Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 6 Sayı: 24 Volume: 6 Issue: 24 Kı 2013 Winter 2013 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 OSMANLI-AVRUPA LKLER ÇERÇEVESNDE SIRBSTAN IN BAIMSIZLI INDEPENDENCE OF SERBIA WITHIN THE FRAME OF THE OTTOMAN EMPIRE - EUROPEAN RELATIONS Serap TOPRAK Öz 18. Yüzyıl sonlarında Fransa nın Avrupa nın iç dengelerini deitirme istei, Avrupalı devletlerin birbiriyle olan ilikilerinde deiiklere yol açtı. Bununla birlikte Osmanlı Devleti de Fransa ya karı Rusya ile yakınlatı. 19. Yüzyıl baından itibaren milliyetçilik akımının etkisiyle Avrupa da bütün talar yerinden oynadı. Milliyetçilik akımı Osmanlı Devleti nin Balkan topraklarında yaayan ulusları da etkiledi. Bunlardan biri de Sırplardı. Sırplar, Büyük Sırp mparatorluu hayalleriyle Osmanlı Devleti ne karı ayaklandı ve Avrupa devletleriyle iliki kurarak yardım istedi. Sırpların baımsızlıına en çok destei veren Rusya oldu. Ortodoks mezhebi ve Slav ırkından gelmesi nedeniyle de Sırplar üzerinde etkili olan Rusya nın politikası dier Avrupalı devletlerin de bölgedeki politikasını etkiledi. Özellikle ngiltere, Rusya nın Sırplar üzerindeki nüfuzunu kırmak istiyordu. Osmanlı Devleti ise, her türlü dı müdahaleye karıydı. Yine de Avrupalı devletlerin istei üzerine Sırbistan ın bazı imtiyazlarını yenilemek zorunda kaldı. Avrupalı devletlerin bölgedeki politik çekimeleri ve Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki gergin ilikiler, 1878 Berlin Antlaması nda Sırbistan ın baımsız bir devlet olarak tanınmasına yol açtı. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Avrupa Devletleri, Sırbistan, Rusya, Baımsızlık. Abstract France s desire to change Europe s internal balances in the late 18th century leaded to changes to The European States relations with each other. However, The Ottoman Empire came close to Russia against France. Beginning from the the early 19th century, all the stones were turned over in Europe due to the effect of the nationalism movement. Nationalism movement also affected the nations of The Ottoman Empire who lives in the Balkan territories. One of these was Serbians. Serbians revolted againist The Ottoman Empire wih The Great Serbian Empire utobias, entered into relations with The European States and sought help from them. Russia gave the greatest support for independence of Serbia. Policy of Russia, who influenced Serbians as a descendant of the Orthodox- Slavic race, also affected the policies of the other European States in the region. Particularly England wanted to destroy Russia s influence on Serbians. The Ottoman Empire opposed any kind of foreign interventions. However they had to renew some of Serbia s privileges upon demand of The European States. Political debates of The Europan States in the region, and the tense relations between The Otoman Empire and Russia leaded recognition of Serbia as an independent state in the Berlin Treaty of 1878. Keywords: The Ottoman State, European States, Serbia, Russia, ndependence Yrd. Doç. Dr., Bitlis Eren Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Uluslararası likiler Bölümü Öretim Üyesi.
