ARAŞTIRMA RAPORU (MÜLTECİ AİLELER)

ARAŞTIRMA RAPORU (MÜLTECİ AİLELER) Ekim 2016

İçindekiler YÖNETİCİ ÖZETİ... 3 1. BÖLÜM: GENEL DURUM... 9 TÜRKİYE DEKİ SURİYELİ MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ... 9 ÜLKE ÖZETİ... 9 Türkiye nin Mülteci Politikası... 10 TÜRKİYE NİN EĞİTİM ALANINDAKİ GİRİŞİMLERİ... 12 Türkiye Eğitim Sektöründe Çıktılar... 14 LÜBNAN DAKİ SURİYELİ MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ... 16 ÜLKE ÖZETİ... 16 Lübnan'ın Mülteci Politikası... 17 LÜBNAN IN EĞİTİM ALANINDAKİ GİRİŞİMLERİ... 17 Lübnan Eğitim Sektöründe Çıktılar... 21 ÜRDÜN DEKİ SURİYELİ MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ... 25 ÜLKE ÖZETİ... 25 Ürdün ün Mülteci Politikası... 28 ÜRDÜN ÜN EĞİTİM ALANINDAKİ GİRİŞİMLERİ... 29 Ürdün Eğitim Sektöründe Çıktılar... 30 IRAK TAKİ SURİYELİ MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ... 36 ÜLKE ÖZETİ... 36 Irak ın Mülteci Politikası... 38 IRAK IN EĞİTİM SEKTÖRÜNDEKİ GİRİŞİMLERİ... 39 Irak Eğitim Sektöründe Çıktılar... 40 YUNANİSTAN DAKİ SURİYELİ MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ... 42 ÜLKE ÖZETİ... 42 Yunanistan ın Mülteci Politikası... 43 YUNANİSTAN IN EĞİTİM ALANINDAKİ GİRİŞİMLERİ... 44 Yunanistan Eğitim Sektöründe Çıktılar... 45 ALMANYA DAKİ SURİYELİ MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ... 49 ÜLKE ÖZETİ... 49 ALMANYA NIN EĞİTİM ALANINDAKİ GİRİŞİMLERİ... 51 METODOLOJİ... 52 BULGULAR... 54 SURİYELİ AİLELERLE GERÇEKLEŞTİRİLEN ANKETİN BULGULARI... 54 Suriyeli Ailelerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri... 54 Suriyeli Ailelerin Çocuklarının Eğitimine Dair Görüşleri... 85 SONUÇ... 221 2

Yönetici Özeti 2011 yılında Suriye de başlayan iç savaş nüfusun büyük bir bölümünün yerinden edilmesine yol açmıştır. Milyonlarca insan çatışmadan kaçmak için başka ülkelere taşınmıştır. Bu insanlardan bazıları yaşamları pahasına Avrupa ülkelerine yol alırken, çoğunluğu Türkiye, Lübnan, Irak ve Ürdün gibi Suriye ye komşu ülkelerde kalmaya karar vermiş veya buralarda kalmak zorunda kalmıştır. Bu ülkeler, Suriyeli mültecilerin sağlık, gıda, barınma ve eğitim gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için kendi maddi imkanlarını kullanmak zorunda kalmanın yanı sıra uluslararası topluluk tarafından sağlanan desteği de kullanmışlardır. Geçtiğimiz beş yılda tüm yapılanlara rağmen, Suriyeli mültecilerin ihtiyaçlarını karşılamak ve çocuklarının kayıp bir nesil olmasını engellemek hala büyük bir zorluk teşkil etmektedir. Dünyada mültecileri kabul eden tüm ülkelerin arasında, Türkiye Suriye deki savaşın başından bu yana en yüksek sayıda mülteci ağırlayan ülke olmuştur. Eylül 2016 istatistikleri Türkiye de 2.733.655 Suriyelinin kayıtlı olduğunu göstermektedir. 1 Bu mültecilerin yalnızca % 9,3 ü farklı illerde yer alan 26 kampta yaşamakta olup, kalan % 90,7 si yerel nüfusla birlikte yaşamaktadır. Türkiye nin Suriyeli mültecilere sağladığı Geçici Koruma Statüsü onlara sağlık, eğitim ve sosyal yardıma ücretsiz erişim ve gelecekte işgücü piyasasına girme fırsatı tanımaktadır. Türkiye deki Suriyelilerin yarısından fazlası (% 54) 18 yaşın altındadır. Dolayısıyla Türkiye çok sayıda mülteci çocuğun eğitim ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır. Türk eğitim sektörünün duruma müdahalesi üç sütuna dayanmaktadır: 1) Suriyeli çocukların Türkiye deki devlet okulları aracığıyla örgün eğitime kaydolması; 2) Suriyeli çocukların Geçici Eğitim Merkezleri (GEM) aracılığıyla örgün eğitime kaydolmaları; 3) Suriyeli toplumu tarafından özel olarak yürütülen topluluk tabanlı eğitim programlarına izin verilmesi. 1 http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224 3

Toplamda 21 ilde toplam 425 GEM açılmıştır. Bu Geçici Eğitim Merkezlerinden 36 tanesi kamplarda yer almaktadır. GEM lerde eğitim alan öğrenci sayısı 248.902 olup, Türkiye de okullara kayıtlı Suriyeli çocuk sayısı yalnızca 62.537 dir. Türkiye de bulunan ve tahminen 620.000-680.000 arasında sayıda okul yaşındaki Suriyeli çocuk okula gitmemektedir. Kayıt olmaları durumunda bile kamplardaki çocukların % 20 si ve kamp dışındakilerin %74 ü okula devam etmemektedir. Çeşitli araştırmalar maddi zorlukların, çocuk emeğinin, çocuk evliliklerinin, dil engelinin, toplumsal bütünleşememe ve ayrımcılığın, kayıt işlemleri hakkında bilgi eksikliğinin, GEM eksikliğinin ve ulaşım problemlerinin mülteci çocukların okula kayıt ve devamlılığının önündeki en büyük engeller olduğunu göstermektedir. Lübnan da, ülke geneline dağılmış 253.000 haneye mensup 1.048.000 Suriyeli bulunmaktadır. Bu kişilere mülteci statüsü verilmemiş olup, onlara yerinden edilmiş kişiler veya BMMYK tarafından mülteci olarak kaydedilmiş kişiler denmektedir. Yerinden edilmiş bu kişilerden % 33 ü okul yaşında olduğundan, Lübnan Eğitim ve Yüksek Eğitim Bakanlığı okulların kapasitesini arttırmak için ikili (sabahlı-akşamlı) eğitim sistemi için düzenlemeler yapmıştır. Buna ilaveten ulusal ve uluslararası sivil toplum örgütleri (STÖ) gayri-resmi eğitim sistemi yürütmektedir. Yine de, okul yaşındaki çocukların % 30 undan azı okullara kaydolmuştur. Yer eksikliği, okul eksikliği, yüksek maliyetler, maddi zorluklar, çocuk emeği, Lübnan eğitim müfredatının yetersizliği, İngilizce ve Fransızca gibi yabancı dilleri öğrenmede çekilen güçlükler ve yakın zamana kadar oturma izni eksiklikleri Suriyeli çocukların Lübnan da düşük kaydolma oranlarının temel nedenleri olarak saptanmıştır. 1.265.000 Suriyeliye ev sahipliği yapan Ürdün, Türkiye den sonra en fazla mülteci barındıran ülkedir. Mültecilerin yaklaşık % 20 si kamplarda, kalan % 80 i ise yoğun olarak yoksul mahallelerde yaşamaktadır. 2013 yılında bu yana Suriyelilerin Ürdün e gelişi, ülkenin 4

Suriyelileri geri göndermesi ve güvenlik gerekçesiyle sınırlarını kapatmasından dolayı yavaşlamıştır. Ürdün deki Suriyelilerin % 51.5 i 18 yaşının altındadır. Hükümet Suriyeli çocukların Ürdün İçişleri Bakanlığına kayıtlı olmaları koşuluyla, devlet okullarına erişimine izin vermektedir. Yine de her çocuk okula kayıtlı olmayıp, kayıtlı olanların da hepsi devam etmemektedir. Eğitime katılıma engeller arasında yer, ders kitabı ve öğretmen eksikliği, güvenlik endişeleri ve maddi zorluklar sayılabilir. Çocuklar okula kayıt olduklarında bile hastalık, olumsuz hava şartları, çalışma ihtiyacı, kötü muamele, maddi sorunlar, zorbalık, okul ve ev arasında uzun mesafeler, öğretmenlerin ilgisizliği ve müfredatın zorluğu nedeniyle devam etmeyebilmektedir. Irak, içinde bulunduğu karmaşık duruma rağmen, 246.589 Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Mültecilerin hak ve yaralanabilecekleri uygulamalar açıkça tanımlanmamıştır. Irak hükümeti Suriyeli çocukların ücretsiz olarak devlet okullarına kayıt olmalarına izin verse de, okul yaşındaki Suriyeli çocukların % 32 si okul dışındadır. Dil farklılıkları, maddi zorluklar, okula mesafe, aşırı kalabalık sınıflar, çocuk emeği ve okul yokluğu çocukların okula gitmemesinin temel nedenleri olarak görülmektedir. Avrupa ya ulaşmaya çalışan Suriyeli mülteciler için Yunanistan bir numaralı giriş kapısı olmuştur. Ülke şu anda 58.000 Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. Ancak Yunanistan bir geçiş ülkesi olduğundan, mülteci nüfusuna dair veri eksikliği bulunmaktadır ve mültecilerin uzun vadeli ihtiyaçlarını karşılamak için etkili çaba sarf edilmemiştir. Suriyelilerin gelişini karşılamaya çalışırken göz rotasının ilerisindeki ülkelerin sınırlarını kapamasıyla Yunanistan zor durumda kalmıştır. Bu durumun, yolculuklarına devam ederek Kuzey Avrupa ya yerleşmek isteyen mültecilerin aleyhine bir sonucu olarak, Yunanistan da örgün eğitime kayıtlı mülteci çocuk bulunmamaktadır. 5

Yunanistan dan öteye yolculuk yapmayı başarabilen yerinden edilmiş Suriyeli nüfus için Almanya başlıca hedef ülkelerden biri olmuştur. Nisan 2011 ve Nisan 2016 tarihleri arasında yaklaşık 332,500 Suriyeli Almanya ya sığınma talebiyle başvurmuş olup, bu Almanya yı Avrupa nın önde gelen sığınmacı ülkesi yapmaktadır. Sığınma talebiyle başvuranlar toplu barınma merkezlerine yerleştirilmekte ve başvuru süresince hareketleri kısıtlanmaktadır. Mülteci çocukların eğitim ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için 8.500 yeni öğretmen işe alınmış ve 8.000 yeni sınıf açılmış olsa da, 20.000 öğretmene daha ihtiyaç vardır. Yukarıda değinildiği gibi Türkiye dünyadaki her ülkeden daha fazla Suriyeli mülteci barındırmaktadır. Türkiye deki mevcut durumu daha detaylı analiz etmek için bir anket düzenlenmiştir. Bu bağlamda, on farklı ilde Suriyeli ailelere, öğretmenlere ve STÖ temsilcilerine Geçici Koruma Statüsü ndeki Suriyeli çocukların eğitim fırsatlarına ilişkin sorular yönlendirilmiştir. Bulgulara göre ankete katılan Suriyeli ailelerin % 60,8 inin çocukları okula devam ederken, ailelerin % 39,2 sinin çocukları okula devam etmemektedir. Ailelere göre çocukların okula devam etmelerinin önündeki temel engeller maddi zorluklar, ulaşım sorunları, kültürel etmenler ve imalat, tekstil be hizmet sektörü gibi alanlarda çocuk emeğidir. Suriyeli ailelerin çok büyük bir bölümü çocuklarının eğitimine önem vermektedir. Her ne kadar okulların bazı eksiklikleri dile getirilmiş olsa da, anketi yanıtlayan Suriyeli ebeveyn ve bakım sağlayıcıların büyük bölümü okul sayısının, okulların verdiği eğitimin, öğretmen sayı ve niteliğinin yeterli olduğunu düşünmektedir. Bu araştırma genel olarak Suriyeli ailelerin çoğunluğunun çocuklarının Türkiye de eğitimlerine devam etmelerini istediklerini ortaya koymuştur. Benzer biçimde, anketi yanıtlayan ailelerin çoğu çocuklarının eğitimlerini tamamladıktan sonra Türkiye de çalışmaya devam etmesini istemektedir. 6

