Ergin AYAN (2009). Willermus Tyrensis in Haçlı Kronii ( ), Karadeniz Dergisi Yayınları, Ankara, 160 s, ISBN

Transkript

1 Ergin AYAN (2009). Willermus Tyrensis in Haçlı Kronii ( ), Karadeniz Dergisi Yayınları, Ankara, 160 s, ISBN Abdullah GÜNEYSU Avrupa Hıristiyanlarının, kendilerince kutsal kabul ettikleri toprakların Müslümanların, özellikle Müslüman Türklerin eline geçmesi neticesinde, bu kutsal yerleri almak için düzenlemi oldukları Haçlı Seferleri 1095 yılında Papa Urbanus (II., ) un liderliinde Fransa nın Clermant kentinde yapmı olduu konumayla baladı. Papa Urba-nus liderliinde balayan bu seferden sonra 1270 yılına kadar Müslümanlar üzerine toplam sekiz sefer düzenlendi. Bu savaların Papa liderliinde yapılması, savalara katılan askerlerin kutsanması, cennetle müjdelenmesi ve giydikleri kıyafetlerin üzerinde haç iaretinin bulunması ve benzeri nedenlerden dolayı bu savalara Haçlı Seferleri denmitir. Aslında Haçlı Seferleri nin dini, ekonomik, siyasal olmak üzere daha birçok açıdan önemli sebep ve sonuçları vardır. Haçlı Seferleri Anadolu ve Yakın-Dou Türk Tarihinin örenilmesi bakımından çok önemli ve üzerinde durulması gereken bir konudur. Orta Ça Türk Tarihi konusundaki aratırmalar daha çok Arapça ve Farsça eserlerden yararlanılarak yapılmaktadır. Haçlı Seferleri ve Türk-Haçlı ilikileri hakkındaki bilgilerimizi Latince, Grekçe, Süryânîce ve Ermenice Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilimdalı, Yüksek Lisans Örencisi,

2 kaynaklardan tamamlamak mümkündür. Bu konuda yazılmı olan kaynak eserlerden biri de Willermus Tyrensis in orijinal adı Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum adlı 23 bölümden oluan kroniidir. Sûr Bapiskoposu Willermus un kronii Ortadou ve Anadolu Türk Tarihi açısından zengin bilgiler içermektedir. Willermus, Kudüs Krallıı nda Kral Amaury ( ) ve olu Baudouin (IV., ) in hükümdârlıkları sırasında yaamı ve ilk Haçlı Seferi nin balamasından (1095) 1184 yılına kadar geçen olayları bu eserinde anlatmıtır. Eser I. Haçlı Seferi öncesindeki olaylar hakkında verilen kısa bir bilgiyle balar ve Gerçek Haç ın Bizans mparatoru Heraklius ( ) tarafından VII. Yüzyılın balarında Sâsâniler den geri alınıına kadar gider. Daha sonra Haçlıların douda ele geçirdikleri toprakların zenginliklerinin (Bölüm IX-XIII) anlatımı ile devam eder. Willermus un anlatmı olduu Haçlı Seferleri ve bunların sonucunda kurulmu olan Haçlı devletlerinin tarihleri Orta Çaın bu döneminin anlaılmasında büyük önem taır. Oldukça tafsilatlı ve hacimli olan bu eser yazıldıı tarihler arasındaki olayların incelenmesinde tarihçiler için esiz bilgiler ihtiva eden bir kaynaktır. Çünkü Willermus, Amaury (I.) ve Baudouin (IV.) in hükümdârlıkları sırasında meydana gelen olaylara bizzat ahit olduu için, konu hakkında çok deerli bilgilere vakıftır. Onun olaylara bakıı Krallar ve onların yaptıklarını ihtiva ettiinden daha çok siyasi konular üzerinde younlaır. Kilise mensubu olması dolaysıyla da zaman zaman bu konularla ilgili pek çok ey yazmıtır. Willermus, eserinde daha çok Haçlı baarılarını anlatmakla beraber, kendi yaadıı dönemde Haçlıların gittikçe çökmekte olduunun farkındadır. Çünkü, bu dönemde Müslümanlar, Kudüs Krallıı için büyük bir tehlike tekil etmekte olduundan, bu durum Hristiyanların kendilerini güvende hissetmemelerine yol açıyordu. Willermus Kudüs ve dier Haçlı topraklarının Hristiyanlardan geri alınacaını adeta önceden sezmitir. Nitekim onun ölümünden kısa bir süre sonra Hattin Zaferi ni (4 Temmuz 1187) müteakip Müslümanlar baarılar elde etmeye balamıtır. Willermus Tyrensis in Haçlı Kronii ( ) adını taıyan bu kitapta, Haçlılarla Müslümanlar arasındaki mücâdele özellikle Kudüs Krallıı, Antakya Prinkepslii ve Urfa Haçlı Kontluu çerçevesinde ve tafsilâtıyla nakledilmektedir. Haçlıların yılları arasında Türklerle özellikle Musul Atabegi mâdeddîn Zengî ( ), olu Nûreddîn Mahmûd Zengî ( ), Türkiye Selçuklu Sultânı Mesûd ( ) ve II.Kılıçarslan ( ) ile olan ilikilerini içine alan kroniin bu

