E Y Ü P S U L T A. N S E M PO Z YU M U IV TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU IV TEBLiGLER Türkiye Diyanet Vakfı İsHim Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Dem. No: f1555.2 Tas. No: '3S6.ıLıı,, '-!U.S EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ Tel: (0212) 563 16 65-616 00 98 Fax: (O 212) 616 00 78
T. A R i H K. Ü L T ü R Ü V E S A N A T Y L A EYÜP BELEDiYE Sİ KÜLTÜR YAYINLARI 13 GENEL YÖNEfİM: OSMANSAK YA YlN SORUMLUSU: İRFAN ÇALIŞAN GRAFiK TASARlM: Y AZIEVi İLETiŞiM HİZMETLERİ FiLM ÇlKlŞ: KO MBİ BASH SEÇİL OFSET CİLT BAYINDIR BASlLDI GI YER, İSTANBUL BASKITARiHi>'. KASIM 2Öo6....... :.ı:: - Eyüpsultan Senıpozyııınu kitabında kullanılan, tebliğ sahiplerine ait olanlar dışındaki görsel malzemeler Eyüp Belediyesi, Kazını Zaim ve Yazıevi İletişim Hizmetleri arşivlerine aittir.. Kitaptaki tüm yazıların ve görsel malzemelerin yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yayınlanamat ve kullanılamaz.
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜP SULTAN KÜLL YES Z Prof. Dr. GÖNÜL CANTAY Mimar Sinan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi ö retim üyesidir. Türk Sanat n n geneli içinde Türkiye Cumhuriyeti s n rlar n n tayin etti i alanda, menzil yollar üzerindeki kervansaraylar, külliyeler ve bu yap lar n çekirdek oluflturdu u flehirler (yerleflmeler) konusunda yapt araflt rma, uygulama ve çal flmalar bulunmaktad r. Ayr ca Anadolu Türk Mimarisi içinde t p, medrese ve darüflflifalar ile ilgili araflt rma, inceleme ve yay nlar yla tan nmaktad r. Günümüzde bu çal flmalar n yo un biçimde sürdüren Gönül Cantay, Edirne Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kurulu nun da üyesi olup, Trakya ve Çanakkale bölgesi ile ilgili konularda araflt rma ve yönlendirmeler yapmaktad r. Yazar n bilimsel bildiri, makale, araflma yaz lar ve yay nlanm fl kitaplar bulunmaktad r. 156
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Tarihi, Kültürü ve Sanat yla Eyüp Sultan Sempozyumu 4 e davet ald mda, süre çok k sa idi. Bu kadar k sa sürede herhangi bir çal flma yap lamayaca n, dolay s yla kat lmamam n do ru olaca n düflündüm. Ayr ca öncekilerde oldu u gibi, bu sempozyumda da konu belirlenmiflti. Baflka bir nedenle telefon görüflmesi s ras nda, sempozyuma kat lmamda srar edilince, tebli ler kitaplar n tarad m. Gördüm ki, bu semtin do mas na, geliflip yaflamas na neden olan, "Eyüp Sultan Külliyesi" ile ilgili olarak sanat tarihi aç s ndan de erlendirmenin yap ld bir çal flma da yok. Bunun üzerine bu yönde bir çal flmay haz rlamaya çal flt m. fiimdi sizlerle paylaflmak istiyorum. Çal flmay yaparken kendime baz sorular sordum ve cevaplar n araflt rd m.. Eyüp Sultan Külliyesi nin ilk yap - laflmas nas l gerçekleflmifl, fonksiyonel yap lar n topografya ile uyumu nas l sa lanm fl?. Külliye de zaman içinde ne gibi ekler ve de ifliklikler olmufl?. Külliye nin ilk cami yap s na ait plan flemas nas l ve yap mühendisli i yönünden sanat tarihine katk s ne olmufl?. Külliyenin ana yap s, Cami