Mustafa ÖZTURK1

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Türkiye de Kivi Yetiştiriciliğ i Yapan İşletmelerin Sosyo-Ekonomik Analizi Mustafa ÖZTURK1 mustafaozturk66@yahoo.com Kemal Abdurrahim KAHRAMAN1 Filiz PEZİKOĞLU1 'Ziraat Yüksek Mühendisi, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü-YALOVA Özet Bu çalışmada Türkiye de kivi yetiştiriciliği yapan işletmelerin sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koymak amacıyla Yalova, Ordu, Trabzon ve Rize illerinde 171 kivi üreticisi ile yapılan anketlerden elde edilen veriler kullanılmıştır. İncelenen işletmelerde toplam arazinin ortalama %19.2 si kivi üretimine ayrılmış bulunmaktadır. İşletme sahiplerinin Ordu ilinde %57.4 ü, Trabzon ilinde %79.4 ü, Rize ilinde %79.3 ü, Yalova ilinde %44.0 ü tarım dışında başka bir işte çalışmakta ve aylık gelire sahip bulunmaktadır. Üreticilerin Ordu ilinde %40.7 sinin, Yalova ilinde, %40.0 ının, Rize ilinde %24.1 inin, Trabzon ilinde ise %14.7 sinin sadece kivi yetiştiriciliği yaptığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Türkiye, Kivi, Üretici, Ekonomi Socio-Economic Analysis of Kiwi Producer Enterprises in Turkey Abstract In this study, in order to demonstrate the socio-economic structures of kiwi producer enterprises in Turkey, data was obtained from questionnaires completed with 171 kiwi producers in Yalova, Ordu, Trabzon and Rize provinces. The approximately 19.2% of the total land area were devoted to the kiwi production in the studied enterprises. 57.4% of Ordu, 79.4% of Trabzon, 79.3% of Rize and 44.0% of Yalova business owners had jobs different from agriculture sector and monthly income from these jobs. The research was also determined that 40.7% of Ordu, 40.0% of Yalova, 24.1% of Rize and 14.7% of Trabzon business owners engaged only kiwi production job. Key Words: Turkey, Kiwi, Producer, Economy 1. Giriş Türkiye yıllara göre değişmekle birlikte 14-15 milyon ton meyve üretimi ile dünyanın önemli meyve üreticisi ülkelerinden birisidir. Türkiye ye 1988 yılında getirilerek yetiştirilmeye başlanan kivi meyvesi ülkemize adapte olmuş ve üretim miktarı 27 bin ton seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır. Türkiye de kivi üretim çalışmalarına 1988 yılında Yalova da bulunan Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından başlanmıştır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından sahil bölgeleri ağırlıklı olmak üzere 15 farklı ekolojide adaptasyon-demonstrasyon bahçeleri kurulmuştur. Yapılan bu çalışmalar sonucu Karadeniz ve Marmara sahil bölgelerinin kivi yetiştiriciliğine uygun olduğu saptanmıştır. Geçmişi bu kadar kısa olmasına rağmen, kivinin üretimi ve tüketimi konusunda beklenenin üzerinde bir talep ortaya çıkmıştır. Özellikle çay ve fındığın yetiştirildiği Doğu Karadeniz Bölgesinde kivi bitkisi yöre çiftçisi için sulu alanlarda alternatif ve ek gelir getiren bir ürün haline gelmiştir. