DİŞ HEKİMLİĞİNDEESTETİKYAKLAŞIMLAR

T.C. EgeÜniversitesi Diş HekimliğiFakültesi ProtetikDiş TedavisiAnabilimDalı DİŞ HEKİMLİĞİNDEESTETİKYAKLAŞIMLAR BİTİRMETEZİ Stj. Diş HekimiAsuman KABADAĞ DanışmanÖğretimÜyesi: Doç. Dr.Ahmet SARAÇOĞLU İZMİR 2007

ÖNSÖZ Diş Hekimliğinde Estetik Yaklaşımlar adlı tezin hazırlanmasında bilgisini, emeğini ve zamanını esirgemeyen Sayın Doç. Dr. Ahmet Saraçoğlu na, Sayın Dt. Hüseyin Anıl Hatipoğlu na ve tüm hayatım boyunca maddi, manevi her an yanımda olan, en büyük desteğim sevgili aileme teşekkür ediyorum. İZMİR 2007 Stj. Diş Hekimi Asuman KABADAĞ

İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ VE AMAÇ 1 2.GENEL BİLGİLER 3 2.1 ESTETİK NEDİR? 3 2.2. ESTETİK KAVRAMLAR 4 2.3. ESTETİK DİŞ HEKİMLİĞİ NEDİR? 7 2.4. NEDEN ESTETİKDİŞ HEKİMLİĞİ 7 2.5.ESTETİK VE KOZMETİK DİŞ HEKİMLİĞİ 8 ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR? 2.6. BAŞ VE YÜZÜN ESTETİK OLARAK İNCELENMESİ 9 2.6.1. YÜZKOMPONENTLERİ 9 2.6.1.1. BAŞ FORMLARI 10 2.6.1.1.1. Dolikosefal Baş Formu 11 2.6.1.1.2. Brakisefal Baş Formu 11 2.6.1.2. YÜZ FORMLARI 12 2.6.1.2.1. Leftofroskobik Yüz Formları 12 2.6.1.2.2. Öroskobik Yüz Formları 12 2.6.2. DİŞSEL KOMPONENTLER 16 2.6.2.1. Büyüklük 17 2.6.2.2. Biçim ve Şekil 19 2.6.2.3. Dişlerin Oranları 22 2.6.2.4. Dişin Dokusu 25 2.6.2.5. Düzen ve Yerleşim 26 2.6.3. DİŞ HEKİMLİĞİNDE RENK KAVRAMI 26

2.6.4. YUMUŞAK DOKU İLİŞKİLERİ 39 VE GİNGİVAL KOMPONENTLER 2.6.4.1 Embraşürler 39 2.6.4.2. Simetri 40 2.6.4.3. Gülüş Çizgisi 42 2.6.4.4. Dişeti Çizgisi 44 2.6.4.5. Gülüş Genişliği 46 2.6.4.6. Üst Keser Hattı İle Alt Dudak İlişkisi 47 2.6.4.7. Ağız Köşelerinde Karanlık Bölgeler 47 2.6.4.8. Zenith Noktaları 47 2.6.4.9. Gingival Sağlık 47 2.6.5. FİZİKSEL KOMPONENTLER 49 3. OLGULAR 52 4. ÖZET 67 5. KAYNAKLAR 68

1. GİRİŞ VE AMAÇ Genç ve güzel görünmek, insanlar için evrensel bir arzudur. Kişiler tarafından en çabuk algılanan bölge yüzdür ve yüz görünümü tarih boyunca sürekli ön planda olmuştur. Eflatun a göre güzellik, kendini en çok gösteren ve en çok sevimli olan durumu tanımlar. İnsanda güzeli ve iyiyi kavramaya hizmet eden bir duygu vardır. Her güzel şey, yalnız duyularımızın etkisiyle değil, kendi ruhumuzda özel bir benzerliği olduğu için güzeldir. Margeret Hungerford un dediği gibi Güzellik bakan kişinin görüşündedir (1). Dentofasial çekiciliğin bireyin psiko-sosyal mutluluğu açısından önemi ispatlanmış bir gerçektir (2). Çekici bir gülüş estetik açıdan daima en çok dikkat edilen nokta olduğu için diş hekimi sadece hastanın estetik görünümünü düzeltmeye çalışmaz, hastanın kendine güvenini de artırmayı amaçlar (3). Bununla birlikte gülümseyen bir yüzün üzerimizde bıraktığı pozitif etki tartışılamaz. İnsanların gülümsemelerini engelleyen en önemli nedenlerden biri dişleridir. Dişlerinin görüntüsünden rahatsız olan kişiler bunu saklama ihtiyacı duyar. Bu durumda ya gülmezler ya da gülerken elleriyle ağızlarını kapatırlar (4). Bu bağlamda bir restorasyonun hastanın gülüşünde, görünüşünde, kendine güveninde ve genel ruh sağlığında yaratabileceği olumlu etkiler hafife alınmamalıdır (5). Estetik gülümseyiş kavramı ilk defa 1930 lu yıllarda Hollywood film aktristleri için ortaya atılan bir kavram olmakla beraber geçtiğimiz on yıl içerisinde, diş hekimlerinin tedavi protokollerinin büyük bir kısmı giderek artan oranda estetik diş hekimliği uygulamalarını içerir hale gelmiştir. Diş tedavisi ihtiyacı duyan bireylerin %50 sinin aslında estetik yönden güzelleşmek arzusunda olduğu tahmin edilmektedir. Güzel olmanın iyi ve başarılı bir birey görünümü yarattığı estetiğe önem veren bir