nin yeniden inflaas s ras nda uygulanan plan ve plana ba l üst örtü uygulamas nas l gerçeklefltirilmifl, bu ikinci yap - laflmada külliye bütününe kat lan yeni fonksiyonel yap ya da mekânlar var leri nde s. 7 de bildirilip, s. 286-325 m? aras nda faksimile bas m ile Türkçesi. Külliyenin çevre ile iliflkisi ne durumda? gibi... yay nlanan ve " Eyüp Vakfiyesi " diye tan nan belgedir. Vakfiyenin derkenar nda Allâme ibni Haceri Askâlanî nin. Ve tabiî külliye ile ilgili orjinal kaynak var m? Garib üt tezhib adl kitab ndan al nt yla Halid bn-i Zeyd bni Küleybi Ansa- En son sorudan cevaplar arama a bafllarsak (1); rî Ebu Eyyub tan t l yor ve vak f mülkleri tek tek bildiriliyor. Eyyüb Kasaba- Fatih taraf ndan inflâ ettirilen Eyüp Sultan Külliyesi ile ilgili do rudan iki s n n tamam, vak f olmakla beraber, vak f belgesi bulunuyor.(2) Bat da Edirne, Filibe ile Anadolu da Vak flar Genel Müdürlü ü nde olup Bursa dan Ayd n a kadar çeflitli vak flar 1938 y l nda Fatih Mehmet II. Vakfiye- bildiriliyor. Kuzey de ise Silistre deki 157 1- lk Eyüp Sultan Külliyesi, cami, medrese ve türbesinin plan (E. H. Ayverdi den)
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 2- Eyüp Sultan Külliyesi, cami, medrese ve türbesinin 1800 y llar nda kazand durumu gösteren plan (E. H. Ayverdi den) 3- Eyüp Sultan Külliyesinin havadan görünüflü ( st. Büyükflehir Belediyesi foto arfl.) 4- May s 1999 y l nda Eyüp Sultan Külliyesi nin Haliç ten görünüflü (G. Cantay arflivi nden) vak flar da yaz lm flt r. Vak f gelirlerinin tahsili, kayd ve kullan m ile ilgili personele kadar incelikli bir bilgiyi bu kay tlarda bulmak mümkün olmaktad r. Topkap Saray Müzesi nde 7744 numara ile kay tl "Eyyüb Vakfiyesi" ad yla bir belge daha yay nlanm flt r ki, içeri inde Eyyüb Türbesi yak n nda, Sinaneddin Yusuf Pafla n n inflâ ettirdi i zaviye için Fatih in tesis ettirdi i vak flar bildirmektedir.(3) Eyyüb Külliyesi nin Vak flar n n (h. 894-895/ m. 1489-1490) tarihleri aras ndaki Muhasebe Defteri nden de gelirlerini ö renmek mümkün oluyor.(4) Eyyüb Sultan Külliyesi nin ilk yap - laflmas nda, kaynaklar n belirtti i gibi, türbe ve cami olmak üzere medrese, imaret, hamam gibi fonsiyonel yap lar yer almaktayd. Türbe gene kaynaklardan ö renildi i gibi, külliyenin varl k sebebi olmufltur. Evliya Çelebi nin belirtti i gibi, "bu cami Fatih Sultan Mehmed Han n binas yd ve sevab n Hazret-i Ebû Eyyüb e hediye etmiflti." Seyahatnamesi nden ö rendi imize göre Evliya Çelebi, seyahatlerinden stanbul a her dönüflünde Eyyüb Sultan Camii ne gider ve Kur an okur. Dolay - s yla Eyyüb Camii ile ilgili bilgilendirmelerini yan lt c sayamay z. Nitekim gerçe e uygun bir flekilde "... Leb-i Derya ya karib âsitâne-i Ensârî de düz bir zeminde inflâ edilmifltir..." diye Cami baflta olmak üzere yap lar n inflâ edildi i alan n tepe ile k y aras ndaki alüvyonlu düzlük oldu unu belirtir. Bu da gerçe e uygundur.(5) Külliyenin ilk cami yap s na ait plan flemas n, titiz bir kaynak araflt rmas ile ortaya koymaya çal flan, E. H. Ayverdi nin restitüsyon plan ile yap y tan - yoruz. Ancak E. Çelebi bu ilk cami yap s ile ilgili olarak; "... bir kubbelidir, mihrap taraf nda yar m kubbesi daha vard r, lâkin o kadar yüksek de ildir, Cami nin içinde âmid (direk) yoktur. Orta kubbe etraf nda metîn kemerler vard r..." ifadesiyle yap n n plan kurulu- 158