I- Giri - 349 - Fransız Devrimi nden sonra Avrupa Fransa ya karı sessiz bir bekleyi içine girdi. ngiltere, spanya, Prusya, Danimarka ve sveç tarafsız kalmayı tercih ediyordu. Avusturya ve Rusya ise, Osmanlı Devleti yle sava halindeydi (Armaolu, 1999: 41). Bununla birlikte tarafsızlık durumu çok uzun sürmedi. Napolyon un millî devletler kurma projesi ve Avrupa nın politik dengesini deitirme istei Avrupalı devletlerin harekete geçmesine neden oldu. Özellikle ngiltere ve Rusya, kurulu düzenlerini Fransa nın bozma ihtimaline karı sürekli bir ittifak arayıı içine girdi. Osmanlı Devleti ise, Fransa ya karı Rusya ile yakınlatı. 1796 yılında Osmanlı Devleti, Rusya yla dostluk ve iyi komuluk ilikileri sürdürme arzusu içinde olduunu açıkladı. 1797 yılında Rusya ya gönderilen bir namede, dostluk ve barı antlamasının artlarını Rusya bozmadıı sürece antlamaya Osmanlı Devleti tarafından da uyulacaı, Rus tüccarların korunup onlara saygı gösterilecei belirtildi. Mısır ın Fransa tarafından igal edilmesiyle Kasım 1798 de, Osmanlı Devleti ve Rusya arasında bir ittifak antlaması imzalandı. Bu yakınlamayla beraber, Fransa ya karı ortak bir tavır alındı (Binark, 1999: 205). 19. Yüzyıl baında milliyetçilik akımının etkisini göstermesiyle birlikte Avrupa daki bütün talar bir bir yerinden oynadı. spanya, Almanya ve Prusya da milliyetçi duygular uyanırken, Galiçya daki Polonyalılar Avusturya ya karı ayaklandı (Armaolu, 1999: 69). Bu durum devletlerarası dengeleri ve ilikileri de bozdu. 1802 yılında, ngiltere-fransa ilikileri iyice gerildi. Napolyon un faaliyetlerinden ve Osmanlı Devleti yle yakınlama çabalarından ngiltere, Avusturya ve Rusya rahatsız oldu. 1804 yılında Fransa ya karı Avusturya-Rusya ve ngiltere-rusya arasında ikili antlamalar imzalandı. 1805 yılında da Avusturya, ngiltere-rusya ittifakına katıldı. Buna karın Fransa, Prusya yla bir antlama imzaladı. Bu antlamanın önemi, antlamada Osmanlı Devleti nin toprak bütünlüünü içeren bir maddenin yer almasıydı (Armaolu, 1999: 63,65). II- Deien Dengeler: Sırbistan ın Baımsızlıı 19.Yüzyılda Sırpların, Büyük Sırp mparatorluu hayalleri kurmasında Avrupalı devletlerin bölgedeki siyaseti etkili olmutu. Belgrad Muhafızı Hacı Mustafa Paa, 1801 yılında Fransız casuslarının Bosna, Vidin ve Belgrad çevresinde faaliyetlerde bulunduklarını Babıâli ye bildirmitir. Bu casuslar, askerî amaçlı orda olmakla beraber, casusların Fransız Devrimi nin fikirlerini yayma ihtimali de yüksektir (Börekçi, 2001: 52). Ayrıca 1802 yılında Sırplar, Avusturya yönetimine girmeye hazır olduklarını Avusturyalı yetkililere bildirmitir. Fakat Avusturyalı yetkililer, bunun Osmanlı Devleti yle olan iyi ilikileri bozacaını düündüklerinden bu teklifi reddetmitir. Yine de Sırplar vazgeçme niyetinde deildi, her fırsatta Avusturyalılarla gizli görümelere devam ettiler (Aslanta, 2007: 