YATIRIM PROJELERİ VE YÖNETİMİ Yatırım Projesini Hazırlama Süreci Proje Fikrinin Doğuşu Uygun Yatırım Alanlarının Araştırılması (Ön Etüd, Pazar Etüdü, Talep ve Rakiplerin Analizi, Kuruluş yerinin seçimi) 2105 (2)
Yatırım Projesini Hazırlama Süreci Yatırım projelerinin gerçekleştirilmesi aşamalarında; konuya proje düşüncesiyle başlanmaktadır. İkinci aşamayı, uygun yatırım alanlarının araştırılması (ön etüd) takip etmektedir. Üçüncü aşama alternatif projelerin değerlendirilmesini içermektedir. Bu aşamadan sonra yatırım projelerinin hazırlanması-fizibilite etüdü yapılarak kıt kaynakların en etkin biçimde kullanılabilmesi sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu aşamada; ekonomik teknik ve mali etüd yapılmaktadır. Bu suretle kıt kaynakların etkin kullanımının sağlanması suretiyle ülkenin dengeli ve hızlı biçimde kalkınması da sağlanabilecektir.
Yatırım Projesini Hazırlama Süreci Fizibilite etüdü sonrası, yatırım kararı aşamasıdır. Burada elde edilen bilgilerden yola çıkılarak uygun bulunan projelerin seçimi yapılıp kesin karar verilir. Bu aşamadan sonra yatırım programlaması yapılır. Belirlenen yatırım programı çerçevesinde yatırım projesinin uygulamasına geçilir. Yatırım harcamaları tamamlandığında ve/veya belirli bir seviyeye geldiğinde işletmeye alma/geçiş aşaması gerçekleştirilir. Bu çalışmalar sonrasında, deneme üretimi ve normal üretime geçiş aşamaları gerçekleşmektedir.
Yatırım Projesinin Gerçekleştirilmesindeki Aşamalar YATIRIM (PROJE) DÜŞÜNCESİ OLANAKLAR AÇISINDAN ARAŞTIRMA UYGUN YATIRIM ALANLARININ ARAŞTIRILMASI (ÖN ETÜT) YAPILABİLİRLİK AÇISINDAN ARAŞTIRMA YATIRIM PROJELERİNİN HAZIRLANMASI (FİZİBİLİTE ETÜDÜ) EKONOMİK ETÜT TEKNİK ETÜT MALİ ETÜT YATIRIM KARARI ALTERNATİF PROJELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJE SEÇİMİ VE KESİN KARAR YATIRIMIN PROGRAMLANMASI YATIRIM PROJESİNİN UYGULANMASI İŞLETMEYE GEÇİŞ (KURULUM)
Yatırım Projesinin Gerçekleştirilmesindeki Aşamalar Proje Fikrinin Doğuşu: İşletmeler, normal faaliyetlerini sürdürürken bir takım sorunlarla ve değerlendirilmesi gereken fırsatlarla karşılaşırlar ve yeni yatırım projelerini ele alırlar. Bu sorunlar ve fırsatların bazıları şunlar olabilir: 1) İşletmelerde kullanılmayan kaynakların varlığı, 2) Üretilen mal serisinin tamamlanması yolundaki çabalar, 3) İşletmenin maruz kaldığı risklerin, coğrafik ve faaliyet konusu bakımından çeşitlendirme yoluyla azaltılması isteğinin belirmesi, 4) İşletme gelirlerinin azalması, 5) İşletme ürünlerinin, değişen zevk ve tercihlere bağlı olarak demode olması.
Yatırım Projesinin Gerçekleştirilmesindeki Aşamalar Yatırım Alanlarının Araştırılması (Ön Etüd): Yukarıda belirtildiği gibi değişik sebeplerle gündeme gelen yatırım imkanlarının uygunluğu, bir ön araştırma yapılarak incelenir. Fizibilite çalışmasına geçilmeden ön çalışma yapılarak yatırım konusunu uygun olup olmadığı araştırılır. Ön araştırmalardan olumlu sonuçlar elde edilirse, fizibilite çalışmasına başlanır. Gerçekten ümit verici yatırım olanaklarının araştırılması (Ön Etüd), bir üretim ünitesinin başarısı için başlangıç noktası olup, bunu projenin hazırlanması, değerlendirilmesi, yatırım kararının verilmesi ve uygulamaya geçilmesi aşamaları takip etmektedir
Yatırım Projesinin Gerçekleştirilmesindeki Aşamalar Yatırım Alanlarının Araştırılması (Ön Etüd): Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, yapılacak ön araştırma, ne tür mal ve hizmetlerin üretilmesi gerektiğini ve hangi projelerin ayrıntılı incelemeye tabi tutulması lüzumunu ortaya çıkarmak bakımından önemlidir. Bu araştırmayla fazla miktarda kullanılacak emek, sermaye ve doğal kaynakların savurganlığı (israfı) önlenmiş, kıt kaynaklar da değerlendirilmiş olacaktır.
