Üniversitesi ve Ege Üniversitesinde uygulanmıştır. Analitik bütçe sınıflandırması ; Kurumsal sınıflandırma,fnksiynel sınıflandırma, finansman tipi sınıflandırma ve eknmik sınıflandırma lmak üzere dört bölümden luşmaktadır. 1. Kurumsal Sınıflandırma Analitik Bütçe sınıflandırmasının ilk bölümü lan kurumsal sınıflandırma siyasi ya da bürkratik larak yönetim yetkisi temel kriter kabul edilmiştir.kurumsal Sınıflandırmalar da amaç,siyasi ve idari srumluğunun belirlenmesi ve prgram srumlularının tespitidir. Kurumsal sınıflandırma,dört düzeyli bir kd yapısından luşmaktadır. Sınıflandırmanın birinci düzeyinde Bakanlıklar ve Anayasal larak eşdeğer kurumlar vardır. İkinci düzeyde, birinci düzeyde tanımlanan yöneticilere karşı dğrudan srumlu birimler, Üçüncü düzeyde ana hizmet birimleri gibi ikinci düzeye bağlı lan ve kurumsal plitikanın uygulanmasından srumlu lan birimler, Dördüncü düzeyde ise destek ve ljistik birimler ile plitikaları uygulayan ve hizmetten yararlananlarla dğrudan muhatap lan birimler yer almaktadır. 1. Fnksiynel Sınıflandırma Fnksiynel sınıflandırma devlet faaliyetlerinin türünü göstermektedir. Devlet faaliyetleri ve bu faaliyetlere yönelik harcamaların zaman serileri byunca izlenmesi ve uluslar arası karşılaştırma imkanının elde edilesi, fnksiynel sınıflandırma ile gerçekleşmektedir.ayrıca bütçe plitikalarının luşturulmasında sektörel ayrımların yapılması bu sınıflandırmanın hedefleri arasındadır.
1. Finansman Tipi Sınıflandırması Finansman tipi sınıflandırma, yapılan harcamaların hangi kaynaktan (Genel bütçe,katma bütçe,ssyal güvenlik kurumları,özerk kuruluşlar.döner sermayeler ve bütçe dışı fnlar) finanse edildiğini göstermektedir.finansman tipinin belirlenmesinde ödemenin nereye yapıldığı knusu çk önemlidir.örneğin, Herhangi bir genel bütçeli daireden döner sermayeye,özerk bütçeli bir idareye veya ssyal güvenlik kurumuna yapılan yardım ve ödemelerde, ödemeyi yapan, genel bütçeli bir kurum lduğundan finansman tipi sınıflandırma bütçe kdu 1-Genel Bütçe lacaktır. Finansman tipi sınıflandırma aynı zamanda dış prje kredileri ile özel ödeneklerin izlenmesini sağlamaktadır. 1. Eknmik Sınıflandırma Eknmik sınıflandırmada, devletin görev ve fnksiynlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerin, milli eknmiye, piyasalara ve gelir dağılımına etkilerini planlamak, izlemek ve değerlendirmek hedeflemektir. Eknmik sınıflandırma; gelirlerin harcama ve brç vermenin finansman (gelir-giderfarkı) sınıflandırması şeklinde üç bölümden luşmaktadır. Gelir ile harcama ve brç vermenin sınıflandırmasında, karşılıklı veya karşılıksız cari veya sermaye ayırımı öncelik taşımaktır.karşılıksız işlemler,kanunun emrettiği hususlarda bir mal veya hizmet karşılığı lmadan yapılan tahsilat ve ödemeleri kapsar Örneğin; burs ödemeleri veya vergi gelirleri gibi. Sermaye ve cari ayrımında ise, bütçe hazırlama rehberi ile bütçe kanununda belirlenmiş asgari değer kullanım ömrü dikkate alınmaktadır.örneğin; Persnel maaşı ve taşıt alımı gibi. Devlet Planlama Teşkilatının (DPT) Hazırlıklardaki Rlü Devlet planlama Teşkilatıyla ilgili (DPT) 1982 anayasasının 166.Maddesinde yer alan hüküm şöyledir. Eknmik,ssyal,ve kültürel kalkınmayı özellikle sanayinin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesi ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirmesini yaparak verimli şekilde Kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak devletin görevidir. GELİR BÜTÇESİNİN HAZIRLANMASI Çğu ülkelerde, gelir tahmin etme yetkisi Maliye Bakanlıklarına verilmiştir.