69). Sırplarla Türkler arasındaki savalar Belgrad daki bütün dengeleri bozmutu. Dayılar, Osmanlı memurlarının otoritelerini reddediyordu. Sırplar, 1805 yılı kıı ve baharı boyunca tarayı harabeye çevirdiler ve Ebu Bekir Paa nın görevden alınmasını saladılar. Bu sırada Kara Yorgi, güç ve kendine güven salamıtı. Güçlü bir askeri birlik oluturmayı baarmıtı. Ayrıca dıarıdan yardım alınması gerektiini düünüyordu. Nitekim Rusya ve Avusturya dan yardım istemitir. Sırplar, 1804 yılında Rusya ya bir heyet göndererek Rusya dan bir çeit garantörlük istedi. Fakat Osmanlı Devleti, bu olayı iç ilerine müdahale olarak gördüünden Rusların garantörlüüne karı çıktı (Jelavich, 2006: 222). 1805 yılından sonra Napolyon politikasını tamamen deitirmi, Avrupa da ilerleyebilmek için Osmanlı Devleti ne yanamaya çalımıtır. Buna karın Osmanlı Devleti de, artık Osmanlı-Rus yakınlamasının kendisine bir fayda salamayacaını anlamıtı. Böylece Osmanlı Devleti, Napolyon ile iyi ilikiler yolunu seçti. Bu yakınlama Rus ve ngiliz diplomatlarını rahatsız ettiinden diplomatların Fransa aleyhine harekete geçmelerine neden oldu. Rus ve ngiliz diplomatlar, Fenerli Beylerden Marusi ve psilanti ailelerinin Babıâli üzerindeki etkilerinden yararlanarak Osmanlı Devleti ne baskı yapmak istedi, fakat bu giriimleri bir sonuç vermedi. III. Selim, ubat 1806 da Napolyon un mparatorluk unvanını tanıyarak Fransa nın yanında yer aldıını gösterdi (Aslanta, 2007: 101). Sırplar ise, Belgrad ve Böürdelen kalelerinin ele geçirilme-
- 350 - sinde Ruslardan yardım aldı. Bu durum Osmanlı Devleti nin hiç houna gitmiyordu. Fakat Osmanlı Devleti nin bu bölgeye gönderecei askeri ve ekonomik gücü olmadıından Fransa ya dayanılmak istendi. Fransa mparatoru nun gönderecei askerin Sırp tehlikesini uzaklatıracaı düünülerek Fransa'nın samimiyetine inanılmak zorunda kalındı (BOA, 148/6244 HAT ). Bu yakınlama aynı zamanda bir Osmanlı-Rus savaına da iaret etmekteydi. Deien dengeler dorultusunda Rusya nın Ortodoks Hıristiyanlardan beklentileri arttı. Rus ordusu Tuna Prenslikleri ndeyken, Rus donanması da Adriyatik te bulunmaktaydı. Ayrıca Karadalılarla ibirlii içindeki Rus birlikleri Kotor ve Budva limanlarını igal etmiti. Burada Sırplara da bazı görevler düüyordu. Sırplar, bu bölgeler arasında balantıyı salamaktan sorumluydu (Jelavich, 2006: 223). Haziran 1807 tarihinde Rusya, Marquis F. O. Paulucci yi hükümet temsilcisi olarak Belgrad a gönderdi. Paulucci, Sırpların ihtiyaçlarını belirlemek ve karılamakla görevliydi. Böylece Sırplar ve Ruslar arasında bir antlama imzalandı. Bu antlamaya göre, Ruslar tarafından Sırp asilere yardım salanacaktı ve ileride Rus yardımı daha da artacaktı. Sırplar, bu antlamayla tam baımsızlık savaına devam kararı aldı. Fakat Sırpların bu kararı onlar için doru bir zamanlama deildi. Belgrad daki Ruslarla ittifakıyla, Napolyon ve Rus Çarı I. Aleksander ın Tilsit toplantıları aynı zamana denk gelmiti. Napolyon ve I. Aleksander Tilsit te bir barı antlaması imzaladı. Tilsit Antlaması