Ankete katılan ve hemen hepsi Geçici Eğitim Merkezleri nde çalışıp Arapça ders veren öğretmenler, Suriyeli öğrencilerinin derslerde genel olarak başarılı olduğunu kaydetmişlerdir. Ancak öğretmenlerin Suriyeli öğrencilere verilen eğitimin kalitesi hakkındaki görüşleri farklılaşmaktadır. Öğretmenlerin % 46 sı memnuniyetsizlik belirtirken, yalnızca % 42 si memnun olduklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenlere göre, mülteci çocukların kayıt ve devamlılığının önündeki en büyük engeller maddi zorluklar, çocuk emeği ve ulaşım sorunlarıdır. Aileler gibi, öğretmenler de Suriyeli öğrencilerin çoğunun Türkiye de yaşamaya devam etmek istediğini dile getirmişlerdir. Yine de okul sayısı arttırmanın, ulaşım ve altyapı sorunlarını çözmenin, öğretmen sayısını arttırmanın ve öğrencilere daha fazla eğitim araç gereci sağlamanın, mülteci çocukların eğitime erişimini arttırmak için gerekli olduğunu dile getirmişlerdir. Son olarak, STÖ temsilcilerinin görüşleri online anket kullanılarak alınmıştır. STÖ temsilciler, Suriyeli mülteci çocukların eğitime erişiminin önünde pek çok engelden bahsetmişlerdir. Bunlar: maddi zorluklar, çocuk emeği, ulaşım sorunları, dil engeli, kültürel faklılıkları, erken evlilikler, Suriye ve Türk müfredatları arasındaki farklar, bakanlıklar, STÖ ler ve yerel görevliler arasında işbirliği eksiklikleri, okullarda rehabilitasyon etkinlikleri için yeterli yer olmaması, farklı yaşlarda ve eğitim seviyelerinde çocukların aynı aşırı kalabalık sınıflarda eğitim görmeleri, çocukların eğitimindeki eksiklikler ve yetişme sınıflarının eksikliği, kalifiye personel eksikliği, önyargılar ve toplumsal ayrımcılık, ebeveynlerin farkındalığının az olması ve Suriyeli ebeveynlerin çocuklarını güvenlik endişeleriyle okula göndermemeleri olarak sıralanabilir. STÖ temsilcileri bu sorunların aşılabilmesi için pek çok öneride bulunmuş olup, bu öneriler mülteci çocukların eğitime erişiminin önündeki engelleri kaldırma faydalı olabilir. Temsilciler ayrıca uluslararası finansman hakkında da görüş bildirmiş ve bağışçıların daha fazla fon sağlamasını veya mevcut fonların daha verimli dağıtılmasını istemişlerdir. 7

Genel olarak, Suriyeli çocukların hiçbir ev sahibi ülkede eğitime uygun veya eşit erişimi olmadığı söylenebilir. Eğitim eksikliği pek çok toplumsal sorunu beraberinde getireceğinden, sürdürülebilir çözümler en kısa sürede bulunmalı ve kayıp bir neslin oluşmasının önüne geçilmelidir. Bu amaçla, Suriyeli mülteci çocukların eğitim fırsatlarının iyileştirilebilmesi için mevcut teknik ve maddi kaynakların arttırılması acil bir ihtiyaçtır. 8

1. BÖLÜM: GENEL DURUM Türkiye deki Suriyeli Mülteci Çocukların Eğitime Erişimi Ülke Özeti 23 Haziran 2016 itibariyle nüfusu 79 milyon olan Türkiye 2, 2.733.850 Suriyeliye 3 Geçici Koruma kapsamında ev sahipliği yapmaktadır. 7 Eylül 2016 itibariyle da bunların % 54,2 si (1.486.194) 18 yaşın altında olup, % 34,3 ü (509.765) 5 ila 17 yaş arasında okul çağındaki çocuklardır. 4 Türkiye de Geçici Koruma kapsamındaki Suriyelilerden % 9,3 ü (256.211) toplam 26 kampta, % 90,7 si ise kamp dışında yaşamaktadır. Şekil 1. Türkiye de Geçici Koruma kapsamındaki Suriye Vatandaşı Sayısının Gelişimi 3000000 2000000 1000000 1.519.286 2.503.549 2.733.850 0 0 14.237 224.655 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Kaynak: TC İçişleri Bakanlığı (23 Haziran 2016) Okul çağındaki çocukların kampların içinde ve dışında yaşayanlara göre dağılımına dair veri mevcut değildir. Ancak, yukarıda verilen Suriyeli nüfusunun içindeki genel okul çağındaki çocuk oranına (%34,3) dayanarak okul çağındaki yaklaşık 87.000 çocuğun kamplarda 847.000 çocuğun ise kamp dışında yaşadığı varsayılabilir. 2 http://www.turkstat.gov.tr/ustmenu.do?metod=temelist 3 http://www.goc.gov.tr/icerik3/temporary-protection_915_1024_4748, veri son olarak 23 Haziran 201 da güncellenmiş, internet sitesine 8 Temmuz 2016 da erişilmiştir. 4 http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224 9

Türkiye nin Mülteci Politikası Türkiye 1951 tarihli Mültecilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme nin tarafıdır fakat Türkiye nin sadece Avrupa ülkelerinden gelen mültecilere iltica hakkı vereceğini öngören bir coğrafi sınırlaması bulunmaktadır. Suriyelilerin ülkeye kitlesel akını karşısında Türkiye bir Geçici Koruma düzenlemesi getirmiştir. Nisan 2014 de yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, çatışmadan kaçan mültecilere Türkiye de geçici koruma imkânı sağlamaktadır. Bu, sağlık, eğitim ve sosyal yardıma ücretsiz erişim ve gelecekte iş piyasasına erişim hakkı sunmaktadır. Ekim 2014 de geçici koruma altındaki kişiler statüsü Suriyelilere uyarlanmıştır. Şekil 2: Mayıs 2016 ortasında Türkiye deki Suriyeli Mültecilerin İllere Göre Dağılımı Kaynak. Dünya Sağlık Örgütü (19 Mayıs 2016) 10

TC Hükümeti ülkedeki Suriyeli göçmenlerin gereksinimlerinin ana muhatabıdır. TC Hükümeti, Suriyeli mülteciler için uluslararası yardım olarak sadece 455 milyon ABD doları 5 almışken 10 milyar avrodan 6 fazla harcadığını tahmin etmektedir. Suriyelilerin insani gereksinimlerinin sürekli karşılanması için gerekli çalışmaları yöneten TC Hükümeti, bu çalışmaları Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ve diğer ilgili bakanlıklar aracılığıyla koordine etmektedir. Eşgüdüm yapısı il valilikleri düzeyinde sorunlara göre oluşturulmuş sektörler bazında şekillenmiş olup saha koordinasyonunda il valileri önderlik etmektedirler. Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı ortaklarının (200 BM ajansı, uluslararası ve ulusal sivil toplum kuruluşları) rolü, TC Hükümeti kurumları ile bağlantı kurarak yürütülen çalışmalara destek olmak ve bunları güçlendirmek için kendi ilgili etkinlik alanlarında teknik destek, bilgi ve uzmanlık sağlamaktır. Bu çabalar gerek Ankara da gerekse çeşitli il valilikleri içindeki sahalarda toplanan sektör ve alt-sektör çalışma grupları yardımıyla koordine edilmektedir. Bunlar, ilgili bakanlıkların, devlet kurumlarının, BM ajanslarının ve ortak olan sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerini bir araya getirmektedirler. 5 AFAD, 18 Şubat 2016: http://whsturkey.org/turkey-and-the-summit/turkish-humanitarian-policy, erişim tarihi 21 Temmuz 2016. 6 Turkey: Refugee Crisis - ECHO Factsheet, Brussels: DG ECHO of the EU, May 2016, s 2. 11

Türkiye nin Eğitim Alanındaki Girişimleri Suriyeli Çocukların eğitime erişimini sağlamak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) 2014/21 sayılı Yabancılara Yönelik Eğitim-Öğretim Hizmetleri Genelgesini yayımlamıştır. Bu genelge Suriyeli çocuklar için devlet okulları veya Geçici Eğitim Merkezlerine kaydolmayı güçleştiren idari engelleri azaltmıştır. Artık her il, okula başlama yaşına erişen her Suriyeli çocuğu ilkokula kayıt etmek zorundadır. Daha genel ifade edilecek olursa, MEB sorunla ilgili çalışmasını üç mecrada şekillendirmiştir: Suriyeli çocukları Türk devlet okullarındaki örgün eğitime kaydetmek; Suriyeli çocukları Geçici Eğitim Merkezlerindeki (GEM) örgün eğitime kaydetmek; 36 sı 7 kamplarda olmak üzere 21 ile dağılmış 425 GEM mevcuttur. GEM ler Suriye müfredatının değiştirilmiş bir biçimini sunmaktadırlar. Eğitim Arapçadır ancak Türkçe zorunlu derstir. GEM ler sadece Suriyeli çocuklara ayrılmıştır. Bu merkezlerin personeli Suriyeli gönüllü öğretmenlerden oluşmaktadır ve bu merkezler Milli Eğitim Bakanlığı müdür ve koordinatörlerinin gözetimi altında Milli Eğitim Bakanlığınca düzenlenmekte ve akredite edilmektedirler; Suriyeli topluluğu içerisinde özel girişimle yürütülen toplumsal temelli eğitim programlarına izin vermek 8 ; Öğrenim gecikmeleri dikkate alınarak yaygın ve okul dışı eğitim de ayrıca organize edilmektedir. MEB Suriyeli çocukların eğitim gereksinimleri için yapılan çalışmalara başkanlık etmektedir. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) ve UNICEF teknik uzmanlık ve malzeme katkısı verirken Uluslararası Göç Örgütü ve uluslararası ve ulusal sivil toplum örgütleri programları uygulamakta ve Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı kapsamındaki eğitim hizmetlerini vermektedirler. 7 DEMIR Yalcin Köksal (MEB Temsilcisi), Türkiye deki Suriyeli çocukların eğitime eşit erişimi konusunda çalıştay Ankara, 19 Temmuz 2016. 8 Turkey's Response to the Syrian Refugee Crisis and the Road Ahead, Washington DC: World Bank, December 2015, s 7. 12