ÖN ETÜD Çalışmanın Özeti: Bu kısım, yapılabilirlik çalışmasının her bölümündeki temel bulguların özet olarak sunulduğu "Yönetici Özeti"nden oluşur. Projenin Tanımı ve Kapsamı : Projenin sahibi kişi ya da kuruluş Projenin tanımı ve kapsamı Projenin amacı ve gerekçesi Proje fikrinin nasıl ortaya çıktığı Projenin uzun ve kısa dönemli amaçlarla ilişkisi (Plan ve Program) Projenin diğer projeler ile ilişkisi Projenin sonuçlarından etkilenecek bölge, kuruluş, grup ya da kişiler Şimdiye kadar yapılan etüt ve araştırmaların maliyeti Projenin ihtiyaç duyduğu etüt ve araştırmalar Pazar Araştırması : Temel proje fikrinin, proje hedeflerinin ve stratejilerinin tanımı Talep ve Pazar Pazarlama Yaklaşımı, Satış Tahminleri ve Pazarlama Bütçesi Gerekli Üretim Programı
ÖN ETÜD Hammadde Etüdü : Hammadde ve diğer girdiler ile ilgili pazar araştırması (bu girdilerin elde edilebilirliği, koşulları, iç ve dış piyasalardaki fiyatları vb.) İhtiyaç duyulan miktarlar Söz konusu girdilerin elde edilebilmesi için gerekli yıllık giderler. Yer Seçimi ve Çevresel Etkiler : Kuruluş yerinin seçimi ve maliyetinin belirlenmesi Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevre Koruma Önlemleri Kapasite Seçimi : Tesisin kapasitesinin belirlenmesi (yapılabilir normal tesis kapasitesinin saptanması) Satış, tesis kapasitesi ve ham maddeler arasında miktar olarak ilişkilerin kurulması Teknoloji Seçimi ve Mühendislik : Teknoloji Seçimi Makine ve donanımın belirlenmesi İnşaat İşleri Organizasyon ve İnsan Kaynakları : Organizasyonun Tanımlanması Genel Giderler İnsan Kaynakları :
ÖN ETÜD Toplam Yatırım Tutarı : Sabit Sermaye Yatırımı İşletme Sermayesi Yatırımın Yıllara Dağılımı Uygulama Programı (Termin Planı) : Uygulama için önerilen zamanlama Tahmini uygulama maliyetleri Projenin gerçekleştirilme biçimi (anahtar teslimi, emanet usulü vb.) İşletme Dönemi Gider ve Gelirleri : Üretim maliyetinin hesaplanması Üretim programının (kapasite kullanım oranlarının) belirlenmesi İşletme gider ve gelirlerinin tahmin edilmesi
ÖN ETÜD Projenin Finansmanı ve Finansal Analiz : Finansman Tabloları Finansman Kaynakları Finansman Maliyetleri Sermaye Yapısı Finansman Planlaması Finansal Oranlar Analizi Projenin Ticari ve Ulusal (Ekonomik ve Sosyal) Açıdan Analizi : Temel ölçütler Basit Ölçütler Başabaş Noktası Duyarlılık Analizi Diğer Ulusal Analiz Ölçütleri
ÖN ETÜD Sonuçta; yapılabilirlik etüdü yatırımcının ne üreteceğini, nasıl üreteceğini, nereye satacağını, ne kadarlık bir yatırım yapacağını, yatırımı nereye yapacağını ve ne kazanacağını gösteren bir rapordur. Yapılabilirlik etüdleri, kesin yatırım kararının verilmesinden ve uygulama (kesin) projelerinin hazırlanmasından önce yapılan ve projelerin teknik, ticari, finansal, ekonomik, sosyal ve kurumsal yapılabilirliklerini analiz eden kapsamlı bir çalışmadır. Bütün bu çalışmalar zaten büyük ölçüde kıt olan sermaye kaynaklarının etkin kullanılmasının ve aynı zamanda sözkonusu yatırım düşüncelerinin ülke ekonomilerine katkılarının en yüksek düzeye çıkarılabilmesi için büyük önem taşımaktadır.