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Materyal Çalışmanın ana materyalini; Yalova, Ordu, Trabzon ve Rize illerinde 2008 yılında kivi üreticilerinden anket yolu ile elde edilen orijinal nitelikteki veriler oluşturmuştur. Ayrıca çeşitli kuruluşlar tarafından yayınlanan kivi ile ilgili her türlü istatistiksel veriler ve diğer yayınlar materyal olarak kullanılmıştır. 2.2. Yöntem Türkiye de kivi yetiştiriciliği yapan işletmelerin sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koymak amacıyla kivi üretiminin yoğun olarak yapıldığı Yalova, Ordu, Trabzon ve Rize illerinde gayeli örnekleme yöntemi ile belirlenen 171 kivi üreticisi ile anket çalışmaları yapılmıştır. e göre kivi üreticileriyle yapılan anketler çizelge 1 de verilmiştir. 551

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 1. e göre kivi üreticileri ile yapılan anket sayıları Anket Sayısı Ordu 54 Trabzon 34 Rize 58 Yalova 25 Genel Toplam 171 Anketlerde elde edilen veriler aritmetik ortalama ve yüzde hesapları ile değerlendirilmiştir. 3. Bulgular ve Tartışma Ülkemizde kivi ile ilgili istatistiki veriler 1994 yılı itibariyle Türkiye İstatistik Kurumu kayıtlarına girmiş bulunmaktadır. Türkiye nin 1994-2010 yılları arasında kivi üretim miktarında ve buna bağlı olarak omca başına verim miktarlarında dalgalanmalar olduğu dikkati çekmektedir (çizelge 2). 2004 yılında görülen ilkbahar geç donlarının etkisiyle rekoltede düşüş gözlenmiştir. 2005 yılında yeni tesislerde verime geçiş olduğundan üretim %100 artış göstermiştir. Türkiye nin kivi üretimi, 1994 yılında 7 ton iken, yıllar itibariyle önemli artışlar göstererek 2010 yılında 27.000 ton seviyelerine ulaşmıştır. 2010 yılı rakamlarına göre Türkiye de %69.0 u meyve veren, %31.0 i de meyve vermeyen olmak üzere toplam 980 bin adet kivi omcası bulunmaktadır. Kivi omca verimleri yıllara göre omca başına 7-39 kg arasında değişim göstermiştir (çizelge 2). Çizelge 2. Türkiye nin yıllar itibariyle kivi üretimi, omca sayısı ve verim durumundaki değişmeler Omca Sayısı (Bin Adet) Üretim Verim Yıllar Meyve Veren Meyve Vermeyen Toplam (Ton) (Kg/Omca) 1994 1 4 5 7 7 1995 4 7 11 72 18 1996 6 14 20 85 14 1997 12 32 44 190 16 1998 26 54 80 700 27 1999 32 84 116 840 26 2000 58 102 160 1400 24 2001 95 130 225 2350 25 2002 145 170 315 2500 17 2003 250 235 485 5500 22 2004 250 255 505 4000 16 2005 298 272 570 8000 27 2006 322 387 709 10962 34 2007 438 437 875 15242 35 2008 590 391 981 19530 33 2009 626 336 962 23689 38 2010 676 304 980 26554 39 Kaynak: Anonim, 2012a. Ülkemizin 2010 yılı itibariyle önemli illere göre kivi üretimi ve omca sayılarının verildiği çizelge 3 incelendiğinde Yalova ili 170550 adet meyve veren omca sayısı ve 6557 ton üretim hacmi ile birinci sırada yer almakta, bunu Rize, Ordu ve Giresun illeri takip etmektedir. 2010 yılında Türkiye kivi üretiminin %24,7 ü Yalova ilinde gerçekleştirilmiştir. Bu ili %23.5 pay ile Ordu, %19.2 ile Rize, %9.9 ile Giresun ili izlemiştir. Bu dört il kivi üretiminin %77.3 ünü gerçekleştirmektedir (çizelge 3). 552

