TERMİNOLOJİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİYOMEKANİK DERS NOTU Doç.Dr. Akın Oğuz KAPTI Anatomik Duruş Yüzü karşıya bakan, topukları birleşik, kolları yanlarda ve avuç içleri öne bakar şekilde ayakta dik durmakta olan bir insanın pozisyonuna Anatomik Duruş adı verilir. Tüm tanımlamalar bu duruşa göre yapılır. 2 1
Düzlemler ve Eksenler 3 Düzlemler İnsan vücudunu iki eşit parçaya ayıran düzleme Median Düzlem adı verilir. Median düzlem, vücudun tek simetri düzlemidir. 4 2
Düzlemler Median düzleme paralel olan düzlemlere Sagital Düzlemler, Median düzleme dik yere paralel olan düzlemlere Transvers (Horizontal) Düzlemler, Hem median düzleme ve hem de yere dik olan düzlemlere ise Frontal (Coronal) Düzlemler adı verilir. 5 Düzlemler 6 3
Eksenler İnsan vücudunun tek simetri ekseni Longitudinal Eksen dir. Önden arkaya doğru yere paralel olarak giden yatay eksen Sagital-x 7 Soldan sağa doğru yere paralel olarak giden yatay eksen Transvers-y Düşey eksen Vertikal-z eksenler olarak adlandırılır. Dönme Eksenleri 8 Anterior-Posterior (A-P) Medial-Lateral (M-L) 4
Yön Terimleri 9 Biyomekanik tanımlamalarda yön bildiren kavram çiftleri olarak aşağıdaki terimler kullanılır: Anterior Posterior Superior Inferior Internel External Medial Lateral Proksimal Distal Plantar Dorsal Superficial Deep Yön Terimleri Herhangi bir şekilde bulunan üç oluşumdan Vücut yüzeyine yakın olan için External, Derinde bulunan için Internal, Ortada bulunan için Intermedius terimleri kullanılır. 10 5
Yön Terimleri 11 Ekstremitelerde: Gövdeye yakın olan kısım için Proksimal, Gövdeye uzak olan kısım için Distal, İç yan için Medial, Dış yan için Lateral terimleri kullanılırlar. Yön Terimleri 12 Anterior: Ön, Posterior: Arka, Superior: Başa yakın, Inferior: Baştan uzak, Superficial: Yüzeye yakın, Deep: Derin. 6
Ekstremite 13 Vücudun, baş ve gövde dışında kalan kısmına, yani kol ve bacaklara ekstremite adı verilir. Alt Ekstremite: Ayak (foot), bacak (shank) ve uyluk (thigh) uzuvları ile ayak bileği (ankle), diz (knee) ve kalça (hip) eklemlerinden oluşan yapı. Üst Ekstremite: El (hand), ön kol (fore arm) ve üst kol (upper arm) uzuvları ile el bileği (wrist), dirsek (elbow) ve omuz (shoulder) eklemlerinden oluşan yapı. Eklem Hareketleri 14 Uzuvlarının hareketleri, hareketin yönüne ve şekline göre çeşitli isimler alırlar. Bu terimler ve anlamları aşağıdaki gibidir: Fileksiyon ve Ekstansiyon Adduksiyon ve Abduksiyon Pronasyon ve Supinasyon Sirkumduksiyon 7
Eklem Hareketleri 15 Fileksiyon: İki uzvun düz ve gergin durumdan ayrılarak birbirlerine doğru yaklaşmaları hareketidir. Üst ekstremitenin dirsek ekleminden veya alt ekstremitenin diz ekleminden bükülmesi buna örnektir. Diz eklemi hariç olmak üzere, fileksiyon hareketi öne doğru yapılan bir harekettir. Ekstansiyon: İki uzvun fileksiyon durumundan ayrılıp düz duruma gelmeleri hareketidir. Diz ekleminin ekstansiyonu öne doğru bir hareket şeklindedir. Dizde durumun değişmesi, insanın diğer canlılardan farklı olarak iki ayak üzerinde durabilmesinden ve yürüyebilmesinden kaynaklanmaktadır. Eklem Hareketleri 16 Adduksiyon: İçe çekme, orta çizgiye yaklaşma hareketidir. Kol ve bacağın, vücut eksenine yaklaşacak şekilde coronal düzlemde yaptıkları hareketler buna örnektir. Abduksiyon: Adduksiyonun tersi olan harekettir. Dışa çekme, orta çizgiden uzaklaşma, kol ve bacağın vücut ekseninden uzaklaşmaları hareketidir. 8
