DÜNYA NIN ŞEKLİ ve BOYUTLARI

0

DÜNYA NIN ŞEKLİ ve BOYUTLARI Dünya güneşten koptuktan sonra, kendi ekseni etrafında dönerken, meydana gelen kuvvetle; ekvator kısmı şişkince, kutuplardan basık kendine özgü şeklini almıştır. Bu şekle GEOİT denir. Yüzölçümü 510000000 km2 Ekvator çevresi 40076 km Kutuplar çevresi 40009 km Ekvator yarıçapı 6378 km (a) Kutuplar yarıçapı 6357 km (b) Basıklık oranı 1 / 297 Fark 21 km (a b) Aşağıdaki şekiller üzerine dünyanın boyutlarını yazınız. 1

DÜNYA NIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI Yerçekimi kuvveti ekvatordan kutuplara gidildikçe artar. Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapından daha uzundur. Buna göre ekvator çevresi kutuplar çevresinden uzundur. DÜNYA NIN KÜRESEL OLMASININ SONUÇLARI Bir taraf aydınlık iken,... Sonuç: Gece gündüz ve aydınlanma çemberi oluşur. Dünya nın çizgisel dönüş hızı, ekvatordan Sonuç: Alacakaranlık süresi kutuplara doğru uzar. Ardışık iki meridyen arası uzaklık Nedeni: Dünya nın şekli. Harita çizimlerinde, küresel yüzeyin. aktarılmasında. meydana gelir. Yerden yükseldikçe görülen alan.. Güneş ışınlarının yere düşme açısı (G.I.Y.D.A) ekvatordan kutuplara doğru küçülür. Buna bağlı olarak; a.sıcaklık ekvatordan kutuplara doğru... b.gölge boyları ekvatordan kutuplara doğru. c.işınların atmosferde tutulma oranı ekvatordan. d.sıcaklık.. oluşur. e.ekvator çevresinde ısınan hava.., basınç düşer. (Termik alçak basınç) Kutuplar çevresi soğuk, alçalıcı hava alanı oluşur. (Termik yüksek basınç) 2

ETKİNLİK Yanda verilen resimleri, Yer in şeklinin sonuçlarını inceleyerek aşağıdaki soruyu cevaplayınız. Yer, küre şeklinde değil de (şekil 1) silindir biçiminde olsaydı (şekil 2) A, B, C, D noktalarında ne tür değişiklikler yaşanırdı? ETKİNLİK Aşağıda verilen ifadelere uygun olan kareleri seçiniz, boşluklara nedenini yazınız. ARTAR AZALIR Yerden yükseldikçe görülebilen alan Nedeni:. Çizgisel hız ekvatordan kutuplara doğru Nedeni:. Güneşin doğuş batış hızı Ekvator dan kutuplara doğru Nedeni:. Işınların atmosferde tutulma oranı Ekvator dan kutuplara doğru Nedeni:. 3

DÜNYA NIN HAREKETLERİ I. Dünya nın Kendi Ekseni Çevresindeki Hareketi (Günlük Hareket) Dünya, kendi ekseni çevresindeki batıdan doğuya doğru olan hareketini 24 saatte tamamlar. Bu süreye 1 gün denir. Yukarıdaki şekle göre aşağıdaki boşlukları tamamlayınız. ס Bu hareketini saatte tamamlar. ס Ekvatorda Hızla döner. Bu hız kutuplara doğru. ס 1º dönüşümü. süreyle yapar. (AÇISAL HIZ) ס birbirini izler. ס Güneş ışınlarının yere düşme açısı (G.I.Y.D.A) değişir. Buna bağlı olarak; a. Günlük farkları oluşur. b. Günlük farkları oluşur. c. (günlük rüzgarlar) oluşur. d. Cisimlerin ve.. sürekli değişir. e. Kayaçlar çözülür. (fiziksel parçalanma) ס Coriolis kuvveti oluşur. Buna bağlı olarak; a. Sürekli rüzgarların yönlerinde olur. b. Okyanus akıntılarında. oluşur. c. Dinamik basınç. oluşur. ס Yerel saatler ס Ana yönler.. ס Bitkiler fotosentez yapar. 4