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Çizelge 3. Türkiye de illere göre kivi omca sayıları ve üretim miktarları (2010) Omca Sayısı (Adet) Üretim Ürt Meyve Veren Meyve Vermeyen Toplam (Ton) Yalova 170550 37200 207750 6557 24.7 Ordu 110804 35310 146114 6242 23.5 Rize 138715 27150 165865 5108 19.2 Giresun 71097 56180 127277 2629 9.9 Samsun 40130 33150 73280 1648 6.2 Kocaeli 18495 4590 23085 1016 3.8 Trabzon 37930 26057 63987 949 3.6 Bursa 23902 24102 48004 668 2.5 Artvin 13900 13500 27400 623 2.3 Toplam 625523 257239 882762 25440 95.8 Diğerleri 50477 46761 97238 1114 4.2 Genel Toplam 676000 304000 980000 26554 100.0 Kaynak: Anonim, 2012b. Ülkemiz kivi üretim miktarının az miktarda olması ve iç tüketimimizin hızla artması nedeniyle büyük miktarlarda kivi ihracatından bahsetmek mümkün değildir. Buna rağmen dış ticaret kayıtlarında zaman zaman bazı ülkelere kivi ihracatının yapıldığı görülmektedir. Çizelge 4 incelendiğinde 2001-2011 yılları arasında 4-61 ton arasında kivi ihracatı yapılarak karşılığında 3.000 96.000 dolar arasında döviz girdisi sağlanmıştır. Çizelge 4. Yıllar itibarıyla Türkiye kivi ihracat ve ithalat değerleri Yıllar İhracat (Ton) İhracat (1000 $) İthalat (Ton) İthalat (1000 $) 2001 45 59 2451 901 2002 16 14 3022 945 2003 29 77 3743 1048 2004 57 96 7064 2086 2005 6 11 10924 3277 2006 4 3 10836 3767 2007 9 6 9166 3126 2008 51 56 6537 1936 2009 18 10 10517 3276 2010 61 63 7308 2353 2011 60 43 7362 3887 Kaynak: Anonim, 2012c. Türkiye de kivi üretimi henüz tüketimi karşılayacak düzeyde değildir. Bunun için ihtiyaç duyulan kivi İran, Yunanistan, İtalya, Şili ve Yeni Zelanda gibi ülkelerden dışalımla karşılanmaktadır (çizelge 5). Önceleri egzotik meyve olarak daha çok pasta süslemesinde değerlendirilen kivi, günümüzde sofralarımızın taze tüketilen meyvesi haline gelmiştir. Kivi en fazla 4-6 ay depolanabildiği için yerli üretimin piyasadan çekildiği dönemde kivi ithalatı yapılmaktadır. Çizelge 4 incelendiğinde ülkemizin önemli miktarlarda kivi ithalatı gerçekleştirdiği görülmektedir. 2001 yılında 2.451 ton olan ithalat miktarı 2005, 2006 ve 2009 yıllarında 11.000 ton seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır. Bunun yanında ayrıca miktarı bilinmeyen önemli ölçüdeki kivinin sınır ticareti yolu ile İran dan ülkemize sokulduğu da bilinmektedir. 2004 yılında Türkiye kivi üretiminin düşük olması 2005 yılında ithalat miktarını önemli ölçüde arttırmıştır. 2011 yılında kivi ithalat değeri en yüksek seviyesine ulaşmış, 7362 ton kivi ithalatı yapılarak karşılığında 3 milyon 887 bin dolar ödenmiştir. 2010 yılında ithalatın miktar olarak %78.8, değer olarak %59.8 inin İran dan yapıldığı dikkati çekerken, 2011 yılında kivi ithalatının miktar olarak %65.3 ü değer olarak 55.7 si İran dan; miktar olarak %29.7, değer olarak %38.4 ü ise Şili den gerçekleştirilmiştir (çizelge 5). 553

