EDİTÖRLER Uzm. Sevil ERKEN Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM Doç. Dr. Yasemin TOKEM Prof. Dr. Behzat ÖZKAN YARDIMCI EDİTÖRLER Doç. Dr. Hatice YILDIRIM SARI Yrd. Doç. Dr. Medine YILMAZ Yrd. Doç. Dr. Leyla BAYSAN ARABACI Yrd. Doç. Dr. Gülay OYUR ÇELİK Yrd. Doç. Dr. Elif ÜNSAL AVDAL Yrd. Doç. Dr. Esra AKIN KORHAN T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu AKADEMİSYEN TIP KİTABEVİ İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği i
2014 AKADEMİSYEN TIP KİTABEVİ Yayın Dağıtım ve Pazarlama A. Ş. Halk sk. 5/A Yenişehir/ANKARA Tel: 0312 431 16 33 www.akademisyen.com Hemşirelik Bakım Standartları Editörler: Uzm. Sevil ERKEN Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM Doç. Dr. Yasemin TOKEM Prof. Dr. Behzat ÖZKAN ISBN: 978-605-4649-88-4 Bu kitabın yayın hakkı İZMİR İLİ GÜNEY BÖLGESİ KAMU HASTANE- LERİ BİRLİĞİ'ne aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Yazıların içerikleri yazarları bağlamaktadır. Dağıtım Adresi İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü 123/11 Sok. Poligon Mah. Karabağlar/İZMİR Tel: 0232 232 32 32 www.igkh.gov.tr AKADEMİSYEN TIP KİTABEVİ Yayın Koordinatörü : Yasin DİLMEN Mizampaj : Rahime DİLMEN, Kerem ACAR Kapak : Recep ÖNAL Baskı : Özyurt Matbaacılık ii
İçindekiler HASTA BAKIMI ve HEMŞİRELİK SÜRECİ İLE İLGİLİ GENEL STANDARTLAR 1. El Yıkama... 2 2. Hasta Kabulü ve Oryantasyon... 9 3. Hastanın Genel Sağlık Durumunun Değerlendirilmesi... 13 4. Hemşirelik Bakım Süreci... 25 5. Hasta Transferi... 31 6. Nöbet Değişim ve Hasta Teslimi... 36 7. Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma... 38 8. Hastanın Taburcu Edilmesi... 46 YAŞAM BULGULARI ÖLÇÜM STANDARTLARI 9. Beden Isısı Ölçümü... 51 10. Nabız Ölçümü... 58 11. Kan Basıncı Ölçümü... 64 12. Solunum Sayısı Alma... 71 13. Ağrılı Hasta İzlemi... 75 HASTA BAKIM STANDARTLARI 14. Saç Bakımı... 81 15. Göz Bakımı... 86 16. Ağız Bakımı... 89 17. Oral Mukozitte Ağız Bakımı... 96 18. Ayak Bakımı... 104 19. Perine Bakımı... 108 20. Yatak İçinde Tam Vücut Banyosu... 112 21. Günlük Özbakım Gereksinimleri... 120 22. Sırt Masajı Uygulama... 124 23. Periferik Damar Yolu Bakımı... 128 24. Ekstravazasyon Önleme ve İzleme... 132 25. Santral Venöz Kateter (SVK) Bakımı... 138 26. Trakeostomi Bakımı... 145 27. Endotrakeal Tüp (ETT) Bakımı... 151 28. Mekanik Ventilasyondaki Hastanın Bakımı... 155 29. Stomalı Hasta Bakımı (Kolostomi, Jejunostomi, İleostomi, Ürostomi)...161 30. Konstipasyonu Önleme ve Barsak Eğitimi... 168 31. Yanıkta Yara Bakımı... 172 32. Basınç Ülseri Önleme ve Bakımı... 179 iii
33. Diyabetik Hastada Ayak Bakımı (Yara Açılmamış)... 190 34. Diyabetik Hastada Ayak Bakımı (Yara Açılmış)... 195 35. Alçılı Ekstremitesi Olan Hastanın Bakımı... 200 36. Yatağa Bağımlı Hasta Bakımı... 204 37. Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Hasta Bakımı... 210 38. Ameliyat Sırası Hasta Bakımı... 221 39. Ameliyat Sonrası Hasta Bakımı... 226 40. Alt Gastrointestinal Sistem Endoskopisi Yapılan Hastanın Bakımı... 234 41. Üst Gastrointestinal Endoskopi (EGD ve ERCP) İşlemine Yardım... 238 42. Doğum Sonrası Bakım... 243 43. Yenidoğan Göbek Bakımı... 250 44. Bebek Banyosu Uygulama... 253 45. Bebek Masajı Uygulama... 260 46. Fototerapi Alan Bebeğin Bakımı... 266 47. Postmortem Bakım... 271 İLAÇ/ TEDAVİ UYGULAMA STANDARTLARI 48. Göze İlaç Uygulama... 275 49. Buruna İlaç Uygulama... 280 50. Kulak Bakımı ve Kulağa İlaç Uygulama... 283 51. Oral Yolla İlaç Hazırlama ve Uygulama... 287 52. Nebulizatör İle İlaç Uygulama... 291 53. İnhalasyon Yolu İle İlaç Uygulama... 295 54. Oksijen Uygulama... 299 55. Yenidoğanda Oksijen Uygulama... 305 56. İntravenöz (IV) Kateter Takılması... 310 57. İntravenöz (IV) Enjeksiyon Uygulama... 316 58. İntravenöz (IV) Puşe ya da Bolus Yöntemi ile İlaç Uygulama... 320 59. İntravenöz (IV) İnfüzyon Yöntemi İle İlaç Uygulama... 323 60. İntravenöz (IV) Sıvı Uygulama... 327 61. İntramuskuler (IM) Enjeksiyon Uygulama... 333 62. İntradermal (ID) Enjeksiyon Uygulama... 343 63. Subkutan (DC) Enjeksiyon Uygulama... 347 64. İnsülin Uygulama ve İzlemi... 353 65. Transdermal İlaç Uygulama... 361 66. Kemoterapötik İlaçları Hazırlama ve Uygulama... 365 67. Kan ve Kan Ürünleri Transfüzyonu... 372 68. Vajinal İlaç Uygulama... 382 69. Rektal İlaç Uygulama... 385 70. Lavman Uygulama... 388 71. Enteral Beslenme... 393 72. Parenteral Beslenme... 403 iv
HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ STANDARTLARI 73. Sıcak Uygulama... 409 74. Soğuk Uygulama... 418 75. Hipotermi/Hipertermi Battaniyelerinin Kullanımı... 422 76. Pansuman Uygulama... 425 77. Nazogastrik Sonda Takılması, Bakımı ve Çıkarılması... 437 78. Mide Lavajı... 443 79. Aspirasyon Uygulama... 446 80. Postüral Drenaj Uygulama... 453 81. Derin Solunum Egzersizi... 459 82. Öksürme Egzersizi... 464 83. Aldığı-Çıkardığı Takibi (AÇT)... 468 84. Üriner Kateter Takılması, Bakımı ve Çıkarılması... 474 85. Rektal Tüp Uygulama... 483 86. Ördek ve Sürgü Kullanma... 486 87. Kan Örneği Alma... 490 88. Laboratuvar Testleri İçin Örnek Alma... 498 ÖLÇÜM ve TAKİP STANDARTLARI 89. Vücut Ağırlığı Ölçümü... 515 90. Bebek ve Çocuklarda Boy Ölçümü... 518 91. Bebek ve Çocuklarda Baş Çevresi Ölçümü... 524 92. Bebek ve Çocuklarda Göğüs Çevresi Ölçümü... 529 93. Bebek ve Çocuklarda Kol Çevresi Ölçümü... 532 94. Çocuklarda Vücut Ağırlığı Ölçümü... 534 95. Elektrokardiyografi (EKG) Çekilmesi... 540 96. Kardiyak Monitörizasyon... 545 97. Santral Venöz Basınç (SVB) Ölçümü... 549 98. Ödem İzlemi ve Bakımı... 553 HAREKET, VÜCUT MEKANİĞİ ve HASTANIN HAREKET ETTİRİLMESİ STANDARTLARI 99. Elevasyon Uygulanan Hasta Bakımı... 559 100. Bacak Ayak Egzersizleri... 563 101. Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu... 566 102. Ameliyat Sonrası Dönemde Yatak İçinde Oturma ve Dönme Egzersizi... 575 103. Hastaya Pozisyon Verme... 578 104. Hastanın Taşınması... 588 Ek-1 Bakım Standartları Malzeme Listesi... 597 Ek-2 NANDA 2009 Hemşirelik Tanı Listesi... 614 İndeks... 619 v
Yazarlar Uzm. Hem. Pınar AKÇAY Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Hem. Nazan SARAÇ AKINCI Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği Sorumlu Hem. Nilgün TAN ASLAN Araştırma Hastanesi Plastik ve Rekons. Cer. Sorumlu Hem. Jale Deniz AYDEMİR Araştırma Hastanesi Acil Kliniği Hem. Nurhayat AYDOĞDU Bayındır Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Hem. A.Ezel BAŞKANOĞLU Bayındır Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Ümran BİNGÖL Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Gündüz Süpervizör Hem. Selma ÇELİK Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hem. Leyla ÇETİN Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Yasemin ÇINAR Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesi Hem. Çiğdem EREN DEĞER Torbalı Devlet Hastanesi Hemodiyaliz Sorumlu Hem. Ümmü BUYRAÇ DURANOĞLU Araştırma Hastanesi Endoskopi Ünitesi Hem. Sibel EKİCİ Torbalı Devlet Hastanesi Hemodiyaliz Ünitesi Uzm. Sevil ERKEN Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörü Hem. Perihan ERTUĞRUL Tire Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Gülizar EŞ Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesi Sorumlu Hem. İpek FINDIK Araştırma Hastanesi Yenidoğan Prematüre Ünitesi Sorumlu Hem. Fatma AKÇAY FIRAT Araştırma Hastanesi Kardiyoloji Yoğun Bakım Hem. Neslihan GENÇ Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Meryem GÜN Araştırma Hastanesi Nöroloji Yoğun Bakım Sorumlu Hem. Ayşegül GÜNAY Araştırma Hastanesi Nöroloji Yoğun Bakım Klinik Hem. Arzu GÖÇER ILGAZ Çeşme Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü Hem. Bilge KARAKAYA Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü Hem. Yüksel KARAKAYA Araştırma Hastanesi Nütrisyon Hem. Alev KARAKOYUN Torbalı Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol vii