II. Dünya nın Güneş Çevresindeki Hareketi (Günlük Hareket) Dünya, elips şeklindeki yörüngede batıdan doğuya doğru döner. Bu dönüşünü 365 gün 6 saatte Yörünge: Dünya nın Güneş etrafında dönerken izlediği yoldur. Yörünge Düzlemi (Ekliptik): Yörüngenin geçtiği düzlemdir. Yer Ekseni: Kutup noktalarından ve Yer in merkezinden geçtiği varsayılan, Ekvator u dik kesen çizgidir. SONUÇLAR Yukarıdaki şekle göre aşağıdaki boşlukları tamamlayınız. ס Dünya nın Güneş e olan uzaklığı değişir ve. konumları oluşur. ס Dünya Güneş e yaklaştıkça çekim gücünün etkisiyle Dünya nın yörünge üzerindeki.. ס Yörünge üzerindeki dönüş hızının değişmesi mevsim sürelerinin... yol açar. ס Kuzey Yarımküre de.., Güney Yarımküre de mevsimi daha uzundur. ס Kutup noktalarındaki. süreleri farklıdır. Örneğin; Kuzey.süresi 186 gün olmasına rağmen Güney Kutbu nda 179 gündür. Kutbu nda ס Dünya ile güneş arasındaki uzaklık değişimi, yeryüzündeki sıcaklık değişiminde Sıcaklık değişimini etkileyen temek faktör Güneş ışınlarının... Yörüngenin şekli tam bir daire olsa ve Güneş bu dairenin merkezinde yer alsaydı: ס Dünya nın Güneş e olan uzaklığı, yörünge üzerindeki.. Mevsimlerin süreleri, kutup noktalarında.. süreleri eşit olurdu. 5

SORULAR 1)Dünya nın kutuplardan basık, Ekvator dan şişkin olan şekline denir. 2)Geoid şekli nedeniyle yerçekimi en fazla, ise en azdır. 3)Güneş ışınlarının yere değme açısı Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe. Bunun sonucu olarak, a. b. c. d. 4)Dünya nın kendi ekseni çevresinde ve Güneş çevresinde olmak üzere 2 hareketi vardır. Kendi çevresindeki hareketini doğru dönerek saatte gerçekleştirir. Bunun sonucunda, güneş ışınları gün içinde farklı açılarla gelir. Işınlar sabah ve akşam saatlerinde, öğle vakti ise açılarla gelir. Günlük sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda,. 30º ve 60º enlemlerinde oluşur. Dünya, Güneş çevresindeki hareketini şeklindeki yörüngesinde yapar. Yörünge şekli sonucunda 4 Temmuz da 3 Ocak ta ise konumları oluşur. 5)Dünya nın kendi ekseni etrafındaki hareketinin sonuçlarından dördünü yazınız. a. b. c. d. 6

6) Ekvator dan uzaklaştıkça gece gündüz sürelerinin arasındaki farkların artmasının temel nedeni nedir? Yukarıdaki şekle göre yorumlayınız. 7) Günberi, Günöte, Gündönümü ve ekinoks tarihleri hangileridir? Yukarıda verilen şekilden yararlanarak aşağıdaki boşluklara yazınız. Gündönümü: Ekinoks: Günberi: Günöte: 7

8) Haritada belirtilen şehirlerin hangisinde gece gündüz uzunluğu yıl boyunca en az değişir? A) Washington B) Moskova C) Kap D) Mekke E) Kolombo (1984 ÖSS) 9) Dünya nın şeklinin ve ekseni etrafındaki hareketinin sonuçları düşünüldüğünde, yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde görülen merkezlerle ilgili, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) B) C) D) E) L ve M merkezlerinde çizgisel hız birbirine eşittir. Gün doğumu süresi N de en kısadır. Kutup Yıldızı nın görünüm açısı N de en dardır. Güneş ışınlarının en dar açıyla düştüğü merkez K dir. Güneş en erken L de batar. 8