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 5. Türkiye nin yıllar itibariyle önemli ülkelere göre kivi ithalatı (M=Miktar: Ton, D=Değer: 1000 Dolar) Ülkeler 2006 2007 2008 2009 2010 2011 M D M D M D M D M D M D Yunanistan 147 106 101 70 84 70 245 116 62 31 204 113 İtalya 297 196 422 228 57 69 115 74 251 170 21 23 Y. Zelanda - - 108 106 - - 340 320 128 97 116 81 Şili 673 577 974 786 390 344 1547 1087 926 587 2185 1491 İran 9713 2886 7555 1927 6006 1453 8270 1679 5757 1408 4806 2166 Diğer Ülkeler 6 2 6 9 - - - - 184 60 29 13 Toplam 10836 3767 9166 3126 6537 1936 10517 3276 7308 2353 7362 3887 Kaynak: Anonim, 2012c. İncelenen işletmelerde işletme sahiplerinin yaş ortalaması 54.0, olup; Yalova ilindeki kivi üreticilerinin diğer illere göre daha genç olduğu belirlenmiştir. İşletme sahiplerinin çiftçilik deneyimi ortalama 32.2 yıl, kivi yetiştiriciliği deneyimi 8.7 yıldır. Kivi yetiştiriciliği deneyiminde Yalova ilinin Rize ilinden geri kalması Yalova ilinde görüşülen işletmelerin yeni tesis edilen işletmeler olmasından kaynaklanmaktadır. İncelenen işletmelerde işletme sahipleri genel olarak ortaokul mezunu olup; ortalama 4 kişilik aileye sahiptirler (çizelge 6). Çizelge 6. Üreticilerin demografik özellikleri Üreticilerin Çiftçilik Kivi Yetiştiriciliği Öğrenim Ailedeki Yaşı Deneyimi (Y ıl) Deneyimi (Yıl) Durumu (Y ıl) Birey Sayısı Ordu 54.2 33.5 8.6 8.5 4.3 Trabzon 52.9 29.9 7.4 8.0 4.4 Rize 56.7 36.4 9.6 8.3 4.1 Yalova 48.8 23.4 8.9 9.8 3.9 Genel Ort. 54.0 32.2 8.7 8.5 4.2 İşletmelerin arazi varlığının verildiği çizelge 7 incelendiğinde; görüşülen işletmelerin toplam arazi varlığı ortalama 20.8 dekar olup; 4.5 parçadır. Genel ortalama olarak toplam arazinin %19.2 si kivi üretimine ayrılmış iken, Yalova ilinde toplam arazinin %44.2 sinin kivi yetiştiriciliğine ayrıldığı dikkati çekmektedir. Yalova ilinde kira ile tutulan arazilerde de kivi yetiştiriciliğine rastlanırken, diğer illerdeki üreticiler öz mülk arazilerinde kivi yetiştiriciliği yapmaktadır. Çizelge 7. İşletmelerin arazi varlığı (ortalama) Öz Mülk Kira Toplam Parsel Kivi Üretim Kivi Üretim Alanı/ (da) (da) Arazi (da) Sayısı Alanı (da) Toplam Alan Ordu 25.4-25.4 4.5 2.8 11.0 Trabzon 20.5-20.5 4.2 2.3 11.2 Rize 14.8-14.8 4.8 2.8 18.9 Yalova 19.1 6.7 25.8 3.9 11.4 44.2 Genel Ort. 19.8 1.0 20.8 4.5 4.0 19.2 İncelenen işletmelerde işletme sahiplerinin Ordu ilinde %42.6 sı, Trabzon ilinde %20.6 sı, Rize ilinde %20.7 si, Yalova ilinde %56.0 sı tarım dışında başka bir işte çalışmamakta, başta kivi üretimi olmak üzere geçimlerini tarımdan sağlamaktadırlar. İşletme sahiplerinin Ordu ilinde %57.4 ü, Trabzon ilinde %79.4 ü, Rize ilinde %79.3 ü, Yalova ilinde %44.0 ü tarım dışında başka bir işte çalışmakta ve aylık gelire sahip bulunmaktadır. (şekil 1). 554

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Şekil 1. Üreticilerin tarım dışında başka bir işte çalışma ve aylık gelire sahip olma durumları İncelenen işletmelerde üreticilerin Trabzon ilinde %61.8 i kivi üreticileri birliğine üye iken, bu oran Ordu ilinde %13.0 olarak ortaya çıkmıştır. Rize ve Yalova illerinde üreticilerin kivi üreticileri birliğine üye olma durumları sırasıyla %31.0 ve %32.0 olarak belirlenmiştir. Genel olarak Trabzon ili hariç, üreticilerin kivi üreticileri birliğine üye olmaya sıcak bakmadıkları söylenebilir (şekil 2). Şekil 2. Üreticilerin kivi üreticileri birliği/kivi kooperatifine üye olma durumları 555