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V flunu tan tmaya çal flm flt r. Nitekim E. H. Ayverdi de bu bilgiden yola ç karak, plan yorumunu yap - yor. Böylece Eyyüb Sultan Külliyesi ndeki ilk cami yap s, harîm bölümüyle enine dikdörtgen bir plan flemas na sahipti. K ble yönünde enine dikdörtgen mihrap bölümü daha alçak olarak bu ana hacime aç lmakta ve yar m kubbe ile örtülü bulunmaktayd. Enine dikdörtgen as l mekân n üst örtüsü ise k ble duvar ile kuzey duvar ndaki ikifler duvar payesi üzerine at lan iki sivri, genifl kemer ve gene her iki duvar boyunca uzanan iki kemerle bir kare hacim oluflturularak, yaklafl k 12 metre çap nda bir kubbe ile örtülmüfltü. Bu merkezi kubbe enine dikdörtgen mekân n yaklafl k yar s n n örtü sistemini oluflturmufltu. Di er yar s ise iki tarafta kemerlere ba lanan iki yar m kubbe ile örtülmüfltü. lk caminin üst örtü problemi bizi flu nedenle ilgilendiriyor. Her ne kadar bir kubbeye yar m kubbe eklemenin prototipleri, denemeleri daha önce yap lm flsa da, ilk defa bu yap da statik yönden ve yap tekni i yönünden merkezi kubbeye yar m kubbe eklemesi baflar l bir flekilde gerçeklefltirilmifltir. Nitekim bu uygulama yine Fatih taraf ndan inflâ edilen Vefa daki fieyh Vefa Camii nin (h. 881/ m.1476) enine dikdörtgen plan na ba l olarak, 11 metre çap ndaki kubbe ve iki yandan iki yar m kubbe fleklinde tekrar gerçeklefltirilecektir. Daha önce ise h. 876/m. 1471-2 y llar nda tamamlanan Üsküdar daki Rum Mehmet Pafla Camii nde kare prizmatik hacim üzerine, mihrap yönünde ayn kemere saplanan yar m kubbe, Fatih in kendi ad na 1463-1470 y llar aras nda planlan p inflâ ettirdi i Külliyesi nin ilk camiinin planlanmas nda görülecektir. lan yar m kubbe, kare plân bütünlü ünde, serbest ve duvara ba l tafl y c sis- Mimar Sinaneddin Yusuf un bu baflar s büyük olmufl, ilk kez 26 metre tem üzerinde buluflmufltur. Bu ise 16. çap nda, 44 metre yüksekli inde bir yüzy l Sinan ve ekolünün baflar s n haz rlayacakt r. merkezi kubbeye mihrap yönünde kat - 159 5- May s 1999 y l nda Eyüp s rtlar 6- Eyüp Sultan Camii (genel) 7- Eyüp Sultan Camisi do udan görünüfl 8- Eyüp Sultan Külliyesi avlu girifli 9- Eyüp Sultan Camii avlusu
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 10- Eyüp Sultan Külliyesi d fl avlu ve flad rvan 11- Eyüp Sultan Türbesi girifl kap s 12- Eyüp Sultan Külliyesi avlusu 13- Eyüp Sultan Türbesi avlu cephesi çinileri Sorular m za tekrar dönersek, külliyede zaman içinde ne gibi ekler ve de- ifliklikler olmufltur? Bu soru ifade etmeye çal flt m z plan yorumuna sadece kapal bölüm aç s ndan yap ya bak lmamas gerekti- ini de aç klar. Çünkü kaynaklarda bildirilen iki minare ve üç taraf revakl harimden