Hem. Gonca KAYA Seferihisar Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Naciye KAYA Araştırma Hastanesi Nütrisyon Uzm. Hem. Nur ŞAHİN KAYA Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Kliniği Sorumlu Hem. Fatma ANA KILIÇ Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü Uzm. Hem. Emine KOCABAŞOĞLU Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Gündüz Süpervizör Hem. Esin ERDOĞAN KORKMAZ Selçuk Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Yeliz ORUÇ Behçet Uz Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Habibe GÜNAY PAKMAN Araştırma Hastanesi İç Hastalıkları Kliniği Sorumlu Hem. Emel PERVANLAR Ödemiş Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Uzm. Hem. Emine PİŞMİŞOĞLU Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Dilek SOYDEMİR Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Gündüz Süpervizör Hem. Hacer ŞAHİN Kiraz Devlet Hastanesi Hizmet İçi Eğitim Hem. Gülden ŞEN Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hem. Fatma YAVUZ ŞEN Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Sorumlu Ebe Nuray TAKŞIN Araştırma Hastanesi Kapalı Psikiyatri Kliniği Hem. Fatma TEZCAN Araştırma Hastanesi Anjiyo Laboratuvarı Sorumlu Hem. Özlem TÜRKMEN Araştırma Hastanesi Nöroloji Yoğun Bakım Klinik Hem. Sevde UÇAR Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hem. Sevim UZUN Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Güler ÜSTÜN Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Uzm. Hem. Ecem YAPRAK Araştırma Hastanesi Süpervizör Hem. Gülseren YILDIZ Urla Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hem. Ayfer KARAKAŞ YILMAZ Araştırma Hastanesi Kalp Damar Cerrahi Klinik Hem. Hatice YUMAK Araştırma Hastanesi Gastroenteroloji Kliniği Sorumlu Hem. Hatice ZINGAL Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Kliniği Sorumlu viii
Uzm. Recep ÖNAL GRAFİK /KAPAK TASARIM Akif KESKİN Güney Genel Sekreterliği Grafik Tasarım ve Basım Yayım Birimi FOTOĞRAFLAR Hem. Gonca ACUN Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi 3 Dahiliye/Göğüs Hastalıkları Klinikleri Sorumlu Uzm. Hem. Pınar AKÇAY Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Hizmet İçi Eğitim Hem. Nurcan DOĞAN Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Yoğun Bakım Ünitesi Sorumlu Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Hem. Kader KENİ Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi 1 Dahiliye Kliniği Sorumlu Hem. Esra KURNAZ Bozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Organ Nakli Sorumlu Hem. Ramazan KÜÇÜKCAN Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Kalibrasyon Birimi Uzm. Hem. Satı TAŞ Araştırma Hastanesi Hizmet İçi Eğitim ix
Önsöz Günümüzde hemşirelik mesleğinde otonominin ve hasta bakımında standardizasyonunun sağlanması, sağlık bakım hizmetlerinin sorumluluğu haline gelmiştir. Hatta, hemşirelerin sadece kendisine order edilen tedaviyi ve söyleneni uygulayan hemşireler olma yerine; hastaya bütüncül yaklaşan, hemşirelik tanısını koyabilen, hastanın tedavisini takip ederek iyileşme sürecine yön verebilen niteliğe sahip olması artık bir zorunluluk olmuştur. Bu zorunluluk ancak mesleki standartlar oluşturulduğunda, uygulandığında ve güncellendiğinde yerine getirilmiş olacaktır. Sevgili Hemşire Arkadaşlarımız, Bu kitap kurumumuzda yürütülen Hemşirelik Bakım Standartları projesinin bir ürünüdür. Standartlar ancak ölçülebildiğinde kurum kalitesinin belirleyicisi olabilir. Bu kitabı asıl değerli kılan, yazılan standartlara özgü Bakım Değerlendirme Kriterleri nin oluşturulması ve tüm hastanelerimizdeki bakım uygulama oranının ölçülerek, bizlere ne kadar ivme kazandırdığını görmemizi sağlayacak olmasıdır. Bu projenin başarıya ulaşması ile sağlık camiasının tüm mensupları gelecekte sizlere minnettar olacaktır. Sizlerin eşlerinizi, çocuklarınızı ve ailelerinizi çoğu zaman ikinci plana atarak, hastanelerimizde özveri ile ağır nöbet şartlarında çalıştığınızı, maddi ve manevi