Eğitim Sektörü Çalışma Grubunun 2016 ve 2017 yılları için 137 milyon avroluk bir bütçeye gereksinimi bulunmaktaydı. Buna rağmen Türkiye Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı Eğitim Sektörü Çalışma Grubunun 2016-2017 kaynak gereksinimin sadece 46 milyon dolarlık kısmı (%33,5i) sağlanmıştır 9. Bu arada MEB yeni bir politika geliştirmektedir. Bakanlık Suriyelilerin çoğunun yakın gelecekte ülkelerine dönmeyeceğini düşünmekte ve okul çağındaki çocuk nüfusunun artmakta olduğunu fark etmiştir. Bu doğrultuda Bakanlık, çocukların eğitimi için 10 yıllık bir strateji tasarlamaktadır 10. Hedef, gelecek yıl itibarıyla 500.000 çocuğu Türk okullarına veya GEM lere kaydetmek ve 2019 yılı itibariyle ilkokul çağındaki Suriyeli çocukların %100 ünü artı ortaokul çağındaki Suriyeli çocukların %60 ını Türk okullarına veya GEMlere kaydetmek olacaktır 11. Bu amaca ulaşmak için MEB, 2019 yılına kadar toplam 1800 derslikli 750 yeni okul yapmayı ve 28.000 öğretmeni işe almayı planlamaktadır. 12 9 3RP 2016-2017 Mid-Year Report, UNHCR/UNDP, Haziran 2016, s 40. 10 DEMIR Yalcin Köksal (MEB Temsilcisi), Türkiye deki Suriyeli çocukların eğitime eşit erişimi konusunda çalıştay Ankara, 19 Temmuz 2016. 11 Idem. 12 Idem. 13

Türkiye Eğitim Sektöründe Çıktılar Okula Kayıt Türkiye deki tüm iller okula başlama yaşına erişen her Suriyeli çocuğu ilkokula kaydetmek zorunda olsalar da, Suriyeli çocukların sadece %37,28 i (311.000) okula kayıtlıdır. 13 Bu çocuklardan 62.537 si Türk okullarına ve 248.902 si ülke çapına yayılan 425 GEM den birine kayıtlıdır. Kamplardaki 36 GEM, okula kaydolan çocuklar içindeki 82.503 çocuğa eğitim vermektedir 14. Böylelikle kamplardaki okula kayıt oranı ev sahibi bölgelere göre daha yüksektir (Şekil 3). Ayrıca, kayıt oranları ilden ile değişiklik göstermektedir. Sonuçta, 620.000-680.000 Suriyeli çocuk okul dışındadır ve bunların büyük çoğunluğu ev sahibi bölgelerde yaşamaktadırlar. Şekil 3. Kamp ve Ev Sahibi Bölgelerde Okula Giden ve Gitmeyen Okul Çağındaki Suriyeli Çocukların Yüzdeleri Kaynak: UNICEF (Haziran 2015) 13 DEMIR Yalcin Köksal (Milli Eğitim Bakanlığı), Türkiye deki Suriyeli çocukların eğitime eşit erişimi konusunda çalıştay Ankara, 19 Temmuz 2016. 14 DEMIR Yalcin Köksal (Milli Eğitim Bakanlığı), Türkiye deki Suriyeli çocukların eğitime eşit erişimi konusunda çalıştay Ankara, 19 Temmuz 2016. 14

Okulda devamlılık Kamplardaki çocukların %20 sinin ve kamp dışındaki çocukların %74 ünün okula gitmediğini bildiren UNICEF e göre okula devamlılık kamplarda kamp dışı bölgelere göre çok daha yüksektir 15. MEB, okul kaydına göre okula devamlılığın ilkokulda %85-90 iken bu oranın ortaokulda %10 a düştüğünü belirtmektedir 16. Okula Kaydolma ve Devamlılığın Önündeki Engeller İnsan Hakları İzleme Örgütü okula kayıt ve okula devamlılık konusunda okul çağındaki Suriyeli çocukların önündeki ana engellerin şunlar olduğunu tespit etmiştir 17 : Soru sorulan hanelerin %64 ü, yetişkinler çalışma izni almak, iş bulmak ve yeterli gelir sağlamak için mücadele ederken çocukların aileyi desteklemek için çalışmak zorunda kalmasından dolayı ekonomik koşulları Türk okullarına veya GEM lere erişimlerinde ana engel veya güçlü zorluk olarak dile getirmişlerdir; Suriyelilerin çoğu Arapça konuştuğu, Türkçe konuşmadığı için %40 oranında dil, okula erişime engel veya zorluk olarak gösterilmiştir; %34 oranında sosyal entegrasyonun bir sorun olduğu, psikolojik travma geçirmekte olan çocuk mültecilere nasıl davranılacağı konusu dahil gerekli eğitimi olmayan öğretmenler olduğu ve özellikle alay edilme konusunda endişe olduğu belirtilmiştir; %22 si kayıt işlemleri konusunda bilgi sahibi değildiler veya koşullar konusunda yanlış bilgiye sahiptirler; %10 u yakın bir yerde GEM bulunmayışının bir Suriye okuluna kayıt yaptırmalarına engel olduğunu söylemiştir; %8 i, 2014/21 sayılı Genelgenin yayımlanmasından önce en az bir defa erişimlerinin reddedildiğini ve daha sonra yeniden denemediklerini bildirmiştir; %4 ü, haksız yere okul yöneticileri tarafından erişimlerinin engellendiğini bildirmiştir. 15 http://unicef.org.tr/sayfa.aspx?id=73&dil=en&d=1, erişim tarih, 14 Temmuz 2016. 16 DEMIR Yalcin Köksal (Milli Eğitim Bakanlığı), Türkiye deki Suriyeli çocukların eğitime eşit erişimi konusunda çalıştay Ankara, 19 Temmuz 2016. 17 When I Picture My Future, I See Nothing - Barriers to Education for Syrian Refugee Children in Turkey, report based on a survey of 50 households in host communities: GEE Stephanie & BERNSTEIN Robert L.. 8 Kasım 2015 15

Lübnan daki Suriyeli Mülteci Çocukların Eğitime Erişimi Ülke Özeti 4,4 milyon nüfuslu bir ülke olan Lübnan, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) tarafından mülteci olarak kaydedilmiş 1.048.000 civarında Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır 18. Lübnan hükümeti kampa hayır politikası izlediğinden hassas durumdaki bu Suriyeli halk ülke çapındaki 1.700 yerleşime yayılmış 253.000 haneye 19 dağıtılmıştır 20. Sonuç olarak Lübnan, (Birleşmiş Milletler Yakın Doğu da Filistinli Mültecilerine Yardım ve Bayındırlık Ajansı, UNRWA, tarafından kaydedilmiş olan Filistinli mülteciler hesaba katılmasa bile) dünyadaki en büyük mülteci yoğunluğuna sahiptir. Şekil 4. Yaşlarına göre BMMYK ne Kayıtlı Yerinden Edilmiş Kişi Durumundaki Suriyeli Çocukların Dağılımı Yaş BMMYK ne Kayıtlı Yerinden Edilmiş Kişi Durumundaki Suriyelilerin Ağustos 2015de Sayısı 3-5 130.641 6-14 282.495 15-17 63.898 Toplam 477.034 Kaynak: Lebanon Crisis Response Plan Year 2 (15 Aralık 2015) Lübnan daki Suriyeli mültecilerin, 477.034 ü (%45.5 i) 3 ila 18 yaş arasındaki okul çağı çocukları ve 346.393 ü (%33 ü) 6 ila 17 yaş arasındaki okul çağı çocuklarıdır. 18 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Information Sharing Portal, UNHCR, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=122 19 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Information Sharing Portal, UNHCR, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=122 20 Population Profile: Syrian refugees, Citizenship and immigration Canada, November 2015, s 7. 16

Lübnan'ın Mülteci Politikası Komşu ülkelere karşı geleneksel olarak tarafsız bir duruş almış olan ve 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesini imzalamamış olan Lübnan Hükümetinin Suriye krizi karşısında açık bir tutumu vardır: Suriyeli göçmenlere uluslararası mülteci statüsü tanınmamaktadır. Lübnan Hükümeti Lübnan ın ne sığınılacak bir ülke ne de savaştan kaçan Suriyelilerin yerleşebileceği nihai bir varış noktası olarak görülmesini kabul etmektedir. Ülke bu nedenle düzenli mülteci kampları açmamaya karar vermiştir ve Suriyelilerden de yerinden edilmiş kişiler veya BMMYK tarafından mülteci olarak kaydedilmiş kişiler olarak bahsedilmektedir 21. Lübnan ın Eğitim Alanındaki Girişimleri Bu siyasi tavra rağmen (Lübnan ın 1989 tarihli Çocuk Hakları Sözleşmesi ni imzalamış olması sayesinde) paydaşlar tarafından desteklenen ve Suriyeli çocukların gereksinimlerini karşılamak ve haklarını korumak ve Lübnan ın uzun süren Suriye krizi karşısındaki dayanıklılığını arttırmak için ulusal bir insani yardım stratejisi (Lübnan Kriz Planı - LKP) formüle edilmiştir. 2013-2014 okul yılında toplam 1.005.044 çocuk Lübnan eğitim sitemine kaydedilmiştir. Bu çocuklardan 300.000 i geçmişten bu yana kaynak yetersizliği çeken devlet eğitim sektörü okullarına kaydedilmiştir. (2011 den önce bu sektöre gayrisafi yurtiçi hasılanın %1,6 sı veya Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölgesi nin tahmini ortalaması olan %18,6 ya kıyasla toplam kamu harcamaların %7,2 si ayrılmaktaydı) 22. 21 ALSHARABATI Carole & LAHOUD Carine, Analysis of Child education survey, Beyrouth: Political Science Institute at USJ, Mart 2016, s 4. 22 ALSHARABATI Carole & LAHOUD Carine, Analysis of Child education survey, Beyrouth: Political Science Institute at USJ, Mart 2016, s 7. 17

LKP stratejisi Lübnan Sosyal İşler Bakanlığı ve BM Yerleşik Koordinatörü/İnsani Koordinatörü tarafından idare edilirken eğitim sektörü Lübnan Eğitim ve Yüksek Eğitim Bakanlığı (EYEB) ve UNICEF altındadır. Ocak 2014te EYEB, uluslararası mali destekle üç yıllık RACE (Reaching All Children with Education Tüm Çocuklara Eğitim Ulaştırmak) programını başlatmıştır (634 milyon ABD doları üç genel hedefe ulaşılması Şekil 5. RACE Programı Bütçesi Yıl Bütçe (ABD doları) Yıl 1 211,3 milyon $ Yıl 2 191,3 milyon $ Yıl 3 231,4 milyon $ Toplam 634 milyon $ Kaynak: Reaching All Children with Education in Lebanon (Haziran 2014) için tahsis edilmiştir) 23. Program, EYEB ve ortaklarına (BMMYK, UNICEF ve Dünya Bankası) okul çağındaki 470.000 Suriyeli ve Lübnanlı çocuğa örgün eğitim vermek üzere Lübnan devlet eğitim sistemini güçlendirme görevini vermektedir. (Kesin hedef 477.000 dir ve 228.000 24 Suriyeliyi kapsamaktadır). EYEB, devlet okullarının kapasitelerini fakir Lübnanlı ve Suriyeli çocuklar lehine arttırmak için çift tedrisatlı bir sistem kurmuştur. Öğleden sonra yapılacak öğretim tamamen Suriyelilere ayrılmışken sabah yapılacak öğretim ise Suriyeli lerin oranı %50yi geçmeyecek şekilde karışık sınıflardan oluşacaktır. 23 Reaching All Children with Education in Lebanon - R.A.C.E., Beyruit: Ministry of Education and Higher Education, Haziran 2014, s 1. 24 EL-GHALI Hana A. & GHALAYINI Nadine & ISMAIL Ghida, Responding to the crisis: Syrian refugees education in Lebanon, Beyruit: AUB, Mart 2016, s 3. 18