toplumda bireyler dişlerini, dolayısıyla dış görünümlerini daha da güzelleştirmek için kaynak ayırmaya hazırdır (6, 7). Hazırlanan bu çalışmada estetik kavramı yüz, dişler ve diş eti öğeleri kapsamında değerlendirilmekte ve olgularla birlikte estetik kriterler ele alınmaktadır. Yüz elemanları, yüz ve dişler arasındaki ve dişlerin kendi aralarındaki estetik unsurlar değerlendirilmektedir. 2

2. GENEL BİLGİLER 2.1 ESTETİK NEDİR? Estetik; güzeli ve güzel sanatların doğasını inceleyen, sanat ve güzelliğin genel ilkelerini belirlemeyi amaçlayan bir felsefe dalı olarak tanımlanır. Sözcük anlamı olarak Yunanca aisthesis veya aisthanesthai den gelmektedir. Duyum, duyular, algı duygu ile algılamak gibi anlamlar taşır. Bu kelimelerden çıkarılabilecek, estetiğin duygusallığın sağladığı bilgilerin bilimi olmasıdır. Anlam olarak duygu veya duygusallık demektir. Terminolojide kelimenin isim hali olan esthete, hoş bir duyguyu algılayan kişiyi tanımlamak için kullanılır (8). Estetik, kurallarla sınırlandırılamayacak bir kavramdır. Göze, beyne, ruha seslenir ve bu nedenle kişilere göre değişebilen bir kavramdır (9). Estetik, insanın dış dünyaya gösterdiği, güzel ve çirkin sözcükleriyle dile gelen tepkileriyle ilgilidir. Ama güzel ve çirkin terimlerinin kapsamları belirsiz, anlamları da öznel ve görecelidir. Üstelik, etkileyici bir doğa görünümüyle ilgili gözlemlerde ya da sanat eleştirilerinde kullanılan nitelemeler yalnızca güzel ve çirkinle sınırlı değildir; anlamlı, dengeli, uyumlu, ürpertici, yüce gibi bir dizi başka kavram da değerlendirmeye girer. Estetik kuramı, bir yandan güzelin yalnızca öznel olmayan, nesnel bir içerik de taşıyan tanımını yapmaya, bir yandan da değişik terimler arasındaki bağıntıları belirlemeye çalışır (10). Estetik kavramının tarihsel gelişimine baktığımızda; antik çağdan bazı filozoflar, Heraclitus, Plato, Aristotle ve modern çağdan Leibnitz Baumgarten, Kant ın bu konuda önemli katkıları olmuştur (11). Estetiği bağımsız bir bilim olarak ilk ileri süren ve adlandıran Alman düşünürü Alexander Baumgarten (1714-1762) dir (8). Baumgarten in verdiği anlamda estetik, duyusal bilginin bilimidir ve konusu duyusal yetkinliktir. Gerçekleştirmek istediği ise güzel üstünde düşünme sanatıdır. 3

Bununla beraber estetik bir felsefe kolu olarak Alman düşünürü Kant ile önem kazanmıştır. Bununla birlikte 1937 yılında yapığı bir konuşmada Dr. Pincus uğraştığımız organın tüm kişilik ve karakteri tamamen değiştirebilir olduğunu, bununla birlikte etkileyici bir gülüş için doğal görünen ve beyaz dişlerin şart olduğunu vurgulamıştır (7). 2.2 ESTETİK KAVRAMLAR 1. Kompozisyon : Bir cismin kontrast oranı arttıkça görünürlüğü artar. Bunlar doku, renk ve çizgi hatlarındaki kontrastlar olabilir. Kontrast yardımıyla görünür hale gelen cisimler arasındaki ilişkiye kompozisyon denir. Örneğin, diş kompozisyonu, yüz kompozisyonu ve dentofasial kompozisyon gibi. Diş kompozisyonu (Resim 1) Yüz kompozisyonu (Resim 2) Dento fasial kompozisyon (Resim 3) 4

2.Ünite : Kompozisyonun ilk şartı ünite olmasıdır. Ünite kompozisyonun değişik parçalarına bir bütün etkisi verir. 2 tip ünite vardır. a) Statik Ünite : Tekrar eden şekil, renk ve çizgilerden oluşan geometrik düzenli şekillerdir. Örneğin, inorganik şekiller, kar kristalleri, yağmur damlası ve kristaller gibi. b) Dinamik Ünite : Bitki ve hayvanlarda bulunan aktif, yaşayan ve büyüyen ünitelerdir. Diş hekimliği açısından ele alındığında insanlarda bulunan çene ve diş sistemi buna örnek olarak verilebilir. (Resim 5) (Resim 6) 3. Koheziv ve Segregativ kuvvetler: Dentofasial kompozisyonda ikisi birden görülür. Koheziv kuvvetler; elementleri belirli bir forma göre bir arada tutan kuvvettir. Segregativ kuvvetler ise koheziv kuvvetlerin tersine, ünitede çeşitli dizayna imkan verir. 4. Simetri : Objelerin sıralanmasındaki düzenliliği ifade eder. 2 tip simetri vardır. Horizontal simetri, benzer elementlerin soldan sağa doğru belli aralıklarla sıralanmasıdır. Işınsal simetri ise objelerin, santral noktalarının iki tarafında, birbirinin ayna görüntüsü şeklinde sıralanmasıdır. 5

