Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 120 Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans COĞRAFYA Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Önder Cengiz KPSS LISE VE ÖN LISANS COĞRAFYA KONU ANLATIMLI ISBN 978-605-318-992-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 8. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Kezban Yanık Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Ön Lisans Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Türkiye nin Coğrafi Konumu, Türkiye nin Yer Şekilleri ve Özellikleri, Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü, Türkiye de Nüfus ve Yerleşme, Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık, Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi, Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm ve Türkiye nin Bölgesel Coğrafyası bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar ve grafikler akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem. net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Genel Merkezi Coğrafya Zümre Başkanı Önder Cengiz 2016 KPSS de Yer Alan 18 Coğrafya Sorusunun Oransal Dağılışı KONULAR Türkiye nin Fiziki Coğrafyası Türkiye nin Beşeri Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası YAKLAŞIK AĞIRLIK %39 (7 soru) %17 (3 soru) %44 (8 soru)
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Konumu Mutlak Konum...1 Özel Tarihlerde Türkiye...5 Türkiye nin Mutlak Konumu ve Sonuçları...7 Türkiye nin Göreceli Konumu ve Sonuçları...9 Türkiye nin Jeopolitiği...12 Cevaplı Test...14 2. BÖLÜM Türkiye nin Yerşekilleri Türkiye nin Yer Şekillerinin Genel Özellikleri...17 Fiziki Haritalar...17 Türkiye nin Jeolojik Geçmişi...18 Türkiye nin Şekillenmesinde Etkili Olan İç Kuvvetler...19 Türkiye nin Platoları ve Ovaları...23 Türkiye de Dış Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri...25 Türkiye nin Kıyı Tipleri...34 Türkiye de Toprak Oluşumu ve Tipleri...35 Türkiye nin Su Varlığı...38 Türkiye de Doğal Afetler...44 Cevaplı Test...51 Çıkmış Sorular...54
vi 3. BÖLÜM Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi...59 Türkiye de Sıcaklık...59 Türkiye de Basınç ve Rüzgârlar...62 Türkiye de Nemlilik ve Yağış...64 Türkiye de İklim Tipleri...67 Türkiye nin Bitki Örtüsü...69 Türkiye nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü...74 Cevaplı Test...75 Çıkmış Sorular...79 4. BÖLÜM Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye nin Nüfus Özellikleri...81 Türkiye de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunluğu...83 Türkiye nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları...87 Türkiye nin Nüfus Politikaları...87 Türkiye de Nüfus Projeksiyonları: Türkiye Nüfusunun Geleceği...88 Türkiye de Göçler...88 Türkiye de Yerleşme...91 Türkiye de Mesken Tipleri...96 Cevaplı Test...97 Çıkmış Sorular...100
vii 5. BÖLÜM Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Anadolu Uygarlıkları...105 Türkiye de Arazi Kullanımı...106 Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı...107 Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler...108 Türkiye de Tarım...109 Türkiye de Hayvancılık...123 Türkiye de Ormancılık...128 Cevaplı Test...130 Çıkmış Sorular...134 6. BÖLÜM Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler...137 Türkiye de Enerji Kaynakları...145 Türkiye de Sanayi...150 Cevaplı Test...155 Çıkmış Sorular...158
viii 7. BÖLÜM Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım...161 Türkiye de Ticaret...169 Türkiye de Turizm...172 Türkiye nin 2023 Turizm Stratejisi...176 Türkiye nin Millî Parkları...178 Cevaplı Test...184 Çıkmış Sorular...187 8. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Türkiye de Bölge Sınıflandırması...191 Türkiye nin Bölgesel Kalkınma Projeleri...191 Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri...194 Karadeniz Bölgesi...195 Marmara Bölgesi...200 Cevaplı Test...206 Ege Bölgesi...209 Akdeniz Bölgesi...212 Cevaplı Test...217 İç Anadolu Bölgesi...220 Doğu Anadolu Bölgesi...223 Güneydoğu Anadolu Bölgesi...228 Cevaplı Test...232 Çıkmış Sorular...235
1 1. BÖLÜM TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU Türkiye den geçen en uzun paralel dairesi 36 o K (Hatay dan geçer.) dir. Türkiye den geçen en kısa paralel dairesi 42 o K (Sinop tan geçer.) dir. Paraleller Ekvator a ve birbirine 1 o aralıklarla çizilen hayali çemberlere paralel denir. Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir: Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır: 9 6 COĞRAFİ KONUM Mutlak Konum Göreceli Konum 3 3 MUTLAK KONUM 6 45 9 42 36 Başlangıç paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator dur. Ekvator Oğlak Dönencesi Türkiye nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır. 42 36 = 6 111 = 666 km Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç paraleli olan Ekvator a ve başlangıç meridyeni olan Greenwich e uzaklığının derece cinsinden ifadesine Mutlak Konum denir. Türkiye, 36-42 Kuzey Paralelleri ile 26-45 Doğu Meridyenleri arasında yer almaktadır. Ekvator dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutuplarda nokta hâlini alır. Ekvator, kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya yı iki eşit yarım küreye ayıran en büyük paraleldir. Ekvator un kuzeyindeki alanlara Kuzey Yarım Küre, güneyindeki alanlara Güney Yarım Küre denir.