3 bölümleri, aslında Kudüs kralı III. Baudouin ile Nûreddîn Mahmûd Zengî nin hükümdârlık dönemlerini anlatmaktadır. Willermus Tyrensis in Haçlı Kronii adlı eseri üç bölümden olumaktadır. Birinci bölümde Baudouin (III) in tahta çıkıı, kiilii, Urfa nın corafi durumu ve Zengî nin Urfa yı fethi, Bodouin in Ürdün civarında müstahkem bir yer olan Musa Vadisi ni Türklerden geri alması, Zengî nin Ca ber Kalesi ni kuatması esnasında öldürülmesi, Busra ya sefer düzenleyen Haçlıların baarısız olması, zor durumda kalan Haçlıların Türk hükümdarı Nûreddîn e barı teklifinde bulunması, Kont Joscelin (II., ) in Urfa yı ikinci defa ele geçirmesi ve Nûreddîn in Urfa yı kuatarak Haçlıları zor durumda bırakması, Kontun Urfa yı terk etmesi, Kudüs Patrii Willermus un ölümü ve yerine Tyrus (Sûr) Bapiskoposu Fulceherus un geçmesi, Alman Kralı Konrad (III., ) ve Fransa Kralı Louis (VII., ) in bir çok prensle douya (Anadolu) sefere çıkmaları, Alman ve Fransız ordularının rehberin yanlı yönlendirmesi neticesinde Sultan Mesut un ordularınca çok büyük telefata uratılmaları ve kalanların geriye dönmeleri, Alman Kralı Konrad ın Suriye ve Fransa Kralı Louis in Antakya ya geçmesi hakkındaki bilgiler ayrıntılı bir ekilde balıklar altında verilmektedir. kinci bölüm, Haçlıların Dimak üzerine sefer planları ve Dimak varolarına saldırmaları, Dimak ı kuatma esnasında Haçlı ordusunda yiyecek sıkıntısının balaması ve kuatmanın kaldırılması, Alman Kralı Konrad ın ülkesine dönmesi, Prinkeps Raymond ( ) un, Nûreddîn e karı Antakya önlerinde yaptıı savaı kaybetmesi ve sava esnasında öldürülmesi, Kudüs Kralı nın Antakya ya yardıma gelmesi, Konya Sultanın Suriye yi muhasarası ve buradan Urfa Kontunun karısının ve çocuklarının bulunduu Tell-Bâir i kuatması esnasında Urfa Kontu küçük Joscelin nin esir dümesi ve ölümü, Kudüs Kralı ve Annesinin anlamazlıı neticesinde Kudüs Krallıının ikiye bölünmesi, Konya Sultânının tekrardan Urfa yı tahrip etmesi, Urfa Kontluu kalelerinin Bizans a verilmesi, Nûreddîn in Urfa yı zaptetmesi üzerine Kralın ahalisini Kudüs civarına nakletmesi, Türk emirlerinin Kudüs e karı seferleri ve baarısız olmaları, Kral ve Kontların Askalân varolarını yamalamaları ve Askalân kuatması, Kudüs e hac için gelen hacılarında kuatmaya katılmaları ve Askalân ın ele geçirilmesi hakkındaki bilgileri ihtiva etmektedir ve bu bilgiler balıklar halinde verilmektedir. Üçüncü bölümde, Antakya Prinkepsi Renaud un Antakya Patriine kötü muamelesi ve bütün ülkede ba gösteren büyük bir kıtlıın yaanması, Roma Kralının, Papa Anastasius (IV., ) un ölümünden