anlafl lmas gereken; son cemeat yeri ile avlunun iki taraf ndaki medrese mekânlar n anlamak gerekir. Türbe sekizgen plân kurulufluyla medrese avlusunun kuzeybat s nda yer almaktad r. Böylece mihrap ekseni üzerinde yeralan türbe ile cami ve medrese ayn avluyu paylafl r. Ve üç foksiyonel yap - n n ayn avluyu paylaflan planlamas, yap lar aras nda organik bir ba oluflturur. Erken Osmanl Külliye kurulufllar nda görülmeyen bu durum, ancak Mentefleo lu lyas Bey in Milet teki Külliyesi nde (1404) ilk defa uygulanm flt r. Cami, türbe, medrese ayn flad rvanl avluyu paylafl rlar. Bu yönden Eyyüb Külliyesi ndeki bu uygulama, Sinan ve ekolü taraf ndan da ayr cal kl olarak, topografya da de erlendirilerek, uygulanacakt r. Topkap Ahmet Pafla Külliyesi (1555-1558) Befliktafl Sinan Pafla Külliyesi (1555), Edirnekap Mihrimah Sultan Külliyesi (1558) ile Kad rga Sokullu Külliyesi (1572) ve Lüleburgaz Sokullu Külliyesi (1579-1580) gibi. Ayvansarayî nin Hadikat ül-cavami de Eyyüb Külliyesi, özellikle Cami ile ilgili bilgiler ise, yap n n 18. yüzy l sonlar nda çok harap oldu unu, onar lmak üzere y k m ve temizli e baflland - n, ancak bir haftal k bir ifllemden sonra yap n n 1798 y l nda tamamen y k ld n ve temellerinin de söküldü- ünü bildirilmektedir. (6) Bu kararla ilgili, yap ya ait Rûz-name deki bilgilendirme önemlidir. Hadikat ül Cevami de verilen bilgilerden baflta hükümdarlar olmak üzere külliye ile ilgili hemen her bölümde, çeflitli flah slar taraf ndan tamirler ve 160
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V ilâveler yap ld bildirilir. Bu ilâveler k saca flunlard r.(7) Defterdar Ekmekcibafl Ahmet Pafla 1592 y l nda musalla önünde Zamime; 1724 y l nda mahya asabilmek için iki minareyi yükseltir, iki flerefeli hale koyar. Deniz taraf minaresine 1726 y l nda y ld r m isabetiyle, yenilendi i ; K zlara as Hac Beflir A a, Cami d fl nda iki mahfil inflâ ettirmifl, kendisi de burada gömülü; I. Sultan Ahmed in muvacehe penceresini ve Hz. Peygamber in Kadem ini nakletti ini (1732), Sadrazam Sinan Pafla n n flad rvan üstündeki kasr inflâ ettirdi ini; II. Osman n annnesi Hatice Sultan n türbe kap s bitifli indeki mekân (Cüzhane yi), Çandarl brahim Pafla n n flad rvan havuzunu, avlunun iki taraf ndaki musluklar Bezirgânbafl smail A a taraf ndan yapt r ld ö reniliyor. Bunlar gibi cami ve medrese çevresinde, pekçok da mezar ve türbe yer al yor. Rûz-nâme de bildirilen y k m karar ndan sonra yap lan ifllemlere bakacak olursak, y k m karar n n yerinde bir karar oldu u anlafl l r. Cami nin oturdu u alana tamam yla kaz klar kak larak yap lan r ht m, as l temelin alt zirâ derinli inde, üç zirâ miktar n n r ht m b rak larak, dört taraf n n r ht mla çevrilip, ortas n n moloz doldurulmas, 1798 (18 Kanun-u evvel Sal -13 Recep) Cami nin kap efli inin kondu unu ö reniyoruz. nflaat n 26 May s 1800 Pazartesi günü tamamlanmas yla, Türbe nin d - fl n n onar m na bafllanm fl ve tüm onar mlar 16 Teflrin-i Evvel 1800 y l nda tamamlanm flt r. III. Selim in külliyede yapt bu de ifliklik önemlidir. Yap onar lmak üzere y k m ve temizli e geçildi inde, zeminin gelecek yük için mukavim olmad anlafl lm flt r. Uygulanacak plân ve üst örtü sisyemini tafl yacak bir alt yap ve temel gereklili i ortaya ç km flt r. Yeni Cami nin kaplad taban alan hemen iki kata 14- Eyüp Sultan Türbesi iç mekân 15- Eyüp Sultan Türbesi hacet penceresi 16- Eyüp Sultan Camii hünkar kasr rampa 17- Eyüp Sultan Camii hünkâr kasr 161