Diş dizilerinde her iki simetrinin de görülmesi istenir ancak simetri canlılarda çok az görülebilen bir kavramdır. (Resim 7) 5. Oran ve Tekrar Eden Orantı Güzelliğin matematiksel ifade tarzı olan oran, iki parça arasındaki sayısal ilişkisidir. Tekrar eden orantıda bir yüzey estetik açıdan farklı hacim ve şekilde parçalara bölünmek istenirse aralarında sabit bir oran olmalıdır. Görsel algımız bu dengeyi sağlamaya alışıktır. En güçlü görsel ilişki birbirine dik olan çizgilerdir. Bu yüzden eşitlik için paralel (=), güçlü bir ilişki için (+) kullanılır. devam eden benzer elementin varlığını vurgular. Bu da kompozisyona dinamik bir yapı verir. 6. Balans : Tüm parçaların hiçbiri dışarıda kalmadan, her birinin diğerine eşit şekilde ayarlanmasıdır. Balans karşıt kuvvetlerin dengelenmesinden oluşan bir stabilizasyondur. 7. Çizgiler : Birbirine paralel iki çizgi en uyumlu yapıdır. Çünkü herhangi bir çatışma yoktur. 6

8. Baskınlık : Ünite için şarttır. Renk, şekil ve çizgiler baskınlık faktörü olabilir (12, 13). 2.3 ESTETİK DİŞ HEKİMLİĞİ NEDİR? Estetik diş hekimliği; mümkün olan en inandırıcı doğal diş dizisini kazandırırken, onu en üst standartlara yükseltmek biçiminde tanımlanabilir. Teknolojik gelişmeler sayesinde günümüzde bir hastanın görünüm ve gülüşünü hem sağlık hem de fonksiyon açısından konservatif yöntemlerle daha da iyileştirmek ve güçlendirmek mümkündür. En geniş anlamıyla estetik diş hekimliğinin tüm yönlerini kavramak ve sağlık, fonksiyon ve güzellik üçlemesini benimsemek, diş hekimine ideal diş hekimliği hizmetini sağlamada yardımcı olacaktır. İyi bir estetik diş hekimi, naturel dişleri çok iyi gözlemleyebilen, gözlemlediği açıyı dişlere yansıtabilecek iyi el pratiğine sahip olan kişidir. 1936 yılında Pilkinton diş estetiğini Kendi sanatımızı göze çarpmayan, fark edilmeyen bir hale getirerek doğayı taklit etme veya kendi işimiz ile harmanlama bilimi olarak tanımlamıştır (14). 2.4 NEDEN ESTETİK DİŞ HEKİMLİĞİ? Günümüzde estetik faktörlerin önem kazanması ve görünümünün güzelleştirmek isteyen hastaların sayısındaki artış, diş hekimliği sektörünü estetik diş hekimliği alanında daha fazla gelişmeye yöneltmiştir. Gülüşün yüz estetiği üzerindeki etkisi toplum tarafından kabul edilmiş olup daha güzel gülüşler daha iyi yaşam koşullarına denk tutulmaktadır. Estetik diş hekimliği de diğer estetik dallar gibi kişinin kendisine olan güveninin artmasına yardımcı olur. Yaratacağımız doğal bir gülüş sayesinde kişiler daha dinamik ve genç yüz ifadesine sahip olurlar (4). Estetik girişimlerin dişlere göre ayarlanmasını daha doğru olduğunu savunan Prof. Dr. Robert Goldstein Önce dişlerine estetik müdahale yaptıran bir çok 7

