Sulama Đşletmeciliğinde Sulama Birliklerinin Yeri * (Çanakkale Đlinden Örnekler)

Sulama Đşletmeciliğinde Sulama Birliklerinin Yeri * (Çanakkale Đlinden Örnekler) Erol ÖZKAN 1 Başak AYDIN 2 Harun HURMA 3 Erkan AKTAŞ 4 Özet Bu bildiride ülkemiz sulama işletmeciliğinde önemli bir yere sahip olan sulama birlikleri, yönetici ve üyelerin bakış açıları ile ele alınarak değerlendirilmiştir. Sulama birliklerinin ülkemiz sulama işletmeciliği açısından olumlu ve olumsuz yönleri, diğer deyişle avantajlı ve dezavantajlı yönleri çeşitli açılardan incelenerek bu alandaki sorunlar ortaya konulmuştur. Bildiriye konu olan araştırma, sulama kooperatiflerinin yaygın olduğu Trakya bölgesinde örneği olmayan sulama birliklerinin incelenmesi amacıyla Çanakkale ilinde yürütülmüştür. Araştırma kapsamında Çanakkale Merkez Pınar Sulama Birliği, Çanakkale Bakacak Barajı Biga Ovası Sulama Birliği ve Çanakkale Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliği sulama sahalarında yapılan çalışmalardan elde edilen verilerle konu açıklanmaya çalışılmıştır. Çanakkale ilinden üç örnek olarak ele alınan bu üç sulama birliğinin yöneticileri ve sulama sahalarında yer alan köylerdeki çiftçilerle yapılan anketlerin çeşitli analiz yöntemleri ile değerlendirilmesi sonucunda, yöneticilerin ve çiftçilerin bakış açıları ile mevcut durum ortaya konmuş, sorunların belirlenmesine çalışılmıştır. Buna paralel olarak da özellikle çiftçi memnuniyeti ortaya konulmuş, belirlenen sorunlara çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Sulama işletmeciliği, Sulama birliği, Çanakkale Importance Of Irrıgatıon Assocıatıons In Irrıgatıon Admınıstratıon Abstract In this paper, irrigation associations which have an important place in irrigation administration have been evaluated by taking on the aspects of the directors and the members. Positive and negative aspects of the irrigation associations in terms of irrigation administration, in other words advantageous and disadvantageous aspects have been searched by various respects and the problems in this scope have been put forward. The research related with this paper has been carried out in Çanakkale in order to examine the irrigation associations which don t take place in Thrace region in which the irrigation cooperatives are widespread. The subject has been tried to be explained with the data obtained in Çanakkale Pınar Irrigation Association, Çanakkale Bakacak Dam Biga Plain Irrigation Association and Çanakkale Bayramiç-Ezine Plains Irrigation Association. As a result of the evaluation of the inquiries carried out with the farmers in the villages in the irrigation areas and with the directors of these three irrigation associations taken as three samples from Çanakkale, current state has been put forward with the aspects of the farmers and the directors and the problems have been tried to be determined. In parallel, farmer satisfaction has been especially put forward and some suggestions have been tried to be introduced. Key words: Irrigation administration, Irrigation association, Çanakkale 1. GĐRĐŞ Yeryüzünde susuz bir hayat düşünmek mümkün değildir. Eski çağlardan günümüze kadar medeniyetin beşiği olarak