yla Napolyon, Osmanlı Devleti ve Rusya arasında bir atekes görümesi salama görevini üstlendi. Napolyon un giriimleri üzerine Austos 1807 tarihinde Osmanlı Devleti ve Rusya arasında Slobozya Atekesi imzalandı. Aynı zamanda bu atekes, Rusların Sırp isyanına yardımlarını engelliyordu (Jelavich, 2006: 224). Sırp Lider Kara Yorgi, Avusturya dan ve Rusya dan istedii yakınlıı göremeyince Sırplar arasında muhalifleri arttı. Her eye ramen, Kara Yorgi, kendi konumunu güçlendirmeyi baardı ve kendini Irsi Yüce Lider ilan etti. Gerçekte Kara Yorgi nin bu dönemde güçlü bir rakibi de yoktu. Kara Yorgi, kendi yakınlarını önemli yerlere getirmi ve yerel yönetimlere aday olarak kendi adamlarını göndermiti. Yine de muhalefet onun otoritesini kırmaya çalımaktan vazgeçmedi. Bu durum Rus ajanı Konstantin Rodofinikin in Belgrad a gitmesiyle daha da arttı. Rodofinikin, muhaliflerle ibirlii yaparak onları Kara Yorgi ye karı kullandı. Avusturya nın Sırplara bakıı ise, stanbul Avusturya elçisine gönderilen bir mektupta açıkça belirtilmitir. Mektupta, Osmanlı Devleti nin eline geçmemesi için Belgrad, Semendire ve Böürdelen kalelerinin Avusturya tarafından igal edilmesinin Sırp asileri tarafından teklif edildii yazılıdır. Ayrıca Bosnalıların Avusturya'dan ele geçirdikleri araziye karı, kalelere el konulması mümkün iken, dostluun devam etmesi arzulandıından bu teklifin reddedildii de mektuba eklenmitir (BOA, 1281/49644-G HAT ). Avusturya nın tavrı açıkça ortadayken Kara Yorgi, yüzünü Napolyon a çevirdi ve Napolyon la yakın iliki kurmak istedi. Napolyon un desteini almak için Napolyon a, Avusturya daki bütün Sırpları isyan ettirme sözü verdi. Dier taraftan Avusturya, Rusya nın korumasında bir Sırp devletinin kurulmasına karı çıktıından Sırbistan, Avusturya ve Rusya arasında bir anlamazlık konusu olmaya devam etti. Avusturya Babakanı Metternich, Domakta olan Sırbistan, Rusya ile Avusturya arasında bir oyunculuktan baka bir ey deildir. Böyle olmaktan ise Sırbistan ın Türklerde kalması daha hayırlıdır eklinde açıklamalarda bulunurken, Belgrad daki Rus temsilcisi: Büyük devletler yanında Sırbistan ummanda bir katre demitir (Karal, 1994: 106). 1808 ve 1809 yıllarında Avrupa da siyasî dengeler tekrar deiti. spanya, Fransa ya karı milliyetçi bir tepkiyle gerilla savaına baladı. Napolyon un spanya da zor duruma dütüünü gören Avusturya ise, 1809 yılında Bavyera ya girdi. Böylece Avusturya-Fransa arasında bir sava baladı. Bu savata Rus Çarı Aleksander, Napolyon la yaptıı ittifakı bozdu (Armaolu, 1999: 69). Sırplar da, Ortodoks-Slav birliini kurma yolunda Ruslarla tekrar temasa geçti. Bunun üzerine Ruslar, Belgrad'a bir general gönderdi. Rus General, Kara Yorgi ve üç Sırp asi liderine generallik unvanı verdi. Ayrıca Ruslardan ve Sırplardan dört askeri kol oluturulacak ve bu kollar Vidin, Ni, Bosna, zvornik ve Srebrenica taraflarına gönderilecekti. Babıâli, bu haberi alınca gerekli önlemleri alarak bu bölgelere para, gıda, mühimmat yardımı gönderdi (BOA, 425/21832 HAT ). Ayrıca asiler, Karada da yaayan Sırplarla da ibirlii yaptı. Bunun sonucunda Karadalılar Sırplarla birleerek Talıca'ya saldırdı. Bu saldırının önceden