Lübnan da ayrıca ulusal ve uluslararası sivil toplum örgütlerince yönetilen ve UNICEF, BMMYK ve UNESCO tarafından finanse edilen bir yaygın eğitim sistemi de vardır. Bu sistem, örgün sisteme eklemlenemeyecek durumdaki Suriyeli çocuklara yardım etmek üzere örgün devlet sisteminin eksiklik ve yetersizliklerini aşmak üzere tasarlanmıştır. Bu yaygın eğitim sistemi kapsamında okuldan 2 yıldan fazla uzak kalan 7 ila 17 yaşındaki çocuklar için Hızlı Öğrenme Programları sağlanmaktadır. Yaygın eğitim sistemi henüz EYEB tarafından onaylanmamıştır. Ancak bakanlık uluslararası ortaklarının desteği ile yaygın eğitime katılanların Lübnan ın örgün sistemine geçişine izin vermek bakış açışı ile konu üzerinde çalışmaktadır. RACE stratejisinin üç genel hedefinin altındaki detaylı hedefler şunlardır: 25 Okulların su, sağlık ve hijyen tesisleri ile tadilatı; Eğitimin önemi konusunda bilinçlendirme, sosyal yardım, bilgi paylaşımı, okula gitmeyen çocukların tespit edilmesi, okula erişim durumu ile ilgili toplumun geri bildiriminin analizi ile kayıt sayısını arttırmak; Daha büyük sınıfları yönetebilmeleri, çocuk odaklı pedagojik uygulamalar gerçekleştirebilmeleri, yabancı dil eğitimine giriş yapabilmeleri ve çatışma konularını psikolojik, sağlık ve beslenme desteği ile birlikte işleyebilmeleri için öğretmen ve eğitmenlerin yeteneklerinin arttırılması; Öğretmen ve öğrenciler için temel malzemelerin sağlanması ve okul kütüphanelerinin yaratılması; Dil engeli konusuna yabancı dile özel olarak odaklanmış, Lübnan müfredatına dayanan ve deneyimli öğretmenlerce yürütülen, gerekli malzemelerle desteklenen çözüm getirici/ ev ödevi destekleme programı ile çare oluşturmak; Okul içinde ve çevresinde yapılacak psikolojik ve eğlenceli etkinliklerle çocukların mutluluğunu arttırmak; 25 Lebanon Crisis Response Plan 2015-2016 Year 2, Government of Lebanon & United Nations, s 64. 19

Üç konudaki (temel okuryazarlık ve matematiksel beceri, hızlandırılmış öğrenme, toplum temelli erken çocukluk dönemi eğitimi) yaygın eğitim programlarını yaşam becerileri, dil desteği ve eğlenceli etkinliklerle ve ayrıca ev ödevi desteği ve psikolojik destekle geliştirmek; Okul terklerini engellemek. RACE stratejisine ek olarak EYEB; UNICEF, BMMYK ve Dünya Bankasının finansal katkısı (94 milyon ABD doları) ile (200.000 Lübnanlı çocuk dahil) 366.667 çocuğa ücretsiz örgün eğitim sağlamak için Eylül 2015 de bir Okula Dönüş kampanyası başlatmıştır 26. Kampanyanın ana hedefleri şunlardır: Masrafları sivil toplum örgütlerince karşılanacak serbest ulaşım; Masrafları EYEB tarafından karşılanacak serbest kayıt; Masrafları EYEB tarafından karşılanacak ücretsiz okul, kitap ve temel kırtasiye. 26 ALSHARABATI Carole & LAHOUD Carine, Analysis of Child education survey, Beyrouth: Political Science Institute at USJ, Mart 2016, s 7. 20

Lübnan Eğitim Sektöründe Çıktılar BMMYK de kayıtlı 3-18 yaşındaki çocukların %30 dan azı devlet okul sistemine kayıtlıdır. Buna karşılık 2014-2015de Suriyeli çocukların %70 ten fazlası yer darlığı, yüksek maliyet, Lübnan programının yetersizliği, yabancı dilde (Fransızca ve İngilizce) öğrenme zorluğu, yüksek bir okul terk oranı ve oturma izni olmayışı (bu sorun halen ele alınmaktadır) gibi nedenlerin birleşmesiyle örgün eğitim alamamıştır 27. Şekil 6. 2013-2014 ve 2014-2015te Lübnan Devlet Okullarına Kayıtlı Suriyeli Mülteci Çocuklar 2013/2014 okul yılı 2014/2015 okul yılı Yaş Aralığı Toplam Sayı Kayıt Sayısı Kayıt Yüzdesi Toplam Sayı Kayıt Sayısı Kayıt Yüzdesi 3-5 yaş 133.000 - - 134.000 10.000 %7 6-14 yaş 280.000 87.000 %31 291.000 107.000 %37 15-18 yaş 81.000 3.000 %4 87.000 2.000 %2 6-18 yaş 361.000 90.000 %25 378.000 109.000 %21 3-18 yaş 494.000 92.000 %19 512.000 119.000 %29 Kaynak: Reaching All Children with Education in Lebanon (Nisan 2015) Suriyeli Mültecilerin İlkokula Devamı Ağustos 2015 de yayımlanan Lübnan daki Suriyeli Mültecilerin Kırılganlık Değerlendirmesi Raporuna (Vulnerability Assessment of Syrian Refugees in Lebanon report - VASyR) göre 28, ilkokula başlama yaşına gelen çocukların %54ünün birinci sınıfa başladığı bildirilmiştir (6 yaşındaki net giriş oranı). İlkokula net devam etme oranı (ilk veya ortaokula giden 6-14 yaşındakilerin yüzdesi) ulusal çapta %52 olmuştur. İlkokul bitirme oranlarına 29 bakıldığında, ilkokul bitirme yaşındaki çocukların sadece yaklaşık %13 ünün ilkokul son sınıfa eriştiği görülür. Dahası, 1. Sınıfa başlayan çocukların sadece yaklaşık %46 sının 6. Sınıfa eriştiği bildirilmiştir. Diğer bir deyişle, 1. ve 6. Sınıflar arasındaki çocukların yarıdan fazlası okulu terk etmiştir. 27 ALSHARABATI Carole & LAHOUD Carine, Analysis of Child education survey, Beyrouth: Political Science Institute at USJ, Mart 2016, s 6. 28 Vulnerability Assessment of Syrian Refugees in Lebanon 2015 Report, UNHCR & WFP & UNICEF, s 25 29 Ana bitirme oranı, yaştan bağımsız olarak ilkokulun son sınıfına (9. Sınıf) ilk defa gelen toplam öğrenci sayısının güncel (veya en son) okul yılının başındaki ilkokul bitirme yaşındaki (14 yaş) çocuk sayısına oranıdır. 21

Şekil 7. İlkokuldaki Geçiş ve Okulda Kalım Oranı (Ulusal Toplam) Kaynak: Lübnan daki Suriyeli Mültecilerin Kırılganlık Değerlendirmesi (Aralık 2015) Sonuç olarak en yüksek oran Bekaa da (%63) ve en düşük oran Beyrut da (%24) olmak üzere ilkokul çağındaki çocukların %48inin okula devam etmediği görülmüştür. İlkokula devam oranlarında kızlar ve erkekler arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Suriyeli Mültecilerin Ortaokula Devamı VASyR raporuna göre net ortaokul devam oranı (ortaokul çağındaki çocukların ortaokul veya daha yüksek bir okula devam oranı) ulusal çapta %5 tir 30. Okula Gitmemede Belirleyici Etkenler VASyR raporu için toplanan veriye göre hesaplanan okula gitmeme oranları 12 ila 14 yaş arasında belirgin bir kaymaya işaret etmektedir. 30 Vulnerability Assessment of Syrian Refugees in Lebanon 2015 Report, UNHCR & WFP & UNICEF, s 27. 22

Şekil 8. Yaşa Göre Okul Çağındaki Çocukların Okula Gitmeme Oranı Kaynak: Lübnan daki Suriyeli Mültecilerin Kırılganlık Değerlendirmesi (Aralık 2015) Çocukları okula gitmeyen hanelerin büyük çoğunluğunun (%71 den fazlasının) hanelerinin aylık geliri 300 ABD dolarından daha azdır. Yaşları 3-24 arasında çocukları olan hanelerin çocuklarının okula gitmemelerinin ana nedenleri eğitim masrafları (%33) ve çocukların yaşıdır (%24). Diğer çok rastlanan nedenler çocukların çalışmak zorunda olması (%7), okulların kayıt etmeyi reddetmesi (%7) ve okul bulunmamasıdır (%6). Okula gitmeme konusunda diğer nedenleri belirten haneler için ana etken, özellikle kız çocukları için evliliktir. Yaş grubuna bağlı olarak çocukların okula gitmeme nedenlerinin incelenmesi, 3-5 yaş çocuklarında en çok rastlanan neden çocuğun yaşıyken, diğer tüm yaş gruplarında (6-14, 15-17 ve 18-24) birincil nedenlerin eğitim masrafı veya çocukların çalışma zorunluluğu olduğunu ortaya çıkarmıştır. Arz engelinden de bahsedilmiştir. Örneğin, okul kaydı reddetti, civarda okul yoktu, okulda yer yoktu veya dil/müfredat zorlukları vardı gibi. 23

Şekil 9. Çocukların (3-24) Okula Gitmeme Nedenleri Kaynak: Lübnan daki Suriyeli Mültecilerin Kırılganlık Değerlendirmesi (Aralık 2015) 24

Ürdün deki Suriyeli Mülteci Çocukların Eğitime Erişimi Ülke Özeti 2016 Şubat ayının sonlarında yayımlanan Nüfus ve Konut Sayımı Raporuna göre (Arapça) Suriye krizini takiben Ürdün ün nüfusu şu an 9,5 milyondur. Ürdünlü olmayanlar nüfusun %30,6 sını oluşturmaktadır 31. Ürdünlü olmayan 2,9 milyonun içerisinde 1.265.000 Suriyeli bulunmaktadır. Suriyeliler, Ürdünlü olmayan nüfusun %46 sını ve Ürdün ün toplam nüfusunun ise %13,2 sini oluşturmaktadır. Ürdün, çoğu tam Ürdün vatandaşlığına sahip 2,1 milyon Filistinliyi de içerisinde barındırmaktadır 32. 0,6 milyon Mısırlı (nüfusun %6 sı), 130.000 Iraklı (%1), 31.163 Yemenli ve 22.700 Libyalı bulunmaktadır 33. Şekil 8. BMMYK ne Kayıtlı Mültecilerin Coğrafi Dağılımı Kaynak: BMMYK (Mayıs 2016) 31 UNICEF, http://www.unicef.org/jordan/media_10894.html 32 UNICEF, http://www.unicef.org/jordan/media_10894.html 33 UNICEF, http://www.unicef.org/jordan/media_10894.html 25