hastasının diğer ameliyatlardan vazgeçtiğini çünkü çok güzel göründüklerini belirlemiştir (4). 2.5 ESTETİK VE KOZMETİK DİŞ HEKİMLİĞİ ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR? Estetik ve kozmetik diş hekimliği bir çok çalışmada eş anlamlı olarak kullanılmaktadır (15). Bununla birlikte aynı anlamlara gelmediğini savunan çalışmalar da vardır (16). 1-) Kozmetik restorasyonlarda fiziksel doku toleransları ve doku sağlığına dikkat edilmez. Örneğin hastaya acele güzel bir görüntü temin etmek amacıyla maksiler kesici dişleri üzerine yapılan kronun uzun kenarları enflamasyon ve irritasyona sebep olabilir. Uygun bir periodontal tedavi yapılıp doku reaksiyonlarının kaldırılmasıyla yapılan kron estetik bir krondur. 2-) Kozmetik diş hekimliğinde tedavi kısa dönemli planlanır. Örneğin maksiler anterior bölgede altı üyeli bir geçici köprü kısa süre için güzel görüntü ve fonksiyon sağlayabilir. Bunun yapmak için seçilen teknik ve materyal kısa ömürlü ve ucuzdur. Daimi köprü ise uygun görüntü ve fonksiyon sağlar. Seçilen materyallerin kalitesi önemli olup biyouyumludur. 3-) Kozmetik yaklaşımlar için ideal fonksiyon önemli değildir. Örneğin Nambiyalı bir kadının maksiler kesici dişlerinin insizal kenarının büyük bir bölümünün kozmetik amaçla alınması çiğneme fonksiyonunu olumsuz etkiler. Fakat estetik restorasyonlarda fonksiyonun doğru sağlanması önemlidir. 4-) Kozmetik çalışmalarda doğal yapının korunmasına veya taklit edilmesine önem verilmez. Örneğin maksiler kesici dişin dolgusundaki renklenmeler ve uzunluk farkları anormal bir görüntü yaratır. Bu durumda diş, beyazlatma veya veneer laminate restorasyon uygulamasıyla doğal estetik görüntüye kavuşur. 8

5-) Kozmetik restorasyonlarda çeşitli dental süslemeler uygulanabilir. Örneğin doğal diş minesi üzerine ya da altın kronlar üzerine uygulanan elmas inleyler hareketli parsiyel üzerine uygulanan kristal ya da parsiyel bir protezde maksiler kesici üzerine yapılan para işaretleri ya da altından oluşan incisal kenarlar gibi. Bunların çeşitli kültürlerde sadece güzelliği artırmakla kalmayıp aynı zamanda sosyal statü ve gücü vurguladığı tespit edilmiştir (16). Kısaca kozmetik restorasyonlar dişlerin rengini ve şeklini değiştirerek, kişiye kısa sürede güzel bir görüntü kazandırmak amacıyla uygulanır. Basit teknik ve ucuz materyallerle kısa dönem için planlanır. Fonksiyon ve doku sağlığına pek dikkat edilmez. İdeal estetik diş tedavileri için endodontik, periodontolojik, ortodontik, cerrahi ve prostodontik tedavilerden ortak olarak faydalanılır. Amaç maksimum doğal görüntü, sağlık ve fonksiyonu uzun süreli sağlamaktır (16). 2.6 KAPSAMLI BİR ESTETİK İNCELEME NASIL YAPILIR? 2.6.1 YÜZ KOMPONENTLERİ Dentofasial çekiciliğin bireyin psiko-sosyal mutluluğu açısından önemi ispatlanmıştır. Yapılan bazı araştırmalara göre dış görünüşümüz toplumsal yerimiz konusunda en önemli etkenlerden biridir. Özellikle de yüzümüz farklı mesajlar vermektedir. Bunlara örnek olarak, Gözler: Yaşam ışıltımızı yansıtır. Parlak ve canlı gözler mutluluğun ifadesi, donuk ve cansız gözler duygusal ve psikolojik açıdan mutsuzluğun ve depresyonun göstergesidir. Göze çarpan elmacık kemikleri: Özellikle gülümseyişte kişinin mutluluğunu gösterir. Sağlıklı ve parlak dişler: Genel vücut sağlığını 9

Düzgün konturlara sahip bir ağız: Gençliği ve canlılığı Yapılı ve iri bir çene: Güçlü kişilikleri temsil eder. Aksine zayıf ve küçük bir çene utangaç, çekingen kişiliği gösterir. Doğumumuzdan itibaren vücudumuz ve yüzümüz hem sosyal hem psikolojik gelişimimizi etkileyecektir. Bunun yanında estetiği etkileyen faktörler de vardır. İdeal estetik kavramı coğrafik konum, etnik ve sosyal yapıya göre değişebilmektedir (10). Örneğin yüz binlerce yıl önce Maya lar arasında ön dişlerin ön yüzeylerine turkuaz, yeşim ve hematit gibi yan değerli taşların yerleştirilmesi, daha çok kadın sanatkarlar tarafından yapılan çok gelişmiş bir uygulamaydı. Amerika Birleşik Devletleri nde 20. yüzyılın başlarında altınlarla dolu bir ağız hem estetik hem de zenginlik ve prestij gösterisi olarak kabul edilirdi. Aynı şey bizim Anadolu insanımız için de söz konusudur. Bu durumun azalmış olmakla birlikte, hala devam ettiğini söylemek mümkündür (17). Günümüz Türkiye sinde estetik olarak kabul edilmeyen altın kronlar hala Türkmenistan gibi bazı ülkelerde itibar ve zenginlik göstergesi olarak kabul edilmektedir (18). Diş hekimleri de estetiği geliştirmek amaçlı çalışmalar yapan önemli bir grubu oluşturmaktadır. Hastaların bir çoğunun başvurma nedeni beğenilmeyen fasial estetik ve göze hoş görünmeyen bir gülümsemedir. Bu tip şikayetlerle başvuran hastalarda incelenmesi gereken bazı kriterler vardır. Genel olarak hasta incelememizde yüz, dişdudak ilişkisi ve diş-diş eti ilişkisine bakılır. Yüzün incelenmesinde simetri ve orta hat önemlidir Diş-dudak ilişkisinde de dişlerin görünürlülüğü, gülme hattı ve diş-diş eti ilişkisinde ise renk, gingival marjinler, kontaklar, gingival yükseklik, gingivanın kapladığı alan önemlidir. Klinik olarak estetik öncelikle baş ve yüz tiplerinin tanımlanmasıyla başlar. Bizim için estetik açıdan öncelikli olan kranial tabandır. Boyutsal ve topografik 10

