OTİZMLİ ÇOCUĞA SAHİP OLAN EBEVEYNLERİN, ÇOCUKLARININ HAREKET EĞİTİMİYLE SOSYALLEŞME DÜZEYLERİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ Elif ÜNAL, Cüneyt İNCE, Yeşim BULCA Spor Bilimleri Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Hacettepe Üniversitesi Ankara
Giriş Yaşam dönemlerinin gelişim alanlarında görülen ortak özellikler, normal gelişim olarak adlandırılır. Yaşıtlarına göre farklı özellikler gösteren ve normal eğitim programlarından yararlanamayan, kısmen yararlanan veya yararlandığı halde destek programlarıyla eğitimini devam ettirebilen bireylere özel eğitim gerektiren bireyler denir (Baykoç,2010).
Giriş Özel eğitime ihtiyacı olan farklı gelişim gösteren gruplardan biri de yaygın gelişimsel bozukluk diye adlandırılan otizm spektrum bozukluğudur. Otistik sendrom, değişik edinsel ve gelişimsel nedenlere bağlı olarak, 3 yaş öncesinde çocuklarda ortaya çıkan, sözel ve sözel olmayan iletişim, sembolik etkinlik, oyun ve sosyal ilişki alanlarında bozukluk ve stereotipiler ile karakter olan bir bozukluktur (Korkmaz,1996).
Giriş Bireyin sosyalleşmesinin erken yaşlarda söz konusu olması, beden eğitimi ve spor aktivitelerinin de çocukluk ve gençlik çağında alışkanlık haline getirilmesi ihtiyacı spor ile sosyalleşmeyi aynı dönemlerde birlikte ele almayı gerekli kılmaktadır (Yetim,2005). Yetim(2000), Beden eğitimi ve sporun, çocuğun fiziksel gelişiminin yanında, sosyal açıdan da önemli olduğunu, sportif aktivitelerin yardımıyla çocuğun çevresini tanıması ve iletişim kurması daha kolay gerçekleşeceğini ifade eder.
Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, otizmli çocuğa sahip olan ebeveynlerin, çocuklarının hareket eğitimiyle sosyalleşme düzeyine ilişkin görüşlerinin incelenmesidir.
Araştırma Grubu Bu çalışmadaki araştırma grubunu, 2016-2017 eğitim öğretim yılı Ankara ili sınırları içinde bir Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi nde eğitim gören, otizm teşhisi konmuş 5 oğlan ve 1 kız otizmli çocuğun ailesi oluşturmaktadır.
Araştırma Deseni Araştırmada tek-gruplu Ön test Son test deney deseni kullanılmıştır.
Veri Toplama Aracı Bu araştırmada Avcıoğlu (2007) tarafından geliştirilen Sosyal Becerileri Değerlendirme Anketi kullanılmıştır. Anket, temel sosyal beceriler, ilişkiyi başlatabilme, sonuçları kabul etme, saldırgan davranışlarla başa çıkma, duygusal beceriler, kendini kontrol etme becerilerini içeren 6 alt boyut bu çalışmada kullanılmıştır.
Verilerin Toplanması Ankara ilinde bir Otizm Derneği Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi nde bulunan 6 otizmli bireye 6 hafta boyunca 60 dakika süren birebir temel hareketleri içeren hareket eğitimi bir uzman tarafından verilmiştir. 6 otizmli bireyin ailesine, hareket eğitimine başlamadan önce ve sonra Sosyal Becerileri Değerlendirme Anketi uygulanmıştır.
1. HAFTA UYGULAMA PLANI Yer Değiştirme Hareketleri Yürüme +Pilates ya da Fitness Koşma Sıçrama (yatay-dikey) Sekme 2.HAFTA Uzun adım koşu. Galop Yana adım kayma çalışması +Pilates ya da Fitness Sıçrama (yatay-dikey) 3.HAFTA Koşma Sekme Galop +Pilates ya da Fitness Sıçrama
4.HAFTA Nesne Kontrolü Gerektiren Hareketler Atış yapma (tek el ile alttan ve yukarıdan atış)-(çift el ile yukarıdan atış) Yakalama (alttan ve yukarıdan, tek ve çift el yakalama çalışması) Yuvarlama-çekme-itme çalışması. 5.HAFTA Atma-tutma çalışması. Yakalama ve yuvarlama. Ayak ile vuruş yapma. +Fitness ya da Pilates Raket veya sopa ile vuruş yapma. 6.HAFTA Beceri parkuru: koşma-sıçrama-sekme-atma(tekrarlı)-ayak ile vurma- galop -yuvarlama. Esneklik çalışması.