Ürdün karmaşık bir mülteci durumu ile karşı karşıyadır. Ülke dünyanın beşinci en geniş mülteci nüfusuna ve ikinci en yüksek mülteci vatandaş oranına sahiptir 34. 1 Haziran 2016 dan itibariyle Suriye nüfusunun 651.114 ü, BMMYK ye mülteci olarak kayıtlıdır ve bunların arasından 133.325 i (%20) kamplarda ve 517.789 u (%80) kent, kent çevresi veya kırsal bölgelerde yaşamaktadır 35. Suriyeli mültecilerin büyük bir çoğunluğu, Amman (%27,7), Irbid (%23,3), Mafraq (%12,4) ve Zarga (%8,5) valilikleri gibi Ürdün ün en fakir kuzey belediyelerine yerleşmiştir 36. Yerel nüfusun yardım ve hizmetlerin eşitsiz dağıtılmakta olduğu algısı ve mültecilerin iş olanakları, sağlık hizmeti, barınma ve eğitim için Ürdün ün kendi kırılgan nüfusu ile rekabet içinde olması, mültecilerle yerel nüfus arasında gerilime yol açmıştır. Şekil 11. Ürdün deki Suriyeli Mültecilerin Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı Kaynak: BMMYK (Haziran 2016) BMMYK verileri, kayıtlı mültecilerin 335.512 inin (%51,5) 18 yaşın altında ve 230.423 ünün (%35,3) okul çağında (5 17 yaş arası) çocuklar olduğunu göstermektedir. Okul çağındaki çocukların 49.197 si (%36.9) kamplarda ve 181.226 sı (%35) yerel nüfusla birlikte yaşamaktadır. 34 FRANCIS Alexandra, Jordan's refugee crisis, Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace, September 2015, p 6. 35 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Sharing Portal, UNHCR, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=107 36 Jordan Response Plan 2015 For the Syria Crisis, Jordan Response Platform for the Syria Crisis & United Nations, 17 December 2014, p 12 26

Şekil 12. Kamp Nüfuslarının Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı Kaynak: BMMYK (Haziran 2016) Şekil 13. Kamplarda Yaşamayan Suriyeli Mülteci Nüfusunun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı Kaynak: BMMYK (Haziran 2016) 27

Ürdün ün Mülteci Politikası Ürdün, yerinden edilmiş kişilerin ve mültecilerin haklarını belirleyen 1951 Cenevre Sözleşmesini ve bu sözleşmenin 1967 daki ek protokolünü imzalamamıştır. Bu, Suriyeli mültecilerin temel barınma, istihdam, hareket özgürlüğü, sosyal yardım, sağlık ve temel geçim kaynaklarına erişimleri olmadığı ve yasal olarak korunmasız oldukları anlamına gelmektedir. Fakat Ürdün ün Filistinli olmayan mülteci politikasını özetleyen BMMYK ile yaptığı 1998 Mutabakat Anlaşması, uluslararası korumanın ana ilkelerinden söz etmekte ve Suriyeli çocukların yasal bir zorunluluk olmasa da eğitime erişimine olanak sağlamaktadır. Geri göndermeme ilkesi, uluslararası örfi hukukun parçası olsa ve Ürdün ün mültecileri kabul etmesini zorunlu kılsa dahi, 2013 ten bu yana girişleri sınırlamış, sığınmacıları ve mültecileri Suriye ye geri göndermiş, resmi güvenlik sebepleriyle Suriye sınırlarını kapatmış ve hareket özgürlüğünü kısıtlamıştır 37. Sonuç olarak, mülteci girişlerinin artışı yavaşlamıştır. Ürdün ün Suriye Krizi için Müdahale Planı (ÜMP) ÜMP, Ürdün Hükümeti liderliği altında, Suriye Krizi için Ürdün Müdahale Platformu (JRSPC) tarafından hazırlanmıştır. Mülteci müdahalesini kapsamlı bir ulusal gelişim ve ulus inşa planına katmayı amaçlamaktadır (daha çok Lübnan Kriz Müdahale Planı gibi). Eğitim sektörü, başında Eğitim Bakanlığı (EB) olan ve UNICEF ve Save the Children kuruluşlarının ortak yetkili olduğu Eğitim Sektörü Çalışma Grubu (ESWG) tarafından yönetilmektedir. Çalışma Grubu, diğer birkaç BM kuruluşunu, uluslararası ve ulusal Sivil Toplum Örgütlerini ve kamu bazlı kurumları da içermektedir. 37 FRANCIS Alexandra, Jordan's refugee crisis, Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace, September 2015, p 21. 28

Ürdün ün Eğitim Alanındaki Girişimleri Ürdün Hükümeti, Suriyeli çocukların Ürdün İçişleri Bakanlığına kayıtlı olmaları koşuluyla, BMMYK ye kayıtlı olup olmadıklarını gözetmeksizin devlet okullarına erişimini onaylamıştır. Bunun sonucu olarak okullara kayıtlı çocukların sayısı, Ürdün ün eğitim sektörüne baskı yaparak yükselmiştir. Fakat çok sayıda Suriyeli çocuk hala yer, ders kitabı, öğretmen ve güvenlik eksikliği veya Suriyelilerin maddi kaynak ve edinilmiş öğrenme alışkanlıkları olmaması nedeniyle örgün eğitime katılamamaktadır. ÜMP, bu sorunu gidermek, hem mültecilere müdahalesinin etkinliğini hem de eğitim sektörünün dayanıklılığını arttırmak için harcanacak miktarın 2015 te 256 milyon dolar, 2016 da 249 milyon dolar, 2017 de 281 milyon dolar ve 2018 de 323 milyon dolar olacağını belirtmiştir. 38 ÜMP nin mali güncellemesine göre 2015 te eğitim sektöründeki maddi gerekliliklerin yalnızca %31 i karşılanmıştır (mülteci müdahalesi için 3 milyon dolar ve eğitimdeki değişimi sağlamak için 76 milyon dolardan oluşan 79 milyon dolar) 39. Ürdün, olumsuz şartlara rağmen mülteci krizini çözme amacıyla birkaç eğitimsel program ve projeyi uygulayabilmiştir: Ev sahipliği yapan topluluklara (ikili öğretimler de dâhil olmak üzere) ve kamplara 3.446 öğretmen atanmış ve bu öğretmenler maaş desteği almıştır; 9 12 yaş arası çocukların devlet eğitimine (örgün ve yaygın eğitim) yeniden alınmasını garantilemek amacıyla hızlandırılmış öğrenme pilot projesi onaylanmıştır; Ev sahipliği yapan topluluklarda ve kamplarda 50.000 den fazla oğlan, kız ve genç için telafi eğitimi sağlanmıştır; 2.900 öğretmen, acil durumlar, psikososyal destek, çocuk koruma, çocuktan çocuğa eğitim yöntemleri, sınıf yönetimi ve katılımı ile ilgili eğitim almıştır; Devlet okullarına, psikososyal aktiviteler konusunda oryantasyon almış olan 665 danışman atanmıştır; 38 Jordan Response Plan for the Syria Crisis 2016-2018, Jordan Response Platform for the Syria Crisis & United Nations, 2016, p 12. 39 JRP 2015 Financial Update, Jordan Response Platform for the Syria Crisis, February 2016, p 3. 29

Kamplardaki ve yerel halkla yaşayan Suriyeli çocuklar, eğitime ücretsiz erişim imkânına sahip olmaya devam etmiştir; Kamplardaki ve ev sahipliği yapan topluluklardaki öğrenim yerleri arttırılmıştır: o Kamplar: Kamplarda, aralarında 7 si hazır ve 3 ü yakın gelecekte hazır olacak on okul inşa edilmiştir; o Ev sahipliği yapan topluluklar: Suriyeli çocukları yerleştirmek amacıyla toplamda 98 okul ikili öğretim uygulamaya başlamıştır; 26.000 oğlan, kız ve genç için yaygın eğitime erişim sağlanmıştır; Suriyeli, Ürdünlü ve diğer milletlere mensup 1.100 çocuk ve gencin yaygın eğitime erişimi sağlanmıştır; Eğitim ve korumaya yönelik Back to School ve Amani kampanyaları başta olmak üzere sosyal yardım faaliyetleri aracılığıyla yaklaşık 500.000 topluluk üyesine ulaşılmıştır. Ürdün Eğitim Sektöründe Çıktılar Okula Kayıt UNICEF e göre 2015 2016 eğitim yılı için 145.458 Suriyeli mülteci çocuk (toplamın %63 ü) örgün eğitime kaydolmuştur. Bu çocukların neredeyse hepsi (%96) ilkokuldadır. Kayıtlı öğrencilerin yaklaşık %18 i (26.200) mülteci kamplarında, %82 si (119.258) yerel halkla birlikte yaşamaktadır. Bu, toplam mülteci nüfusunun kampta yaşayan ve kampta yaşamayanlar arasındaki dağılımıyla tutarlıdır. 30

Şekil 9. Bölgeler itibariyle Kamu Okullarında Kayıtlı Suriyeli Mülteci Çocuklar (2015-2016) Kaynak: UNICEF (March 2016) 2016 Nisan ayının en son BMMYK verileri, Ürdün de okul çağında olan Suriyeli mülteci çocukların %35 inin (yaklaşık 85.500 çocuk) örgün eğitim almadığını göstermektedir 40. Bu çocukların bazıları (3.667 çocuk ve genç) yaygın eğitim hizmeti, bazıları ise (58.952 çocuk) temel okur-yazarlık gibi temel yaygın eğitim hizmeti almaktadır 41. Tamamen eğitimsiz olan çocukların gerçek sayısı bilinmemekle beraber, burada verilen rakamları ve yukarıda bahsedilen okul çağındaki çocukların toplamını baz alarak, bu sayının yaklaşık 20.000 olduğu hesaplanabilir. Ürdün'ün eğitim sektörünün Suriyeli mültecilere sağlanan hizmetler açısından ilerleme kaydetmeye devam ettiği (devlet okullarına kaydolan çocukların git gide artan sayısından görüldüğü üzere) göz önüne alındığında bu rakam, 34.216 çocuğun o sırada okul dışında olduğu bilgisini veren 2015 Mayıs ayına ait 3RP Aylık Güncellemesi ile uyumludur. 40 Jordan UNHCR Operational Update, UNHCR, May 216. 41 Jordan Education Sector Working Group, http://data.unhcr.org/jordan/sectors/2015/education/index.html#indicator=&gender=&poptype=&funded=&a ppeal=&partner=&allocation=&monthrange=&location=&obj=&region= 31

Okulda Devamlılık Ürdün'de bugüne kadar yapılan tek eğitim ihtiyaçları değerlendirmesinden elde edilen bulgular (2014 Haziran ayında verilerin toplandığı Ürdün Eğitim İhtiyaçları Değerlendirmesi), Ürdün'de ev sahipliği yapan topluluklardaki herhangi bir eğitim hizmetine katılan Suriyeli çocukların çok büyük çoğunluğunun (%93) örgün eğitime ve okul çağındaki toplam Suriyeli mülteci çocuk nüfusunun %61,6'sının örgün eğitime katıldığını göstermektedir 42. Şekil 15. Örgün Eğitime katılan okul yaşındaki Oğlan ve Kız Çocuklarının oranı 70,00% 60,00% 61,6% 59,8% 63,5% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% Çocuklar 6-17 Oğlan çocukları 6-17 Kız çocukları 6-17 10,00%,00% Kaynak: REACH/UNICEF (Mart 2015) 42 Access to Education for Syrian Refugee Children and Youth in Jordan Host Communities - Joint Education Needs Assessment Report, UNICEF, March 2015, p 24. 32