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Görüşülen işletmelerde işletme sahiplerinin kivi yetiştiriciliği konusunda yapılan eğitim, toplantı ve demonstrasyonlara katılım durumları şekil 3 te verilmiştir. Şekil 3 incelendiğinde en fazla katılım %51.9 ile Ordu ilinde gerçekleşmiştir. Ordu ilini %48.0 ile Yalova, %47.1 ile Trabzon illeri takip etmiştir. Rize ilindeki üreticilerin %77.6 sı kivi yetiştiriciliği konusunda yapılan eğitim ve toplantılara katılmazken, %22.4 ü bu tür eğitimlere katılmıştır (şekil 3). Şekil 3. Üreticilerin kivi yetiştiriciliği konusunda yapılan eğitim, toplantı ve demonstrasyonlara katılım durumları Ordu, Trabzon ve Rize illerindeki incelenen işletmelerde kivi dikim mesafeleri genelde 4x4 ve 4x5 iken, Yalova ilinde bu dikim mesafelerine ilaveten 2.5x5, 3x5 gibi daha sık dikim mesafelerinde de kivi yetiştiriciliğinin de yapılmakta olduğu ortaya konulmuştur (çizelge 8). İşletmelerde ortalama ağaç yaşları 6-8 yıl arasında değişmektedir. En yüksek ortalama verim 1974 kg ile Yalova ilinde, en düşük verim ise 1364 kg ile Trabzon ilinde gerçekleşmiştir. Toplam kivi üretimin %94.7 si ile %98.4 ü satılmaktadır. Yalova 2007 yılı ortalama satış fiyatlarına göre kg başına kivi satış fiyatının en yüksek olduğu il olmuştur (çizelge 8). Üreticilerin kivi satış yerleri illere göre değişme göstermektedir. Genel olarak üretilen kivinin önemli miktarları tüccarlar tarafından alınmakta olup, perakende satış yapan üreticiler ile direkt marketlere kivi satışı yapan üreticilere de rastlanmıştır. Kivi üreticileri birliği kanalıyla kivi satışı yapan üreticiler de bulunmaktadır (çizelge 8). İncelenen işletmelerde üreticilerin kivi ve diğer ürünleri yetiştirme durumları çizelge 9 da verilmiştir. Üreticilerin Ordu ilinde %40.7 si, Yalova ilinde ise %40.0 ı sadece kivi yetiştiriciliği yaparken, bu oran Rize ilinde %24.1, Trabzon ilinde ise %14.7 olarak tespit edilmiştir. Üreticiler kivi yetiştiriciliğinin yanı sıra Ordu ve Trabzon illerinde fındık, Rize ilinde ise genellikle çay yetiştiriciliği yapmaktadır. Yalova ilinde kivi yetiştiriciliğinin yanında zeytin, elma, erik, şeftali-nektarin yetiştiriciliği yapan işletmelerde bulunmaktadır (çizelge 9). 556

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Çizelge 8. Anket yapılan işletmelerde kivi ile ilgili bazı bilgiler Dikim Ortalama Ortalama Satılan/Toplam Ortalama Satış Yeri Mesafesi Ağaç Yaşı Verim Üretim Satış Fiyatı (Metre) (Yıl) (kg/da) (TL/Kg) 4x4 69.6 Tüccar Ordu 4.5x4.5 7 1937 98.4 25.0 Perakende 1.75 Trabzon 4x5 4x4-4x5 5x5-6x6 4x4 5.4 Marketler 41.9 Tüccar 7 1364 94.7 22.6 Perakende 1.90 35.5 Kivi Üretici Birliği 81.3 Tüccar Rize 4x5 8 1677 98.0 17.5 Marketler 1.85 5x5 2.5x5 Yalova 3x5-4x4 6 1974 97.9 4x5 1.2 Kivi Üretici Birliği 95.5 Tüccar 4.5 Perakende 2.10 Çizelge 9. İncelenen