Eklem Hareketleri 17 Pronasyon: İçe dönme ya da bir uzvun kendi boyuna ekseni etrafında medial döndürülmesi olarak tarif edilebilir. İç rotasyon da denir. Örneğin dirseğin pronasyonu, dirsek fileksiyon durumundayken ön kol ve elin avuç içi yere bakacak şekilde döndürülmesidir. Supinasyon: Pronasyonun tersidir. Dışa dönme ya da bir uzvun kendi boyuna ekseni etrafında lateral döndürülmesi olarak tarif edilebilir. Dış rotasyon da denir. Eklem Hareketleri 18 Sirkumduksiyon: Bu altı çeşit hareketin bileşimi olan dairesel harekete verilen isimdir. Bu hareket sadece küresel ekleme sahip olan omuz ve kalça eklemleri tarafından yapılabilir. 9
Ayak Bileği Eklemi Hareketleri 19 a, b, c: Dorsal ve plantar fileksiyon d: Ayak parmaklarının ekstansiyonu e: Abduksiyon, f: Adduksiyon, g: İnversiyon, h: Eversiyon Ayak Bileği Eklemi Hareketleri 20 Dorsal fileksiyon Plantar fileksiyon 10
Ayak Bileği Eklemi Hareketleri 21 Eversiyon İnversiyon Diz Eklemi Hareketleri 22 a: Ekstansiyon b: Fileksiyon c: Pronasyon d: Supinasyon 11
Kalça Eklemi Hareketleri 23 a,b,c:fileksiyon; d,e:ekstansiyon; f,g,h:abduksiyon; i:adduksiyon; j:pronasyon; k:supinasyon Kalça Eklemi Hareketleri 24 Abduksiyon Adduksiyon Pronasyon Supinasyon 12
El Bileği Eklemi Hareketleri 25 Ulnar Deviation Radial Deviation Dirsek Eklemi Hareketleri 26 13
Omuz Eklemi Hareketleri 27 A: Abduksiyon B: Adduksiyon C: Ekstansiyon D: Fileksiyon E: Supinasyon F: Pronasyon Omuz Eklemi Hareketleri 28 Fileksiyon Ekstansiyon Hiper-Ekstansiyon 14
Omuz Eklemi Hareketleri 29 Pronasyon Supinasyon Horizontal Adduksiyon&Abduksiyon Scapula (kürek kemiği) Hareketleri 30 Elevation Depression 15
Omurga Hareketleri 31 Lateral Fileksiyon (sağ) Lateral Fileksiyon (sol) Parmak Hareketleri 32 Sirkumdiksiyon 16
Genel Anatomi Terimleri 33 Kas: Kasıldığında boyu kısalarak ait olduğu eklemde belirli bir hareketi sadece tek yönde yaptıracak kuvvet üreten doku. Kemik (Os): Taşıyıcı yapı. Tendon: Kasın kemiğe tutunmasını sağlayan kiriş. Ligament: Eklem bağı. Cartilage: Liflerden oluşan esnek kıvamlı madde, kıkırdak. Bursa: İçindeki kaygan sinovyal sıvıyla eklem bölgesinde hareketi kolaylaştıran kapalı kese. Menisküs: Eklem yüzleri arasındaki kıkırdak doku (diz ekleminde tibia ve fibula arasında). Anatomi Terimleri 34 Baş (Head) Boyun (Neck) Göğüs (Thorax) Karın (Abdomen) Üst Ekstremite (El+Önkol+Üstkol) Alt Ekstremite (Ayak+Bacak+Uyluk) Trunk (Boyun+Göğüs+Karın) HAT (Head+Arms+Trunk) 17
İskelet Yapı (Skeleton) 35 Genel Anatomi Terimleri Servixal: Boyun bölgesi Thoraxal: Göğüs Bölgesi Lumbal: Bel bölgesi Abdominal: Karın bölgesi Gluteal: Kalça eklemi bölgesi Popliteal: Diz arka bölgesi Plantar: Ayak tabanı bölgesi Dorsal: Ayak sırtı bölgesi Kontraksiyon: Kas kasılması Atrofi: Kasın fonksiyonunu kaybetmesi 36 18
Ayak Kemikleri 37 Phalanx: Ayak parmak kemikleri (14). Metatarsal: Ayak tarak kemikleri (5). Navicular: Ayak tarak kemikleri (5). Talus: Aşık kemiği (1). Calcaneus: Topuk kemiği (1). Toplam: 26 adet Ayak Bileği Eklemi 38 Ayak bileği eklemi tibia, fibula, talus ve calcaneus arasında oluşur. 19
Bacak ve Uyluk Kemikleri 39 Tibia: Kaval kemiği. Fibula: Kamış kemiği. Patella: Diz kapağı. Femur: Uyluk kemiği. Pelvis: Leğen kemiği. Sağ Femurun arka ve sağyan görünüşleri Sağ Tibianın ön ve Fibula ile arka görünüşleri Patella (Diz Kapağı) 40 20