olarak birçok zorluklarla karşı karşıya olduğunuzu biliyoruz. Ayrıca, hemşire sayısının yetersiz olduğunun dünyada ve ülkemizde hemşirelerin bakım vermesindeki en önemli engel olduğunun farkındayız. Yaşadığınız bu zorlukları üst yönetimlere ulaştırmada her platformda sesiniz olmaya çalışıyoruz ve olmaya devam edeceğiz. Genel Sekreterliğimizce yürütülen Ek Ödeme ve Görev Tanımları çalışmaları bu yönde etkin çalışmalar olmuştur. Yapılan tüm araştırma ve çalışmalarımızda öncelikle hastaya katkı sağlama amacını benimsedik. Bu amaçla oluşturduğumuz bu kitabın, hasta bakımında ülkemizdeki tüm sağlık kurumlarının başvurabileceği bir rehber niteliği taşıdığı kanısındayım. Ayrıca mesleki ortak dili oluşturarak, bireysel algılama ve uygulama farklılıklarını ortadan kaldıracak ve kanıta dayalı hemşirelik bakımı vermeye imkan sağlayacaktır. Akademisyen ve klinisyen hemşirelerin bilimsel ve uygulama boyutunu birleştiren bu çalışma, kliniklerde hemşirelik uygulamalarının temelini oluşturacaktır. Sizlerden isteğim, gelecekte dünyanın da sizi referans alacağı bakım standartlarına sahip çıkmanız, geliştirmeniz ve hep öğrenen değil öğreten bir misyonu amaç edinmenizdir. İnsanı yücelt ki devlet yücelsin mantığı ile belirtilen hedeflere ulaşmak yegane amacımızdır. İnsanı insanca yaşatacağına inandığım bu çalışmada emeği geçen hemşirelerimize ve desteklerini esirgemeyen akademisyenlerimize teşekkür ederim. Birliğimizin her geçen gün daha iyi noktalara ulaşacağı ve, Başarımızın yine bizim samimiyetli ve gayretli çalışmamıza bağlı olduğu düşüncesi ile en derin sevgi ve saygılarımı sunarım. Prof. Dr. Behzat ÖZKAN İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreteri x
Önsöz Sağlık Bakanlığı nın 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamesinin yürürlüğü girmesi, biz yöneticilere birçok sorumluluk yüklemiş ve artık sağlığı eski yöntemlerle yönetemeyeceğimizi fark etmemizi sağlamıştır. Sağlık hizmetleri bilimsel ve kanıta dayalı bilgiler ile yönetilmeli ve kurulan sistemler elbette ölçülebilir, etkili ve verimli olmalıdır. Genel Sekreterliğimizce bu yöndeki çalışmalarımıza, bulunduğumuz noktada kendimizi değerlendirmek adına kurumsal hedefimizi belirleyerek başladık ve Ülkede lider, uluslararası düzeyde sözü geçen bir kurum olma vizyonu ile yola çıktık. Herkesin bildiği gibi, bilimsel ve teknolojik gelişmelerle değişen dünyada, insanların gereksinimleri de değişmiş, sağlık gereksinimleri ve bakım ihtiyaçları da bu durumdan etkilenmiştir. Hastalara çok farklı tanı ve tedavi yöntemlerinin uygulanması, onlara verilecek hemşirelik bakımının da çok çeşitli ve karmaşık olmasına neden olmuştur. Günümüzde gelişmiş ülkelerde hastaların bakım ihtiyacı profesyonel bilgi ve becerilere sahip hemşireler tarafından karşılanmaktadır. Ancak ülkemizde sağlık alanında gelişmiş ülkelerdeki birçok standarda erişilmiş olmasına karşın sağlık bakımı geleneksel bakım anlayışını devam ettirmektedir. Genel olarak hemşireler, çeşitli nedenlerle hastalar için tedavi odaklı ve iş merkezli çalışmakta, hastaların bakımına yönelememektedir. Yıllardır süregelen bu yapı, hastanelerimizde hemşirelerin bakımdan uzaklaşmalarına neden olmuştur. Oysa ki, hastaların bakım ihtiyacı yaşlanan nüfusla birlikte gün geçtikçe artmakta ve çeşitlenmektedir. Bilginin hızla değiştiği ve geliştiği bu dönemde, kanıta dayalı bilgiye ulaşmak için çeşitli yöntemler tasarlamak gerekmektedir. Kurumumuz hemşireleri tarafından oluşturulan ve kanıta dayalı bilgilerle desteklenerek hazırlanan Hemşirelik Bakım Standartları kitabı, hemşirelerimizin bireye özgü bakıma odaklanmasına ışık tutacak değerli bir kaynak ve sistem tasarımıdır. Geniş çaplı bir projenin ürünü olarak ortaya çıkan bu kaynağın oluşturulmasında emeği geçen tüm çalışanlarımıza şükranlarımı sunuyor, asıl teşekkürü bakımınızla yaşama kattığınız hastalarımızın, sizlere sunacağına inanıyorum. Op. Dr. Mesut ÖZOĞUL İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanı xi