işletmelerde üreticilerin kivi ve diğer ürünleri yetiştirme durumları Sadece Kivi+Çay Kivi+Zeytin+ Kivi+Fındık Kivi+Çay Kivi+(Sebze-Feijoa- Kivi +Fındık Elma+Erik+ Üretimi Üretimi Ceviz-Yaban Mersini) Üretimi Üretimi Şeftali-Nektarin Yapanlar Yapanlar Üretimi Yapanlar Yapanlar Yapanlar Üretimi Yapanlar Ordu 40.7 59.3 - - - - Trabzon 14.7 44.1 5.9 32.4-2.9 Rize 24.1 3.4 65.6 6.9 - - Yalova 40.0 - - - 60.0 - Kivinin klimakterik (yeme olumuna ulaşmadan hasat edilmesi gereken) bir meyve olması dolayısıyla, hasat zamanı genellikle refraktometre ile SÇKM (suda çözünen kuru madde) ölçümü yapılarak belirlenmesi gerekmektedir. SÇKM miktarı %6.5 ile 7.0 arasında olduğu zaman kivide hasada başlanmalıdır. İncelenen işletmelerde üreticilerin Yalova ilinde %76.0 sı kivide hasat zamanını SÇKM miktarına göre belirlemektedir. Diğer illerdeki üreticiler ise kivide SÇKM miktarı yanında, il/ilçe tarım müdürlükleri ile kivi üreticileri birliklerinin kivide hasat zamanının geldiğini duyurmaları ile hasada başlamaktadırlar. Ordu ili ağırlıklı olmak üzere Trabzon ve Rize illerinde komşular hasada başlayınca kivi hasadı yapan işletmelerde bulunmaktadır (çizelge 10). Görüşülen işletmelerde 2008 yılında kivi bahçelerinin Yalova ilinde %24.0 ünün, Ordu ilinde ise %5.6 sının verim çağında olmadığı, yeni tesis bahçeler olduğu saptanmıştır. Üreticiler genellikle kivide elle meyve seyreltmesi yapmakta iken; meyve seyreltmesi yapmayan işletmeler Trabzon ilinde daha fazladır. Kivide kimyasal seyreltme yapan işletmelere rastlanılmamıştır. 557

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 10. Görüşülen işletmelerde üreticilerin kivi de hasat zamanını belirleme biçimleri ile meyve seyreltmesi uygulama durumları SÇKM İl/İlçe Tarım Müd. Hasat Zamanını Belirleme Biçimleri Kivi Üreticileri Birliği Komşu Bahçe Verim Çağında Değil Meyve Seyreltmesi Yapılıyor mu Ordu 11.1 48.1-35.2 5.6 72.2 22.2 Trabzon 20.6 47.1 17.6 14.7-55.9 44.1 Rize 22.4 60.4 3.4 13.8-89.7 10.3 Yalova 76.0 - - - 24.0 68.0 8.0 e göre kivi üreticilerinin kivi pazarlama biçimleri çizelge 11 de verilmiştir. Kivide çok çeşitli pazarlama şekli olmakla birlikte, kivi üreticilerinin Yalova ilinde %12.0 si kivi meyvesini hasat etmeden dalında, %4.0 ü hasattan sonra boylama yaparak, %4.0 ü soğuk hava deposundan pazarlamaktadır. Yalova ilinde kivi üreticilerinin %32.0 si ürünü hasat etmeden fiyatta anlaşmakta kendisi topladıktan sonra boylama yapmadan teslim etmekte iken, %24.0 ü hasat etmeden fiyatta anlaşmakta kendisi topladıktan sonra boylama yaparak teslim etmektedir. Çizelge 11 de görüldüğü gibi Ordu ve Trabzon illerinde hasattan sonra boylama yaparak kivi satışının daha fazla yapıldığı dikkati çekmektedir. Hasat Etmeden Dalında Teslim Çizelge 11. Üreticilerin kivi pazarlama biçimleri Hasat Etmeden Fiyatta Anlaşıyorum Kendim Topladıktan Sonra Boylama Yapmadan Teslim Ediyorum Hasat Etmeden Fiyatta Anlaşıyorum Kendim Topladıktan Sonra Boylama Yaparak Teslim Ediyorum Hasattan Hemen Sonra Boylama Yapmadan Hasattan Sonra