Eğitimin Belirleyici Etkenleri a) Devamlılığın Belirleyici Etkenleri Ürdün Eğitim İhtiyaçları Değerlendirmesi, hane reisinin eğitim durumu ve çocukların, özellikle de hane reisi yüksek eğitim seviyesine sahipse okula gitmesi daha olası olan kız çocuklarının okula gitme ihtimali arasında anlamlı bir bağlantı bulmuştur 43. Çocukların eğitime erişimi ve mülteci olarak kayıtlı olup olmadıkları arasında da bir bağlantı vardır: BMMYE tarafından kaydedilmemiş olan hanelerde yaşayan çocukların okula devam etme olasılığı daha düşüktür 44. Okula devamlılık Ürdün e geliş zamanıyla da ilişkilidir. Suriyeli çocuklar Ürdün de ne kadar uzun kalmışlarsa, okula devam etmeleri o kadar olasıdır 45. i. Örgün Eğitime Katılma Nedenleri 1. 6. sınıftaki öğrencilerin okula devamlılığının ana nedenler öğrenmek, ders çalışmak, oyunlar oynamak ve hayallerini gerçekleştirmektir 46 ; 7. 12. sınıftaki öğrencilerin okula devamlılığının ana nedenler öğrenmek, ders çalışmak, hayallerini gerçekleştirmek ve iş bulmaktır 47. ii. Kayıtlıyken Okulu Kaçırma Nedenleri 1. 6. sınıftaki çocukların okulu kaçırmalarının ana nedenleri derslerin zor olması değil, hastalık, hava koşulları, BM ye tekrar kaydolma zorunluluğu ve akraba ziyaretleridir 48 ; 43 Access to Education for Syrian Refugee Children and Youth in Jordan Host Communities - Joint Education Needs Assessment Report, UNICEF, March 2015, p 27. 44 Access to Education for Syrian Refugee Children and Youth in Jordan Host Communities - Joint Education Needs Assessment Report, UNICEF, March 2015, p 29. 45 Access to Education for Syrian Refugee Children and Youth in Jordan Host Communities - Joint Education Needs Assessment Report, UNICEF, March 2015, p 29. 46 Access to Education for Syrian Refugee Children and Youth in Jordan Host Communities - Joint Education Needs Assessment Report, UNICEF, March 2015, p 33. 47 Access to Education for Syrian Refugee Children and Youth in Jordan Host Communities - Joint Education Needs Assessment Report, UNICEF, March 2015, p 33. 48 Idem. 33

7. 12. sınıftaki çocukların okulu kaçırmalarının ana nedenleri ise hastalık, BM ye tekrar kaydolma zorunluluğu, çalışma gerekliliği, maddi durum ve kötü muameledir 49. iii. Okulda Karşılaşılan Problemler 1. 6. sınıftaki öğrencilerin okulda karşılaştıkları ana problemler diğer öğrencilerin rahatsızlık vermesi, ev ve okul arasındaki mesafenin uzunluğu, öğretmenlerin ilgisizliği, ayrımcılık ve fiziksel saldırılardır; 50 7. 12. sınıftaki öğrencilerin karşılaştıkları ana problemler ise ayrımcılık, zorbalık, kötü muamele, derslerin zorluğu, hakaret, öğretmenlerin ilgisizliği ve maddi durumdur. 51 b) Eğitimsizliğin Belirleyici Nedenleri i. Okulu Bırakma 2014 Haziran ayında toplanan verilere göre okulu bırakan çocukların bunu yapmaktaki amacı okulda karşılaştıkları problemlerdir: 1. 6. sınıftaki öğrencilerin okulu bırakmalarının ana nedenleri ayrımcılık, diğer öğrencilerin rahatsızlık vermesi, güvenlik yoksunluğu, dil yetersizliği, öğretmenlerin kötü davranması, maddi yoksunluk, evden okula olan uzaklık ve çalışma gerekliliğidir; 52 Daha üst sınıflardaki öğrencilerin okulu bırakmasının en sık bahsedilen nedenleri derslerin zorluğu, güvenlik yoksunluğu, çalışma gerekliliği, diğer öğrencilerin rahatsızlık vermesi, öğretmenlerin kötü davranması, dil yetersizliği ve ırkçılıktır. 53 Çocukları okulu bırakmış olan ailelerin çoğu, çocukları örgün eğitime dönmeleri durumunda öncelikli ihtiyaçlarının maddi yardım olduğunu belirtmiştir. Bu, hem hiç okula gitmemiş çocuklar arasında devamlılığın önündeki engeller hakkında elde edilen bilgi, hem de borçta olduklarını söyleyen fazla sayıda aile ile (toplamın %80,5 i) tutarlıdır 54. 49 Idem. 50 Agy., p 35. 51 Idem. 52 Agy., p 38. 53 Agy., p 38. 54 Agy., p 39. 34

ii. Kayıt Olmama Ürdün e gelişlerinden bu yana örgün eğitime erişememiş olan çocuklarla ilgili olarak, 2014 Haziran ayına dair veriler toplandığında çocuklar ve aileleri tarafından verilen açıklamaların bir sentezi, eğitimin önündeki temel engellerinin (azalan önem sırasıyla) maddi durum, okul ve ev arasındaki mesafe, zorbalık ve ırkçılık, belge ve bilgi eksikliği, fazla kalabalık okullar ve çalışma gerekliliği olduğunu göstermektedir 55. 55 Agy., pp 47-48. 35

Irak taki Suriyeli Mülteci Çocukların Eğitime Erişimi Ülke Özeti Irak, 10 milyondan fazlası muhtaç durumda ve 3,3 milyonu mülteci olan 37 milyonluk nüfusu ile dünyanın en geniş ve en karmaşık insanlık kriziyle karşı karşıya olan bir ülkedir. Ülke şu an 87.581 hane oluşturan 246.589 Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Bu mültecilerin 238.031 i (%97) Irak ın Kürdistan Bölgesinde (KR-I) ve 8.528 i (%3) ülkenin başka yerlerinde yaşamaktadır 56. Irak taki Suriyeli mültecilerin büyük çoğunluğu Kürt tür (2013 Ağustos ayında 195.000 mültecinin %95 i) 57. Şekil 16. BMMYK ye Kayıtlı Mültecilerin Yaş ve Cinsiyet Dağılımı 60 + 1,09% 1,26% 18-59 22,89% 33,54% 12-17 5-11 0-4 4,53% 5,43% 7,84% 8,27% 7,44% 7,71% Kadın Erkek 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% Kaynak: BMMYK (Nisan 2016) Mültecilerin 96.814 ü (%39,26) toplamda 10 adet olan kamplarda ve 149.775 i (%60,74) ise kent, kent çevresi ve kırsal bölgelerde yaşamaktadır 58. 30 Nisan 2016 itibariyle Irak ta BMMYK ye kayıtlı 64.285 i (BMMYK ye kayıtlı mültecilerin toplamının %26,07 si okul çağında (5-17) olmak üzere toplam nüfusun %41,22 sini oluşturan 101.644 18 yaş altı Suriyeli mülteci bulunmaktadır 59. Kamp dışında yaşayan Suriyeli mültecilerin %38,1 i (57.064) 18 yaş altında ve %24,4 ü (36.545) okul çağındadır 60. 56 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Information Sharing Portal, UNHCR, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=103 57 Hidden but Hopeful, Life Beyond the Camp for Syrian Refugees in Northern Iraq, International Rescue Committee, August 2013, p 4. 58 UNHCR Registration Trends for Syrian Person of Concern, UNHCR Iraq, 30 April 2016. 59 Idem 60 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Information Sharing Portal, UNHCR, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=103 36

Şekil 10. Ev Sahipliği Yapan Ülkelerde Yaşayan BMMYK ye Kayıtlı Mülteciler Valilik Kişi Sayısı Hane Sayısı % Toplam Dahuk 92.767 29.188 37,62% Erbil 115.014 43.752 46,64% Süleymaniye 30.280 11.836 12,28% Anbar 4.510 1.150 1,83% Nineveh 1.582 524 0,64% Kerkük 847 292 0,34% Bağdat 661 339 0,27% Diğer 928 500 0,38% Irak (Toplam) 246.589 87.581 100% Kaynak: BMMYK (Nisan 2016) Şekil 11. Kamplarda Yaşayan BMMYK ye Kayıtlı Mülteciler Kamplar Kişi Sayısı Hane Sayısı Toplam (%) Al-Obaidi Kampı 1.519 319 1,57% Akre Yerleşimi 1.255 319 1,30% Domiz 1 Kampı 40.400 13.210 41,73% Domiz 2 Kampı 7.520 1.757 7,77% Gawitan Kampı 7.500 1.822 7,75% Basima Kampı 3.532 864 3,65% Darashakran Kampı 10.922 2.546 11,28% Kawergosk Kampı 10.082 2.787 10,41% Qushtapa Kampı 6.681 1.847 6,9% Arbat Kampı 7.403 1.970 7,65% Total 96.814 27.442 100% Kaynak: BMMYK (Nisan 2016) 37

Irak ın Mülteci Politikası Irak henüz Mültecilerin Statüsüne İlişkin 1951 Sözleşmesi nin ve sözleşmenin 1967 Protokolü nün tarafı değildir. Mülteciler ile ilgili iki yasası vardır: 1971 Politik Mülteci Yasası (yalnızca politik ve askeri mülteciler) ve 2009 yılının Göç ve Göçmenler Bakanlığına ait 21 No.lu Yasa (bu yasa oldukça belirsizdir) 61. Bu nedenle mültecilerle ilgili yasal çerçevede bir boşluk bulunmaktadır; haklar ve yetkilendirme açısından bir tutarlılık yoktur. Özerk bir bölge olan KR-I nın kuzey federal bölgede otoritesi vardır ve kendi iç meselelerini idare etmektedir. KR-I nın yasal çerçevesi, zaman zaman Bağdat taki merkezi hükümetin yasal çerçevesine göre farklılık gösterir. Bölgesel Kürt Hükümeti (BKH) genellikle sınırlarını açık tutmuştur ve mülteciler hareket özgürlüğü, eğitime erişim ve sağlık hizmetleri gibi haklarına erişebilmişlerdir. Aynı zamanda, kamplarda olanlar dışında, oturma izni ile çalışmalarına izin verilmiştir 62. Irak Hükümetinin (IH) ve BKH nin müdahale politikalarına, Suriyeli mültecilerin ihtiyaçlarına müdahaleyi ve dayanıklılık sağlama programını içeren kapsamlı bir strateji olan Irak ın Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planında yer verilmektedir. Irak ın 3RP si BKH ve IH ile birlikte tasarlanmıştır ve BMMYK ve UNDP tarafından yönetilmektedir. 61 SADEK George, Legal status of refugees: Egypt, Jordan, Lebanon, and Iraq, Washington DC: The Law Library of Congress, December 2013, p 12. 62 Ibid, p 13. 38

Irak ın Eğitim Sektöründeki Girişimleri Suriyeli mülteci çocukların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla BKH ve IH Suriyeli çocukların devlet okullarına ücretsiz kaydolmalarına imkân sağlamaktadır. Buna ek olarak Eğitim Bakanlığı (EB) ve BKH, örgün eğitimi bütünleme amacıyla yaygın eğitim girişimlerini destekleme konusunda anlaşmıştır. Eğitim Sektörü Çalışma Grubu, UNICEF ve Save the Children International kuruluşları tarafından yönetilmektedir. 2015 yılı için gerekli olan 41 milyon doların yalnızca 24 milyon doları karşılanmıştır (%58). 2016 için 49 milyon dolar daha gerekmektedir 63. Bu nedenle, BKH ve eğitime katkıda bulunan diğer kuruluşlar, eğitime erişimi geliştirmek için gerekli olan hizmetlerin büyük bir kısmını, devamlı ve kaliteli eğitimi sağlayamamaktadır 64 : BKH, tüm mülteci çocukları yerleştirecek yeterli devlet okulu alanına sahip değildir; Eğitim Bakanlığı artık maaşlı öğretmen sağlayamamaktadır; Yetkililer ve paydaşlar, sınırlı maddi kaynakları nedeniyle yüksek talep alan ders kitaplarını yeterli sayıda bastıramamaktadır. 63 3RP Regional Refugee & Resilience Plan 2015-2016 in Response to the Syria Crisis - 2015 Annual Report, p 58. 64 3RP Regional Refugee & Resilience Plan 2016-2017 in Response to the Syria Crisis - Iraq, p 43. 39