adlandırılan bölgeler her zaman su havzalarının yakınında kurulmuş, medeniyetler suyun hayat verdiği topraklarda yeşermiştir. Tarih boyunca akarsulardan yararlanma imkânı bulan toplumlar dönemlerinin en ileri medeniyetlerini kurmuşlar, bulamayanlar ise yurtlarını terk edip göç etmek zorunda kalmışlardır (www.dsi.gov.tr.,2010). Yirminci yüzyılın son çeyreğinde tarımsal suyun yönetiminin kullanıcılara devri yönünde uygulanmaya başlanan politikaların sonucu olarak, sulama işletmeciliğinin 1 Dr. Ziraat Yüksek Mühendisi, Atatürk Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü / Kırklareli 2 Uzman Endüstri Yüksek Mühendisi, Atatürk Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü / Kırklareli 3 Dr. Araştırma Görevlisi, NKÜ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü / Tekirdağ 4 Yrd. Doç. Dr. Mersin Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi öğretim üyesi / Mersin 802

sulama birliklerine veya sulama kooperatiflerine devri büyük oranda gerçekleştirilmiştir. Gelinen durumda bu sürecin tamamlandığını söylemek yanlış olmayacaktır. Günümüzde ise yine tarihte olduğu gibi suyun stratejik önemi ön sıradaki yerini koruduğu gibi, suyun yönetimi de önemli ve duyarlı bir konu halini almıştır. 1990 lardan önce DSĐ tarafından inşa edilen sulama tesisleri ve sulama şebekelerinin yönetimi yine aynı kurum tarafından yapılırken, o yıllardan itibaren suyun yönetiminin kamudan kooperatiflere, birliklere veya köy tüzel kişilikleri ile belediyelere devri gündeme gelmiş ve bu yönde politikalar uygulama konulmuştur. Şimdilerde DSĐ tarafından inşa edilmiş olan sulama tesislerinde devir oranı %95 leri aşmıştır (www.tbmm.gov.tr.,2010). Birden fazla idari birim arazilerine hizmet eden sulama tesisleri 1580 ve 442 sayılı yasa ile kurulmuş Sulama Birliklerine ve 1163 sayılı yasaya göre kurulmuş sulama kooperatiflerine, sadece bir idari birim arazisine hizmet eden sulama tesisi yine sulama kooperatiflerine devredildiği gibi köy tüzel kişilikleri ve belediyelere, devredilebilmektedir (www.dsi.gov.tr.,2010). Su yönetimi; su kaynaklarının planlı bir şekilde geliştirilmesi, dağıtılması ve kullanılması olarak tanımlanmaktadır. Sulama şebekelerinin yönetiminde temel amaç, çiftçilerin gelirinin yükseltilmesi, dolayısıyla su kaynaklarının en yüksek faydayı sağlayacak şekilde etkin dağıtım ve kullanımının gerçekleştirilmesidir. Sulama yönetimi ise tarımda sulama amaçlarını gerçekleştirmek için suyun dağıtım ve kullanımını sağlayan bir organizasyon olarak tanımlanabilir (Çakmak ve ark., 2008). Sulama yönetiminin devrinde ortak amaç; çiftçilerin işletme bakım yönetim sorumluluklarını en iyi şekilde yürütmek, toplumun tümüyle en yüksek katılımını sağlamak, sisteme tüm çiftçilerin sahip çıkmasını sağlamak, getirilerinin ve götürülerinin herkesçe eşit paylaşımını sağlamak olarak açıklanabilir (www.zmo.org.tr.,2010). Sulama birlikleri 1994 den bu yana çok yaygınlaşmış ve yeni bir işletmecilik şekli olmuştur. DSĐ 1994 yılına kadar, inşa ettiği tüm büyük sulama tesislerini bizzat kendi kontrolünde işletmeyi benimsemiş, küçük sulama tesislerin işletilmesi görevini ise Sulama birlikleri ve Kooperatiflere devretmiştir. DSĐ nin 1994 yılına kadar