karakteristikleri açısından yüzün rehber düzlemini oluşturur. O nedenle yüz tipleri baş formlarıyla uyumlu olarak karşımıza çıkar. İki tip baş formu vardır. 2.6.1.1.1. Dolikosefal baş formu: (Resim 8) Yüz dar, uzun ve çıkıntılıdır. Kafatası horizontal olarak uzun, sagital boyut transversal boyuttan uzundur. Kafa tabanı düz ve uzundur. Ön ve arka kafa kaidesi arasındaki açı artmış, maksilla kafa tabanına göre öndedir. Mandibula büyüme yönü aşağı ve geriye doğrudur. 2.6.1.1.2. Brakisefal baş formu: (Resim 9) Yüz geniş, kare şeklindedir. Kafatası geniş daha yuvarlak ve küresel, kafa tabanına diktir. Açısal olarak ön ve arka kafa kaidesi arasındaki açı daralmıştır. Maksilla kafa tabanına göre geride mandibula öne ve yukarı konumlanmıştır. 11

2.6.1.2. Yüz formları 2.6.1.2.1. Leftofroskobik Yüz Formu: (Resim 10) Burun dikey olarak uzun ve çıkıntılı, alın da çıkıntılı bir görünüme sahiptir. Frontal sinüsler geniştir, gözler daha derinde yerleşmiş yüz açık ve düzdür. Dudaklar alçak pozisyonda fasial profil retrognatik maksiller ark dar, uzun ve ilerdedir. Damak derindir 2.6.1.2.2. Öroskobik Yüz Tipi: (Resim 11) Burun geniş az çıkıntılıdır. Alın yuvarlak hatlı ve şiş görünümlüdür. Frontal sinüsler ince, gözler yüzeydedir. Yüz geniş olmakla birlikte alt dudaklar daha çıkıntılıdır. Fasial profil dik ve konkavdır. Maksiller ark kısa, damak ise sığdır (19). 12

Yunan hekim Gallien (131-201) de yaptığı bir çalışmada yüz tipleri ve karakterler arasındaki uyum araştırılmıştır. Buna göre insan yüz şekilleri dört farklı modelde gruplandırılmıştır (20). a-)empatik insan: Hacimli bir vücuda sahip olup, yavaş hareket eden sakin ve durgun bir karaktere sahiptir. b-)iyimser insan modeli: Sağlıklı bir yapıda olup gelişmiş torakslara ve spontan jestlere sahip neşeli karakterlerdir. c-) Sinirli insan modeli: Uzun bir yüz formu ve geniş bir üst esktremiteye sahiptirler. Geniş beyinsel alan dikkati çeker. d-) Sinirli, huysuz insan modeli: Dikdörtgen bir baş formuyla beraber düz kaşları olan coşkulu ve ateşli karakterin egemen olduğu tiptir. Sert ve çıkıntılı kas hatları özelliklerindendir (20). Yüzün genel olarak incelenmesinde parietal düzlemler ve frankfurt horizontal düzlemleri önemlidir. Bu düzlemlerde ilk dikkati çeken fasial simetridir. Yüzü de bölümlere ayırarak inceleyecek olursak: Birinci üçlü (Yüzün üst üçlüsü): Alın düzlemini içerir. Aşağıda orbita üst kenarı, yukarıda saçların başladığı çizgiye kadar devam eder. İkinci üçlü (Yüzün orta üçlüsü): Periorbital saha, burun (burun kanatları, colimella bölgesi), yanaklar (molar bölgesi, infraorbital saha ve paranazal saha) bölgesini içerir. Orbitanın üst kenarı ile okluzal plan arasında kalan sabit bölgedir. 13

Üçüncü üçlü (Yüzün alt üçlüsü) Dudaklar (dudaklar kapalı olduğunda tüm dişleri tamamen örtebilmelidir. Gülme anında da diş etinden itibaren 2mm. dişlerin ön yüzeylerinden 3-5 mm görülebilmelidir. Dişler, hem dinlenme anında hem de gülümseyişte görülebilmelidir. Çene (simetrisi, büyüklüğü ve şekli önemlidir) Submental saha ve çene açısı (normal, dar, geniş) incelenmelidir (21). Yüze profilden bakıldığında: Yüz uzunluğu: Trichion ve gnathion noktaları arasında ölçülür. (Resim 12 a) (Resim 12-b) (Resim 12-c) Yüzün üst üçlüsü: Glabella ve subnazal nokta arasıdır ve yüzün %30 luk kısmını oluşturur. Orta üçlü ve alt üçlüsü %35 lik kısımlarını oluştururlar. Yüzün orta üçlüsü: Burun: Nasion noktası genellikle üst göz kapağı hizasında bulunur. Burada önemli olarak iki açı bulunmaktadır. Bunlardan ilki nazofasial açıdır. Nazofasial açı, nasion-gnathion arası düzlemin burun kenarı ile yaptığı açıdır. Normali 30-35 14