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 18- Eyüp Sultan Külliyesi hamam plan (E. H. Ayverdi den) 19- Eyüp Sultan Külliyesi hamam 20- Eyüp Sultan Külliyesi mareti 21- Eyüp Sultan Külliyesi, hazire Sa da 22- Eyüp Sultan Külliyesi, hazire ç km fl, ilk caminin kuzey duvar n n yerinde iki paye yükselmifl, kuzey duvar da minareler bitifli indeki medrese odalar hizas na çekilmifltir. Böylece minarelerin içerde kalan kap lar örülerek, d fla yeni kap lar aç lm flt r. Bu yap laflmada türbe, medrese, cami aras ndaki organik bütünlük bozulmufl, türbe, avlu d fl nda kal rken, medrese odalar girifl eyvanlar na kadar ortadan kalkm flt r. Böylece Sinan gelene inde sekiz destek üzerine merkezî kubbeye kat - lan eksedralarla Yeni Cami piramidal sluetiyle Haliç k y s nda yükselirken, ilk kez Cami yan nda sivil mimarl k yap s olarak Sultan Ahmet Camii nde ortaya konan bir uygulamaya da yer verilmifltir. Caminin güney-bat s nda fevkânî, rampal hünkâr köflkü de yeni anlay fl n uygulamas olarak yer alm flt r. Külliye ile ilgili foksiyonel yap lardan imaret ve çifte hamam günümüze de iflikliklerle ulafl rken; külliyenin d fl avlusuna aç lan kap yenilenmifl, ancak külliyenin fonksiyonel yap kay plar da bafllam flt r. Medreseden bir kaç mekân kal rken, f r n ortadan kalkm fl, yeri meydan olmufl, çifte hamam ise yeni yap laflman n arkas nda kalm flt r. Eyyüb Sultan Külliyesi, Eyyüb El Ensâri nin Hz. Muhammed le beraberli- inin ve kutsal topraklardan gelip flehit olmas n n kazand rd durum nedeniyle, Türk slâm âleminde daima önemli olmufl, bir hac yeri ilgisini görmüfltür. 162
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Kaynakça Aslanapa, Oktay; Osmanl Devri Mimarisi. stanbul 1986. Ayvansarayî ; Hadikat ül Cevâmî, c. 1, stanbul 1281. Ayverdi, E. Hakk ; 19. As rda stanbul Haritas. stanbul 1958. Ayverdi, E. Hakk ; Osmanl Mimarisinde Fatih Devri (885-886/1451-1481) stanbul 1989, (2. bask ) c. III-IV. Barkan, Ö. Lütfi ; "Muhâsebe-i Evkaaf- Hazret-i Eyyüb ül-ensârî "Aleyhirahmet il-bârî", ktisat Fakültesi Mecmuas 23, C. 1-2, stanbul 1962/3, s. 373-379. Cantay, Gönül; Anadolu Selçuklu ve Osmanl Darüflflifalar. Ankara 1992. Erünsal, E. smail; "Eyüp Sultan Camii Kütüphanesi", T.D.V. slâm Ansiklopedisi, c. 12, stanbul 1995, s. 9, Kol. 2-3. Evliya Çelebi; Seyahatname. c. 1, stanbul 1314. Fatih Mehmet II. Vakfiyeleri; Ankara 1938. (Vak flar Umum Müdürlü ü Neflriyat ) (t pk bas m) Eyice, Semavî ; "Eyüp Sultan Külliyesi", T.D.V. slâm Ansiklopedisi, C. 12, stanbul 1995, s. 9-12, kol. 1-3. stanbul fiehir Rehberi; stanbul 1934. Kara (Ensarî), Fahrünisa; "Eyüp", Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, stanbul 1994, C. 3, s. 245-250. fiehsuvaro lu B. Nuri; "Türk stanbul da T p Ö reniminin 500. Y ldönümü", stanbul T p Fakültesi Mecmuas, XXXIV, stanbul 1971, s. 831-841 D PNOTLAR (1)Eyüp Sultan Külliyesi ile ilgili ilk bilgileri Fatih Vakfiyesi ve nüshalar nda buluyoruz. Fatih in mevcut vakfiye nüshalar n nsa ; A. Türk ve slâm Eserleri Müzesi ndeki 1872 nolu vakfiye; Vak flar Genel Müdürlü ü Arflivi ndeki Türkçe vakfiyenin çevirisi olup, 1938 y l nda Vak flar Umum Müdürlü ü nce t pk bas m yay nlanm flt r. B. Baflbakanl k Arflivindeki 1872 nolu vakfiye ; Bu vakfiye Türk ve slâm Eserleri Müzesi nde 1872 nolu vakfiyenin küçük bir bölümüdür. C. Topkap Saray ndaki Arapça vakfiye (Alman Enstitüsü taraf ndan t pk bas m Tahsin Öz ; Zwei Stiftungsurkunden des Sultans Mehmed II. Fatih, stanbuler Forschungen IV, stanbul 1935) Bu nüsha ayr ca A ve C de kay tl arapça ana 163 vakfiyelerden 16.-17. yüzy llarda yap lm fl bir tercüme ve hülâsa olup, talimatname niteli indedir. Bu nüsha da 1938 y l nda Vak flar Dergisi nin 1. cildinde faksimile olarak yay nlanm flt r. D. II. Bayezid taraf ndan babas ad na düzenlenen Arapça vakfiye. E. Tapu Kadastro Umum Müdürlü ü ndeki Arapça vakfiye. (Bu iki vakfiye ayn d r. D=E) F. Türk ve slâm Eserleri Müzesi nde 2182 no da kay tl Arapça bir di er vakfiye. Bu vakfiye metni, Fatih Mehmed II. Vakfiyeleri, Vak flar Umum Müdürlü ü Neflriyat, Türk Vakfiyeleri No : 1 (Ankara 1938) t pk bas m olarak yay nlanm flt r. G. Tapu Kadastro Umum Müdürlü ü nde "Hududname" olarak kaydedilmifl di er bir vakfiye ise;türk slâm Eserleri Müzesi nde 2182 no da kay tl olan Arapça Vakfiye nin (E deki) istinsah olup, Türkolog fiükrü Güllüo lu taraf ndan deflifre edilmifl ve B. N. fiehsuvaro lu taraf ndan "Türk stanbul da T p Ö reniminin 500. Y ldönümü", stanbul T p Fakültesi Mecmuas, XXXIV, 1971, s. 831-841 de yay nlanm flt r. (2) Vakfiyenin faksimile olarak bas lan bu nüshas, kasada mahfuz olup, ayr ca Vak flar Genel Müdürlü ü nde Müceddet Anadolu 25 nolu defterin 193-197 sahifeleri aras nda kayd bulunmaktad r. (3) Eyyüb Zaviyesi Vakfiyesi (Topkap Saray ) tomar halinde olup, bafl tezhiblidir. III. Murat zaman nda yeniden düzenlenen ve orjinali Fatih zaman nda h. 861/ m.1457 y l nda haz rland bilinen nüshad r. Fatih in vakfiyeleri (h. 867-875/ m. 1463-1470) y llar aras nda düzenlenmiflti. (Bk. Fatih Mehmet II. Vakfiyeleri; Ankara, 1938, s. 10 vd.) E.H. Ayverdi Zi l-ka de 990 evahirinde (Kanûnî Sânî 1582 sonlar ) III. Murat zaman nda derlenen vakfiye nüshas n esas alm fl (Fatih Devri III, stanbul, 1989, s. 348 vd.) (4) Barkan, Ö. Lütfi ; "Muhâsebe-i Evkaaf- Hazret-i Eyyüb ül-ensârî "Aleyhirahmet il-bârî", ktisat Fakültesi Mecmuas 23, c. 1-2, stanbul 1962/3. s. 373-379. (5) Evliya Çelebi ; Seyahatname. c. 1, stanbul, 1314, s. 396-367. (6) Ayvansarayî ; Hadikat ül Cevâmî, c. 1, stanbul 1281. (7) Ayverdi, E. H. ; Fatih Devri Mimarisi. C.3, stanbul, 1989, s. 351, dipnot 1.