Boylama Yaparak Evet Elle Hayır Soğuk Hava Deposundan Ordu* 3.7 3.7 27.8 5.6 53.7 - Trabzon** 2.9-11.8 23.5 47.1 - Rize*** 1.7 10.4 36.2 20.7 27.6 1.7 Yalova**** 12.0 32.0 24.0-4.0 4.0 *Üreticilerin %5.5 i kivi satışı yapmamaktadır. **Üreticilerin %14.7 si kivi satışı yapmamaktadır. ***Üreticilerin %1.7 si kivi satışı yapmamaktadır. ****Omcaların %24.0 ü verim çağında değil. Kivi bitkisi sarılıcı, tırmanıcı bir bitkidir. Bitki bazı sürgünlerinin uçlarıyla sarılma özelliğine sahip olup, kendi yükünü taşıyamamasından dolayı mutlak surette destek sistemine ihtiyaç duymaktadır. Kivi yetiştiriciliğinde bahçe tesisinin ilk yılında veya en geç ikinci yılında bu destek sistemi kurulmalıdır. Destek sistemi malzemesi olarak; demir, emprenye edilmiş ahşap yada beton direk kullanılabilir. Kivi yetiştiriciliğinde genellikle iki farklı destek sistemi oluşturulmaktadır. Bunlar T sistemi ve pergola sistemidir. T sisteminde sıra arası açık, pergola sisteminde ise kapalıdır. T sisteminin pergola sistemine göre üstün tarafları; budama, ilaçlama gibi bakım işlemleri ile hasadın çok daha kolay yapılmasıdır. Güneşlenme bakımından da T sistemi daha avantajlıdır. Pergola sisteminin avantajları ise; birim alandan alınan verimin daha yüksek olması ve rüzgar zararına karşı nispeten dayanıklılıktır. Pergola sisteminde başta yaz budaması olmak üzere diğer bakım işlemlerinin zor yapılması bir dezavantajdır. Ülkemizde her geçen yıl üretim alanının ve miktarının artış göstermesi dolayısıyla meyve kalitesi zamanla ön plana çıkacak bir konudur. Bundan dolayı kivi yetiştiriciliğinde kaliteli meyve üretimi bakımından daha avantajlı olan T sistemi yaygınlaştırılmalıdır. İncelenen işletmelerde Yalova ilindeki bahçelerin %76.0 sı beton malzemeden oluşan pergola sisteminde kurulmuştur. Rize, Ordu ve Trabzon illerinde bulunan bahçeler ise çoğunlukla T sisteminde tesis edilmiştir. Rize ve Trabzon illerinde en fazla beton malzeme, Ordu ilinde ise en fazla ahşap malzeme kullanılmıştır (çizelge 12). 558

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Çizelge 12. İncelenen işletmelerde üreticilerin kivi yetiştiriciliğinde kullandıkları destek sistemleri T Sistemi Pergola Sistemi Beton Ahşap Demir Beton+Demir Beton Ahşap Demir Ordu 26.0 38.9 18.5 1.8 9.3 3.7 1.8 Trabzon 35.3 14.7 14.7 5.9 23.5 5.9 - Rize 55.2 22.4 1.7 5.2 15.5 - - Yalova - - 4.0 20.0 76.0 - - Üreticilerin kivi yetiştiriciliğinde yaprak ve toprak analizi yaptırıp yaptırmama durumlarının verildiği çizelge 13 incelendiğinde toprak ve yaprak analizlerinin Yalova ilinde diğer illere göre daha fazla yaptırıldığı dikkati çekerken, Rize ilinde toprak ve yaprak analizlerine ilgi gösterilmediği belirlenmiştir. Çizelge 13. Üreticilerin kivi yetiştiriciliğinde yaprak ve toprak analizi yaptırıp yaptırmama durumları Hem Toprak+Hem Yaprak Analizi Sadece Toprak Analizi Yaptıranlar Yaptıranlar Yaptırmayanlar Ordu 9.3 53.7 37.0 Trabzon - 64.7 35.3 Rize - 19.0 81.0 Yalova 32.0 60.0 8.0 İncelenen işletmelerde kivi yetiştiriciliğinde