derecedir. İkincisi nazolabial açıdır ve normalde 90-110 derece arasındadır ancak üst dudağın protrüzyonuna ya da retrüzyonuna bağlı olarak değişebilir. Gözler Yanaklar Yüzün alt üçlüsü: Dudaklar (üst dudakla alt dudak arası mesafe 2 mm olmalıdır). Labiomental kıvrım Çene (Boyun bölgesi, zigomalar bölgesi ve burunla ilişkileri önemli). Submental saha Cunnigham insanların fiziksel güzelliklerinin matematiksel bir çerçevede araştırılmıştır. Yarısından fazlası güzellik yarışmalarında finalist olan 50 bayanla çalışılmış ve sonuçlar şöyle açıklanmıştır. 1-Gözlerin genişliğinin tüm yüze oranı 3/10 2-Çene uzunluğu tüm yüzün 1/5 i 3-Göz ile kas arası mesafe yüzün vertikal uzunluğunun 1/10 u 4-Burunun kapladığı alan tüm yüz alanının %5 inden küçük 5-İki commisura arası ağız genişliği tüm yüz genişliğinin yarısı olmalıdır (22). (Resim 13 a-b) 15

(Resim 13 c-d) (Resim 13 e-f) 2.6.2 DİŞSEL KOMPONENTLER Bir insanın genel yüz hatları dahilinde onu güzel gösteren en önemli etkenin gözlerden sonra belki de dişler olduğu söylenebilir (9). Yüzün yapılarının genel oranları olduğu gibi dişler de yüze göre bazı oranlar çerçevesinde incelenir. Dişlerin yüze uyması da insanı cazip kılan, onu güzel gösteren en önemli etkenlerden biridir (9). Restore edeceğimiz dişlerde dikkat etmemiz gereken pek çok faktör vardır. Diş komponentlerini sıralayacak olursak Restore edilecek dişte: Büyüklük, biçim, şekil, renk, doku, oranları, yiv ve olukları önem taşır Çevre dişlerde Çevre dişlerle oranı, denge, sıra ve düzen, kontaklar, embraşürleri önemlidir. Genel olarak: Gingival konturlara, form ve dudak yapısına, gülme hattı, orta hatla ilişkisi dikkate alınmalıdır. Biyolojik ve fonksiyonel açıdan tedavinin şekli ve kullanılacak materyaller hekim tarafından seçilmelidir. Öncelikle doğal dişlerin büyüklüğü, yapısı, dokusu, rengi ve oranları incelenmelidir. 16

2.6.2.1 Büyüklük Büyüklük sadece diş estetiğinde değil tüm vücut estetiğinde önemlidir. Dişlerde tek başına büyüklükten çok, genel olarak yan dişlerle uyumlu büyüklüğü ve yüze göre büyüklüğü önemlidir (23). Yapılan bazı araştırmalar (9) yüzdeki bazı ölçümlerle, üst ön dişler arasında birtakım ilişkilerin varlığını ortaya çıkarmıştır. Örneğin; burun genişliği ile üst ön altı dişin genişlikleri toplamı uyumlu olmalıdır. Bilindiği gibi burun kanatlarından inen dikler kaninlerin tam ortasından geçer. İşte sağ ve sol kaninlerin tam orta noktaları arası mesafe, burun genişliğine eşittir. Buna göre ön grup dişler (santral, lateral, kanin) a)dar (30mm) b)orta (35mm) c)geniş (40mm) olarak üç gruba ayrılır. Fakat dişlerin gerçek genişliği biraz daha fazla olur. Çünkü kaninlerin tam orta noktasından ölçüm yapılmıştır. İnsanlarda yapılan antropolojik ölçümler sonucunda da bazı değerler elde edilmiştir (9). *Filtrum genişliği, üst birinci kesicilerin genişlikleri toplamına eşittir. *Üst birinci kesici dişin genişliği burun genişliğinin 1/4 üne eşittir. *Üst birinci kesici dişin genişliği filtrum genişliğinin ½ sine eşittir. *Üst birinci kesicinin genişliği, zigomalar arası genişliğin 1/16 sına eşittir. *Üst kaninlerin genişliği yüz genişliğinin 1/19 una eşittir. *Üst birinci kesicinin boyu, yüz yüksekliğinin 1/20 sine eşittir. *Üst ön dişlerin mesio-distal boyutlarının toplamı zigomalar arası mesafenin 1/3 üne eşittir (9). Sadece tek bir diş restore edilecekse öncelikle simetrik diş, eğer o da eksikse yandaki dişin büyüklüğü kriter olarak alınmalıdır. İnsizal kenarların takibi de yol gösterici olabilir (23). 17