ülkemizde de gelir bütçesinin hazırlanmasında yetki ve srumluluk Maliye Bakanlığına verilmiştir.gelir bütçesi bu Bakanlığa bağlı larak Gelir Plitikaları Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanır.devlet bütçelerinde önce gidere göre gelirin elde edilmesi ylu uygulanır. ABS GELİR SINIFLANMASI (ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANMASI)
Analitik bütçe sınıflamasında kamu gelirleri, ABS öncesi sınıflanmadan çk farklılaşmamıştır.gelirlerin ABS sınıflanması, Dört düzeyden luşmaktadır. Bunlar; Vergi gelirleri,vergi dışı gelirler,sermaye Gelirleri,Alınan Bağış ve yardımlar, Alacaklardan Tahsilatlar, Red ve İadelerden luşmaktadır. Gelirin eknmik sınıflanması, aslında ikinci düzeyde verilmektedir.çünkü tahsil edilecek gelirlerin hangi eknmik kaynaktan sağlanacağı ikinci düzey ve snraki düzeyler vermektedir. BÜTÇE SÜRECİNİN DİĞER BÖLÜMLERİ Düzenleyici ve denetleyici kurumlar bütçe ve eklerini Eylül ayı snuna kadar Maliye Bakanlığına ileteceklerdir. BÜTÇE YASASI VE EKLERİ Bütçe yasa tasarısında, bütçe yasa metni ve na bağlı belgeler yer alır. Bu eklerin en önemlisi hazırlanmasını gördüğümüz ödenek cetvellerinden luşan (A) cetveli gider bütçesini, devlet gelirlerinin gösterildiği (B) cetveli de gelir bütçesini luşturur.bunlar ve diğer cetvellerle Milli Bütçe Tahmin rapru,bütçe Gerekçesi ve yıllık eknmik Rapr da bütçe yasa tasarısıyla beraber TBMM ne sunulmaktadır. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE TASARISININ TBMM DE BÜTÇE GÖRÜŞÜLMESİ Bakanlar kurulu Merkezi yönetim bütçe tasarısı ile milli bütçe tahminlerini gösteren rapru,mali yıl başından en az 75 gün önce TBMM ne Sunar Bütçe tasarıları ve rapr, 40 üyeden kurulu bütçe kmisynunda incelenir.bu kmisynun kuruluşunda,iktidar grubuna veya gruplarına en az 25 üye verilmek şartı ile siyasi parti gruplarının ve bağımsızların ranlarına göre temsili göz önünde tutulur. Bütçe kmisynunun 55 gün içinde kabul edeceği metin,tbmm de görüşülür ve mali yıl başına kadar karara bağlanır. TBMM üyeleri bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunmazlar. Hükmüyle Bütçe kmisynunun yapısı ve çalışma süreci hakkındaki esasları belirlemiştir. 1982 Anayasamız hükümlerinden bütçe yasa tasarısı üzerinde gerekli incelemelerin bütçe kmisynunca yapılacağı anlaşılmaktadır.çünkü; Bütçe Kmisynunda bütçe yasa tasarısının görüşülmesi için,1982 Anayasasında yer alan 75 günün 55 günü Bütçe kmisynuna ayrıldığı halde Meclis Genel Kuruluna 20 gün ayrılmıştır. Bütçe görüşmelerinin başlayacağı gün ve Başbakanın nutku her ülkede parlamentların en önemli günlerinden biridir
5018 Yasa üç yıllık bütçe hedeflerinin Mecliste görüşülmesine lanak sağlayacak biçimde sunulmasını ve görüşülmesini gerektirmektedir. Bütün bu işlemlerin mali yılbaşına kadar yani 1 Ocak a Kadar tamamlanması gerekir.cumhurbaşkanı tarafından naylanan bütçe yasası Resmi Gazetede yayınlanarak 1 Ocak ta yürürlüğe girer 1924,1961 ve 1982 anayasalarımızda Cumhurbaşkanının Bütçe yasasını vet etme yetkisi yktur. GEÇİCİ BÜTÇE Bütçenin görüşülüp naylanmasının mali yılbaşına kadar yapılmaması halinde, Kamu hizmetlerinin durmaması için geçici bütçe uygulamasına gidilir. ÖZET BÜTÇE DÖNEMİ Bütçenin uygulanma dönemine mali yıl denir.mali yılın saptanmasında ülkelerin