inşa ettiği sulama tesislerinin yaklaşık 65.000 hektarını (%5), sulama birlikleri ve kooperatifler işletmeye başlamıştır. Aynı yıl 17 adet sulama birliği kurulmasına karşın, bir yıl içinde bu sayı 68 e çıkarılmıştır. DSĐ, 1998 yılı itibariyle, sulama tesislerinin %73 nü (1.279.039 ha nı) yerel yönetimlere ve bu 1.279.039 ha alanın %90 nını (1.162.634 ha nı) kurdurduğu 250 adet sulama birliklerine devretmiştir. Türkiye de halen sulanan tarım alanlarının 5 milyon hektar olduğu düşünülürse bu sulanan alanların yaklaşık %23 nün işletmesini sulama birlikleri yapmaktadır (www.adanapem.gov.tr.,2010). 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Bu bildiride esas materyali araştırmanın yürütüldüğü üç ayrı sulama birliğinin sulama sahalarında yer alan köylerdeki üreticilerle yapılan anketlerden elde edilen birincil veriler oluşturmaktadır. Ayrıca bu konudaki istatistiklerden ve ikincil verilerden de yararlanılmıştır. Araştırma alanı Çanakkale ilinde yer alan Çanakkale-Merkez-Pınar Sulama Birliği sulama sahasındaki 7 yerleşim birimi, Bakacak Barajı Biga Ovası Sulama Birliği sulama sahasında yer alan 19 yerleşim birimi ve Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliği sahasındaki 16 yerleşim biriminden oluşmaktadır. Bu yerleşim birimlerinde arazisi bulunan ve sulama hizmetinden yararlanan üreticiler ve birlik yöneticileri materyalin esasını oluşturmaktadır. 2.2. Metot Araştırmanın yürütüleceği köylerin seçilmesinde amaçlı örnekleme uygulanmıştır. Her bir sulama birliği sahasında yer alan köylerden en az 1/3 ünün araştırma kapsamına alınması esas alınmıştır. Her köyden ise sulama kooperatifine üye olanlar arasından rastgele seçilen ortalama 4 çiftçi ile anket yapılmıştır. Bu durumda 803

Çanakkale Merkez Pınar Sulama Birliği sulama sahasında yer alan 7 köy ve beldeden 5 tanesinde 19 çiftçi ile; Çanakkale Biga Ovası Sulama Birliği sahasında yer alan 16 köy, 3 belde olmak üzere 19 yerleşim biriminden 6 köy ve 1 belde olmak üzere 7 yerleşim biriminde 24 çiftçi ile; Çanakkale Ezine Bayramiç Ovaları Sulama Birliği sahasındaki 16 köyden 10 tanesinde 37 çiftçi ile anket yapılmıştır. Bu durumda araştırmanın bildiriye konu olan kısmı, toplam olarak 22 köy ve beldede toplam 80 çiftçi ile yüz yüze anket yapılmak suretiyle yürütülmüştür. Ayıca her sulama birliğinin başkan veya ikinci başkanı ile birer adet yönetici anketi yapılmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Araştırmaya alınan sulama birlikleri hakkında genel bilgiler Araştırmaya alınan sulama birliklerinin her üçü de daha önce DSĐ tarafından inşa edilerek işletilmeye devam edilen sulama barajlarının işletmeciliğini devralan birliklerdir. Diğer deyişle çalışma alanında sulama birliklerine mülga KHGM tarafından devredilen sulama işletmeciliği yoktur ve dolayısıyla bu bildiri kapsamında incelenmemiştir. Çanakkale Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliği 1996 yılında kurulmuş ve Bayramiç Ezine Ovaları sulama şebekesinin işletmeciliğini aynı yıl DSĐ den devralmıştır. Birlik şu anda 16 köyde yaklaşık 6000 üyesine hizmet götürmektedir. Sulama sahasındaki başlıca ürün deseni meyve, sebze, yonca vb. yem bitkisi ile buğday ve arpadan