- 351 - haberini alan Babıâli, çareyi bölgeye, asker, cephane ve gıda yardımı göndermede buldu (BOA, 441/22172-E, HAT). Görüldüü üzere Babıâli nin Sırp asilerinin saldırılarına karı aldıı tek önlem asker, mühimmat ve gıda yardımı göndermek olmutur. Babıâli, sorunu kökünden çözecek önlemleri almak ve olayları kavramaktan uzaktı. 1806-1812 Osmanlı-Rus savaları sırasında Babıâli, Rusya'nın Sırbistan'a asker gönderdiini biliyor ve Rusya yı yakından takip ediyordu (BOA, 969/41368-N, HAT). 1812 yılında Osmanlı Devleti ve Rusya arasında imzalanan Bükre Antlaması gerei Osmanlı Devleti, Sırpların bütün suçlarını affetti ve Sırpları iç ilerinde serbest bıraktı. Rusların amaçları Dalmaçya ya geçmekti. Fakat Rusya, Bükre Antlaması gereince arazi tahliyesine mecbur olduundan Dalmaçya düüncesinden ve asker sevkinden vazgeçmek zorunda kaldı (BOA, 1096/417 HAT ). Ayrıca Rusya ile Sırbistan arasındaki siyasî ve askerî faaliyetleri Osmanlılar kadar Avusturyalılar da yakından takip ediyor ve stanbul elçisine tedbirli olması konusunda uyarılarda bulunuyordu (BOA, 1010/42409-A, HAT). Bu dönemde Rusya, Fransa ya karı duygularını açıkça belli etmekte bir sakınca görmemitir. 1813 te Rus mparatoru ndan gelen bir emirle Rus elçisi talinski, Babıâli'ye Osmanlı Devleti ve Fransa arasındaki yakın ilikilerin Rusya tarafından ho karılanmadıını belirtmi ve Osmanlı Devleti ne Bükre Antlaması hükümlerine uymasını tavsiye etmitir (BOA,1010/42423 HAT ). 1830 yılından sonra, Milo idaresindeki Sırbistan da milli idare dönemi yaandı. Fakat Milo un Türklere iyi davranıyor görünmesi Sırpların tepkisine neden oldu. Bununla birlikte Milo un baına buyruk davranıları Rusya nın da houna gitmiyordu. Bunu fırsat bilen Rusya ve Osmanlı Devleti, ortak bir tavırla Milo a karı muhalefeti destekledi (Hajek, 563). ngiltere ve Fransa ya yaklamak isteyen Milo un Rusya yla arasının iyi olmadıı açıktır. Ayrıca Milo un muhalifleri de sık sık Rusya ya ikâyette bulunuyordu. Yine Milo'un Kâhyası Avram'ın Vidin muhafızı Hüseyin Paa'ya verdii ifadeye göre, Milo hakkındaki ikâyetler üzerine Rusya tarafından Sırbistan'a gönderilen Prens Dolgorokin, Milo la görüüp milleti memleketin kanun ve nizamlarına göre idare edeceine dair kendisinden kesin teminat almıtı (BOA, 1122/44926-Ç, HAT). ngilizler ise, Sırbistan'ı idare için yapılacak yeni kanunların Sırbistan'ı Ruslatıracaından korkmakta ve bunun önüne geçilmesi için Hariciye Nazırı Reit Paa'yla görümekteydi (BOA, 1120/44919-I, HAT ). Fakat Belgrad muhafızlıı ngilizlerin oyunun farkındaydı ve Hariciye Nezareti'ne, stanbul'a gelecek olan Sırp knezlerine ngiliz konsolosu tarafından Sırbistan'daki kalelerin ve varoların Sırplara verileceine ve Müslümanların baka yerlere iskân edileceine dair söz verdiini bildirdi (BOA, 1118/44898-B, HAT) ve böylece ngiliz oyununu engellemeye çalıtı. Yine