Irak Eğitim Sektöründe Çıktılar Okula Kayıt Aşağıdaki bilgiler, kaynak ve kapsam açısından değişiklik gösteren ve farklı yorumlara açık olan veriler nedeniyle dikkatli bir şekilde okunmalıdır. Irak ın 3RP 2016 Nisan Ayı Güncellemesine göre 35.754 çocuk (5 17 yaş arası) örgün eğitime kayıtlıdır (ilköğretim ve ortaöğretim) 65. Yukarıdaki veriye göre bu, okul çağındaki nüfusun %55 ini temsil etmektedir. Okula Devamlılık Okula devamlılıkla ilgili en son veriler 2015 e aittir. 2015 3RP Yıllık Raporuna 66 göre 6 ila 17 yaş arasındaki çocukların %71 i okula gitmekte, okul çapındaki çocukların %32 si okula gitmemekte (20.545 çocuğun veya o zamanlar okul çağında olan çocukların %32 sinin okula gitmediğini belirten ve 2015 Aralık ayında çıkarılan UNICEF raporuyla desteklenen bir veri 67 ) ve örgün eğitime kayıtlı mültecilerin %93 ü okula devam etmektedir. 2016 2017 68 Irak 3RP planına göre, kamplarda yaşayan 6 ila 14 yaş arasında çocukların %74 ü, yerel halkla birlikte yaşayan çocukların ise %62 si okula devam etmektedir. Örgün ortaöğretime devam eden 15 ila 17 yaş arasındaki çocukların yüzdesi %5 tir. Suriyeli Mültecilerin Çok-Sektörlü İhtiyaç Tespitlerine göre 2014 Aralık ortası ve 2015 Ocak ortası arasında toplanan veriler baz alındığında, Irak ta yerel halkla birlikte yaşayan mültecilerin arasındaki okul çağında olan çocukların (6 17 yaş arası) tamamının %46 sı okula devam etmektedir. 15-17 yaş arasında oğlan çocukları, demografik gruplar içerisinde en düşük okula devamlılık oranına (%10) sahiptir 69. Suriyeli Mültecilerin Çok-Sektörlü İhtiyaç Tespitleri, 2014 Aralık ayında toplanan verilere bağlı olarak KR-I daki kamplarda yaşayan okul çağındaki çocukları %71 inin okula devam ettiğini belirlemiştir 70. 65 3RP Iraq Monthly Update Education Dashboard, May 2016. 66 3RP Regional Refugee & Resilience Plan 2015-2016 in Response to the Syria Crisis - 2015 Annual Report, UNHCR & UNDP p 60. 67 Syria Crisis 5 Years of Crisis and Conflict Education Factsheet, UNICEF Middle East and North Africa, p 1. 68 3RP Regional Refugee & Resilience Plan 2016-2017 in Response to the Syria Crisis - Iraq, UNHCR & UNDP, p 43. 69 Multi-sector needs assessment of Syrian refugees residing in host communities - Iraq, REACH & UNHCR, April 2015, p 2. 70 Multi-sector needs assessment of Syrian refugees residing in camps - Kurdistan Region of Iraq, REACH & UNHCR, March 2015, p 2. 40

Okula Devam Etmeme Nedenleri Çok-Sektörlü İhtiyaç Tespitinde, verileri dikkatli incelemeye devam ederek, okula devam etmemenin nedenlerinden söz etmek gerekir. i. Kamplardaki Çocuklar Kamplarda okula devam etmemenin ana nedenleri düşük kaliteli dersler (%24), ödenek yetersizliği (%21), okullara olan uzaklık (%13) ve okulların fazla kalabalık olmasıdır (%11) 71. Şekil 12. Irak taki Kamplarda Yaşayan Mülteci Çocukların Okullara Devam Etmemesinin Nedenleri Kaynak: REACH/BMMYK (Mart 2015) ii. Yerel Halkla Yaşayan Çocuklar Çalışmadaki eksiklikler ve başka verilerin yokluğu göz önünde bulundurulduğunda 72 yerel halkla birlikte yaşayan mülteci çocukların okula devam etmemesinin ana nedenleri bu belgede yüzdeler olmadan belirtilmektedir: çocuk işçiliği (özellikle de oğlan çocukları), ödenek yetersizliği, düşük kalitede dersler ve okul yetersizliği veya dil engeli (Kürt diyalektlerindeki farklılıklar; Suriye de Arapça verilen dersler). 71 Ibid, p 16. 72 Multi-sector needs assessment of Syrian refugees residing in host communities - Iraq, REACH & UNDP, April 2015, p 31. 41

Yunanistan daki Suriyeli Mülteci Çocukların Eğitime Erişimi Ülke Özeti Yunanistan, göçmenlerin Avrupa ya giriş kapısı olan 11 milyon nüfuslu bir ülkedir 73. 5 Haziran 2016 itibarıyla Yunanistan, ülke çapındaki 48 yerleşimde çeşitli milletlere mensup 57,458 mülteciye 74 ev sahipliği yapmaktadır 75. Yunanistan göçmenler için bir geçiş ülkesidir ve ne toplam mülteci nüfusu ne de Yunanistan da kalan çocuk nüfusu ile ilgili bir sayım yapılmıştır. Ancak Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) halen yerleşim yerleri bazında veri toplamaktadır 76. UNICEF yakın bir zamanda (4 Mayıs 2016) Yunanistan da çeşitli milletlerden 22.000 çocuğun sıkışıp kalmış durumda olduğunu belirtmiştir 77. BMMYK ne göre Nisan 2011 ile Nisan 2016 arasında 7.011 Suriyeli göçmen Yunanistan a iltica başvurusunda bulunmuştur 78. Eurostat veritabanı Nisan 2011 ile Mart 2016 dönemi için 6.990 sayısını vermektedir. Eurostat veri tabanına göre bunların 1.700 ü (Yunanistan a iltica başvurusunda bulunanların %24 ü), 14 yaşın altındaki okul çağındaki çocuklardır ve 450 si (Yunanistan a iltica başvurusunda bulunanların %6 sı), 14 ile 17 yaş arasındaki okul çağındaki çocuklardır. Toplamda iltica talebinde bulunan tüm Suriyelilerin %30 una karşılık gelen okul çağındaki 2.150 Suriyeli Nisan 2011 ile Mart 2016 arasında Yunanistan a iltica başvurusunda bulunmuşlardır. BMMYK ya göre mültecilerin büyük çoğunluğu Suriye den (%49) Afganistan dan (%25) ve Irak tan (%15) gelmektedir 79. Bu, şu anda Yunanistan daki göçmenlerin (mülteciler, iltica etmeye çalışanlar, iltica için başvuranlar) %49 unun Suriyeli olduğu anlamına gelmektedir. 73 United Nations World Population Prospects - The 2015 Revision - https://esa.un.org/unpd/wpp/download/standard/population/ 74 Refugees/Migrants Emergency Response - Mediterranean, UNHCR, http://data.unhcr.org/mediterranean/country.php?id=83 75 Weekly Report June 3, 2016, UNHCR -Regional Bureau Europe, 3 Haziran 2016, s 1. 76 Idem. 77 Regional Humanitarian Situation Report #11-4 Mayıs 2016: Refugees and Migrant Crisis in Europe, Switzerland: UNICEF, 4 Ma ıs2016, s 2. 78 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Information Sharing Portal, UNHCR, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/asylum.php 79 Idem. 42

Yunanistan ın Mülteci Politikası Yunanistan ın coğrafi konumu ve ekonomik durumu onu güç bir durumda bırakmaktadır. Ülke, Avrupa ya denizden gelen kitlesel mülteci akının ilk durağıdır, fakat ilerisindeki ülkeler sınırlarını kapamıştır ve ekonomisindeki yakın zamanlı çöküş, hareket kabiliyetini sınırlamaktadır. Dolayısıyla Yunanistan ın dış desteğe ihtiyacı vardır. Ancak uluslararası sivil toplum örgütleri çeşitli uyruklardaki göçmenlerin Yunanistan dan Türkiye ye geri gönderilmesini içeren AB ile Türkiye arasındaki anlaşmayla ilgili çekinceleri nedeniyle işbirliğine yanaşmamaktadır. Anakarada sıkışıp kalmış ve yolculuklarına devam edemeyen mültecilerin yanı sıra 8.500 kişi 80 de Türkiye ye yakın adalarda kurulmuş, dolup taşmakta olan bölgelerde alıkonulmuştur. Yunanistan, çevresinde meydana gelen sürekli ve hızlı değişimlere adapte olmakta ve bir geçiş ülkesi olarak eğitim gibi uzun vadeli gereksinimleri ele alan programları hayata geçirmekte oldukça yavaş kalmıştır. 80 Greece was supposed to return migrants to Turkey, but has barely started, London: The Economist, 23 Mayıs 2016, http://www.economist.com/news/europe/21699320-migrants-have-stopped-arriving-they-are-notbeing-sent-back-either-greece-was-supposed, 2016, 21 Haziran 2016 da erişilmiştir. 43

Yunanistan ın Eğitim Alanındaki Girişimleri Şekil 13. Avrupa için Bölgesel Mülteci ve Göçmen Planı Kapsamında Yunanistan ın Girişimleri için Gerekli Finansman Sektörler Toplam (ABD doları) Koruma 107.338.969 Gıda 16.855.373 Sağlık ve Beslenme 16.824.936 Lojistik ve Ulaşım 18.788.628 Barınak ve NFI 123.611.152 WASH 4.784.333 Operasyonel Destek 11.680.792 Total 299.884.183 Kaynak: Avrupa için Bölgesel Mülteci ve Göçmen Planı (Ocak 2016). 13 Ocak 2016 da yayımlanan Ocak-Aralık 2016 Avrupa için Bölgesel Mülteci ve Göçmen Planı (Regional Refugee and Migrant Response Plan for Europe - RRMRPE), Doğu Avrupa ya yayılmış olan göçmenler, sığınmacılar ve mültecilerin gereksinimlerini karşılamayı amaçlamaktadır. Planın gerekli toplam bütçesi olan 550 milyon ABD dolarından 300 milyon ABD doları (yani %54ü) Yunanistan a ayrılmıştır 81. Ancak, Şekil 20 de görüleceği üzere eğitim, plana dahil değildir. Sığınma hakkı veya mülteci statüsü için başvuran çocuklar Yunanistan da resmi örgün devlet eğitimine katılma hakkına sahiptirler. Daha önceden kurulmuş olan ve AB tarafından finanse edilen okula entegrasyon programları mevcuttur ve bazı kuruluşlar hedef ülke vatandaşlarının dilinde gezici eğitim sunmaktadırlar. Ancak mültecilerin çoğu yerel topluma uyum sağlama ve okula gitme konusunda isteksizdir, çünkü kuzey Avrupa ya yerleşmeyi ümit etmektedirler 82. 81 Regional Refugee and Migrant Response Plan for Europe - Eastern Mediterranean and Western Balkans Route January-Aralık 2016, s 34. 82 Multi-Sector Needs Assessment of Migrants and Refugees in Greece - Athens, Lesvos, Chios, Kos - July 5-18 2015, Save the Children, 2015, s 22 44