oluşmaktadır. Çanakkale Merkez Pınar Sulama Birliği 2002 yılında ve sulama işletmeciliğini 2002 yılında DSĐ den devralmıştır. Birlik şu anda 7 köy ve beldedeki yaklaşık 750 üyesine hizmet götürmektedir. Sulama sahasındaki başlıca ürün deseni çeltik, mısır, domates ve biberden oluşmaktadır. Çanakkale Bakacak Barajı Biga Ovası Sulama Birliği 2001 yılında kurulmuştur. Bakacak barajı sulama şebekesinin işletmeciliğini yürütmekle birlikte resmi devir halen tam anlamı ile tamamlanmamıştır. Birlik şu anda 16 köy ve 3 beldedeki 2966 üyesine hizmet götürmektedir. Sulama sahasındaki başlıca ürün deseni çeltik, mısır, biber, meyve ve yem bitkilerinden oluşmaktadır. 3.2. Araştırmaya alınan sulama birlikleri ile ilgili olarak üyelerin görüş ve düşünceleri Üç sulama birliği sahasında anket yapılan çiftçiler itibariyle, işletmelerin işlediği ortalama arazi büyüklüğü Çanakkale ilinde örnek alınan birlikler itibariyle işletme arazileri büyüklükleri, sulanan arazi oranı ve işletme arazilerinin parçalılık durumu aşağıdaki çizelge 1. de görülmektedir. Çizelge 1. Anket yapılan işletmelerin işlediği arazilerin yapısal özellikleri. Đşlediği Arazi Büyüklüğü Đşlediği Arazinin Cinsi Đşlediği Arazinin Parsel Sayısı (da) Tarla (Kuru) 71.16 5.63 Tarla (Sulu) 85.84 6.06 Bahçe 28.45 2.42 Diğer 9.50 2.50 Toplam/Ortalama 194.95 Çizelgede görüleceği üzere ele alınan sulama birlikleri itibariyle, işletme başına düşen ortalama tarla arazisi büyüklüğü kuruda 71.16 dekar, suluda ise 85.84 dekardır. Bu verilerden ortalama olarak işletmelerin arazilerinin yarıdan daha fazlasının sulama olanağına sahip olduğu anlaşılmaktadır. Đşletme başına düşen arazilerin parça sayısı tarla arazileri için kuruda 5.63, suluda 6.06 adettir, meyvelik veya sebze bahçeleri ise ortalama 2.42 parselden oluşmaktadır. Üretici örgütlerinden çiftçilerin memnuniyetini ölçmek amacıyla, çiftçilerin 10 puan üzerinden verdikleri puanların değerlendirmesi sonucunda; sulama birliklerinden çiftçi memnuniyetinin diğer bazı üretici örgütlerinden memnuniyet düzeyinin altında kaldığı görülmektedir. Çizelge 2. de görüleceği üzere sulama birliklerinden çiftçi 804

memnuniyeti ele alınan birliklerin ortalaması olarak 6.38 olarak bulunmuştur. 10 puan üzerinden yapılan bu değerlendirmeye göre, üç sulama birliğinin geneli için çiftçi memnuniyeti, bu durumda çiftçi memnuniyeti açısından en sonda bulunan ziraat odalarının hemen önünde yer almaktadır. Sulama birlikleri bu yönde değerlendirmeye tabi tutulan dokuz üretici örgütü arasında sekizinci sırada yer almaktadır ve çizelgede görüleceği üzere, örgütlerden memnuniyet ortalaması olan 7.10 puanın da altında kalmaktadır. Bu konunun çok yönlü olarak incelenmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu konudaki olumsuz görüşlere ve değerlendirmelere neden olarak, sulama birliklerinin işletmecilik deneyimlerinin eksikliği, alet-makine kapasitelerinin yetersiz olması, sulama kanallarının eskimiş olması nedeni ile daha fazla bakım onarıma ve yenilemeye ihtiyaç göstermesi gibi başlıca etkenler sayılabilir. Birliklerde zaman zaman mali güçlüklerin yaşanması da buna etken olarak değerlendirilebilir. Çizelge 2. Birlik üyelerinin üretici örgütlerinin faaliyetlerden