de ngilizler, Sırbistan a nüfuz etmeyi o kadar çok istiyordu ki, Sırbistan'daki Rus müdahalesinin kaldırılarak ngiliz idaresinin salanması için gerekirse 25 bin altın verilecei sözünü verdi (BOA, 1118/44899-K, HAT). Ancak Babıâli, stanbul'a gelen ngiliz konsolosunun Sırbistan ın durumuna dair ilere karıtırılmaması konusunda kararlıydı (BOA, 1118/44899, HAT). Rusya da ngilizlerin müdahalesinden memnun deildi. Hatta Sırbistan iç ileri Rusya ve Osmanlı Devleti arasında imzalanan antlamayla belirlendiinden, Sırbistan ın idaresi konusuna üçüncü bir devlet olarak ngiltere'nin müdahalesine izin verilmeyeceine dair Rus elçilii tarafından Babıâli ye bir nota verildi (BOA, 1118/44898-A, HAT ). Sırbistan da karııklık çıktıkça dı güçlerin müdahalesi de gündeme gelmekteydi. Örnein 1853 yılında Avusturya, karııklıkları önlemek ve asayii salamak için asker göndermek istemitir. Bunun üzerine Osmanlı Devleti, Sırbistan'da asayii kendisinin salayacaını ve Avusturya'nın buraya asker sevkinin uygun olmadıını açıklamıtır (BOA, 139/90, A.}MKT. UM.). 1854 yılında Rusya, Sırbistan üzerindeki faaliyetlerini younlatırdı. Özellikle Rusya'nın Belgrad Konsolosu Mevhin, Sırbistan'da youn faaliyetlerde bulunuyordu. Mehvin, Sırplara verilmek istenen imtiyaz fermanının içeriine karı kıkırtıcılık yapmaya da çalımıtır (BOA, 50/54, A.}AMD). Buna karın Osmanlı Devleti, Rusya dan gelen provokatörlerin Sırbistan a girmesine izin vermedi (BOA, 107/5233,. HR.) ve Sırbistan a zorla girmeye çalıırlarsa da onlarla savaılacaını bildirdi (BOA, 154/17, A.}MKT. UM.). Ayrıca Rus konsolosunun Sırbistan'a geçmesini
- 352 - de engelledi (BOA, 154/48, A.}MKT. UM.). Osmanlı Devleti, Avrupalı devletlerin istei üzerine 1856 yılında Islahat Fermanı nı yayınladı. Fakat Islahat Fermanı'nın hükümleri Sırbistan'ı içine almadıından, Babıâli Sırbistan la ayrıca ilgilendi ve imtiyazları yeniledi (BOA, 139/11, HR. MKT.). 1858 yılında Belçika'dan Sırbistan'a silah ve mühimmat sevkiyatı yapıldıına dair haberler yayılmaktaydı (BOA, 225/18, HR. MKT. ). Sırbistan dan çeitli eyaletlere gönderilen silahların ticaretinin Bosna'daki Sırp tüccarları tarafından yapıldıı bilinmekteydi (BOA, 227/43, HR. MKT.). Sırplar, Bosna daki asileri de silahlandırmaktaydı (BOA, 233/13, HR. MKT.). Sırbistan, Bosna ve çevre sancakları karıtırmaya çalıırken, kendi içinde siyasî çekimeler yaamaktaydı. Prenslii ele geçirmek için süren çekimelerde Osmanlı Devleti, Sırbistan Prenslii nin bir süreliine de olsa, Aleksandır Bey de kalmasını uygun gördü (BOA, 90/37, A.}AMD.). Sırbistan, 1876 yılında Hersek te çıkan isyanları bastırabilmek için Osmanlı askerinin bu topraklardan çekilmesini ve kontrolün Sırp askerine bırakılmasını talep etti. Fakat Osmanlı Devleti bu istei reddetti. Bunun üzerine Rusya nın desteini alan Sırbistan ve Karada Osmanlı Devleti ne karı sava ilan etti (Armaolu, 1999: 504). 