Önsöz Bakım; hemşirelik mesleğinin temel değeridir ve aslında hemşireliği diğer sağlık mesleklerinden ayıran bir özelliktir. Bakım verme bir beceridir ve bilgi, problem çözme, eleştirel bakış açısı ve akıl yürütme ile gerçekleştirilir. Özellikle hemşirelik eğitimi süresince derslerle ve akademisyen hemşirelerle desteklenen bakım verme süreci, mezuniyet sonrasında hemşireler tarafından bağımsız bir şekilde yerine getirilir. Ancak farklı eğitim düzeyleri ve farklı eğitim sistemlerinden mezun olan hemşirelerin mesleki yeterlilikleri ve kurumun politikalarındaki farklılıklar nedeniyle aynı düzeyde ve yeterlilikte bakımın verilmesi her zaman mümkün olamamaktadır. Dolayısıyla; büyük bir titizlik, özveri ve emekle hazırlanan, her aşamasının bilimsellikten ödün vermeden gerçekleştirildiği Hemşirelik Bakım Standartları kitabı, hemşirenin bakım fonksiyonunu gerçekleştirirken rehber olacak, uygulamalarda ortak dil oluşturacak ve meslektaşlarımızın öğrenci hemşirelere rol olmasını sağlayacak bir çalışmadır. Bilindiği üzere bu alanda yapılan araştırmalarda birçok kalite göstergesinin iyi hemşirelik bakımı ile güçlü bir şekilde ilişkili olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle hazırlanan bu kitabın önemli fonksiyonlarından biri sağlık bakım kalitesini doğrudan etkileyecek bazı göstergelere olumlu katkılarını sağlayacak olması beklentisidir. Projenin planlanmasından uygulamaya geçirilmesine kadar tüm aşamalarda karşılıklı işbirliği ve paylaşımı içinde olduğumuz İzmir Kamu Hastaneler Birliği Güney Bölgesi Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü nden Uzm. Sevil ERKEN e, Uzm. Hemş. Esma GÜNEY KIZIL a, Uzm. Hemş. Seçil BEYECE İNCAZLI ya; Hazırlanan Hemşirelik Bakım Standartlarının her birine akademik bilgileri ve güncel literatürü esas alarak gözden geçirip son halinin verilmesinde destek sağlayan Hemşirelik Bölümü Öğretim üyelerimiz Doç. Dr. Hatice YILDIRIM SARI, Yrd. Doç. Dr. Medine YILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Leyla BAYSAN ARABACI, Yrd. Doç. Dr. Gülay OYUR ÇELİK, Yrd. Doç. Dr. Elif ÜNSAL AVDAL, ve Yrd. Doç. Dr. Esra AKIN KORHAN a İçtenlikle teşekkür ediyorum. Doç. Dr. Yasemin TOKEM İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölüm Başkanı xii
Önsöz Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu nun kurulması ile birlikte sağlık bakımının yönetiminde değişiklikler olmuş, hastanelerimizde Sağlık Bakım Hizmeti Müdürlükleri ve Genel Sekreterliğimizde de Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü kurulmuştur. Genel Sekreterlikte böyle bir koordinatörlüğün kurulması, bakım hizmetlerine özgü birçok çalışmanın yapılmasına olanak sağlamış, ekip ruhunu güçlendirmiş ve hastaneler arası iletişimi arttırmıştır. Koordinatörlük çalışmalarında; hemşirelik hizmetlerinin iyileştirilmesine yönelik birçok faaliyetle birlikte, hasta bakımına odaklı hemşirelik hizmeti sunulması amaç edinilmiştir. Ülkemizde yoğun çalışma koşulları, yetersiz hemşire sayısı, uygunsuz insan gücü planlaması, görev tanımlarındaki belirsizlikler vb. faktörler nedeniyle hemşireler asli görevleri olan bakıma yeteri kadar yönelememektedirler. Aynı zamanda hastalara verilen bakım da etkin olarak değerlendirilememektedir. Mesleki olarak tüm bu olumsuz koşullarda hemşirelerin bilgi gücünü meslek yaşamında da devam ettirmeleri için hasta bakımında yol gösterecek sistemlere ve pratik kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu anlayışla oluşturulan Hemşirelik Bakım Standartları kitabı, İzmir İli Güney Bölgesi hastanelerindeki hemşirelik bakımının standart hale getirilmesi, alışılagelmiş bilgiler yerine kanıta dayalı bilgilerin hemşireler arasında paylaşılması amacı ile hazırlanmıştır. Bu özelliğiyle kitap, güncel bir rehber niteliği taşıyacaktır. Ayrıca kitapta yer alan standartlar doğrultusunda oluşturulan Hemşirelik Bakım Değerlendirme Sistemi (HBDS) ile