memnuniyet durumu (Puan aralığı 1.0-10.0). Üretici Örgütü Puan Tarım Kredi Kooperatifi 6.60 Trakya Birlik (Trakya Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifi) 7.00 Pankobirlik (Pancar Ekicileri Kooperatifi) 7.50 Tariş (Pamuk-Zeytin Tarım Satış Kooperatifi) 6.56 Tarımsal Amaçlı Kalkınma Kooperatifi 7.46 Sulama Birliği 6.38 Ziraat Odası 6.33 Süt Üreticileri Birliği 8.67 Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği 7.38 Genel Ortalama 7.10 Üreticilerin sulama birliği yöneticilerine yönelik düşünceleri de alınmaya çalışılmıştır. Bu amaçla birlik faaliyetleri veya yöneticilere yönelik bazı görüş ve savlara katılıp katılmadıkları sorularak, kesinlikle katılmayanlar 1. kategoride, kesinlikle katılanlar ise 5. kategoride yer alacak şekilde, kararsızlar veya ara seçeneklerde bulunanlar ise 2, 3, 4. kategorilere ayrılarak sınıflandırılmıştır. Bu sonuçlara göre üreticilerin birlikler hakkındaki düşünceleri genelde olumlu ve yapıcı olarak değerlendirilmektedir. Fakat birliklerin üyelerin eğitimlerine fazla önem vermedikleri, eğitim faaliyeti hiç yapmadıkları ya da oldukça az sayıda yapmış oldukları anlaşılmaktadır. Aynı zamanda birlik üyesi olan üreticilerin birliklerin genel kurullarına veya delege seçimlerine katılımda çok duyarlı davranmadıkları anlaşılmaktadır. Bu saptamalar ise birliklerin üyeleri ile iletişim eksikliğinde en büyük etken olarak değerlendirilmektedir. Çizelge 3 den izlenebileceği gibi, üç sulama birliğinin birbiri ile kıyaslamalı olarak değerlendirilmesi sonucunda ise, ele alınan her üç sulama birliği faaliyetlerine ve yöneticilerine yönelik olarak üyelerin yaptıkları değerlendirmeler arasında bariz bir farklılık görülmemektedir, üyelerin çeşitli saptamalar açısından açıkladıkları değer yargıları her üç birlikte birbirine yakındır. Üyelerde birlik yönetimlerine ortalamanın üzerinde bir güven duygusunun varlığı söz konusudur. Üyeler aynı zamanda ortalamanın üzerinde katılım gösterdikleri bir değer yargısı ile birlik yönetimlerini başarılı bulmakta ve iyi yönetim sergilediklerini düşünmektedirler. Bakım onarım ve kanal temizliği vb. işlerde ise memnuniyet biraz daha artmakta, yönetimlerin bu konuda etkin çalıştığı yönündeki görüşe büyük oranda katılım göstermektedirler. 805

Çizelge 3. Üreticilerin sulama birliğine ve yöneticilerine yönelik değerlendirme sonuçları (Birlik üyelerinin yargıları) (Seçenekler 1-2-3-4-5). Çeşitli Değer Yargıları Çanakkale Bayramiç- Biga -Merkez- Ezine Ovası Genel Pınar Ovaları Sulama Ortalama Sulama Sulama Birliği Birliği Birliği Sulama birliği yöneticileri güvenilirdir 3.63 3.79 3.78 3.74 Sulama birliği yöneticileri verdikleri sözleri yerine getirmektedir 3.25 3.63 3.51 3.46 Kendimi sulama birliğinin bir parçası olarak görüyorum 4.50 4.00 3.95 4.13 Sulama birliğinin genel kuruluna düzenli olarak katılıyorum 2.92 2.84 3.03 2.95 Sulama birliği yönetimini aldığı kararlarda başarılı buluyorum 2.71 3.26 3.46 3.19 Sulama birliği yeterli düzeyde eğitim çalışması yapıyor 1.58 1.95 1.30 1.54 Sulama birliğine üye olduktan sonra tarımsal üretimim arttı 4.04 3.47 3.65 3.73 Sulama birliğine üye olduktan sonra teknik bilgim arttı 2.75 2.42 2.57 2.59.Sulama birliği etkin