UYGUN YATIRIM ALANLARININ BELİRLENMESİ Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, yapılacak ön araştırma, ne tür mal ve hizmetlerin üretilmesi gerektiğini ve hangi projelerin ayrıntılı incelemeye tabi tutulması lüzumunu ortaya çıkarmak bakımından önemlidir. Bu araştırmayla fazla miktarda kullanılacak emek, sermaye ve doğal kaynakların savurganlığı (israfı) önlenmiş, kıt kaynaklar da değerlendirilmiş olacaktır.
UYGUN YATIRIM ALANLARININ BELİRLENMESİ Yatırım alanlarının araştırılmasında elde edilecek bilgi kaynaklar: Yurt içi üretim, tüketim ve milli gelirle ilgili istatistikler, Yurt içi-yurt dışı satış ve ticaret istatistikleri ile bunlara ilişkin anketler (DİE-TÜİK, DPT vb.). Uluslararası kuruluşların yayın ve raporları (IMF,OECD), Dünyadaki gelişmeleri takip eden periyodikler. Daha önce hazırlanmış, fakat uygulamaya konulmamış projeler. Mahalli idarelerin yayınları Eğitim kurumlarının yayınları (Üniversite ve diğer kurumlar). Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Meslek Odal.ve Borsal. yayınları vb.
UYGUN YATIRIM ALANLARININ BELİRLENMESİ 1. Talep Analizi: Projelerin gerçekleştirilmesinden sonra üretilecek mal veya hizmetlerin pazarlanması söz konusu olunca meydana gelebilecek muhtemel karışıklık, talep analizinin gereğini ortaya çıkarabilmektedir. Ancak, talep analizi, bütün mal ve hizmetlerin ayrıntılı analizi biçiminde değil, genel bilgilere dayalı ve sağduyu ile hareket edilerek mevcut talep alanlarının sınırlandırılması biçiminde anlaşılmalıdır. Öte yandan bazı projelerin belirli kapasitelerde çalışması halinde rasyonel ve rantabl olabileceği için mevcut talebin, bu kapasitede olmaması durumunda bu projeden başlangıçta vazgeçilebilir. Bu nedenle fizibilite etüdünden önce, genel bilgileri kapsayan, bir ön talep etüdü önemli görülebilmektedir.
İç Pazarla İlgili Talep Analizi a- İç Talepteki Gelişmeler: İç pazarlarda bazı mallara karşı talep fazla olabilir. Böylece söz konusu mal ve hizmetleri üreten endüstri alanı uygun yatırım alanı olarak görülebilir. b- Karşılanmamış Talebin Varlığı: Bir ülkedeki karşılanmamış talebin varlığını, o ülkedeki sınırlamalar ve aşırı kârların bulunması belirler. c-ithalattaki Gelişmeler: İthalat istatistikleri ve ithalatın analizi, ithal ikamesi hedefleri güden yatırım projelerinin hazırlanması için yol gösterici olabilir. d-bağlı Endüstrilerdeki Gelişmeler: Bazı projelerin gerçekleştirilmesi, diğer endüstrilerin ürettikleri mal ve hizmetlere karşı talebi olumlu bir biçimde etkiler ve talebi artırabilir. e-üretimi Çeşitlendirme Olanağındaki Gelişmeler: Bazı hallerde mevcut üretim faaliyetlerini çeşitlendirmek suretiyle de yatırım fırsatı doğabilir ve çalışmalar bu yöne kanalize edilebilir. Mevcut endüstrilerdeki gelişmeleri izlemek, boş üretim alanlarını tespit etmek gerekir.
Dış Pazarla İlgili Talep Analizi a-ülkenin İhtisaslaştığı Geleneksel İhraç Mallarına Karşı Talepteki Gelişmeler: Ülkenin sağladığı imkanlar veya üretimde ihtisaslaşılan geleneksel ihraç mallarına karşı, dış talepte meydana gelen artışlar. b- Üretimi Özel Doğal Şartlara Bağlı Olmayan Malların İhracındaki Gelişmeler: Gerek döviz getirisi sağlamak, gerekse ülkelerarası ilişkileri geliştirmek maksadıyla ihraç mallarını çeşitlendirme projeleri de planlanabilir. c- İhraç Mallarının Değerlerinin Yükseltilerek İhracat Olanağındaki Gelişmeler: Araştırmalar, ihraç edilen malların değerlerinin yükseltilerek ihracı halinde istihdama, milli gelire ve döviz girdilerine olumlu etkileri d- İthalat Avantajının Arttırılmasındaki Gelişmeler: mamul mal yerine yarı mamul, yarı mamul yerine ham madde ithal edilmek ve üretim sürecinin geri kalan kademelerini ülkede sürdürmek.