tüm hastanelerimizdeki bakım uygulama oranı ölçülebilecek ve bakımda kazanılan ivme görülebilecektir. Tüm bu çalışmalar duyarlılık ile bütünleştiğinde anlam kazanarak, almak istediğimiz gibi hizmet verebilmeyi mümkün kılacaktır. Kitap çalışmasında ilk olarak; yoğun klinik çalışmalarının yanı sıra zaman ve emek harcayan hemşirelerimizin oluşturduğu çalışma grupları, kullanımda olan hemşirelik bakım standartlarını güncellemiş ve daha sonra bu standartlar koordinatörlüğümüz tarafından derlenmiştir. Hazırlanan standartlar, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü öğretim üyeleri tarafından akademik ve kanıta dayalı bilgiler yönünden gözden geçirilmiştir. Bu anlamda bu kitap, büyük bir ekip çalışması ürünü olmasının yanı sıra akademisyen- klinisyen hemşire işbirliği özelliği de taşımaktadır. Hemşirelik Bakım Standartları kitabı genel standartlar, yaşam bulguları ölçüm standartları, hasta bakım standartları, ilaç/ tedavi uygulama xiii
standartları, hemşirelik girişimleri standartları, ölçüm ve bakım standartları, hareket, vücut mekaniği ve hastanın hareket ettirilmesi standartları ana başlıkları altında toplam 104 hemşirelik bakım standardını içermektedir. Klinikte hemşireler tarafından sıklıkla kullanılan uygulamaları ve çocuk hastalara yönelik yaklaşımları da içermesi nedeniyle kitabın farklı branşlarda çalışan hemşirelere rehberlik etmesi beklenmektedir. Hemşirelik Bakım Standartları kitabında yer alan fotoğraf, şekil ve resimler için kurumlarımızda meslektaşlarımız tarafından özel çalışma grupları oluşturularak orijinal görseller elde edilmeye çalışılmıştır. Bu kitabın oluşturulmasında yazarlık yapan ve orijinal görsellerin oluşturulmasında katkı sağlayan meslektaşlarımıza, kanıta dayalı bilgilerle kitabı değerli kılan akademisyenlerimize, hemşirelik bakım standartlarının benimsenmesi ve projenin başarısı için liderlik örneği gösteren Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürlerimize ve ekiplerine, hemşirelik bakımının önemine ve projenin başarısına en az bizler kadar inanan Tıbbi Hizmetler Başkanımız Op. Dr. Mesut ÖZOĞUL a ve projenin yürütülmesinde ve kitabın oluşturulmasında bilimsel bakış açısı ile bize öncülük eden Genel Sekreterimiz Prof. Dr. Behzat ÖZKAN a teşekkürü bir borç biliriz. Hemşirelik Bakım Standartları kitabının kurumlarımızda çalışan hemşirelerimize, ülkemizdeki tüm meslektaşlarımıza, stajer öğrencilerimize ve en önemlisi hastalarımıza yararlı olmasını dileriz. Uzm. Sevil ERKEN Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü xiv
Teşekkürler Profesyonel bir mesleğin üyesi olmak; o grubun üstlendiği işin en iyisini yapması ve standardı yüksek bir hizmet vereceğine ilişkin topluma söz vermesidir. Bir mesleğin toplumla yaptığı bu sözleşme mesleğin topluma sorumluluğudur, toplumun da hakkıdır. En yüksek kalitede hemşirelik bakımı sağlamak, hasta memnuniyetini en üst seviyeye taşımak, kanıta dayalı uygulamalara karar vermek sağlık bakım profesyonellerinin topluma karşı yerine getirmesi gereken sorumluluklarıdır. Bu nedenle kanıt ile uygulama arasındaki boşluğun nasıl kapatılacağına daha fazla önem verilmelidir. Gerçek şu ki; araştırma üreten ekipler araştırmaların bulgularını, uygulayan ekiplerle birlikte çalışmalıdır ki; yapılan araştırmalar kliniğe yansısın. Sağlık bakım profesyonellerinin uyguladıkları bakımı standart hale getirmek, hastaların aynı kalitede hizmet alabilme hakkını sağlamak amacıyla İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürlüğü olarak çalışma grupları oluşturulmuştur. Başlattığımız bu çalışma, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir İli Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğünün öncülüğünde, Güney Genel Sekreterliğinin tüm hastanelerinin katılımıyla ortak çalışmaya dönüştürülmüş olup, kitabın basımı gerçekleştirilmiştir. Kitabın temellerinin grup çalışması ile başlatıldığı süreçte yoğun iş temposuna rağmen tüm