hastalık ve zararlılara karşı zirai ilaç kullanım durumu çizelge 14 de verilmiştir. Çizelge 14 incelendiğinde Rize ilinde kivi yetiştiriciliğinde hiç ilaç kullanımına rastlanılmamış olup, Ordu ve Trabzon illerinde ilaç kullanan işletmeler sınırlıdır. Yalova ilinde ise kivi yetiştiricilerinin %68.0 inin hastalık ve zararlılara karşı zirai ilaç kullandığı, %32.0 sinin ise kivi yetiştiriciliğinde ilaç kullanmadıkları saptanmıştır. Yapılan ilaçlamanın büyük çoğunluğunun yalnızca kabuklu bit zararlısına karşı kışlık yağ ilaçlaması olduğu belirlenmiştir. Çizelge 14. Kivi yetiştiriciliğinde illere göre hastalık ve zararlılara karşı zirai ilaç kullanım durumu Zirai İlaç Kullananlar Kullanmayanlar Ordu 3.7 96.3 Trabzon 8.8 91.2 Rize - 100.0 Yalova 68.0 32.0 Kivi yetiştiriciliğinin karlı olması genel olarak üreticilerin kivi yetiştiriciliğini tercih sebepleri arasında %71.0 ile birinci sırada yer almıştır (çizelge 15). Üreticilerin kivi yetiştiriciliğini tercih sebepleri arasında ikinci öncelik arazi ve iklim koşullarının uygunluğu, üçüncü öncelik ürün çeşitliliği olurken, aile işgücünü değerlendirme dördüncü öncelik olarak ortaya çıkmıştır. 559

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Karlı Olması Çizelge 15. Üreticilerin kivi yetiştiriciliğini tercih sebepleri Arazi ve İklim Koşullarının Uygunluğu Ürün Çeşitliliği Aile İşgücünü Değerlendirme Öncelikler Öncelikler Öncelikler Öncelikler I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Ordu-% 59 37 4-13 35 48 4 24 22 35 19 4 5 13 78 Trabzon-% 62 35 3 - - 41 56 3 29 15 44 12 9 6-85 Rize-% 88 10 2 - - 66 34-6 16 62 16 5 9 2 84 Yalova-% 72 20 8-20 68 12-8 8 76 8-4 4 92 Genel-% 71 25 4-7 52 39 2 17 16 52 15 5 6 5 84 4. Sonuç Türkiye ye 1988 yılında getirilerek yetiştirilmeye başlanan kivi meyvesi ülkemize adapte olmuştur. Karlı olması nedeniyle, kivi yetiştiriciliği üreticiler tarafından tercih edilen bir üretim dalı haline gelmiş, üretim miktarı yaklaşık 27 bin ton seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır. Türkiye; Dünya kivi üretiminde 9. sırada olmasına rağmen, üretim iç tüketime yetmemekte ve önemli miktarlar da kivi ithalatı da yapan bir ülke konumunda bulunmaktadır. Türkiye nin dünya kivi üretim ve ihracatından daha yüksek pay alarak dünya kivi piyasasında söz sahibi olabilmesi için uygun ekolojilerde, doğru destek ve sulama sistemi olan modern bahçeler kurulması teşvik edilerek, üreticilerin kivi yetiştiriciliği konusunda eğitilmeleri sağlanmalıdır. Bununla birlikte dünya kivi üretiminde popülerlik kazanan sarı meyve etine sahip tüysüz kivi çeşitleri ile erkenci kivi çeşitlerinin ülkemiz de yetiştirilmesi için kivi ıslah çalışmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Kaynaklar Anonim, 2012a. Web adresi: http://www.tuik.gov.tr/preistatistiktablo.do?istab_id=66 Erişim Tarihi:05.24.2012. Anonim, 2012b. Web adresi: http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul Erişim Tarihi:05.24.2012. Anonim, 2012c. Türkiye İstatistik Kurumu Kayıtları, Ankara. 560