Eğer diş aktif sürme evresindeyse ve bir restorasyon planlanıyorsa boyutlar önceden tahmin edilebilmelidir. Genç hastalarda üst dudak çizgisi ve dişin insizal kenar estetik olarak önemlidir. Maksiller santral kesici dişin insizal kenarının konumu belirlendikten sonra, diş orantılarının ve diş eti seviyelerinin insizal kenarın rehberliğinde kolaylıkla elde edilebilir. Maksiller santral kesici diş için ortalama kron uzunluğu değerleri 10.4 ile 11.2 mm arasında değişmektedir (24). Bunun yanı sıra santral kesici dişin lateral kesici dişten 2-3 mm, kanin dişten 1-1.5 mm daha geniş olduğu, kanin dişin de lateral kesici dişten 1-1.5 mm daha geniş olduğu görülmektedir (25). İnsizal kenarın uzatılması genellikle insizal aşınma, kısa kron boyu veya estetik olmayan diş/kron orantısının giderilmesi durumlarında endikedir. Aşırı uzun kron boylarında, estetik olmayan diş/kron orantılarında ya da periodontal sorunlar nedeniyle ortaya çıkan uzamış diş görüntülerinin giderilmesi için, insizal kenarın kısaltılması da söz konusu olabilir. Üst ön dişlerin üst dudak çizgisinden 2-3 mm uzun olması estetik olarak ideal olarak kabul edilir (26). Genç insanlarda ağız hafif açık iken maksiller dişlerin insizal kısmının yaklaşık 3.5 mm lik bölümü görünür, mandibuler dişler ise belirgin olarak gözlenebilir (27). Üst ön dişlerin dudak ilişkileri kişinin genç ve yaşlı görünümünü etkileyen faktörler arasındadır. Yaş ilerledikçe kasların gerginliği azalmaktadır. Bu maksiller kesicilerin görünürlüğü azalırken mandibuler kesiciler gittikçe daha görünür hale gelir. Üst santral dişlerin gülümseyişte ortaya çıkmaması kişiye yaşlı bir görünüm verir (27). Gülme esnasında dişlerin görünürlülüğü hesaplandığında erkeklerde 1.91 mm kadınlarda 3.40 mm olduğu gözlemlenmiştir (20). Dişlerin uzunluğu kadar genişliği de önemlidir. Uzunluk ve genişliğin orantılı olması gerekli bir faktördür. Özellikle diastema kapatmada bu oranların iyi ayarlanamaması hastaya kötü bir görünüm sağlayacaktır. Sears a göre (9) üst ön altı 18

dişin genişliği zigomalar arası mesafenin 1/3.3 ü kadar olmalıdır. Lee ye göre (9) burun kanatlarından indirilen çizgi kaninlerin tepe noktalarından geçmekte olup, bu çizgiler arasında üst kesiciler ve kanin dişler konumlanmalıdır. Justi ye göre (9) ise tüberler arası ve trigonum retromolare arası mesafenin toplamı 5 e bölünürse üst ön altı diş için gerekli mesafe elde edilmiş olur. Alt 6 ön dişin m-d boyutları toplamı toplamı, üst 6 ön dişin m-d boyutları toplamının 4/5 i kadardır (9). (Resim 14) Önemli bir nokta da kesici ve kanin dişlerin servikal genişlikleri genellikle birbirine eşittir. Kaninle olduğu kadar santral dişler arası büyüklük farkı da göze hoş görünmeyen tablolar ortaya çıkarır. Bu durum özellikle yüksek gülme hattına sahip kişilerde göze batar. 2.6.2.2. Biçim ve şekil Estetik restorasyonlarda en ideal olanı dişlerin doğal şeklidir. Eğer simetrik diş yoksa çevre dişlere göre diş şekillendirilir. Yüz şekli de diş şeklinin karakteristiği yansıtır. Beğenilmeyen bir diş şeklini düzeltmek için genellikle yüz şekline bakılarak karar verilebilir. Hastanın fotoğrafları ve modeller bize bu konuda yardımcı olacaktır (28). Dişleri şekillerini üçgensel, kare, oval olarak üç gruba ayırabiliriz. Kare Dişler: Karakteristik olarak vertikal yüz uzunluğu gelişmiş ve dişleri yüz yapısına uygun gelişmiştir. Servikal bölgede neredeyse kurvatür içermezler. Bu formlarından dolayı kontak alanı genişliğinin en büyük olduğu dişlerdir. Kesici 19