hizmet (sulama kanallarının temizlik-onarım- bakımı vb.) 3.75 3.89 3.97 3.89 vermektedir Sulama birliğinin gelişmesine maddi/ayni katkıda bulunuyorum 4.50 3.05 3.11 3.51 Sulama birliğinin gelişmesi için fikir beyan ediyorum 3.21 3.42 2.65 3.00 Sulama birliği bilinçli bir şekilde tarımsal girdi (tohum-gübre-ilaç) kullanmaya teşvik 1.50 1.47 1.57 1.53 etmektedir Sulama birliğinin iyi yönetildiğini düşünüyorum 3.21 3.37 3.49 3.38 Sulama birliği diğer tarımsal kuruluşlarla yakın ilişki içerisindedir 4.13 3.68 3.43 3.70 Sulama birliği için ortalama yargı 3.26 3.16 3.11 3.17 Üyelerin sulama birliklerinden memnuniyet derecelerini tanımlayabilmek için çeşitli konulardaki düşünceleri alınmıştır. Sonuçta 10 puan üzerinden yapılan değerlendirmelere göre çizelge 4 de verilen değerlere ulaşılmıştır. Çizelgedeki değerlendirme sonuçlarına göre üreticiler en yüksek puanı güvenilirlik açısından vermişlerdir. Birlik yöneticilerine güven duygusu 6.73 puanla birinci sıradadır ve ortalamanın üzerindedir, bunu 6.23 puanla kamu kurumları ile ilişkiler ve katılımcılık izlemektedir. Bu değerlendirmede de birlikler arasında çok bariz bir farklılık görülmemekte ise de, Çanakkale-Merkez Pınar Sulama Birliğinin güvenilirlik, katılımcılık puanları ile ortalama puanları biraz daha yüksektir. 806

Çizelge 4. Üyelerin sulama birliklerinin faaliyetlerine ve bazı uygulamalarına yönelik düşüncelerine ilişkin puanlama değerleri (Puan aralığı 1.0-10.0). Özellikler Biga Ovası Çanakkale- Bayramiç-Ezine Genel Sulama Merkez-Pınar Ovaları Sulama Ortalama Birliği Sulama Birliği Birliği Yönetime katılım 5.42 6.68 6.51 6.23 Karar alma sürecinde görüş alınması 4.13 5.68 5.54 5.16 Sulamada sağlanan teknik hizmetler 5.46 6.05 5.16 5.46 Eğitim ve Bilgilendirme 2.86 4.74 1.92 2.87 Kamu kurumları ile ilişkiler 6.41 6.18 6.13 6.23 Yeniliklerin benimsenmesi 4.63 5.83 4.30 4.75 Çevreye duyarlılık 5.54 6.00 4.30 5.06 Đstihdam sağlama 6.04 6.89 4.54 5.54 Güvenilirlik 6.42 7.41 6.62 6.73 Ortalama puan 5.21 6.16 5.00 5.34 Sulama birliği üyelerine sulama şebekesi yönetiminin devir başlangıcından bu yana bazı işlerde ve uygulamalarda değişiklik olup olmadığı yönünde sorulan sorulara alınan yanıtlar değerlendirilerek, çizelge 5 de verilmiştir. Ayrı ayrı birlikler bazında ve genel değerlendirmede değişiklik olduğunu belirtenlerin oranı oldukça fazladır. Genel değerlendirmede bu oran % 64.6 dır. Çizelge 5. Bazı sulama faaliyetlerinde devir sonrası değişim olup olmadığına ilişkin çiftçilerin görüşlerinin dağılım (%). Biga Ovası Sulama Birliği Çanakkale- Merkez-Pınar Sulama Birliği Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliği Genel Ortalama Dağılım Evet 69.6 52.6 67.6 64.6 Hayır 30.4 47.4 32.4 35.4 Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 Değişimin hangi alanlarda ve hangi yönde olduğu ise çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge den izlenebileceği gibi ele alınan birliklere göre farklılık göstermekle birlikte; genel değerlendirmede sulama kanallarının bakım onarımı konusunda üyelerin %87 si olumlu görüş bildirmektedir. Olumlu görüş yüzdesi açısından ikinci sırada % 85.4 ile sulama ücretlerinin toplanması gelmektedir. Ortalama değerlerden yola