2 9 6 3 Kuzey Ekvator 15 3 45 6 Ekvator 3 9 6 Güney 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel bulunur. Paraleller birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Aynı boylam üzerinde iki paralel arası kuş uçuşu uzaklık dünyanın her yerinde 111 km dir. Başlangıç meridyeni olarak İngiltere nin Greenwich kasabasından geçen meridyen kabul edilmiştir (1884 yılında Uluslararası Meridyen Konferansı). Meridyenlerin boyları birbirine eşittir. Meridyenler yarım dairedir. Aralarındaki kuş uçuşu uzaklık yalnızca Ekvator da 111 km dir. Bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır. Paralel ile enlem birbirine benzeyen ifadelerdir. Enlem bir noktanın Ekvator a uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Enlem, bir yerdeki sıcaklığı, bitki örtüsünü, nüfus ve yerleşmeyi etkiler. 111 km Daralır Daralır Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator a olan uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Açı Ardışık iki meridyen arası mesafenin en dar olduğu il Sinop tur. Ardışık iki meridyen arası mesafenin en geniş olduğu il Hatay dır. Enlem Ardışık iki meridyen arası, güney-kuzey yönünde Dünya nın her yerinde mesafe olarak değişse de süre olarak her yerde 4 dakikadır. Meridyenler Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 o aralıklarla çizilen hayali yarım dairelere meridyen denir. Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır: Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir. Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan alanlara Doğu Yarım Küre (18 meridyenine kadar), batısında kalan alanlara Batı Yarım Küre denir.
3 Meridyenler 180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere toplam 360 tanedir. Türkiye nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir. Yerel Saat Hesaplamaları Verilen iki merkez arasındaki boylam farkı bulunur. (Aynı yarım kürede yer alıyorsa D-D, B-B çıkarılır. Farklı yarım kürede yer alıyorsa D+B, B+D toplanır.) 26 D 29 D 3D 31 D 32 D A x B Greenwich Greenwich 6 3 3 6 B - A = x (Boylam farkı) Verilen iki merkez arasında bulunan boylam farkı iki meridyen arasındaki sabit zaman aralığı olan 4 dakika ile çarpılır ve iki merkez arasındaki yerel saat farkı bulunur. x.4 = Yerel saat farkı Batı Doğu Meridyenler birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Dünya batıdan-doğuya doğru döndüğü için doğuda Güneş erken doğar, erken batar, dolayısıyla doğunun yerel saati daima ileridir. Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise, verilen saate bulunan yerel saat farkı eklenir. Meridyen ile boylam birbirine benzeyen ifadelerdir. Boylam bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Açı B nin yerel saati = A nın yerel saati + (x.4) Yerel saati istenen merkez daha batıda ise, verilen saatten bulunan yerel saat farkı çıkarılır. A nın yerel saati = B nin yerel saati - (x.4) Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) Güneş in tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00 dir, öğle vaktidir, Güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa hâlini alır. Boylam 30 o Doğu Boylamı nda yer alan İzmit te yerel saat 11:30 iken aynı anda 36 o Doğu Boylamı nda bulunan Şanlıurfa da yerel saat kaçtır? Yerel saat: Dünya üzerindeki herhangi bir yerin Güneş in ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saatidir (Dinen kullanırız: namaz, sahur, iftar saatleri) 3D İzmit 11:30 36 D Şanlıurfa? Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır. 36 3 = 6 = (Boylam farkı) 6 4 = 24 = (Yerel saat farkı) 11.30 + 24 = 11.54 (Şanlıurfa nın yerel saati) Şanlıurfa İzmit e göre doğuda olduğu için toplama yapılır.
4 45 o Doğu Boylamı nda yer alan Iğdır da yerel saat 15.50 iken, 33 o Doğu Boylamı nda yer alan Ankara da yerel saat kaçtır? 33 D 45 D Sabah Öğlen Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi artar. Sıcaklıklar artar. Gölge boyları kısalır. Gölgeler batıya düşer. Ankara? Iğdır 15.50 45 33 = 12 = (Boylam farkı) 12 4 = 48 = (Yerel saat farkı) 15.50-48 = 15.02 (Ankara nın yerel saati) Ankara Iğdır a göre batıda olduğu için çıkarma yapılır. Öğlen Akşam Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır. Sıcaklıklar azalır. Gölge boyları uzar. Gölgeler doğuya düşer. Güneş Hesaplamaları Dünya batıdan doğuya doğru hareket ettiği için, doğuda Güneş erken doğar, erken batar; batıda geç doğar, geç batar. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde aynı boylam üzerinde bulunan tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. Ulusal (Ortak) Saat: Ulaşım, ticaret, haberleşme ve sosyal hizmetlerin daha düzenli yapılabilmesi için ülke içerisinde ortak saat belirlenir ve tüm merkezlerin saatleri bu zamana göre ayarlanır. Türkiye nin Doğu-Batı genişliği fazla olmadığı için aynı anda bir tek ortak saat kullanılır. 3 D 45 D 15:00 18:00 B Öğleden sonra 12:00 Öğleden önce 9:00 6 6 3 3 3 3 6:00 D Kış mevsiminde İzmit (Geri saat dilimi) Yaz mevsiminde Iğdır (İleri saat dilimi) Aşağıda ekinoks tarihlerinde Türkiye'de bulunan dört farklı merkezde Güneş in konumunu inceleyelim. Türkiye de gün ışığından daha fazla faydalanabilmek için yaz mevsiminde 45 o Doğu (Iğdır) boylamının, kış mevsiminde 30 o Doğu (İzmit) boylamının yerel saatini ulusal (ortak) saat olarak kullanılırdı. Eylül 2016 da kış saati (geri saat) uygulaması kaldırılarak, yıl boyunca ileri saat uygulaması kullanılmaya başlanmıştır. (45 D Iğdır - 3. saat dilimi)