8 Temmuz 1876 tarihinde Avusturya ve Rusya, Reichstad Antlamasını imzalayarak aralarında anlatı. Osmanlı ile yapılan Sırbistan- Karada Savaı na müdahale etmek için savaın bitmesini bekleme kararı aldı. Buna göre, eer Osmanlı Devleti savaı kazanırsa sava öncesindeki durumu devam edecekti. Osmanlı Devleti yenilirse Sırbistan, Karada ve Avusturya, Bosna-Hersek i aralarında paylaacaktı. Ayrıca Osmanlı Devleti aır bir yenilgi alırsa, tek ve büyük bir Slav Devleti kurulmaması artıyla, Arnavutluk, Bulgaristan ve Dou Rumeli de üç küçük devlet kurulacaktı. 24 Austos 1876 tarihinde Sırbistan, büyük devletlerden mütareke için aracılık yapmasını istedi (Arpacı, 2005: 61). ngiltere elçisi Henry Elliot, Hersek, Sırbistan ve Karada asileriyle mütareke yapılmaması halinde ilikilerini kesileceini ve stanbul u terk edeceini bildirdi (BOA, 84/82, Y. EE.). Yine ngiltere elçisi Henry Elliot, Sırbistan ve Karada ın sava öncesi durumunun devam etmesi ve Bosna-Hersek ile Bulgaristan'a muhtarlık verilmesini teklif etti, fakat bu teklif Babıâli tarafından reddedildi. Babıâli, kurulması kararlatırılan Meclis-i Umumî (Mebusan-ı Ayan Meclisleri) ile bütün tebaanın ıslahına karar verdi (BOA, 84/80, Y. EE.). Osmanlı Devleti, Sırbistan-Karada Savaı nda baarılı olsa da, bu baarısının tadını çıkaramamıtır. Avrupalı devletlerin de ie karımasıyla stanbul da bir konferans düzenlendi. Avrupalı devletler, konferans sonunda aldıkları kararları Babıâli ye bildirmekle yetindi. Böylece Sırbistan ve Karada ın sınırları Avrupalı devletler tarafından geniletildi. Fakat Osmanlı Devleti, 20 Ocak 1877 tarihinde, konferans kararlarını reddettiini açıkladı (Armaolu, 1999: 513). Böylece Osmanlı-Rus ilikileri iyice gerildi ve bu gergin ilikiler 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı na zemin hazırladı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı sonunda, önce 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos Antlaması imzalandı. Bu antlamaya göre, Sırbistan ın baımsızlıı onaylandı ve sınırları belirlendi. Antlamaya göre, Osmanlı ve Sırp memurlarından oluan bir komisyon, Rusya komiserinin gözetiminde sınırın kesin bir haritasını yerinde belirleyecekti. Yine Sırbistan a ilhak olunacak arazide emlaki olup da Sırbistan sınırları dıında ikamet etmek isteyen Müslümanların emlaki bakalarına idare ve iltizam ettirilmek üzere kendilerinde kalacaktı. Ayrıca Osmanlı Devleti ile Sırbistan Prenslii dorudan bir antlama imzalanıncaya kadar Osmanlı Devleti nde ikamet ve seyahat edecek olan Sırbistan vatandalarına karı uluslararası hukuk kurallarına göre hareket edilecekti (Türkgeldi, 1987: 49). Fakat bu antlama artlarına, özellikle ngiltere nin itirazı üzerine, 13 Temmuz 1878 tarihinde, ikinci bir antlama daha imzalandı. mzalanan Berlin Antlaması na göre, Sırbistan baımsız bir devlet olarak onaylandı. Yine ilk antlamada olduu gibi Osmanlı Devleti ve Sırbistan arasında bir antlama imzalanıncaya kadar Osmanlı Devleti nde seyahat ve ikamet eden Sırp tebaası hakkında uluslararası hukuk kurallarına göre hareket edilecekti. Ayrıca Sırbistan a ilhak olunan topraklarda ikamet edenler, emlaklarını iltizama vererek veya bakaları aracılııyla idare edebilecekti. Bununla birlikte, Sırbistan arazi-i cedide için Duyün-i Umumiye-i Osmaniyye den hisse almak gerektiinden stanbul da bulunan Avrupalı devletlerin büyükelçileri bunun miktarını Babıâli ile müzakere ederek belirleyecekti (Türkgeldi, 1987: 79).