çıkarak, Çanakkale Merkez Pınar Sulama Birliğinin olumluluk göstergelerinin diğer iki birliğe göre biraz daha yüksek olduğu görülecektir. Sulama kanallarının bakım onarım ve temizliği açısından Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliği, sulama ücretlerinin toplanması yönünden ise Çanakkale Merkez Pınar Sulama Birliği ankete katılan tüm üyelerinden olumlu görüş almışlardır. Sulama suyunun dağıtımı ve her üreticiye ulaşması açısından, Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliğinde daha az sorun yaşanırken, Pınar Sulama Birliğinde olumsuzluk göstergesinin biraz daha artış gösterdiği, Biga Ovası Sulama Birliğinde ise sorunun daha da artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Zira bu sulama birliğinde olumsuz görüş belirten üyelerin oranı % 46.7 ye ulaşmıştır. Bunun asıl olarak bu birliklerin sulama sahalarında çeltik tarımının artmasından kaynaklandığı gözlenmektedir. Çeltik üretiminin fazla olduğu birliklerde suya talebin çok artmasından dolayı su yetersizliği veya dağıtımda sorun yaşanması gündeme gelmekte, özellikle şebekenin sonlarına denk gelen yerleşimlerdeki çiftçilerin bu konuda yakınmaları ve buna bağlı olarak olumsuz görüş belirtenlerin oranında artış söz konusu olmaktadır. 807

Çizelge 6. Hangi faaliyetlerde ne yönde değişiklik olduğuna ilişkin çiftçi görüşlerinin dağılımı (%). Çanakkale- Bayramiç-Ezine Biga Ovası Genel Ortalama Merkez-Pınar Ovaları Sulama Sulama Birliği Dağılım Sulama Birliği Birliği Sulama kanallarının tamir ve bakımı Tarla yolu ve drenaj kanalları Toplu zirai mücadele vb Sulama suyunun dağıtımı Sulama ücretlerinin toplanması Đş makinesi kiralama Olumlu Olumsuz Olumlu Olumsuz Olumlu Olumsuz Olumlu Olumsuz 66.7 33.3 87.5 12.5 100.0 0.0 87.0 13.0 43.8 56.3 80.0 20.0 78.6 21.4 65.0 35.0 25.0 75.0 33.3 66.7 66.7 33.3 40.0 60.0 53.3 46.7 70.0 30.0 82.6 17.4 70.8 29.2 58.3 41.7 100.0 0.0 94.7 5.3 85.4 14.6 55.5 44.4 75.0 25.0 60.0 40.0 61.1 38.9 Sulama Birliği üyelerinin bütün bu görüş ve değerlendirmeleri sonucunda, mevcut durumda sulama yönetimini kimin üstlenmesi gerektiği, diğer deyişle sulama işletmeciliğini kimin yapması gerektiği yönündeki sorulara da yanıt aranmıştır. Birlik üyesi üreticilerin bu yöndeki görüşleri değerlendirilerek, çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 3.7. Sulama işletmeciliğini kimin yapması gerektiğine yönelik çiftçi görüşleri. Kurum/Kuruluş/Örgüt Oran (%) DSĐ 10.0 Köy Hizmetleri / Đl Özel Đdaresi 2.5 Muhtarlık / Belediye 12.5 Sulama Kooperatifi 15.0 Sulama Birliği 56.3 Özel Sektör 3.8 Yanıtsız 12.4 Genel toplam 100.0 Çizelge 7 den izlenebileceği gibi, tüm deneklerin yanıtlarının birlikte değerlendirildiği sulama birlikleri genel ortalaması olarak çiftçilerin % 56.3 ü sulama işletmeciliğini sulama birliklerinin yapması gerektiğini belirtmişlerdir. Birlik tercihinde bulunanların oranının bu denli yüksek olmasında, çiftçilerin sulama birliği yönetiminden başka bir deneyim yaşamamış olmalarının etkisinin de olduğu gözlenmektedir. 4. SONUÇ VE ÖNERĐLER Araştırma kapsamında ele alınarak incelenen sulama birliklerinde birlik üyesi çiftçilerin genel olarak yönetimlerden ve faaliyetlerden memnun oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Ancak sulama birliklerinin birtakım sorunlarının olduğu da göz önünde tutulmalıdır. Kaynak sıkıntısı ve yetişmiş eleman, alet-ekipman sıkıntısı bunların başlıcaları arasında sayılabilir. Birlik üyelerinde genelde katılımcılık bilincinin olması gereken düzeyde oluşmadığı veya gelişmediği belirtilebilir. Bu durum da sonuçta katılımcığı olumsuz yönde etkilemekte ve her şeyi yönetimin yapmasını isteme yönünde bir eğilimi ortaya 808