Yunanistan Eğitim Sektöründe Çıktılar Okula Kayıt ve Devamlılık Yukarıdaki açıklamaların ışığında Yunanistan da kalan mülteci ve göçmen çocukların %100 ünün örgün eğitim dışında olduğunu tespit etmek şaşırtıcı değildir 83. BMMYK, UNICEF ve sivil toplum örgütlerinin toplum merkezlerinde Yunanca, Arapça ve İngilizce, formel olmayan bir müfredat sunması için planlar mevcuttur 84. Ancak bunun için herhangi bir bütçe tahsis edilmemiştir. Mayıs 2016 sonunda UNICEF in Orta ve Doğu Avrupa bölgesel direktörü Marie-Pierre Poirier, Yunanistan daki göçmen çocukların eğitim gereksinimlerini ele almak üzere eğitim konusundaki Yunan resmi görevlileri ile buluşmuştur 85. Okul Dışında Kalma Süresi Save the Children tarafından Nisan 2016 da toplanan veriye göre, kız ve oğlan çocukların çoğunluğu Avrupa ya yolculuklarının aldığı zamanı ve Yunanistan da bekleyerek geçirdikleri zamanı fazlasıyla aşan sürelerle okul dışında kalmışlardır 86. Çocukların öğrenim olmaksızın geçirdikleri süre bir aydan yedi seneye kadar uzanmaktadır. Ortalamada çocuklar 1,5 yıldır okul dışındadırlar. Araştırmaya katılan okul çağındaki Suriyeli çocukların yüzde kırk beşi üç yıldan daha uzun bir süredir okul dışındadır. Beş çocukta birinden fazlası, 11, 12 ve 13 yaşındaki kız ve oğlan çocukları dahil, hayatında hiç okula gitmemiştir. 87 Suriyeli çocukların ortalama okul dışında kalma süresi, örneğin Afgan çocuklarınki 10,7 ay iken, 25,8 ay olarak verilmiştir 88. 83 Agy., s 19. 84 Regional Refugee and Migrant Response Plan for Europe - Eastern Mediterranean and Western Balkans Route January-December 2016, s 39. 85 HARRIS Mary, Greek Education Ministry-UNICEF Plan to Educate Refugee Children, 30 Mayıs 2016, http://greece.greekreporter.com/2016/05/30/greek-education-ministry-unicef-plan-to-educate-refugeechildren/, son güncelleme 2014. 86 Greece Education Needs Assessment, Save the Children, Mayıs2016, s 11. 87 Agy., s 2. 88 Agy., s 18. 45

Şekil 14. Yunanistan daki Mülteci Çocukların Okul Dışında Kaldıkları Süre Kaynak: Save the Children (Mayıs 2016) Şekil 152. Yunanistan daki Mülteci Çocukların Okul Dışında Kaldıkları Süre Özet Veri Kaynak: Save the Children (Mayıs 2016) 46

Okula Gitmemede Belirleyici Etkenler Save the Children in görüştüğü ebeveynlerin yüzde doksan dokuzu savaş ve yer değiştirmenin çocuklarının eğitime başlamasının ve devam etmesinin önündeki ana engel olduğunu söylemişlerdir 89. Save the Children in görüştüğü ebeveynlerin ve velilerin neredeyse yarısı savaşın, çocuklarının okul dışında kalmasının nedeni olduğunu söylemişlerdir 90. Suriyeli ebeveyn ve velilerin büyük çoğunluğu (%76) savaşın çocuklarının eğitimsiz kalmasının ana nedeni olduğunu aktarmışlardır. Afganistanlı ebeveyn ve velilerin %70 i (Avrupa ya yolculuk dahil) yer değiştirmenin etken olduğundan bahsetmişlerdir 91. Söz edilen ikincil nedenler arasında devam eden savaşın yol açtığı güvensizlik (%31) ve silahlı grupların işgali (%18) nedeniyle yer değiştirme bulunmaktadır 92. Görüşü alınanların sadece %16 sı Avrupa ya yolculuğun çocuklarının okulda olmamalarının tek nedeni olduğunu söylemişlerdir 93. Şekil 23. Yunanistan daki Mülteci Çocukların Okuldan Uzak Kalma Nedenleri Kaynak: Save the Children (Mayıs 2016) 89 Agy., s 2. 90 Agy., s 12. 91 Agy., s 13. 92 Idem. 93 Idem. 47

Eğitime Erişime Olası Engeller 94 Save the Children tarafından görüşüne başvurulan ebeveyn ve velilerin büyük çoğunluğu (%83 ü), derslere girme imkanı mevcut olduğunda, çocuklarının bu derslere girmesine engel olacak herhangi bir sorun tanımlamamışlardır. Diğerleri ise şu potansiyel sorunları tanımlamışlardır: öğretmenlerin niteliği, öğretmenlerin çocukların okula gitmesini cesaretlendirme şekilleri, çocukların maruz kaldıkları mevcut durum ve bunun çocukların iyiliğine etkileri. 94 Agy., s 18. 48

Almanya daki Suriyeli Mülteci Çocukların Eğitime Erişimi Ülke Özeti 81 milyon nüfuslu 95 bir ülke olan Almanya, Nisan 2011 ile Nisan 2016 arasında 332.494 96 Suriyeli den ilk iltica talebi almıştır. (Eurostat 332.500 ilk iltica başvurusu hesaplamaktadır 97 ). Bu durum Almanya yı mutlak sayılar bakımından Avrupa nın en önemli iltica ülkesi yapmaktadır. Sığınmacıların Başlangıç Dağılımı (Initial Distribution of Asylum Seekers -EASY) veri tabanındaki idari kayıtlardan ziyade Federal İçişleri Bakanlığı na (BIM) yapılan ilk iltica başvurularına güvenmek daha yararlıdır. EASY nin rolü, Almanya ya iltica için başvurmak niyetiyle gelenleri kaydetmek ve mültecilerin Alman Federal Eyaletlerine (Länder) dağılımını yönetmektir. Ancak, burada sadece iki değişken kaydedilmektedir: Kabul eyaleti ve memleketi 98. Sistem, sığınmacı ve mültecilerin profilleri konusunda herhangi bir bilgi toplamadığı için çift sayma olasılığı yüksektir 99. Dahası, Avrupa mülteci krizi 2015de başladığından Almanya nın sığınmacı sistemi baskı altındadır ve devlet başvuru sayısının tümünü ele alamayabilir. Aslında mültecilerin, sığınmacıların ve başvuru yapanların durumu hakkında güvenilir ve anlamlı nicel ve nitel bilgi bulmak Avrupa ülkelerinde, hatta Almanya da bile zordur. Bu durum, meselenin henüz 2015 den sonra ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır, bu tarihten önce göçmen akını bu kadar yüksek düzeyde değildi. 95 World Population Prospects - 2015, Key Findings and Advance Tables, New-York: United Nations, Department of Economic and Social Affairs - Populations Division Revision, 2015, s 14. 96 Syria Regional Refugee Response Inter-Agency Information Sharing Portal, http://data.unhcr.org/syrianrefugees/asylum.php 97 EUROSTAT, http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database 98 Migration, asylum and refugees in Germany: Understanding the data, Berlin: Global Migration Data Analysis Centre, Ocak 2016, s 2. 99 Migration, asylum and refugees in Germany: Understanding the data, Berlin: Global Migration Data Analysis Centre, Ocak 2016, s 4. 49

Şekil 164 İltica Başvuruları Sayısının Gelişimi (2013-2015) Kaynak: Federal Göç ve Mülteci İşleri Ofisi, 2016. Şekil 24 deki grafik, 2013, 2014 ve 2015 arasında sığınma isteyenlerin sayısının yükselişini göstermektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere göç krizinin 2015 yılına kadar yönetilebilir görünmüş olsa da daha sonrası için aynı şeyi söylemek geçerli değildir. Siyasi uyum sağlamanın, duruma çare olacak programları geliştirerek uygulamaya koymanın ve çıktıları değerlendirmenin de zaman alacağı aşikardır. Bu da yapılan çalışma ve araştırmaların, analizlerini neden genel olarak 2015 yılı ile sınırladıklarını açıklayabilir. 2015 yılı için veri bulmak daha kolaydır ama bu gibi çalışmalar ülkenin içinde bulunduğu durumu tam olarak yansıtmazlar çünkü 2015 yılından önce gelenlerin iltica başvurularını hesaba katmamaktadırlar. Bu eksikliğe rağmen öyle görünüyor ki Suriyeli sığınmacıların iltica başvuruları %98 100, %99 101 ve hatta %99,5 102 oranında kabul edilmektedir ve Suriyeli vatandaşlar Almanya da en üst düzeyde uluslararası korumadan (sığınma veya mülteci statüsü veya insani koruma) yararlanmaktadır. 100 LANNI Alessandro, 5 things everyone should know about immigration and Islam in Germany after the events in Cologne, Roma: CILD, 4 Mart 2016, https://openmigration.org/en/analyses/5-things-everyone-should-knowabout-immigration-and-islam-in-germany-after-the-events-in-cologne/, son güncelleme 2016, 21 Haziran 2016da başvurulmuştur. 50

Eurostat a göre 103, Almanya, okul çağındaki 14 yaş altı 76.490 Suriyeli çocuk sığınmacıya (Almanya daki Suriyeli mültecilerin % 23ü) ve 14 ile 17 yaş arasındaki 19.555 Suriyeli çocuk sığınmacıya (Almanya daki Suriyeli mültecilerin %6 sı) ev sahipliği yapmaktadır. Bu da tüm sığınmacı Suriyelilerin %29 unu temsil eden okul çağında 96.045 çocuk sığınmacı olduğu anlamına gelmektedir. Almanya da insani mülteci kampları yoktur. Sığınmacılar ya kabul ve müşterek konaklama merkezlerinde ya da yalnızca kendilerinin kullandığı dairelerde yaşamaktadırlar. Ancak konaklama merkezleri federal eyaletler tarafından eski askeri barakalarda, apartmanlarda veya barınma konteynerlerinde kurulduğundan bunlar kamp olarak değerlendirilebilir. Sığınmacıların hareket özgürlüğü tüm iltica başvurusu sürecinde bağlı oldukları belediye ile sınırlandırılmıştır. Almanya nın Eğitim Alanındaki Girişimleri Almanya sığınmacıların ve iltica başvurusu yapanların eğitim gereksinimlerime yönelik bazı adımlar atmış olduğu halde, özellikle Suriyeli mülteciler konusunda kesin veri bulunmamaktadır. Ulusal hükümetin tüm eğitim sistemlerinin kaynağını arttırdığı bilinmektedir 104 ve mevcut akademik yılın başında eğitim sistemine giren 196.000 mülteciye Almanca öğretmek için 8.500 öğretmen işe alınmıştır. Şimdiye değin 8.000 sınıf açılmıştır ve 20.000 yeni öğretmene daha ihtiyaç vardır 105. 101 KALKMANN Michael, Country Report Germany, AIDA Asylum Information Database, http://www.asylumineurope.org/reports/country/germany, son güncelleme 22/11/2015, 21 Haziran 2016da başvurulmuştur. 102 Idem. 103 EUROSTAT, http://ec.europa.eu/eurostat/fr/data/database 104 KRAKOW Katrin, Are Current Efforts to Educate Immigrants in Germany Living up to the Task?, http://www.humanium.org/en/educating-immigrants-in-germany/,21 Haziran 2016da başvurulmuştur. 105 Germany s response to the refugee crisis: Hire thousands of new teachers, http://qz.com/582382/germanysresponse-to-the-refugee-crisis-hire-thousands-of-new-teachers/, 21 Haziran 2016da başvurulmuştur. 51

1. BÖLÜM: GENEL DURUM Metodoloji Türkiye deki mevcut durumu analiz etmek amacıyla, ülkenin çeşitli illerinde yaşayan Suriyeli aileler için bir anket hazırlanmıştır. Toplamda 1,520 Suriyeli aileye ulaşılmıştır. Ailelerin 104 ü Adana, 66 sı Bursa, 220 si Gaziantep, 260 ı Hatay, 270 si İstanbul, 76 sı İzmir, 87 si Kilis, 65 i Mardin, 98 i Mersin ve 274 ü Şanlıurfa da ankete katılmıştır. 52