UYGUN YATIRIM ALANLARININ BELİRLENMESİ 2. İşletmelerin Boyutu ve Teknoloji Düzeyinin Analizi Her işletme ve üretim çeşidi için standart bir boyut ve teknolojik düzeyi vermek, her hasta için geçerli bir reçete vermek kadar hatalı olabilmektedir. Gerçek bu olmakla beraber belirli üretimler için optimal büyüklüğün kabulü de gözden uzak tutulmamalıdır. Nitekim küçük sanayi işletmelerine nazaran büyük, modern işletmelerin, rasyonel ve rantabl çalıştığını, üretim faktörlerini daha etkin bir biçimde kullanarak kaliteyi yükseltebildikleri söylenebilir. Ancak küçük işletmeler yerine büyük modern işletmelerin kurulması, kapasite sorunu ile işsizlik sorununu beraberinde getirebilir.
UYGUN YATIRIM ALANLARININ BELİRLENMESİ 3. Ülke Kaynaklarının Analizi Her ülkenin emek, sermaye ve doğal kaynakları farklı olmakla beraber bu kaynakların azlığı veya çokluğu ile proje alanlarının seçimine önemli etkileri bulunmaktadır. Doğal Kaynakların Analizi: Bir ülkede maden rezervlerinin bolluğu, yatırımları bu yöne doğru çekerken, tarıma elverişli alanların bolluğu da tarımdan elde edilecek kaynakların işlenmesine çekebilir. Enerji ve Yakıt Kaynaklarının Analizi: Uygun yatırım alanlarının tespitinde ülkenin enerji ve yakıt rezervleri önemli bir teşvik unsuru olmaktadır. Ucuz enerji - elektrometalürji sanayi ; doğal gaz - suni gübre. İşgücü Kaynaklarının Analizi: Yatırım alanlarının belirlenmesinde, işgücü kaynakları analiz edildikçe, yatırım çeşidi değişebilir ve işgücünün bol, ucuz ve kaliteli olduğu alanlara kayar. Ulaşım Masraflarının Analizi: Ulaşım masraflarının yüksekliği, bazı endüstrilere, dış rekabet ve yabancı ülkelere göre rekabet üstünlüğü sağlar.
UYGUN YATIRIM ALANLARININ ARAŞTIRILMASINDA KALKINMA PLANLARININ ETKİSİ Hür ekonomik bir sistem içinde kalkınma, yüksek ve sürekli bir gelir artışı, adil bir gelir dağılımı bölgeler arasında dengeli bir kalkınma, kendiliğinden gerçekleşmemektedir" Uygun yatırım alanlarının araştırılmasında, kalkınma planları ve sektör etütleri de önemli bir yer tutmakta ve ayrıntılı proje hazırlanmasında yol gösterici bir nitelik taşımaktadır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kalkınma planları ve uygulamaları, ülkeleri, ekonomi, işletme ve kamu yönetimi bilimcileri ile uygulayıcılarını en çok ilgilendiren konu haline gelmiştir. Nitekim planlı ekonomiye yer veren gelişmiş ülkeler, bu gelişmelerden maksimum derecede faydalanmayı başarmışlar, geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler de planlı ekonomik kalkınma denemelerine girişmişler ve önemli gelişmeler elde etmişlerdir.
10. KALKINMA PLANI
9. KALKINMA PLANI 2007-2013 dönemine ilişkin uluslararası gelişmeler ve temel eğilimler doğrultusunda, Türkiye ekonomisine ilişkin geçmiş dönemdeki gelişmeler ile mevcut ekonomik ve sosyal gelişmeler dikkate alınarak hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planının vizyonu, istikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen ve AB ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye olarak belirlenmiştir.