birikim ve deneyimlerini aktaran, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi çalışanlarından başta Nihal BURMA ALİKALFA olmak üzere Ecem YAP- RAK, Figen AĞUŞ, Arzu YÜCEL, Emine ERGÜN, Emine YANIK TURAN, Şuheda PALA, Nilgün TAN ARSLAN, Hatice ZINGAL, Nur ŞAHİN KAYA, Ayfer KARAKAŞ YILMAZ, Habibe PAKMAN GÜNAY, Fatma YAVUZ ŞEN, Meryem GÜN, Gülden ŞEN, İpek FINDIK, Sevde UÇAR, Güler ÜSTÜN, Yasemin ÇINAR, Yüksel KARAKAYA, Fatma AKÇAY FIRAT, Hatice YUMAK, Naciye KAYA, Nazan SARAÇ, Jale DENİZ AYDEMİR, Nuray TAŞKIN, Fatma TEZCAN, Ümmü DURANOĞLU, Nazan ANGAY, Selma ÇELİK, Özlem TÜRK- MEN, Ayşe Gül GÜNAY, Güler ÜSTÜN, Gülizar EŞ, Fatma Ana KILIÇ, Satı TAŞ ve Birsen YANILMAZ a teşekkür ederim. Uzm. Hem. Özlem KARADAĞ İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Hemşirelik eğitim kalitesinin yükselmesi, hemşirelik uygulamalarının uluslararası düzeyde tutulması ve mesleki otonominin kazanılması; hemşirelik alanı ile ilgili standartların saptanması, denetlenmesi ve değerlendirilmesi ile sağlanabilir. Bu bağlamda hemşirelerin öğrenim ve mesleki yaşantılarında hastaya bütüncül yaklaşımla bakım vermelerinde kılavuz olacağına inandığım Hemşirelik Bakım Standartları kitabının hazırlanmasında öncülük eden ve destek veren Genel Sekreterimiz Prof. Dr. Behzat ÖZ- KAN ve ekibine, İzmir Bozyaka Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yöneticisi Doç. Dr Serdar BAYRAK a, emeği geçen hastanemiz süpervisör hemşireleri Emine KOCABAŞOĞLU, Di- xv
lek SOYDEMİR, Ümran BİNGÖL e, sorumlu hemşireler Gonca ACUN, Kader KENİ, Esra KURNAZ ve Nurcan DOĞAN a teşekkür ederim. Hem. Emine SARIOĞLU İzmir Bozyaka Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü İçinde bulunduğumuz bilgi çağında bilim ve teknolojinin gelişimi, giderek nitelikli insan gücüne olan gereksinimi arttırmaktadır. Bu durum, günümüz insanının kendini iyi tanıyan, bireysel ve toplumsal gelişmeye önem veren, düşünen, sorgulayan, araştıran, akılcı kararlar alan ve eleştirel düşünme gücüne sahip bir birey olmasını gerektirmektedir. Tüm profesyonel mesleklerde olduğu gibi hemşirelikte de eleştirel düşünmenin önemi, ulusal ve uluslararası hemşirelik kuruluşları tarafından vurgulanmakta, eleştirel düşünme gücü hemşirelik uygulamalarının temel öğelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Hemşirelerin, eleştirel düşünme becerisini geliştirmeleri mesleğin, bilime inanan, bilimsel gerçekleri araştırıp uygulayan ve uygulamalarını kanıta dayalı olarak gerçekleştiren bir disiplin olmasında oldukça büyük öneme sahiptir. Bu amaçla hemşirelik standartlarına eleştirel ve kanıta dayalı uygulama gözüyle bakmamızı sağlayan bu kitapta emeği olan hastanemiz Hemodiyaliz Sorumlu Sibel EKİCİ, Hemodiyaliz Çiğdem EREN DEĞER ve Eğitim Hemşiremiz Mükerrem YILDIZ a teşekkür ederim. Hem. Nuray EMREN M. Enver Şenerdem Torbalı Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Hemşirelik uygulamalarını uluslararası düzeyde tutma ve otonomi çabasında olan hemşireliğin, bu hedefe ulaşabilmesi için; günümüzde kendi alanı içine giren uygulamalarla ilgili standartları saptaması, denetlemesi ve değerlendirmesi zorunludur. Çünkü bir meslek, vermiş olduğu hizmetin kalitesine önem vermek ve kalitesini garanti altına almak için bu hizmetin kontrol mekanizmalarını araştırmak zorundadır. Bu mekanizmaların arkasında ise kaliteli hizmetin güvencesini veren standartlar bulunmaktadır. Bu bağlamda; hemşirelik mesleğinde hastaya verilecek bakımın niteliğinin, kalitesinin arttırılması ve değerlendirilmesinin ancak, her hastalık için standart hemşirelik bakımlarının oluşturulması ile mümkün olabilir. Standartlar, hem bireysel hem de diğer disiplinlerle işbirliği için zemin oluşturur. Mesleğe ilişkin kaliteye; ancak anlamlı standartlar oluşturulduğunda, uygulandığında, güncelleştirildiğinde ulaşılabilmektedir. Bakım kalitesinin değerlendirilmesinde; mevcut uygulamanın, belirlenen standartlara göre ölçülmesi ve kontrol yöntemi önem taşımaktadır. Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen İzmir Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanı Sayın Op. Dr. Mesut ÖZOĞUL a, Sağlık Bakım Hizmetleri çalışanlarına, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ndeki hocalarımıza, Güney Genel Sekreterliğine bağlı diğer hastanelerin Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürleri ne ve tüm hemşire arkadaşlarımıza ayrıca hemşirelik bakım standartlarının uygulanmasında bizi destekleyen başta Hastane Yöneticimiz Op. Dr. Ziya YURDAKONAR a, standartların oluşması ve uygulanmasında rol oynayan Hizmet İçi Eğitim ve Enfeksiyon Kontrol Emel ÇEKKİN PERVANLAR a, Hizmet İçi Eğitim Yeliz PEKDO- ĞAN a, servis sorumlu hemşireleri ve tüm meslektaşlarıma sonsuz teşekkür ederim. Hem. Ayşe ATICI Ödemiş Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü xvi
Hemşirelik; doğumda ilk ağlamakla başlayıp, ölüme kadar devam eden süreçte her insanın yanında olan, olması gereken bir meslektir. İnsan hayatının, daha çok sıkıntılı zamanlarında yanında olan, her türlü hasta ile empati kurup onunla yaşayan insanların mesleğidir ki; bu yüzden beyaz melek olarak adlandırılmaktadır. Bu mesleğin bir mensubu olarak ile yaptığınız işten zevk almıyorsanız mesleğin özelliğini, güzelliğini, kutsallığını kaçırıyorsunuz demektir. İşte bu bilinç ve inançla en başından bizleri mesleğe hazırlayan başta mesleki eğitim veren hocalarımıza, meslek hayatımız boyunca engin tecrübe ve deneyimleri ile bizlere güzel örnek olanlara, çalışma hayatında bu izlenimi edindiğimiz tüm çalışma arkadaşlarımıza, bizleri bir çatı altında toplayarak layık olduğu itibarı kazandırmayı amaç edinmiş mensubu olmaktan onur duyduğum Türkiye Kamu Hastaneleri Birliği Güney Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı nda bulunan, ekip ruhuna yaraşır yaklaşımlarla ve geniş bir katılımcı grupla bu muhteşem çalışmada emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim. Hem. Füsun AYDIN Seferihisar Necat Hepkon Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Hemşirelerin ve hemşirelik öğrencilerinin profesyonel olarak hasta bakımı ve tedavisinde kılavuz olarak kullanılabileceği Hemşirelik Bakım Standartları kitabının hazırlanmasında emeği geçen Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir Güney Bölgesi Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı na, Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü ne, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü öğretim üyelerine, sahada bizzat çalışarak konu üzerinde emek sarf edenlere, sağlıkta kaliteli hizmet sunumunda aynı çatı altında, aynı dili konuşarak hizmet vermenin rahatlığını yaşatacağından dolayı kendim ve ekibim adına teşekkür ederim. Hem. Nurhayat AYDOĞDU Bayındır Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Hemşirelik mesleği, bilim, sanat ve vicdan ilkelerine dayalı bir meslek olarak, hiç bir meslekle mukayese edilemeyecek kadar yücedir. Zira materyali ne taş, ne toprak ne de yıldızlardır. Uğraşı sağlık ve yaratıkların en mükemmeli olan insandır. Hemşirenin temel işlevi bakımdır. Hemşire bu işlevini yerine getirirken birey merkezli çalışır; karar verme becerisini kullanır. Önce bireyin ihtiyaçlarını belirleyerek, bu ihtiyacı karşılamak için gerekli uygulamaları planlar ve yapar. Tıbbın ve teknolojinin dev adımlarla sistemli bir şekilde ilerleyen koşullarında hasta bakımı yöntemlerinin de bu paralelde olması, hem insan sağlığı hem de mesleğin önem ve geleceği yönünden kaçınılmaz bir gerçektir. İzmir Kamu Hastaneleri Birliği Güney Genel Sekreterliği tarafından başlatılmış olan Bakım Standartları Projesi çalışmalarında, ekibimizde gönüllü olarak katılım sağlayan siz değerli meslektaşlarıma bu bilimsel yolculuğumuzda verecek olduğunuz tüm katkılarınızdan dolayı teşekkürlerimi sunarım. Hem. Nursel GÖKSEL Selçuk Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü xvii