çıkarmaktadır. Burada birlikte iş yapma veya bir ölçüde kooperatifçilik eğitiminin önemi ortaya çıkmakta ve eksikliği göze çarpmaktadır. Sulama birliklerinin önemli bir eksikliğinin de üyelerinin çeşitli tarımsal konulardaki eğitimlerine eğilmemeleri ve bu konuya hiç önem vermemeleri şeklinde özetlenebilir. Bazı sulama şebekelerinin devirden önce veya devir tamamlandığı sırada daha yeni ve fazla bakım onarıma ihtiyaç göstermemesi bilinen bir olgudur. Aradan geçen süreç sonrasında bu konu elbette olumsuzluğa doğru gitmiş ve doğal olarak değerlendirmede önemli bir dezavantaj konumuna gelmiştir. Bu dezavantajlı durum birlikleri daha az etkilerken kooperatifleri daha fazla etkilemiştir. Çünkü ülkemizin koşullarında sulama ücretlerini toplama açısından, yani maddi yönden sulama kooperatiflerinin sulama birliklerine göre daha zor durumda ve daha güçsüz olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. O nedenle günümüzde ülkemizin koşullarında gerçek anlamdaki üretici örgütlerinin sulama alanında büyük yatırımları gerçekleştirmelerini beklemenin doğru bir yaklaşım olmayacağı düşünülmektedir. Sulama yatırımlarından sorumlu birimlerin yeni planlanan sulama şebekelerinin yanında, mevcut şebekeleri de kapalı sulama sistemlerine dönüştürecek projeleri uygulamaya sokmalarında büyük yararlar görülmektedir. Bu durumda hem su kaçaklarının önlenmesi suretiyle suyun israfı önlenecek ve hem de suyun daha ekonomik kullanımı sağlanmış olabilecektir. Üreticilerin gözüyle sulama birliklerinin bazı konularda eksikleri olduğu ve yetersiz kaldıkları ifade edilmektedir. Keza bunların bir kısmına birliklerin yöneticileri de katılmaktadır. Bir kısmı subjektif değerlendirmelere dayalı ifadeler olsa da bir kısmının gerçek değerlendirmelere dayalı saptamalar olduğu görülmekte ve gözlenmektedir. Bunun yanında devletin yani kamu kurumlarının daha güvenilir kurumlar olduğu ve arkalarında devletin desteği olduğu yönündeki inanış ve kabullenmenin birlik ve kooperatifleri değerlendirmede etkili bir faktör olduğu gözlenmektedir. Böyle olmakla birlikte, birlik üyesi çiftçilerin sulama yönetimindeki tercihlerinin önemli oranda sulama birliklerinden ve arkasından sulama kooperatiflerinden yana olması dikkat çekicidir. Sulama yönetiminde çiftçilerin tercihi açısından DSĐ ve diğer kamu kurumları daha arka sıralarda yer almaktadır. Ayrıca bu değerlendirmeleri de çok bilinçli olarak yaptıkları gözlenmiştir ve bu nedenle daha anlamlı bulunmuştur. 5. KAYNAKLAR Çakmak, B., Yıldırım, M. ve Aküzüm, T. Türkiye de Tarımsal Sulama Yönetimi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi. s. 215-224. Ankara. http://www.adanapem.gov.tr http://www.dsi.gov.tr http://www.tbmm.gov.tr http://www.zmo.org.tr 809