dişlerin kontakları labiolingual yönde kesici kenarla aynı hizadadır. İnsizal yönde hemen hemen insizal köşeye uzanır. Bu dişler komşusu ile noktasal kontaktan ziyade yüzey kontağı halindedir. Kanin kontakları da nispeten kesici kenara yakındır ve labiolingual yönde kesicilerle aynı hizadadır (29). (Resim 15) Üçgensel Dişler: Geniş kronlarına karşın servikal bölgelerinde (kole) belirgin bir daralma gösterirler. Bu da dişlere konik bir form verir. Keser dişlerde kontakt (özellikle üst keserlerde) insizoapikal yönde kesici kenarda başlar. Linguale doğru bir daralma gösterdiklerinden labiolingual olarak hafifçe labialde yer alırlar. Bu gruptaki kanin dişler son derece köşeli hatlara sahiptir. Mezyal kontakları kesici kenara yakın, distal kontakları distal yüzün hemen hemen ortasındadır (29). (Resim 16) Oval dişler: Santral çizgi düzgün ve incedir. Marjinal kenarla yuvarlak hafif açı yapar. Bu diş tipi üçgensel ve kare diş tipi arasında geçiş tipidir. Yüzeyleri genellikle dışbükeydir. Kesicilerin mezyal kontakları insizoapikal yönde kesici 20

kenardan itibaren kron yüksekliğinin ¼ ünde başlar. Labio-lingual yönde mezyal kenarın hafifçe lingualindedir (29). (Resim 17) Kesicilerin distal kontakları da aynı labiolingual pozisyondadır ancak insizogingival yönde kenardan itibaren kron yüksekliğinin yarısı ya da 1/3 ünde başlar. Oval kaninlerin kontak ilişkisi kare kaninlerdeki ile aynı özelliklere sahiptir. Yani kontakları kesici kenara yakındır (29). Diş şekillerini kolayca sınıflandırmak ve bunları yüz şekilleri ile ilgili olarak gruplara ayırabilmek kolay değildir. Ancak yüz ve diş şekilleri arasında bir uyum varlığı araştırmalar tarafından sunulmaktadır. Yazarlar yüzün yumuşak kısımları ile dişlerin şekli arasında da ilişki kurmaya çalışmışlardır. Örneğin Gerber (9) burun şekli ile üst birinci kesici dişler arasında uyum sağlanmasını önermiştir. Buna göre geniş burunlu insanlarda geniş ve kare diş, yukarıdan aşağıya doğru genişleyen burunları olan hastalarda da kolesi dar, kesici kenarı geniş dişler daha estetik olmaktadır. Alın ve yanaklar bombeli ise dişin vestibül yüzeyi de bombeli, alın düz ve yanaklar çökük ise düz olmalıdır (9). Üst ön dişlerin şekillerinin cinsiyet ile de yakın ilişkisi söz konusudur. Genellikle kadınlarda, kadın vücudunun özelliklerine uygun yuvarlak konturlu dişler bulunurken, erkeklerde daha köşeli ve keskin hatlı dişler bulunmaktadır (9). 21

Yüze ait bazı eğimler ve ölçümler de ön dişlerin şekli ile yüz şekli arasında bir ilişki bulunması gerektiğini doğrular. Bu eğimler ve ölçümler ön dişlerin temel şeklini belirler. Genellikle yüzün her iki tarafındaki eğimle simetriktir. Protetik diş hekimliğinde dişlerle dudaklar birlikte düşünülmelidir. Dişler daima dudakların hemen gerisinde yer almış olmalıdır. Çok ilerde olursa hemen dikkati çekecek buna karşın çok geride olursa yeterli ilgiyi çekemeyecektir. Ağzın bu bölgesine baktığımız zaman diş ve dudakları bir bütün olarak görmemiz ve bu bütünlüğü de yüzün genel hatları dahilinde onunla uyum içerisinde düşünmemiz gerekir (9). (Resim 18 a) (Resim 18-b) ( Resim 18 a ve b de Dişlerde kron boyu uzatılması yapıldıktan sonra dudak ve dişetiyle uyumu şekilde görülmektedir.) 2.6.2.3 Dişlerin oranları Dişlerin oranları denildiği zaman iki durum anlaşılır. Birincisi her bir dişin kendi uzunluğu ile genişliğinin oranı, ikincisi ise dişlerin birbirleriyle olan oranlarıdır. Güzel bir görünüm elde edebilmek için bu iki oranın da uyumlu olması gerekir (30-31). Örneğin iki diş aynı genişlikte fakat farklı uzunlukta olduğunda uzun olan diş daha dar görünecektir. Diş oranları hakkında bazı teoriler ortaya atılmıştır. Dişin genişliğinin yüksekliğine oranı; ön dişler için 0.7/1 dir. Bu oran altın orana çok yakın bir orandır (32). 22

(Resim 19) Diş oranları hakkında kabul edilen genel konsepte göre santral kesicinin yüksekliğinin genişliğine olan oranı 10/8 olmalıdır. Bu 10/6 ya kadar estetik olarak kabul edilebilir. Genişlik uzunluğun %80 ini geçmemelidir (23). Yine farklı bir çalışmada (33) keser ve kaninlerin uzunluk/genişlik oranının %77-86 arası olduğu gösterilmiştir. Bir diğer oran da dişlerin genişlikleri ve birbirleriyle arasında olan orandır. Bu oran literatürde altın oran olarak kabul edilir. Altın oranlar diş hekimliğinde ideal yüz ve gülüş estetiği elde etmek için kullanılır. Altın oranlar tarih boyunca sanatta, mimaride ve matematikte ideal oranları yani estetiği elde etmede kullanılmıştır (23). (Resim 20) Yalnız her zaman bu mümkün olmayabilir. 23