- 353 - Sonuç 19. yüzyılda Balkanlardaki isyanlar, Balkanların etnik, sosyal ve ekonomik yapısının deimesine neden olmu ve Balkan ulusları Avrupalıların da yardımlarıyla ulus devletlerini kurmutur. Sırplar da milliyetçilik akımının itici gücünden yararlanarak kendi ulus devletlerini kurmak istemitir. Sırpların Büyük Slav-Sırp Devleti kurma isteine Avrupalı devletler de kayıtsız kalmadı ve Avrupalı devletlerin harekete geçmelerine neden oldu. Böylece Sırbistan Avrupalı devletlerin politik çekimesinin odaı haline geldi. Özellikle Rusya, Slav olma avantajını da kullanarak Sırplar üzerinden Osmanlı Devleti ne baskı kurmaya çalıtı ve Osmanlı yı parçalama planını uygulamaya koydu. Dier Avrupalı devletlerin Osmanlı ile ilikileri de Rusya nın Sırbistan ı kullanarak bölgede güçlenmesini önlemeye yönelik oldu. Özellikle ngiltere bölgenin Ruslamasını önlemek istemitir. Sırbistan ın baımsız bir devlet olarak ortaya çıkmasını salayan Avrupalı devletler, kendi güdümlerinde küçük bir devlet tercih ederek siyasetlerini bu zemin üzerine oturtmutur. Osmanlı Devleti ise, Sırbistan da askeri önlemler alma dıında hiçbir ey yapamamı, etkili siyasetten uzak, olayları kavrayamayan bir tavırla Sırbistan ın baımsızlıına zemin hazırlamıtır. KAYNAKÇA Ariv Belgeleri BOA, 148/6244 HAT BOA, 1281/49644-G HAT BOA, 425/21832 HAT BOA, 441/22172-E, HAT BOA, 969/41368-N, HAT BOA, 1096/417 HAT BOA, 1010/42409-A, HAT BOA,1010/42423 HAT BOA, 1122/44926-Ç, HAT BOA, 1120/44919-I, HAT BOA, 1118/44898-B, HAT BOA, 1118/44899-K, HAT BOA, 1118/44899, HAT BOA, 1118/44898-A, HAT BOA, 139/90, A.}MKT. UM. BOA, 50/54, A.}AMD. BOA, 107/5233,. HR. BOA, 154/17, A.}MKT. UM. BOA, 154/48, A.}MKT. UM. BOA, 139/11, HR. MKT. BOA, 225/18, HR. MKT. BOA, 227/43, HR. MKT. BOA, 233/13, HR. MKT. BOA, 90/37, A.}AMD. BOA, 84/82, Y. EE. BOA, 84/80, Y. EE. NCELEME ESERLER VE MAKALELER ARMAOLU, Fahir ( 1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara: T.T.K. Yayınları. ARPACI, Seyfullah (2005). Sultan II. Abdülhamid, stanbul: Iık Yayınları. ASLANTA, Selim (2007). Osmanlı da Sırp syanları, stanbul: Kitap Yayınevi. BNARK, smet (1999). Babakanlık Osmanlı Arivi nde Mevcut Name-i Hümayun Defterlerine Göre Osmanlı-Rus Münasebetleri, Türk-Rus likilerinde 500 Yıl, Ankara: T.T.K. Yayınları. BÖREKÇ, M. Çetin (2001). Osmanlı mparatorluu nda Sırp Meselesi, stanbul: Kutup Yıldızı Yayınları. HAJEK, A. slam Ansiklopedisi, Sırbistan Maddesi, M.E.B. Yayınları. JELAVCH, Barbara (2006). Balkanlar Tarihi, C. 1, stanbul: Küre Yayınları. KARAL, Enver Ziya (1994). Osmanlı Tarihi, C. 5, Ankara: T.T.K. Yayınları. TÜRKGELD, Ali Fuad (1987). Mesail-i Mühime-i Siyasiye, C. 2, Ankara: T.T.K. Yayınları.