4 sonra Hadrianus (III., ) u Papa seçmesi, mparator Friedrich in Roma da taç giymesi, Papa ile Sicilya arasındaki anlamazlıklar, Hospitalier (tarikat) tarihi, Hospitalier in üstadı Raymond un patrik ve piskoposların aforoz ettii kiileri tarikatına kabul etmesi, Mısır halifesinin kiliseyi Amalfililerin (Amalfi, deniz ile yüksek dalar arasında bulunan Sicilya ile sınır kousu olan bir ehirdir. Burada Amalfililer denen talyanlar yaamaktadır) idaresine vermesi üzerine Mısır da karııklıkların çıkması, Nasıreddîn in Templier ovalyeleri tarafından esir alınması, Antakya Prinkepsi Renaud un Kıbrıs ı tahrip etmesi, Kral Baudoin in kalabalık bir Arap ve Türkmen grubuna baskın yapması, Nûreddîn in Haçlıların malzemelerini ele geçirmesi, Nureddîn in Banyas ı kuatması ve kralın ehri kuatmadan kurtarması, Kral ordusunun geri dönüü esnasında Türkler tarafından pusuya düürülmesi ve prenslerden çounun esir dümesi, Nûreddîn in ikinci defa Banyas ı kuatması ve baarısız olması, Kralın Flandre ovalyesi ve bütün sava kuvvetleriyle Antakya ya gelmesi ve Nûreddîn in hastalık haberi, Nûreddîn in iyilemesi ve Sueta adı verilen müstahkem bir mevkiye saldırması ve Haçlılar karısında baarısız olması, Ermenilerle Bizans imparatorunun uzlaması, Nûreddîn in Konya Sultanının bölgesine ve Dimak Atabeglii topraklarına girmesi, Antakya Prinkepsi Renaud un Müslümanlara esir dümesi, Kral Baudoin (III.) in ölümü ve gömülmesi, hakkında ayrıntılı olarak balıklar halinde bilgiler verilmektedir. Willermus Tyrensis in Haçlı Kronii adlı eser Doç. Dr. Ergin AYAN tarafından Türkçeye çevrilmitir. Eserin XVI. XVII. Ve XVIII. Bölümlerini Türkçe ye çevirirken Kausler tarafından Latinceden Almanca ya yapılmı olan Geshichte der Kreüzzüge und Königreich Jerusalem (Haçlı Seferleri Kudüs Krallıı Tarihi) adlı 1844 Stutgart basımlı tercümesini ele almıtır. Eseri Türkçeye çevirirken bir kez ngilizcesi (A. C. Krey, A History of Deeds Done Beyond The Sea, New York 1941, 2 cild) ve bir kez de Latincesiyle karılatırmıtır. Fakat eserin Almancası, ngilizcesi ve Latincesi aynı isimler hakkında farklı yazılı ekilleri gösterdiinden, bunları birbiriyle karılatırarak, mümkün olduu ölçüde Haçlı seferleri literatüründe dilimizde kullanılmakta olan yazılı eklini esas almıtır. Mütercim, eserde geçen kii, yer adları, olaylar ve tarihlerini çadaı dier kaynaklarla karılatırarak doru ekilde vermeye çalımıtır. Kesin olarak tespit edemedii isimlerde ise Latince aslına sadık kalmıtır. Mütercim, bundan baka okuyucunun anlamakta herhangi bir güçlükle karılamaması için gereken yerlerde açıklayıcı eklemeler yapmıtır olaylarını içine alan bu eser Orta Ça Türk Tarihine

5 ıık tutmaktadır. Günümüz tarihçileri Haçlı Seferleri konusunda yazmı oldukları aratırma eserlerde Willermus un kroniini kaynak olarak sıkça kullanmılardır. Bu da eserin tarihi önemini açık bir ekilde ifade etmektedir. Eserde; mütercim in önsüzü, Willermus Tyrensis in hayatı ve eseri hakkında, bibliyografya ve dizin bulunmaktadır.