Türk Sanayinin Zayıf ve Güçlü Yönleri Zayıf Yönler Güçlü Yönler Yoğun bürokrasi Doğal kaynaklar Yatırım ortamındaki belirsizlikler Coğrafi avantaj Düşük düzeydeki ar-ge harcamaları Altyapıda ilerlemeler Tasarım ve marka yaratmadaki Güçlü sanayi yapısı yetersizlikler Finansman engelleri Eğitimli iş gücü Pazarlama hizmetlerindeki yetersizlikler Kapasite yetersizliği Düşük verimlilik Kalite ve çevre bilincinde eksiklik Teknik bilgi eksikliği Kayıt dışı istihdamın yaygınlığı
10. KALKINMA PLANI Ülkemizin Onuncu Kalkınma Planı, 2 Temmuz 2013 de TBMM Genel Kurulu nda kabul edildi ve 6 Temmuz 2013 de Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 2014-2018 dönemini kapsayan bu Plan, ülke gündeminde kısa vadeli gelişmelere odaklandığımız bu günlerde, tekrardan uzun vadeli bir perspektife kavuşmak için yeni bir fırsat sunuyor. Hazırlık aşamasında 66 farklı özel ihtisas komisyonu (ÖİK) ile çalışma grubu (ÇG) kurulduğu ve 3000 e yakın paydaş ile uzmanın aktif katkısıyla çalışılmıştır.
ONUNCU KALKINMA PLANININ AMAÇLARI Plan hedeflerimizle; Ülkemizin büyüme performansını daha yüksek, istikrarlı ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturacağız. Milletimizin temel değerlerini ve beklentilerini esas alarak yapısal dönüşümleri gerçekleştireceğiz. Rekabet gücümüzü ve toplumumuzun refah seviyesini artıracağız.
ONUNCU KALKINMA PLANININ AMAÇLARI Önümüzdeki dönemde; Ülkemizin uluslararası değer zinciri hiyerarşisinde üst basamaklara çıkarmayı, Yüksek gelir grubu ülkeler arasına girmiş bir ülke haline gelmeyi, Üretim yapımızın teknoloji ve katma değer seviyesini yükseltmeyi, Gelir dağılımını daha da iyileştirerek toplumsal refahımızı daha da yaygınlaştırmayı Temel hizmetleri daha erişilebilir ve nitelikli bir biçimde sunmayı Bölgesel gelişmişlik farklarını daha da azaltmayı Rekabet gücü ve yaşam kalitesini artıran kentleşmeyi sağlamayı Vatandaşlarımızın daha mutlu, müreffeh ve onurlu bir şekilde yaşamasını sağlamayı amaçlıyoruz.
10. KALKINMA PLANININ YAPISI
10. KALKINMA PLANI Daha sonra ise Planın hedefleri ve politikaları dört temel gelişme ekseninde veriliyor. Bu eksenler: (1) Nitelikli insan, güçlü toplum; (2) Yenilikçi üretim, istikrarlı yüksek büyüme; (3) Yaşanabilir mekanlar, sürdürülebilir çevre; (4) Kalkınma için uluslararası işbirliği. Bu bölümdeki her alt-bölümde önce kısa bir durum analizi yapılıyor, sonra amaç ve hedefler özetleniyor, en sonda ise o altbölüme dair politikalar sıralanıyor.
10. KALKINMA PLANI Kamunun, kalkınma doğrultusundaki neredeyse tüm faaliyet alanlarını kapsayan bu alt-bölümler, gelişme eksenleri altında aşağıdaki sıralamada yer alıyor: a. Nitelikli insan, güçlü toplum: 1- Eğitim; 2- Sağlık; 3- Adalet; 4- Güvenlik; 5-Temel Hak ve Özgürlükler; 6- Sivil Toplum Kuruluşları; 7- Aile ve Kadın; 8-Çocuk ve Gençlik; 9- Sosyal Koruma; 10- Kültür ve Sanat; 11- İstihdam ve Çalışma Hayatı; 12- Sosyal Güvenlik; 13- Spor; 14- Nüfus Dinamikleri; 15-Kamuda Stratejik Yönetim; 16- Kamuda İnsan Kaynakları; 17- Kamu Hizmetlerinde E-Devlet Uygulamaları.
10. KALKINMA PLANI b. Yenilikçi üretim, istikrarlı yüksek büyüme: 1- Büyüme ve İstihdam; 2- Yurtiçi Tasarruflar; 3- Ödemeler Dengesi; 4- Enflasyon ve Para Politikası; 5- Mali Piyasalar; 6- Maliye Politikası; 7- Sosyal Güvenlik Finansmanı; 8- Kamu İşletmeciliği; 9- Yatırım Politikaları (Kamu ve Özel); 10- Bilim, Teknoloji ve Yenilik; 11- İmalat Sanayiinde Dönüşüm; 12- Girişimcilik ve KOBİ ler; 13- Fikri Mülkiyet Hakları; 14- Bilgi ve İletişim Teknolojileri; 15- Tarım ve Gıda; 16- Enerji; 17- Madencilik; 18- Lojistik ve Ulaştırma; 19- Ticaret Hizmetleri; 20- Turizm; 21-İnşaat, Mühendislik, Müşavirlik.