EKSEN EĞİKLİĞİ Eksen: Bir kutuptan diğerine uzanan, Ekvator düzlemini yerin merkezine dik kesen çizgidir. Yer ekseni yörünge düzlemine (Ekliptik) 23º 27 eğik olarak durur. Dünya nın yörünge düzlemi Ekvator ile çakışmaz. Aralarında 23º 27 açı vardır. Böylece eksen ile Ekliptik arasında 66º 33 açı vardır. Buna eksen eğikliği denir. Yukarıda verilen şekle göre doldurunuz. Eksen eğikliğinin sonucunda; - Dönencelerin ve kutup dairelerinin belirlenir. iklim kuşakları oluşur. Dünya, Güneş çevresindeki hareketini ekseni eğik yaptığı için; - Bir noktaya güneş yıl içinde değişir. Böylece. oluşur ve birbirini izler. Yarımkürelerde aynı anda mevsimler yaşanır. süreleri yıl içinde değişme gösterir. (Güneş in doğuş batış saatleri yıl içinde değişir.) yıl içinde kutup noktaları ile kutup daireleri arasında yer değiştirir. (Işınlar Ekvator a yılda 2 kez gelir.) YORUMLAYINIZ Yer ekseni yörünge düzlemine dik olsaydı; Dönenceler ile kutup daireleri oluşmazdı. Aydınlanma çemberi yıl boyunca kutup noktalarından geçerdi. Bu yüzden gece gündüz süreleri yıl içinde daima eşit olurdu. Güneş ışınlarının bir noktaya düşme açıları yıl boyunca aynı olurdu. Mevsimler oluşmazdı. 9

DÜNYA NIN GÜNEŞ E KARŞI KONUMLARI Aşağıdaki boşlukları yanda verilen şekillere göre doldurunuz. 21 Mart (Ekinoks) -Güneş ışınları öğle vakti Ekvator a.. açı ile düşer. -Gölge boyu Ekvator da -Güneş ışınları bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre ye düşmeye başlar. -Dünya da süreleri birbirine eşit olur. 23 Eylül (Ekinoks) -Güneş ışınları öğle vakti Ekvator a.. açı ile düşer. -Gölge boyu Ekvator da -Güneş ışınları bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre ye düşmeye başlar. -Dünya da gece ve gündüz süreleri birbirine.. olur. 21 Haziran (Gündönümü) -Güneş ışınları öğle vakti, Yengeç Dönencesi ne dik düşer. Öğle vakti.. nde gölge oluşmaz. -Kuzey Yarımküre de yaz mevsimi Güney Yarımküre de. başlar. -Aydınlanma çemberi teğet geçer. -KKD nin kuzeyi tümüyle aydınlık, tümüyle karanlık olur. 21 Aralık (Gündönümü) -Güneş ışınları öğle vakti.. ne dik düşer ve Oğlak Dönencesi nde gölge oluşmaz. -Güney Yarımküre de yaz, Kuzey Yarımküre de. başlar. -Aydınlanma çemberi teğet geçer. -KKD nin kuzeyi tümüyle, GKD nin güneyi tümüyle aydınlıktır. 10

GÖLGE BOYU DEĞİŞİM GRAFİKLERİ GECE GÜNDÜZ DEĞİŞİM GRAFİKLERİ Kutularda verilen boşlukları yukarıdaki şekillere göre doldurunuz. Gece gündüz değişim grafiği verilen merkez. dedir. (En uzun gündüz da yaşanmaktadır.) Gece gündüz farklarının az olması ise a yakın olduğunu gösterir. Gece gündüz değişim grafiği verilen merkez üzerindedir. 21 Aralık ta 24 saat gündüz yaşanan yer.. İKLİM KUŞAKLARI Sıcaklık ve Matematik İklim Kuşaklarının sınırları neye göre belirlenir? Aşağıdaki şekillere göre yorumlayınız. 11

SORULAR 1)Aşağıdaki tabloda K, L ve M kentlerine 21 Haziran ve 21 Aralık taki gündüz uzunlukları (saat) gösterilmiştir. Buna göre K, L ve M kentleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yanlıştır? A) B) C) D) E) Üç kent de Kuzey Yarımküre dedir. Ekvator a en yakın kent K dır. M kenti diğerlerinden daha kuzeydedir. L kenti orta kuşakta yer alır. M kenti yıl boyunca güneş ışınlarını L kentinden daha eğik alır. (2003 ÖSS) 2)Aşağıdaki grafikte herhangi bir yerde yatay düzleme dik yerleştirilen bir cismin gölgesinin saat 08.00 den 12.00 ye kadar olan değişimi gösterilmiştir. Bu durumun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Dünya nın yörüngesindeki konumunun değişmesi Güneş ışınlarının düşme açılarının enleme göre değişmesi Güneş ışınlarının düşme açılarının yıl içinde değişmesi Güneş ışınlarının düşme açılarının gün içinde değişmesi Sıcaklığın günün saatlerine göre değişmesi 12