Verilerin Analizi Tek gruplu ön test-son test deneysel deseni için verilerin analizinde Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi olan non-parametrik test uygulanmıştır.
Bulgular Tablo 1: Hareket Eğitiminin Otistik Çocukların Sosyal Beceri Ölçek Alt Boyutlarına Göre Ön Test Son Test Ortalama Puanlarına İlişkin İstatistiksel Analiz Sonuçları Sosyal Becerilerin Alt Boyutları N Ön test X±SS Son test X±SS z p Temel Sosyal Beceriler 6 31,83 ± 6,27 40,83 ± 4,26-1,99 0,04* Kendini Kontrol Etme Becerileri 6 14,17± 3,43 18 ± 2,75-2,201 0,02* Saldırgan Davranışlarla Başa Çıkma Becerileri 6 8,33 ± 2,5 9,83 ± 2,13-1,62 0,10 Sonuçları Kabul Etme Becerileri 6 8 ±1,41 9,66 ±1,21-1,82 0,06 Duygusal Beceriler 6 11,16 ± 2,13 15 ± 2,60-1,78 0,07 İlişkiyi Başlatabilme Becerileri 6 9,33 ± 2,16 11,83 ± 2,13-2,06 0,03* *p<0,05
Sonuç Otizmli bireylere yaptırılan hareket eğitimi ile sosyalleşme sağlanmasına ilişkin sosyal beceri ölçek boyutları incelendiğinde ön test ve son test toplam ortalama puanları arasında farklılık olduğu tespit edilmiştir. Anketin alt boyutlarına bakıldığında anlamlı farkın temel sosyal beceriler, kendini kontrol etme becerileri ve ilişkiyi başlatabilme becerilerinde olduğu görülmektedir. Diğer alt boyutlarda ise (saldırgan davranışlarla başa çıkma, sonuçları kabul etme ve duygusal beceriler) anlamlı bir fark görülmemektedir.
Tartışma Esen in (2010) otizmli bireylerin aileleri ile yaptığı araştırmaya göre sosyal becerilerin alt boyutlarının hepsinde olumlu bir fark olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırma üç alt boyutta anlamlı bir fark olmasından dolayı Esen in yaptığı araştırma ile benzerlik gösterir. İlhan ın (2008) eğitilebilir zihinsel engelliler ile yaptığı araştırmada hareket eğitimin zihinsel engelli bireylerde sosyalleşmeyi olumlu yönde etkilediği saptanmıştır.
Öneriler Çalışmanın sonunda; saldırgan davranışlarla başa çıkma, sonuçları kabul etme ve duygusal becerilerde anlamlı bir değişikliğin olmadığı saptanmıştır. Bu becerilerde olumlu bir artışın görülebilmesi için hareket eğitimi programı 12-18 haftaya çıkartılması önerilebilir. Anlamlı bir değişikliğin olmadığı sosyal becerilerde (sonuçları kabul etme gibi), hareket eğitiminde kullanılan programın etkililiğinin tekrar gözden geçirilmesi ve bu becerileri geliştirmeye yönelik hareket veya oyunların seçilmesi önerilebilir.
Kaynaklar Baykoç, N. (2010). Özel Eğitim. (1.bs.). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık sf:13-15 Esen, S.,(2010) Otizmli çocuklarda hareket eğitimi ile sosyalleşme denemesi Korkmaz, B., Yalçınkaya, C. Ve Demirbilek, V. (1996). Otizm. Nörolojik Bilimler Dergisi (13), 1-2 İlhan, L.,(2008). Eğitilebilir zihinsel engelli çocuklarda beden eğitimi ve sporun sosyalleşme düzeylerine etkisi. Kastamonu eğitim dergisi, 16(1), sf:315-324. Yetim, A., (2000)-(2005), Sosyoloji ve Spor. Trabzon: Topkar Matbaacılık, sf:119