Diz Ekleminin Yapısı 41 Kalça Ekleminin Yapısı 42 21
Vertebra 43 Alt Ekstremite Kasları 44 22
Uyluk Bölgesi Kasları 1. M. Glutaeus Maximus 2. M. GlutaeusMedius 3. M. Glutaeus Minimus 4. M. Priformis 5. M.Gemellus Superior 6. M.Gemellus Inferior 7. M.Obturato rius Internus 8. M.Obturato rius Externus 9. M.Quadratus Femorıs 10. M.Iliopsoas 11. M.Tensor Fasciae Latae 12. M Sartorius 13a. M.Rectus Femoris 13b. M.Vastus Medialis 13c. M.Vastus Lateralis 13d. M.Vastus Intermedius 14. M.Pectineus 15. M.Adductor Longus 45 Bacak Bölgesi Kasları 46 16. M.Adductor Brevis 17. M.Adductor Magnus 18. M.Gracilis 19. M.Biceps Femoris 20. M.Semitendinosus 21. M.Semimembranosus 22. M.Gastrocnemius 23. M.Soleus 24. M.Popliteus 25. M.Flexor Digitorum Longus 26. M.Tibialis Posterior 27. M.Flexor Hallucis Longus 28. M.Tibialis Anterior 29. M.Extensor Hallucis Longus 30. M.Extensor Digitorum Longus 31. M.Perenous Longus 32. M.Perenous Longus 23
Alt Ekstremite Kasları Yapışma Noktaları 47 Origo & İnsersiyon Alt Ekstremite Kasları Yapışma Noktaları 48 24
Üst Ekstremite Kemikleri 49 Phalanx: El parmak kemikleri Metacarpal: El tarak kemikleri Ulna: Ön kol kemiği Radius: Ön kol kemiği Humerus: Üst kol kemiği Clavicle: Köprücük kemiği Scapula: Kürek kemiği Yürüme Analizi Terimleri 50 Siklus: Yürüme periyotu, adım Stance (Basma) Fazı: Yürüyüş sırasında ayağın yerde olduğu süre Swing (Salınma) Fazı: Yürüyüş sırasında ayağın havada olduğu süre Tek Destek Fazı: Sadece bir ayağın yerde olduğu süre Çift Destek Fazı: İki ayağın da yerde olduğu süre BFON: Basma fazı orta noktası 25
Yürüme Analizi 51 Kuvvet Plakası 52 26
Yardımcı Ortopedik Sistemler Terimleri 53 Ampütasyon: Bir uzvun, cerrahi müdahaleyle iki eklem arasındaki bir bölgeden kesilmesi. Dezartikülasyon: Bir uzvun, cerrahi müdahaleyle eklem bölgesinden kesilmesi. Ampüte: Ampütasyon veya dezartikülasyon geçiren kişi. Fantom hissi: Ampütasyondan sonra uzvun hala varmış gibi hissedilmesi. Yardımcı Ortopedik Sistemler Terimleri 54 Protez: Ampüte edilmiş uzvun yerine kullanılan yardımcı ortopedik gereçler. Ortez: Fonksiyon kaybına uğramış uzva destek veren yardımcı ortopedik gereçler. Güdük: Ampüte edilen uzvun geriye kalan kısmı. Soket: Protezin güdüğe bağlanmasını sağlayan arayüz. 27
KAYNAKLAR 55 [1] Arıncı, K., 1977. Sobotta İnsan Anatomisi Atlası. Urban & Schwarzenberg, München-Wien-Baltimore. [2] Odar, İ.V., 1980. Anatomi Ders Kitabı. Elif Matbaacılık, Erzurum. [3] Kaptı, A.O., İnsan Alt Ekstremitesinin İncelenmesi ve Aktif Diz Üstü Protezi Tasarımı, Doktora Tezi, İTÜ, FBE, Makine Müh. Konstrüksiyon ve İmalat Programı, 2001. [4] Erişöz, T., Kurul, G., Şaşmaz, İ. ve Ökten, K.H., 1994. Biyomekanik. T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Eğitim Genel Müdürlüğü, Ortopedi Teknisyen Okulu, İstanbul. [5] Erişöz, T., Kurul, G., Şaşmaz, İ. ve Ökten, K.H., 1994. Anatomi. T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Eğitim Genel Müdürlüğü, Ortopedi Teknisyen Okulu, İstanbul. [6] Odar, İ.V., 1980. Anatomi Ders Kitabı. I. Cilt. Elif Matbaacılık, Erzurum. [7] Hız, M., 1995. Diz, Uyluk ve Kalça Bölgelerinde Ampütasyon ve Dezartikülasyonlar, XII. Akif Şakir Şakar Günleri, 140-149. 28