10. KALKINMA PLANI c. Yaşanabilir mekanlar, sürdürülebilir çevre: 1- Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Rekabet Edebilirlik; 2- Mekânsal Gelişme ve Planlama; 3- Kentsel Dönüşüm ve Konut, 4- Kentsel Altyapı, 5- Mahalli İdareler; 6- Kırsal Kalkınma; 7-Çevrenin Korunması, 8- Toprak ve Su Kaynakları Yönetimi; 9- Afet Yönetimi. d. Kalkınma için uluslararası işbirliği: 1- Uluslararası İşbirliği Kapasitesi; 2- Bölgesel İşbirlikleri; 3- Küresel Kalkınma Gündemine Katkı.
10. KALKINMA PLANI Son olarak, son yıllarda Türkiye nin uluslararası kalkınma işbirliklerindeki yükselen konumunu pekiştirmeyi amaçlayan bir program dikkat çekiyor. a. Yatay alanlar: 1- Yurtiçi tasarrufların artırılması ve israfın önlenmesi programı, 2- İş ve yatırım ortamının geliştirilmesi programı, 3- İşgücü piyasasının etkinleştirilmesi programı, 4- Kayıt dışı ekonominin azaltılması programı, 5-İstatistiki bilgi altyapısını geliştirme programı, 6-Enerji verimliliğinin geliştirilmesi programı. b. Sanayide dönüşüm: 1-Üretimde verimliliğin artırılması programı, 2-İthalata olan bağımlılığın azaltılması programı, 3-Kamu alımları yoluyla teknoloji geliştirme ve yerli üretim programı, 4- Öncelikli teknoloji alanlarında ticarileştirme programı.
10. KALKINMA PLANI c. Sektörel: 1- İstanbul uluslararası finans merkezi programı, 2- Yerli kaynaklara dayalı enerji üretim programı, 3- Sağlık endüstrilerinde yapısal dönüşüm programı, 4- Sağlık turizminin geliştirilmesi programı, 5- Tarımda su kullanımının etkinleştirilmesi programı, 6- Taşımacılıktan lojistiğe dönüşüm programı. d. Kamu bütçesinde etkinlik: 1- Kamu harcamalarının rasyonelleştirilmesi programı, 2- Kamu gelirlerinin kalitesinin arttırılması programı e. Beşeri sermaye: 1- Temel ve mesleki becerileri geliştirme programı, 2- Nitelikli insan gücü için çekim merkezi programı, 3- Sağlıklı yaşam ve hareketlilik programı.
10. KALKINMA PLANI f. Bölgesel politikalar: 1- Yerelde kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi programı, 2- Rekabetçiliği ve sosyal uyumu geliştiren kentsel dönüşüm programı. g. Sosyal kalkınma: 1- Ailenin ve dinamik nüfus yapısının korunması programı. h. Uluslararası kalkınma: 1- Kalkınma için uluslararası işbirliği altyapısının geliştirilmesi programı.
Tablo 1: Seçilmiş Bazı Göstergelerde Dokuzuncu ve Onuncu Plan Karşılaştırması AR-GE Harcamalarının GSYH'a oranı (%) Yurtiçi Tasarrufların GSYH'a oranı (%) İmalat Sanayii'nin GSYH içindeki payı (%) Yüksek Teknoloji Sektörlerinin İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı (%) Kadın İşgücüne Katılım Oranı (%) Okul Öncesi Eğitimde Brüt Okullaşma Oranı (%) Yükseköğretimde Brüt Okullaşma Oranı (%) 2006 2012 9. Plan Dönemi Değişim (yüzde puan, 2006-2012) 2018 - Hedeflenen 10.Plan Dönemi Değişim (yüzde puan, 2014-2018) -Hedeflenen- 0,6 0,86 0,26 1,8 0,94 16,6 14,8-1,8 19 4,2 17,2 15,6-1,6 16,5 0,9 5,6 3,7-1,9 5,5 1,8 23,6 29,5 5,9 34,9 5,4 24 44 20 70 26 46 81,6 35,6 94 12,4