gelenekleri, ülke eknmisi, iklim ve tarımsal üretim kşulları yasama rganının çalışma dönemi, ülkedeki yatırım ve bayındırlık hizmetlerinin durumu, yasalarla geliştirilmiş lan ilkeler gibi nedenler rl ynar. Merkezi Yönetim Bütçe Süreci 5018 sayılı yasa gereği bütçe süreci Orta Vadeli Prgram hazırlık çalışmalarıyla başlar. Süreç şu şekilde devam eder. 1. Orta Vadeli Prgram : Orta vadeli mali plan bütçe tekliflerinin hazırlanması bütçe tasarısının luşturulması, bütçenin parlamentda kanunlaşması, bütçenin uygulanması ve snuçlarının izlenmesidir. Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci; Bakanlar Kurulunun Mayıs ayının snuna kadar tplanarak kalkınma planları, stratejik planlar ve genel eknmik kşulların gerekleri dğrultusunda makr plitikaları, ilkeleri ve temel eknmik büyüklükleri de kapsayacak şekilde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca hazırlanan rta vadeli prgramı kabul etmesiyle başlar. 1. Orta Vadeli Mali Plan : Orta vadeli prgram ile uyumlu lmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin tplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve brçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren bir belgedir. 2. Bütçe Çağrısı : Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanıp Başbakan nayıyla yayınlanır. Bütçe hazırlanırken göz önünde bulundurmaları ve dikkat etmeleri gereken felsefeyi rtaya kyar. 3. Bütçe Hazırlama Rehberi : Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanır ve kuruluşlara gönderilir. Bütçe Çağrısı ; Çk genel esaslar çerçevesinde, bütçe hazırlığına yer verirken, Bütçe Hazırlama Rehberi ; daha ayrıntılı, bütçe tekniğine göre yıl bütçesinin özelliklerini gösteren ilkeleri içerir.
Kamu kuruluşlarının yatırım prgramı hazırlama sürecini yönlendirmek üzere Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı görevlendirilmiştir. Gider Cetveli : Kurumların hizmetleri talep ettikleri ödenek miktarlarını içeren bir cetveldir.. Gelir Cetveli : Kurumların elde etmeyi hedefledikleri gelir tahminlerinin yer aldığı bir cetveldir. Bütçe tekliflerinde istenen üçüncü cetvel finansman cetvelidir.bütçelerin açık veya fazla yer vermesi finansman cetvelinin knusudur. ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI : 4 bölümden luşur. Kurumsal Sınıflandırma : Siyasi ya da bürkratik larak yönetim yetkisi temel kriterdir. Fnksiynel Sınıflandırma : Devlet faaliyetlerinin türünü gösterir. Finansman Tipi Sınıflandırma : Yapılan harcamaların hangi kaynaktan finanse edildiğini gösterir. Eknmik Tipi Sınıflandırma : Devletin görev ve fnksiynlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerin milli eknmiye, piyasalara ve gelir dağılımına etkilerini planlamaktır. Bütçe Yasa Tasarısının TBMM nde Görüşülmesi : 1982 Anayasası Bakanlar Kurulunun, merkezi yönetim bütçe tasarısı ile milli bütçe tahminlerini gösteren rapru mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM ne sunmasını zrunlu kılmaktadır. Bütçe tasarıları ve rapr 40 üyeden luşan Bütçe kmisynundan luşur. Bütçe kmisynun 55 gün içinde kabul edeceği metin TBMM de görüşülür ve mali yılbaşına kadar karara bağlanır. Önce gider bütçesi ele alınır.snra Genel Kurulda gider bütçesinin görüşülmesi bu esaslara göre tamamlandıktan snra ikinci madde gelir bütçesi görüşülmeye başlanır. Bütçe yasa tasarısı reddedilen hükümet siyasi geleneklerimize göre güven yu almamış sayılarak istifa etmektedir.