3)Aşağıdaki grafikte yıl içinde gündüz süresinin değişimi gösterilen yer aşağıdakilerden hangisidir? Yukarıdaki grafikte yıl içinde gündüz süresinin değişimi gösterilen yer aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Ekvator Yengeç Dönencesi 45º Kuzey Enlemi Güney Kutup Kuzey Kutup Noktası 4) 21 Aralık tarihinde güneye gidildikçe gündüz süresi uzar. Yukarıdaki tabloda 21 Aralık tarihindeki gündüz süresi verilen yerlerden hangisi Kuzey Yarım Küre de yer alır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 13 D) III ve V E) IV ve V

5) Aşağıdaki özelliklere sahip olan yerlerin neresi olduğunu yazınız. a) Gece gündüzün yıl boyu eşit olduğu yer nerededir? b) En uzun gündüzün 21 Haziran da yaşandığı yer nerededir? c) Gece gündüz süreleri arasındaki farkın fazla olduğu 24 saatte ulaşan gündüzlerin yaşandığı yer nerededir? 6) Ekinokslarda yeryüzüne yaşanan oluşumları yazınız. 7) 21 Haziran günü Türkiye de yaşanan özellikleri yazınız. 8) Türkiye de en uzun ve en kısa gece hangi tarihlerde yaşanır? Yazınız. 14

9) Yukarıdaki şekillerde, Kuzey Yarımküre de orta enlemlerdeki bir yöreye farklı tarihlerde güneş ışınlarının düşme açıları gösterilmiştir. Işınların düşme açılarının yıllık değişimi düşünüldüğünde, ışınların düşme açısındaki değişimin sırasıyla hangi tarihlerde gerçekleştiği söylenebilir? A) I 21 HAZİRAN B) I 21 HAZİRAN C) I 21 ARALIK D) I 21 ARALIK E) I 21 MART II 21 ARALIK II MART II 21 HAZİRAN II 21 MART II 21 ARALIK III 21 MART III 21 ARALIK III 21 MART III 21 HAZİRAN III 21 HAZİRAN 10) Öğretmenine soru soran öğrencilerin aşağıdaki seçeneklerden hangisini duyması beklenmez? A) B) C) D) E) Gece gündüz süresinin yıl içinde değişmesi Mevsimlerin oluşması Dünya nın Güneş e uzaklığının yıl içinde değişmesi Güneş ışınlarının yere değme açısının gün içinde değişmesi Matematik iklim kuşaklarının oluşması 11) Diye anlatan bir coğrafya öğretmeni Sürekli rüzgarların Kuzey Yarımküre de sağa, Güney Yarımküre de sola sapmasının nedenini, nasıl açıklar? A) B) C) D) E) Dünya nın ekseni etrafında dönmesi Güneş ışınlarının geliş açılarının farklı olması Dünya nın Güneş çevresinde dönmesi Ekliptik ile eksen arasında 23º 27 lık bir açı olması Dünya nın yörüngesinin elips şeklinde olması 15

12) Eksen eğikliği ve Dünya nın yıllık hareketinin pek çok sonucu olduğunu öğrendik. Bu eğiklik Dünya nın oluşumundan günümüze kadar defalarca değişmiştir. Eğikliğin değişmesi yeryüzünde günümüzden çok farklı koşulların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Eksen eğikliğinin değişmesinin yaratacağı sonuçları üstteki şekli inceleyerek bulalım. a. Eksen eğikliği değiştiğinde matematik iklim kuşakları değişir mi? b. Eksen eğikliği 30º olursa hangi sıcaklık kuşakları genişler, hangisi daralır? c. Eksen eğikliği 10º olursa matematik iklim kuşakları nasıl olurdu? Bu şekli aşağıdaki alana çiziniz. 16